Raprt kńcwy 2012: wersja skrócna Pmrski barmetr zawdwy diagnzwanie zaptrzebwania na kwalifikacje i umiejętnści na reginalnym rynku pracy wjewództwa pmrskieg Prjekt współfinanswany ze śrdków Unii Eurpejskiej w ramach Eurpejskieg Funduszu Spłeczneg
Spis treści 1. Wstęp...3 2. Metdlgia badań i analiz...4 3. Charakterystyka pmrskieg rynku pracy w przekrju wykształcenia...5 3.1. Zasby pracy w przekrju wykształcenia i ich wykrzystanie...6 3.2. Jakich pracwników pszukują pmrscy pracdawcy?...8 4. Pmrski rynek pracy: przekrój branŝwy...10 4.1. Prównanie sekcji gspdarki pd względem charakterystyki funkcjnwania na pmrskim rynku pracy...10 4.2. Sekcje kluczwe dla pmrskieg rynku pracy w perspektywie krótkkreswej...15 5. Zaptrzebwanie na zawdy na pmrskim rynku pracy: pdejście syntetyczne...16 5.1. Knstrukcja rankingów...17 5.2. Kluczwe grupy zawdów...20 6. Business Prcess Outsurcing jak branŝa strategiczna dla pmrskieg rynku pracy..25 6.1. BranŜa BPO/SSC w wjewództwie pmrskim...25 6.2. Prfil kmpetencyjny w wybranych grupach zawdów branŝy BPO/SSC...27 6.3. Przyszłść branŝy BPO na Pmrzu...29 7. Perspektywy pmrskieg rynku pracy...30 7.1. Wprwadzenie...30 7.2. Fresight, czyli wizje rzwju rynku pracy wjewództwa pmrskieg...31 7.3. BranŜe strategiczne dla pmrskieg rynku pracy...34 8. Rekmendacje...35 8.1. Rekmendacje...35 9. Bibligrafia...44 2
1. Wstęp Niniejszy raprt prezentuje w spsób skrócny najwaŝniejsze wyniki, wniski i rekmendacje z drugieg cyklu badań realizwanych przez PSDB Sp. z.. w ramach prjektu Pmrski barmetr zawdwy diagnzwanie zaptrzebwania na kwalifikacje i umiejętnści na reginalnym rynku pracy wjewództwa pmrskieg współfinanswaneg ze śrdków Unii Eurpejskiej w ramach Eurpejskieg Funduszu Spłeczneg. Prjekt realizwany jest przez Wjewódzki Urząd Pracy w Gdańsku. Ostatni cykl badań planwany jest w rku 2013. Pełna wersja raprtu dstępna jest na strnie internetwej prjektu (www.pmrskibarmetr.pl). Raprt zstał przygtwany przez dr Gabrielę Grtkwską adiunkta w Katedrze Makreknmii i Terii Handlu Zagraniczneg Wydziału Nauk Eknmicznych Uniwersytetu Warszawskieg, Tmasza Gajderwicza dktranta w Katedrze Makreknmii i Terii Handlu Zagraniczneg Wydziału Nauk Eknmicznych Uniwersytetu Warszawskieg, raz Irenę Wlińską niezaleŝneg eksperta firmy PSDB Sp. z.. Celem głównym realizacji prjektu jest zdiagnzwanie zaptrzebwania na kwalifikacje i umiejętnści raz kreślenie mŝliwych kierunków działań redukujących niedpaswanie ppytu i pdaŝy pracy. Cele szczegółwe prjektu bejmują: uzyskanie pgłębinych infrmacji na temat zaptrzebwania na zawdy w wjewództwie pmrskim raz ustalenie prfilu kmpetencyjneg w branŝach strategicznych dla rynku pracy, rzpznanie zakresu raz przyczyn niedstswania ppytu i pdaŝy pracy raz kreślenie mŝliwych spsbów ich eliminacji. Raprt skierwany jest przede wszystkim d pracwników publicznych słuŝb zatrudnienia. Zawarte w nim analizy mgą równieŝ słuŝyć instytucjm szkleniwym, światwym, innym instytucjm rynku pracy raz władzm samrządwym. Wniski z raprtu mgą być przydatne takŝe młdzieŝy pdejmującej decyzje edukacyjne. Tł teretyczne Niedpaswania kwalifikacyjne są permanentną cechą współczesnych gspdarek, zwłaszcza tych dynamicznie się rzwijających. W pewnej mierze świadczą ne wręcz szybkści rzwju gspdarczeg. Gdy gspdarka się rzwija, ewlucji ulega struktura aktywnści gspdarczej, zmienia się struktura zaptrzebwania na pracę, pwstają nwe stanwiska wymagające nwych kwalifikacji, natmiast sby bezrbtne mają zwykle (w najlepszym wypadku) dświadczenie i kwalifikacje typwe dla wcześniejszych frm działalnści eknmicznej. Oznacza t, Ŝe nawet przy dsknałym działaniu systemu edukacyjneg i systemu infrmacji rynku pracy gspdarka będzie dświadczać niedpaswania ppytu i pdaŝy pracy. Wynika t z długtrwałści prcesu kształcenia prwadząceg d uzyskania kwalifikacji wymaganych przez pracdawców w nwych warunkach. Niedpaswania kwalifikacyjne pjawiają się jednak takŝe wówczas, gdy system kształcenia (w szczególnści zawdweg i wyŝszeg) funkcjnuje w derwaniu d sytuacji na rynku pracy (np. kiedy decyzje twieraniu klas w szkłach zawdwych nie mają związku z bserwwanym na rynku ppytem na pracę alb kiedy zawartść prgramów nauki nie dpwiada współczesnym technlgim). Przyczyny teg stanu rzeczy mgą być róŝnrdne i mgą bejmwać takie czynniki jak: brak przepływu infrmacji między praktyką gspdarczą a szkłami, przestarzałść kwalifikacji zawdwych nauczycieli, przestarzałe wypsaŝenie szklnych pracwni praktycznej nauki zawdu. W sytuacji gdy zmiany gspdarcze zachdzą bardz szybk, a prces kształcenia trwa wiele lat, niedpaswania są nieuchrnne. Trudn precyzyjnie przewidywać zmiany ppytu na pracę w przekrju kwalifikacyjnym. Nie zwalnia t jednak władz dpwiedzialnych za kształcenie, zarówn szklne, jak 3
i ustawiczne, ze śledzenia sytuacji na rynku pracy i krygwania struktury kształcenia. Szczególną rlę mgą dgrywać tu lkalne instytucje zajmujące się rynkiem pracy, które mgą analizwać kierunki zmian zatrudnienia na lkalnym rynku i dpwiedni dstswywać d nich wydatki na szklenia, które same rganizują lub finansują. Mgą równieŝ dstarczać diagnz lkalnym władzm samrządwym, które dpwiadają za kształcenie na pzimie średnim (pnadgimnazjalnym). Wreszcie, mgą dstarczać ludnści, a zwłaszcza młdzieŝy pdejmującej decyzje edukacyjne, infrmacji stanie rynku pracy i przewidywanych zmianach struktury gspdarki. W niniejszym raprcie dkumentwany jest bieŝący stan ppytu i pdaŝy pracy w wjewództwie pmrskim raz prblemy jeg niedpaswania w perspektywie kilku miesięcy. Działania mające je graniczyć są knieczne i wart je pdjąć. W długiej perspektywie zaś równie waŝne, jeśli nie waŝniejsze, są działania mające zredukwać niedpaswania w przyszłści. Stąd knieczne jest pdjęcie próby kreślenia przyszłeg kształtwania się pdaŝy i ppytu na pracę. Nie jest t zadanie łatwe, gdyŝ, jak kaŝda prjekcja czy prgnza, barczne jest znaczną dzą niepewnści. Niemniej jednak wart taki wysiłek pdjąć, aby móc stwierdzić, c dziś mŝna zrbić, aby w przyszłści zminimalizwać prblemy strukturalneg niedpaswania ppytu i pdaŝy pracy. Struktura raprtu skrócneg Raprt skrócny składa się z sześciu głównych części pprzedznych krótką infrmacją metdlgii badania. W pierwszej mówin zasby pracy wjewództwa pmrskieg raz stpień ich wykrzystania w zaleŝnści d pzimu wykształcenia. Omówina zstała takŝe struktura ppytu na pracę w pszczególnych sekcjach gspdarki 1 raz charakterystyka pszczególnych grup siły rbczej z perspektywy prawdpdbieństwa pdjęcia pracy w róŝnych branŝach gspdarki. Część drugą pświęcn charakterystyce bieŝąceg ppytu na pracę w pszczególnych sekcjach działalnści gspdarczej (bejmującej takie elementy jak skala zatrudnień, zwlnień i dejść, trudnści w rekrutacji, metdy pszukiwania pracwników, plany rekrutacyjne). Pzwliła na wskazać sekcje kluczwe dla pmrskieg rynku pracy w perspektywie krótkkreswej. Część trzecia raprtu dtyczy struktury ppytu na pracę w przekrju grup zawdów. Głównym efektem analiz przedstawinych w tym rzdziale jest wskazanie elementarnych grup zawdów, w których bserwwane jest największe zaptrzebwanie na siłę rbczą, raz wskazanie tych grup zawdów, w których pracdawcy dświadczają trudnści w rekrutacji pracwników. Klejny rzdział prezentuje główne wniski z analizy jednej z branŝ zidentyfikwanych jak rzwjwe dla pmrskieg rynku pracy branŝy utsurcingu usług bizneswych. Rzdział 7. przensi uwagę Czytelnika w strnę perspektywy średnikreswej, próbując wskazać zjawiska mgące mieć wpływ na strukturę ppytu na pracę. Rzdział dkumentuje wyniki fresightu pmrskieg rynku pracy, stwrzneg przede wszystkim na pdstawie prgnz makreknmicznych, eksperckich analiz perspektyw rzwju pszczególnych sektrów, a w szczególnści na pdstawie głsznej we wrześniu 2012 rku Strategii Rzwju Wjewództwa Pmrskieg 2020. Raprt kńczy rzdział 8. zawierający rekmendacje. 2. Metdlgia badań i analiz W badaniu zastswan wiele metd badawczych słuŝących zgrmadzeniu i analizie danych umŝliwiających udzielenie dpwiedzi na pytania badawcze i realizację celów badania. W zakresie grmadzenia danych psłuŝn się następującymi metdami: analizą danych zastanych (desk research), metdami ilściwymi, które bjęły: 1 W raprcie stswane są dwłania d nazw sekcji gspdarki według Plskiej Klasyfikacji Działalnści (PKD 2007) [Rzprządzenie Rady Ministrów z dnia 24 grudnia 2007 r. w sprawie Plskiej Klasyfikacji Działalnści (PKD), Dz. U. Nr 251, pz. 1885]. 4
1 221 kwestinariuszwych wywiadów telefnicznych wspmaganych kmputerw (CATI) z pracdawcami z wjewództwa pmrskieg, 101 kwestinariuszwych wywiadów z agencjami zatrudnienia, z których 6 zrealizwanych zstał techniką CAWI, natmiast pzstałe 95 techniką CATI, metdami jakściwymi, które bjęły: indywidualne wywiady pgłębine z pracdawcami z wjewództwa pmrskieg prwadzącymi działalnść w wybranych branŝach strategicznych (20 wywiadów) 2, indywidualne wywiady pgłębine z przedstawicielami pwiatwych urzędów pracy (17 wywiadów wszystkie PUP w wjewództwie pmrskim), indywidualne wywiady pgłębine z przedstawicielami agencji zatrudnienia (15 wywiadów), indywidualne wywiady pgłębine z przedstawicielami szkół zawdwych (2 indywidualne wywiady pgłębine), indywidualne wywiady pgłębine z przedstawicielami szkół wyŝszych (3 indywidualne wywiady pgłębine), indywidualne wywiady pgłębine z przedstawicielami instytucji szkleniwych (5 wywiadów), indywidualne wywiady pgłębine z ekspertami (2 przedstawicieli Urzędu Marszałkwskieg Wjewództwa Pmrskieg, 1 przedstawiciel Wjewódzkieg Urzędu Pracy w Gdańsku, 1 przedstawiciel instytucji badawczych, 1 przedstawiciel agencji inwestycyjnych), 3 zgniskwane wywiady grupwe (FGI) następujących prfilach: Pracdawcy, Agencje wspierania inwestycji, Eksperci i naukwcy. Zgrmadzny w ramach badania materiał pierwtny (dane wywłane) i wtórny (dane zastane) pddany zstał analizie przy uŝyciu kilku metd: standardwa analiza jakściwa i ilściwa (statystyczna), analiza PEST, analiza SWOT, fresight, panel ekspertów. Szczegółwy pis metd grmadzenia i analizy danych (w tym bszerny aneks metdlgiczny, prezentujący zasady dbru próby, kwestinariusze raz scenariusze wywiadów) zawarty zstał w pełnej wersji raprtu kńcweg z badań, zamieszcznej na strnie internetwej prjektu (www.pmrskibarmetr.pl). 3. Charakterystyka pmrskieg rynku pracy w przekrju wykształcenia Celem rzdziału jest mówienie struktury zasbów pracy i ppytu na pracę w wjewództwie pmrskim w przekrju wykształcenia 3. Pzwli t uzyskać gólną wiedzę na temat teg, jak wyedukwanych pracwników pszukują pmrscy pracdawcy, i cenić chćby w spsób gólny stpień dpaswania ppytu i pdaŝy pracy. W rzdziale wykrzystan przede wszystkim dane pchdzące 2 Łącznie zstał przeprwadznych 20 wywiadów indywidualnych z przedstawicielami 20 pracdawców związanych z branŝą BPO/SSC reprezentujących w większści dwie sekcje PKD: Infrmacja i kmunikacja (J) raz Działalnść finanswa i ubezpieczeniwa (K). Wywiady indywidualne z pracdawcami z branŝ strategicznych zstały przeprwadzne z sbami pełniącymi kluczwe funkcje w wybranych pdmitach z człnkiem kadry kierwniczej lub sbą dpwiedzialną za rekrutację pracwników i/lub rzwój zasbów ludzkich. Ddatkwym kryterium dbru był zatrudnianie przez badane pdmity minimum 10 pracwników. 3 W raprcie skrócnym skupin się na przekrju pzimu wykształcenia. W pełnej wersji raprtu analizwan takŝe przekrój dziedziny wykształcenia. 5
z Banku Danych Lkalnych GUS 4, z Badania Aktywnści Eknmicznej Ludnści (BAEL) (dane publikwane lub pracwania naukwe 5 ) raz dane z US w Gdańsku. 3.1. Zasby pracy w przekrju wykształcenia i ich wykrzystanie Najczęściej występującym pzimem wykształcenia w ppulacji w wieku 15 64 lata jest wykształcenie zasadnicze zawdwe (Wykres 3.1.) psiada je c czwarty mieszkaniec wjewództwa w tej grupie wieku 6. WyŜszy pzim wykształcenia zawdweg (tzn. wykształcenie średnie zawdwe lub plicealne) cechuje 22,7% ludnści. C piąty mieszkaniec wjewództwa ma wykształcenie wyŝsze (magisterskie, licencjackie lub ze stpniem dktra). Pdbny udział mają sby z wykształceniem gimnazjalnym lub pniŝej. 11,4% mieszkańców wjewództwa mŝe pchwalić się wykształceniem średnim gólnym. Z wielu względów między innymi z uwagi na zmiany w wybrach edukacyjnych, a takŝe w związku z naturalnymi cechami prcesu kształcenia (np. jeg długtrwałść) struktura ta znacząc róŝni się w pszczególnych khrtach wieku. W grupie sób w wieku 25-30 i 31-35 lat najczęściej sptykanym pzimem wykształcenia jest wykształcenie wyŝsze (dpwiedni 36,3% raz 34,8%). Z klei starsze khrty charakteryzują się nadreprezentacją sób z wykształceniem średnim zawdwym (zwłaszcza grupa w wieku 46 64 lata) i zasadniczym zawdwym (grupa w wieku 41-55 lat). Z naturalnych względów w najmłdszych khrtach bserwujemy znaczącą nadreprezentację sób z wykształceniem średnim gólnym raz gimnazjalnym lub niŝszym. Wykres 3.1. Ludnść wjewództwa pmrskieg w wieku 15 64 lata według pzimu wykształcenia w pszczególnych grupach wieku, 2010 (%) 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% gimnazjalne i pnizej zasadnicze zawdwe średnie gólne średnie i plicealne wyŝsze 10% 0% d 24. rku Ŝycia 25-30 31-35 36-40 41-45 46-50 51-55 56-64 gółem Źródł: Grtkwska G., Gajderwicz T., p. cit. W pierwszym kwartale 2012 rku współczynnik aktywnści zawdwej w wjewództwie pmrskim wynsił 54,7% (a zatem był niŝszy d średniej gólnkrajwej wynszącej 56,0%). Niestety, niŝszy niŝ przeciętnie był takŝe wskaźnik zatrudnienia (wynsił 49,0% wbec 50,1% gółem dla 4 Patrz: http://www.stat.gv.pl/bdl/app/strna.html?p_name=indeks. Data pbrania: 30 lipca 2012 r. 5 Grtkwska G., Gajderwicz T., Reginalna specyfika zasbów kapitału ludzkieg w Plsce, WNE 2012 (tekst niepublikwany). 6 W dalszej części rzdziału wykrzystan pracwanie danych BAEL za rk 2010 (dane średnirczne). Mim upływu dwóch lat d ich zebrania wydaje się, Ŝe wniski wyciągane na pdstawie ich analizy są wartściwe, zwłaszcza w zakresie jakściwym, gdyŝ strukturalne zmiany w pdaŝy pracy zachdzą dść wln. Metdlgia bliczeń uwzględnia prblem reprezentatywnści próbki, tj. krektę struktury próby na pdstawie uwag dstarcznych przez GUS. Szersze infrmacje BAEL znaleźć mŝna np. w: Aktywnść eknmiczna ludnści Plski I kwartał 2012 r., GUS, Warszawa 2012. Przedstawine wyniki zaczerpnięte zstały z pracy: Grtkwska G., Gajderwicz T., p. cit. 6
Plski), będący kluczwym wskaźnikiem ukazującym wykrzystanie zasbów ludzkich reginu. Mim wzrstu liczby bezrbtnych w statnim rku stpa bezrbcia w wjewództwie (wynsząca 10,4%) kształtwała się na pzimie pniŝej średniej gólnkrajwej (10,5%) 7. Odwłanie się d danych zestawinych w bardziej zdezagregwanych przekrjach pzwala uchwycić strukturalne zróŝnicwanie stpnia wykrzystania zasbów siły rbczej. Z racji tematyki raprtu pniŝej przedstawin wniski dtyczące pzimu wykształcenia. Z uwagi na głębkie zmiany w wybrach edukacyjnych mieszkańców wjewództwa na przestrzeni statnich lat miary aktywnści, bezrbcia i zatrudnienia analizwane są dla dwóch grup wieku: sób d 30. rku Ŝycia i sób w wieku 31-64 lata. Pzim wykształcenia wyraźnie pwiązany jest z aktywnścią zawdwą: im wyŝszy, tym wyŝsza aktywnść (Tabela 3.1.). Jest t relacja bserwwana pwszechnie z racji pzytywneg wpływu pzimu wykształcenia na prawdpdbieństw znalezienia pracy raz na ptencjalne wynagrdzenie. Mntnicznść relacji wykształcenia i aktywnści zaburza grupa sób z wykształceniem średnim gólnym, której pzim aktywnści kształtuje się pniŝej partycypacji sób z wykształceniem zasadniczym zawdwym. WiąŜe się t jednak z kntynuacją nauki na pzimie wyŝszym przez wiele sób z tej grupy. TakŜe ppyt ddziałuje selektywnie na sby róŝnym pzimie wykształcenia: generalnie stpa bezrbcia spada wraz ze wzrstem pzimu wykształcenia. Dla sób z wykształceniem gimnazjalnym lub niŝszym wynsiła w 2010 rku 20,2%, zaś dla sób z wykształceniem wyŝszym 4,2%. Czynnikiem silnie wpływającym na stpę bezrbcia był wiek. Generalnie sby młde, z krótkim staŝem zatrudnienia, pstrzegane są przez pracdawców jak wyraźnie mniej atrakcyjne, c pwduje, Ŝe stpa bezrbcia wśród sób d 30. rku Ŝycia jest pnad dwukrtnie wyŝsza niŝ wśród sób w wieku 31-64 lata (15,0% d 7,2%). Relacja ta była bserwwana dla wszystkich pzimów wykształcenia, ale jej siła była róŝna. W przypadku ppulacji z wykształceniem zasadniczym zawdwym sby d 30. rku Ŝycia charakteryzwały się blisk 2/3 wyŝszą stpą bezrbcia niŝ sby starsze. W grupie sób z wykształceniem średnim zawdwym stpa bezrbcia w kategrii sób d 30. rku Ŝycia była 3-krtnie wyŝsza d stpy w kategrii 31-64 lata (17,0% d 5,5%), a w grupie z wykształceniem wyŝszym prawie 6-krtnie (9,9% d 1,7%). Sugeruje t, Ŝe ile w starszych rcznikach wykształcenie wyŝsze daje w zasadzie pewnść zatrudnienia (stpa bezrbcia na pzimie 1,7% mŝe wiązać się z bezrbciem frykcyjnym), tyle w młdszych grupach c dziesiąty abslwent szkły wyŝszej nie ma pracy (mim Ŝe chce ją pdjąć). Tabela 3.1. Pdstawwe miary sytuacji na pmrskim rynku pracy: przekrój wykształcenia, 2010 d 30. rku Ŝycia (%) w wieku 31-64 lata (%) Pzim wykształcenia Współczynnik aktywnści zawdwej Wskaźnik zatrudnienia Stpa bezrbcia Współczynnik aktywnści zawdwej Wskaźnik zatrudnienia Stpa bezrbcia WyŜsze 86,9 78,3 9,9 85,8 84,3 1,7 Średnie zawdwe i plicealne 75,9 63,0 17,0 72,4 68,4 5,5 Średnie gólne 53,6 45,8 14,5 68,3 62,7 8,2 Zasadnicze zawdwe 77,7 65,1 16,2 70,3 63,4 9,8 Gimnazjalne i pniŝej 12,6 9,1 27,9 46,0 37,8 17,8 Ogółem 54,4 46,2 15,0 70,7 65,6 7,2 Źródł: Grtkwska G., Gajderwicz T., p. cit. 7 Aktywnść eknmiczna ludnści Plski I kwartał 2012 r., GUS, Warszawa 2012. 7
3.2. Jakich pracwników pszukują pmrscy pracdawcy? KaŜda sekcja gspdarki charakteryzuje się specyficznym prfilem zawdwym, mającym przełŝenie na ppyt na kwalifikacje w wjewództwie. Wykres 3.2. prezentuje strukturę całkwiteg zrealizwaneg ppytu na pracę w wjewództwie w przekrju sekcji i pzimu wykształcenia pracwników. Obrazuje n nie tylk prfil kaŝdej branŝy, ale takŝe jej znaczenie w całkwitym rynku pracy. Ujęcie t wskazuje, Ŝe: większść ppytu na pracę w wjewództwie pmrskim pchdzi z pięciu sekcji: Przetwórstwa przemysłweg (C), Handlu hurtweg i detaliczneg (G), Budwnictwa (F) raz z usług nierynkwych, a w szczególnści z Edukacji (P) raz Administracji publicznej i brny nardwej (O) (łącznie pnad 2/3 pracujących), upwszechnienie się kształcenia na pzimie wyŝszym i średnim spwdwał, Ŝe struktura ppytu na pracę w wjewództwie według pzimu wykształcenia jest dść zrównwaŝna: 28,5% zatrudnienia stanwią sby z wykształceniem zasadniczym zawdwym, 26,7% sby z wykształceniem wyŝszym, zaś 26,4% z wykształceniem średnim zawdwym i plicealnym, kwalifikacje typwe dla pzimu wykształcenia zasadniczeg zawdweg pszukiwane są przez pracdawców z pięciu sekcji: Przetwórstwa przemysłweg (C), Budwnictwa (F), Rlnictwa, leśnictwa, łwiectwa i rybactwa (A), Handlu hurtweg i detaliczneg (G) raz Transprtu i gspdarki magazynwej (H) (prawie 80% całści ppytu w tym segmencie); są t w większści relatywnie duŝe i tradycyjne sekcje, silnie pdlegające wahanim kniunkturalnym, sby z wykształceniem średnim zawdwym i plicealnym najczęściej znajdują zatrudnienie w Handlu hurtwym i detalicznym (G), Przetwórstwie przemysłwym (C), Administracji publicznej i brnie nardwej (O), Transprcie i gspdarce magazynwej (H) raz w Opiece zdrwtnej i pmcy spłecznej (Q), głównym miejscem zatrudnienia sób z wykształceniem średnim gólnym są sekcje: Handel hurtwy i detaliczny (G), Przetwórstw przemysłwe (C) raz Działalnść związana z zakwaterwaniem i usługami gastrnmicznymi (I); jest t względnie mała grupa na pmrskim rynku pracy, ale jak sygnalizwan w raprcie z pprzednieg cyklu badań wjewództw charakteryzuje się większą niŝ przeciętna skłnnścią abslwentów liceów gólnkształcących d zaprzestania edukacji na tym pzimie i pszukiwania zatrudnienia, głównym źródłem ppytu na najwyŝsze kwalifikacje (wykształcenie wyŝsze licencjackie, magisterskie lub ze stpniem dktra) są sekcje związane z usługami nierynkwymi, z dminującą rlą sektra publiczneg (Edukacja (P), Administracja publiczna i brna nardwa (O), Opieka zdrwtna i pmc spłeczna (Q) łącznie 41,5%); z sekcji większym stpniu działania mechanizmu rynkweg duŝe znaczenie mają: Przetwórstw przemysłwe (C), Handel hurtwy i detaliczny (G) raz Działalnść prfesjnalna, naukwa i techniczna (M); zaskakująca jest tu duŝa rla branŝy handlwej, c mŝe się wiązać z częst bserwwanym w tej sekcji zjawiskiem nadkwalifikacji 8 ; z klei największym nasyceniem kwalifikacjami na najwyŝszym pzimie, pza wspminaną juŝ wcześniej Edukacją (P), charakteryzują się trzy sekcje typwe dla nwczesnej gspdarki, tj. Infrmacja i kmunikacja (J), Działalnść finanswa i ubezpieczeniwa (K) raz Działalnść prfesjnalna, naukwa i techniczna (M) we wszystkich pnad 60% pracwników legitymuje się dyplmem wyŝszej uczelni; są t jednak na tyle małe sekcje (w skali całeg rynku), Ŝe nie mają duŝeg ptencjału chłnięcia pdaŝy sób z wykształceniem wyŝszym. 8 Patrz m.in.: Gajderwicz T. et al., Premia płacwa z wykształcenia wyŝszeg według grup zawdów, Eknmista nr 5/2012. 8
Wykres 3.2. Struktura pracujących w wjewództwie pmrskim według sekcji i pzimu wykształcenia, 2010 (%) % 9,0 8,0 7,0 6,0 5,0 4,0 3,0 2,0 1,0 0,0 AR AP B C D E F G H I J K L M N O P Q R S wyŝsze średnie gólne gimnazjalne i pniŝej średnie zawdwe i plicealne zasadnicze zawdwe Objaśnienie: AR: Indywidualne gspdarstwa rlne, AP: Pzstałe rlnictw, leśnictw, łwiectw i rybactw, B: Górnictw i wydbywanie, C: Przetwórstw przemysłwe, D: Wytwarzanie i zapatrywanie w energię elektryczną, gaz, parę wdną, grącą wdę i pwietrze d układów klimatyzacyjnych, E: Dstawa wdy; gspdarwanie ściekami i dpadami raz działalnść związana z rekultywacją, F: Budwnictw, G: Handel hurtwy i detaliczny; naprawa pjazdów samchdwych, włączając mtcykle, H: Transprt i gspdarka magazynwa, I: Działalnść związana z zakwaterwaniem i usługami gastrnmicznymi, J: Infrmacja i kmunikacja, K: Działalnść finanswa i ubezpieczeniwa, L: Działalnść związana z bsługą rynku nieruchmści, M: Działalnść prfesjnalna, naukwa i techniczna, N: Działalnść w zakresie usług administrwania i działalnść wspierająca, O: Administracja publiczna i brna nardwa; bwiązkwe zabezpieczenia spłeczne, P: Edukacja, Q: Opieka zdrwtna i pmc spłeczna, R: Działalnść związana z kulturą, rzrywką i rekreacją, S: Pzstała działalnść usługwa. Źródł: Grtkwska G., Gajderwicz T., p. cit. Pgłębina analiza danych przedstawinych na Wykresie 3.2. pzwala takŝe na stwrzenie prfilu kwalifikacyjneg pszczególnych sekcji gspdarki z punktu widzenia typu wykształcenia (Tabela 3.2.). Opiera się n na prównaniu udziału pszczególnych typów wykształcenia w zatrudnieniu w danej sekcji z ich udziałem gółem w gspdarce 9. Pszczególne sekcje wyraźnie róŝnią się nie tylk specyficznym dla nich pzimem czy dziedziną wykształcenia, ale takŝe zakresem w przekrju wykształcenia. Z jednej strny w takich sekcjach jak Przetwórstw przemysłwe (C) jest n bardz wąski (jeden pzim i jedna dziedzina wykształcenia), z drugiej zaś bserwujemy takie sekcje jak Administracja publiczna i brna nardwa (O) czy Działalnść związana z kulturą, rzrywką i rekreacją (R), gdzie nadreprezentwane są aŝ cztery dziedziny i dwa pzimy wykształcenia. 9 W przypadku, gdy relacja ta przekraczała 1 (c znacza, Ŝe dany pzim lub dziedzina wykształcenia występwała częściej w zatrudnieniu w danej sekcji niŝ przeciętnie w gspdarce), uznawan ten pzim lub dziedzinę za specyficzny/ą dla danej sekcji. W sytuacji, gdy takich kategrii był więcej niŝ jedna, w tabeli zapisan je wszystkie, w klejnści d tej, dla której wspmniana relacja udziałów była najwyŝsza (czyli dany typ wykształcenia był w największym stpniu nadreprezentwany). 9
Tabela 3.2. Ppyt na pracę w wjewództwie pmrskim: specyfika sekcji w przekrju pzimu i dziedziny wykształcenia Sekcja PKD 2007 Specyficzny pzim wykształcenia Specyficzna dziedzina wykształcenia Rlnictw Zasadnicze zawdwe; gimnazjalne i niŝej Rlnictw i weterynaria; gólne Górnictw i wydbywanie Zasadnicze zawdwe; gimnazjalne i niŝej InŜynieria, prcesy prdukcyjne i budwnictw Przetwórstw przemysłwe Zasadnicze zawdwe InŜynieria, prcesy prdukcyjne i budwnictw Wytwarzanie i zapatrywanie w InŜynieria, prcesy prdukcyjne i budwnictw; nauki Średnie zawdwe i plicealne energię elektryczną ścisłe, matematyka i infrmatyka Dstawa wdy Zasadnicze zawdwe InŜynieria, prcesy prdukcyjne i budwnictw; nauki ścisłe, matematyka i infrmatyka Budwnictw Zasadnicze zawdwe; gimnazjalne i niŝej InŜynieria, prcesy prdukcyjne i budwnictw Handel Średnie zawdwe i plicealne; średnie gólne Nauki spłeczne, eknmia, praw; gólne Transprt Średnie zawdwe i plicealne; zasadnicze zawdwe InŜynieria, prcesy prdukcyjne i budwnictw Zakwaterwanie i gastrnmia Średnie zawdwe i plicealne; średnie gólne Usługi; gólne Infrmacja i kmunikacja WyŜsze; średnie gólne Nauki ścisłe, matematyka i infrmatyka; nauki humanistyczne, nauka językach, sztuka; nauki spłeczne, eknmia, praw Działalnść finanswa Nauki spłeczne, eknmia, praw; nauki ścisłe, WyŜsze; średnie gólne i ubezpieczeniwa matematyka i infrmatyka Obsługa nieruchmści Średnie zawdwe i plicealne; średnie gólne Nauki spłeczne, eknmia, praw; zdrwie, pieka spłeczna Działalnść prfesjnalna, Nauki ścisłe, matematyka i infrmatyka; nauki WyŜsze naukwa i techniczna spłeczne, eknmia, praw Działalnść w zakresie usług administrwania i działalnść Średnie gólne; gimnazjalne i niŝej Ogólne; usługi; rlnictw, weterynaria wspierająca Administracja publiczna WyŜsze; średnie zawdwe i plicealne Nauki spłeczne, eknmia, praw; nauki ścisłe, matematyka i infrmatyka; kształcenie nauczycieli, pedaggika; usługi Edukacja WyŜsze Kształcenie nauczycieli, pedaggika; nauki humanistyczne, nauka językach, sztuka; nauki ścisłe, matematyka i infrmatyka Opieka zdrwtna WyŜsze; średnie zawdwe i plicealne Zdrwie i pieka spłeczna; kształcenie nauczycieli, pedaggika Działalnść związana z kulturą, Nauki humanistyczne, nauka językach, sztuka; WyŜsze; średnie gólne rzrywką i rekreacją kształcenie nauczycieli, pedaggika; gólne; usługi Pzstała działalnść usługwa Średnie gólne; zasadnicze zawdwe Usługi; gólne Źródł: Opracwanie własne. 4. Pmrski rynek pracy: przekrój branŝwy Przedmitem niniejszej części raprtu jest analiza ppytu na pracę w pszczególnych sekcjach gspdarki wjewództwa pmrskieg. Jej celem jest znalezienie dpwiedzi na dwa główne pytania: jaka jest specyfika funkcjnwania pszczególnych sekcji gspdarki na rynku pracy wjewództwa pmrskieg? Czy widczne są pdbieństwa między sekcjami w zakresie zmian zatrudnienia (przeszłych i planwanych), metd rekrutacji pracwników bądź trudnści dświadczanych w prcesie rekrutacji? 10 które branŝe mŝna uznać za kluczwe dla pmrskieg rynku pracy z punktu widzenia kształtwania się ppytu w krótkim kresie? 4.1. Prównanie sekcji gspdarki pd względem charakterystyki funkcjnwania na pmrskim rynku pracy Funkcjnwanie pszczególnych sekcji gspdarki na reginalnym rynku pracy pisać mŝna za pmcą takich miar jak: wielkść generwaneg ppytu, jeg struktura, wykrzystywane kanały pśrednictwa, 10 W pełnej wersji raprtu mówin takŝe kwalifikacje i kmpetencje, których pszukują u kandydatów d pracy pracdawcy w pszczególnych branŝach. Zstały ne mówine w pdziale na pŝądane cechy sbwe, kmpetencje kluczwe raz najwaŝniejsze kwalifikacje zawdwe. 10
rtacja pracwników, trudnści w ich rekrutacji czy rzlkwanie przestrzenne ppytu na pracę. W niniejszym rzdziale pdjęt próbę stwrzenia typlgii sekcji gspdarki względem charakterystyk funkcjnwania na rynku pracy. W tym celu, psługując się zebranymi danymi ilściwymi (przede wszystkim z badania CATI pracdawców), przeprwadzn analizę skupień (cluster analysis), dzieląc 17 sekcji (bez sekcji A i B 11 ) na grupy mające zbliŝne charakterystyki. Analiza skupień jedna z metd tzw. klasyfikacji bez nadzru jest metdą dknującą grupwania elementów we względnie jednrdne klasy. Pdstawą grupwania w większści stswanych tu algrytmów jest pdbieństw pmiędzy elementami. W badaniu zastswan metdę k-średnich (k-means), w której grupwanie plega na wstępnym pdzieleniu ppulacji na z góry załŝną liczbę klas (w tym wypadku 3). Następnie uzyskany pdział jest pprawiany w ten spsób, Ŝe niektóre elementy są przenszne d innych klas, tak aby uzyskać minimalną wariancję wewnątrz uzyskanych klas 12. Pszczególne sekcje gspdarki zakwalifikwan d jednej z trzech grup na pdstawie następujących ilściwych charakterystyk pszczególnych sekcji: rzlkwanie przestrzenne firm (udział pdreginu słupskieg, stargardzkieg i trójmiejskieg w liczbie firm w brębie danej sekcji, w prcentach) [według badania CATI firm], rzlkwanie przestrzenne ppulacji zatrudninych (udział pdreginów słupskieg, stargardzkieg i trójmiejskieg w ppulacji zatrudninych w brębie danej sekcji, w prcentach) [według badania CATI firm], struktura zatrudnienia według wielkści firm (mierzna liczbą zatrudninych, w prcentach) [według badania CATI firm], struktura własnści firm (udział pdmitów prywatnych, w prcentach) [według badania CATI firm], udział twierdzących dpwiedzi na pytanie, czy z firmy dszedł lub zstał zwlniny chć jeden pracwnik w ciągu statnich 6 miesięcy (w prcentach) [według badania CATI firm], udział liczby sób zwlninych lub tych, które deszły, w zatrudnieniu (w bieŝącym zatrudnieniu, w prcentach) [według badania CATI firm], udział twierdzących dpwiedzi na pytanie, czy w ciągu statnich 6 miesięcy firma prwadziła rekrutację (w prcentach) [według badania CATI firm], udział twierdzących dpwiedzi na pytanie, czy firma dświadczyła trudnści w rekrutacji (w prcentach) [według badania CATI firm], udział pszczególnych dpwiedzi na pytanie t, z czeg wynikały trudnści w rekrutacji (brak kandydatów w góle, brak kandydatów dpwiednim wykształceniu, brak kandydatów dpwiednim dświadczeniu, zbyt wyskie czekiwania płacwe, niechęć d zbyt dalekich djazdów d miejsca pracy, w prcentach) [według badania CATI firm], udział pszczególnych dpwiedzi na pytanie metdy pszukiwania pracwników (przez pwiatwy urząd pracy, przez prywatne biur pśrednictwa pracy, zamieszczanie głszeń praswych lub dpwiadanie na nie, zamieszczanie głszeń internetwych lub dpwiadanie na nie, pszukiwanie bezpśredni w szkłach (biura karier, etc.), pszukiwanie pprzez krewnych i znajmych, uczestnictw w giełdach pracy, dniach kariery, etc.; w prcentach) [według badania CATI firm], 11 W 2010 r. udział Rlnictwa, leśnictwa, łwiectwa i rybactwa (A) w pracujących gółem w wjewództwie pmrskim wynsił 7,1%. Jednak w zatrudnieniu najemnym (będącym przedmitem zaintereswania raprtu) stanwił tylk 1,7%. Pdbnie, z racji skrajnie znikmeg udziału w zatrudnieniu, w pisie pminięt sekcję (B) Górnictw i wydbywanie. W 2010 r. udział tej sekcji w zatrudnieniu najemnym stanwił jedynie niecałe 0,2%. Źródł: Grtkwska G., Gajderwicz T., p. cit. 12 B.S. Everitt, S. Landau, M. Leese, Cluster analysis, Oxfrd University Press 2001, s. 90-117. 11
udział twierdzących dpwiedzi na pytanie, czy firma zatrudniła kgś w ciągu statnich 6 miesięcy (w prcentach) [według badania CATI firm], udział liczby sób zatrudninych w ciągu statnich 6 miesięcy w bieŝącym zatrudnieniu (w prcentach) [według badania CATI firm], rtacja pracwników (suma udziałów zwlnień, dejść i przyjęć w bieŝącym pzimie zatrudnienia, w prcentach) [według badania CATI firm], relacja liczby wlnych stanwisk d becneg zatrudnienia (w prcentach) [według badania CATI firm], udział twierdzących dpwiedzi na pytanie, czy firma planuje rekrutację (w prcentach) [według badania CATI firm], relacja liczby stanwisk, na jakie planwana jest rekrutacja, d becneg zatrudnienia (w prcentach) [według badania CATI firm], udział sób z wykształceniem wyŝszym w zatrudnieniu gółem [według BAEL, w prcentach], udział sób z wykształceniem średnim technicznym w zatrudnieniu gółem [według BAEL, w prcentach], udział sób z wykształceniem zasadniczym zawdwym w zatrudnieniu gółem [według BAEL, w prcentach]. Przyprządkwanie d pszczególnych klastrów zawiera Tabela 4.1. Tabela 4.1. Przyprządkwanie pszczególnych sekcji gspdarki d grup skupiających sekcje pdbnych charakterystykach z punktu widzenia funkcjnwania na rynku pracy Grupa 1 Grupa 2 Grupa 3 C D J F E K H L M I O P Q R S Objaśnienie: A: Rlnictw, leśnictw, łwiectw i rybactw, B: Górnictw i wydbywanie, C: Przetwórstw przemysłwe, D: Wytwarzanie i zapatrywanie w energię elektryczną, gaz, parę wdną, grącą wdę i pwietrze d układów klimatyzacyjnych, E: Dstawa wdy; gspdarwanie ściekami i dpadami raz działalnść związana z rekultywacją, F: Budwnictw, G: Handel hurtwy i detaliczny; naprawa pjazdów samchdwych, włączając mtcykle, H: Transprt i gspdarka magazynwa, I: Działalnść związana z zakwaterwaniem i usługami gastrnmicznymi, J: Infrmacja i kmunikacja, K: Działalnść finanswa i ubezpieczeniwa, L: Działalnść związana z bsługą rynku nieruchmści, M: Działalnść prfesjnalna, naukwa i techniczna, N: Działalnść w zakresie usług administrwania i działalnść wspierająca, O: Administracja publiczna i brna nardwa; bwiązkwe zabezpieczenia spłeczne, P: Edukacja, Q: Opieka zdrwtna i pmc spłeczna, R: Działalnść związana z kulturą, rzrywką i rekreacją, S: Pzstała działalnść usługwa. Wytłuszcznym drukiem zaznaczn branŝe kreślne wcześniej jak kluczwe. Źródł: Opracwanie własne. Pszczególne grupy cechują się wyraźnie innymi charakterystykami funkcjnwania na pmrskim rynku pracy (patrz: Tabela 4.2.). Grupa 1 (Przetwórstw przemysłwe (C), Budwnictw (F), Transprt i gspdarka magazynwa (H) raz Działalnść związana z zakwaterwaniem i usługami gastrnmicznymi (I)) zatrudnia k. 34% pracujących w firmach w badanej próbie CATI i charakteryzuje się: bardz wyskim udziałem sób z wykształceniem zasadniczym zawdwym w strukturze zatrudnienia (przy nadreprezentacji sób z wykształceniem średnim zawdwym i niedreprezentwaniu sób z wykształceniem wyŝszym), nadreprezentacją firm duŝych, najczęściej prywatnych, bardz duŝą rtacją pracwników (pnad dwukrtnie większą niŝ przeciętnie), relatywnie częstymi deklaracjami trudnściach w rekrutacji pracwników, 12
tym, Ŝe kandydatm d pracy brakuje najczęściej dświadczenia i dpwiednieg wykształcenia, relatywnie częstym krzystaniem przy rekrutacji z kanału internetweg i pśrednictwa pwiatwych urzędów pracy, relatywnie duŝą skalą zatrudnień w kresie statnich 6 miesięcy i duŝymi planami rekrutacyjnymi na najbliŝsze 6 miesięcy, niedreprezentwaniem bszarów najbardziej zurbanizwanych (pdregin trójmiejski). Grupa 2 (Wytwarzanie i zapatrywanie w energię elektryczną, gaz, parę wdną, grącą wdę i pwietrze d układów klimatyzacyjnych (D), Dstawa wdy; gspdarwanie ściekami i dpadami raz działalnść związana z rekultywacją (E), Działalnść związana z bsługą rynku nieruchmści (L), Administracja publiczna i brna nardwa; bwiązkwe zabezpieczenia spłeczne (O), Opieka zdrwtna i pmc spłeczna (Q), Pzstała działalnść usługwa (S)) zatrudnia k. 16% pracujących w firmach w badanej próbie CATI i charakteryzuje się: bardz wyskim udziałem sób z wykształceniem średnim zawdwym w strukturze zatrudnienia, nadreprezentacją firm duŝych, najczęściej publicznych, relatywnie małą rtacją pracwników, relatywnie rzadkimi deklaracjami trudnściach w rekrutacji pracwników, tym, Ŝe w przypadku zgłaszania trudnści, prblemem firm był brak kandydatów d pracy, a dświadczenie kluczwe w innych grupach nie miał takieg charakteru w tej grupie sekcji, krzystaniem przy rekrutacji przede wszystkim z pśrednictwa publicznych słuŝb zatrudnienia i kanału internetweg, planami rekrutacyjnymi na najbliŝsze 6 miesięcy na pzimie przeciętnym dla gspdarki (przy pnadprzeciętnej rekrutacji w ciągu statnich 6 miesięcy), bardz silnym niedreprezentwaniem bszarów najbardziej zurbanizwanych (pdregin trójmiejski). Grupa 3 (Infrmacja i kmunikacja (J), Działalnść finanswa i ubezpieczeniwa (K), Działalnść prfesjnalna, naukwa i techniczna (M), Edukacja (P), Działalnść związana z kulturą, rzrywką i rekreacją (R)) zatrudnia łącznie prawie 49% sób pracujących w ankietwanych firmach i charakteryzuje się: bardz wyskim udziałem sób z wykształceniem wyŝszym w strukturze zatrudnienia, nadreprezentacją firm małych, najczęściej publicznych, bardz małą rtacją pracwników (pnad dwukrtnie mniejszą niŝ przeciętnie), relatywnie rzadkimi deklaracjami trudnściach w rekrutacji pracwników, względnie częstymi wskazaniami internetu raz krewnych i znajmych jak kanałów, pprzez które rekrutwani są pracwnicy, planami rekrutacyjnymi na najbliŝsze 6 miesięcy na pzimie znacznie niŝszym niŝ przeciętnie dla gspdarki (pdbnie jak relatywnie niskim pzimem zatrudniania w najbliŝszej przeszłści), bardz silną nadreprezentacją bszarów najbardziej zurbanizwanych (pdregin trójmiejski). 13
Tabela 4.2. Średnie wartści zmiennych pisujących pszczególne sekcje według przynaleŝnści d wyróŝninych grup sekcji Charakterystyka Rzlkwanie przestrzenne firm wg pdreginów (%) Rzlkwanie przestrzenne zatrudnienia wg pdreginów (%) Struktura zatrudnienia według wielkści firm (mierznej liczbą zatrudninych) (%) Struktura własnści (%) Kategrie Klastry (i zawierające się w nich sekcje) 1 2 3 C F H I gdański 20,6 18,3 18,3 18,9 słupski 13,3 19,2 19,6 17,8 stargardzki 13,3 19,9 17,6 17,3 trójmiejski 52,7 42,7 44,4 46,0 gdański 13,5 13,4 5,4 9,5 słupski 11,0 18,3 5,8 10,7 stargardzki 15,5 18,8 4,4 11,1 trójmiejski 60,0 49,5 84,5 68,6 10-49 sób 22,6 19,4 13,5 17,2 50-249 sób 53,3 57,7 71,2 63,4 250 sób i pwyŝej 24,1 22,9 15,3 19,4 udział pdmitów prywatnych w zatrudnieniu 88,3 56,9 17,8 44,1 Czy z firmy dszedł lub zstał zwlniny chć jeden pracwnik w udział dpwiedzi twierdzących 69,4 65,0 40,9 57,4 ciągu statnich 6 miesięcy? (%) Udział sób zwlninych lub tych, które deszły, w zatrudnieniu (stan - 7,7 3,0 1,1 3,7 bieŝący) (%) D E L O Q S J K M P R Ogółem Czy w ciągu statnich 6 m-cy prwadzili Państw rekrutację? (%) Czy firma dświadczyła trudnści w rekrutacji? (%) Z czeg wynikały trudnści w rekrutacji? (%) udział dpwiedzi twierdzących 54,8 56,8 36,5 48,8 udział dpwiedzi twierdzących 40,0 25,9 26,4 30,3 brak kandydatów w góle 21,9 26,2 23,3 23,8 brak kandydatów dpwiednim wykształceniu 27,4 32,3 23,3 28,2 brak kandydatów dpwiednim dświadczeniu 58,9 36,9 51,2 49,2 zbyt wyskie czekiwania płacwe 20,5 24,6 39,5 26,5 niechęć d zbyt dalekich djazdów d miejsca pracy 15,1 9,2 4,7 10,5 inne 13,7 30,8 23,3 22,1 przez pwiatwy urząd pracy 35,9 39,8 26,4 35,0 przez prywatne biur pśrednictwa pracy 8,8 3,2 6,1 5,7 zamieszczaliśmy lub dpwiadaliśmy na głszenia 28,2 23,1 19,6 23,7 praswe zamieszczaliśmy lub Metdy pszukiwania pracwników dpwiadaliśmy na głszenia 55,8 52,6 47,9 52,3 (%) internetwe pszukiwaliśmy bezpśredni w szkłach (biura karier etc) 4,4 2,0 11,7 5,4 pszukiwaliśmy pprzez krewnych i znajmych 24,3 15,1 25,2 20,7 uczestniczyliśmy w giełdach pracy, dniach kariery etc, 1,7 2,4 3,7 2,5 inne 18,8 29,1 20,9 23,7 ciąg dalszy tabeli na następnej strnie 14
Klastry (i zawierające się w nich sekcje) 1 2 3 Charakterystyka Kategrie C F H I D E L O Q S J K M P R Ogółem Czy zatrudnili kgś w ciągu statnich 6 miesięcy? * (%) Udział zatrudninych w statnich 6 miesiącach w zatrudnieniu gółem (%) udział dpwiedzi twierdzących 50,6 53,0 34,4 45,5-6,6 2,2 1,0 3,1 Rtacja pracwników (%) - 14,3 5,2 2,1 6,9 Relacja liczby wlnych stanwisk d becneg zatrudnienia (%) - 1,3 0,4 0,5 0,8 Czy planują rekrutację? (%) udział dpwiedzi twierdzących 39,2 31,0 23,5 30,3 Relacja liczby stanwisk, na jakie planwana jest rekrutacja, d becneg zatrudnienia (%) Struktura wykształcenia (BAEL) (%) - 3,2 0,7 0,6 1,5 wyŝsze 15,5 36,8 65,9 26,7 średnie techniczne 26,1 34,7 16,1 26,4 ZSZ 40,8 15,7 5,9 28,5 * Udział w całkwitej liczbie firm. Źródł: Opracwanie własne na pdstawie danych CATI i Grtkwska G., Gajderwicz T., p. cit. 4.2. Sekcje kluczwe dla pmrskieg rynku pracy w perspektywie krótkkreswej W badaniu CATI firm największe zaptrzebwanie na pracwników (w ujęciu brutt 13 ) dntwan w statnich 6 miesiącach w pięciu sekcjach gspdarki: w sekcji Działalnść w zakresie usług administrwania i działalnść wspierająca (N) (36,5% bieŝąceg zatrudnienia), Przetwórstw przemysłwe (C) (16,4%), Handel hurtwy i detaliczny; naprawa pjazdów samchdwych, włączając mtcykle (G) (8,6%), Infrmacja i kmunikacja (J) (5,6%) raz Administracja publiczna i brna nardwa; bwiązkwe zabezpieczenia spłeczne (O) (5,5%). W przypadku sekcji N wiązać się t mŝe z faktem zaliczania agencji zatrudnienia d działalnści ujmwanej w tej części gspdarki, a więc de fact tak duŝy ppyt na pracę rzumiany mŝe być raczej jak ppyt wtórny (szczególna frma pśrednictwa pracy), nie pierwtny. TakŜe infrmacje z mnitringu internetwych fert pracy za rk 2011 prwadzneg przez WUP w Gdańsku pkazują, Ŝe największy ppyt w ujęciu brutt dntwan w czterech sekcjach: G, K, J raz C (pwiadały ne za pnad 75% wszystkich fert zgłsznych w internecie). W ujęciu nett 14 zatrudnienie wzrsł w statnim kresie jedynie w pięciu sekcjach gspdarki: w sekcji Działalnść w zakresie usług administrwania i działalnść wspierająca (N), Infrmacja i kmunikacja (J), Działalnść finanswa i ubezpieczeniwa (K), Działalnść związana z zakwaterwaniem i usługami gastrnmicznymi (I) raz Pzstała działalnść usługwa (S). Jeśli chdzi plany zatrudnieniwe na najbliŝsze 6 miesięcy, sześć sekcji dpwiada za pnad ¾ planwaneg wzrstu zatrudnienia (w ujęciu brutt). Są t sekcje: Przetwórstw przemysłwe (C), Działalnść w zakresie usług administrwania i działalnść wspierająca (N), Działalnść finanswa 13 Deklaracje c d planwanych przyjęć d pracy. 14 RóŜnica między liczbą deklarwanych przyjęć i zwlnień z pracy. 15
i ubezpieczeniwa (K), Budwnictw (F), Infrmacja i kmunikacja (J) raz Transprt i gspdarka magazynwa (H). Jedncześnie w przypadku wszystkich tych sekcji ich udział w łącznej liczbie planwanych zatrudnień przekracza ich udział w bieŝącym zatrudnieniu (c znacza, Ŝe w przypadku realizacji tych planów ich udział w zatrudnieniu na pmrskim rynku pracy wzrśnie). C więcej, we wszystkich sekcjach (z wyjątkiem sekcji N raz J) udział w planwanych zatrudnieniach przekracza udział w strukturze zrealizwaneg ppytu na pracę w statnich 6 miesiącach. Tabela 4.3. Sekcje kluczwe dla pmrskieg rynku pracy w świetle wybranych kryteriów Największy ppyt brutt Największy ppyt nett Największe plany zatrudnieniwe Kierunek przesuwania się ppytu Największy udział w fertach internetwych N N C C G C J N K K G K K F J J I F H C O S J H Objaśnienie: C: Przetwórstw przemysłwe, F: Budwnictw, G: Handel hurtwy i detaliczny; naprawa pjazdów samchdwych, włączając mtcykle, H: Transprt i gspdarka magazynwa, I: Działalnść związana z zakwaterwaniem i usługami gastrnmicznymi, J: Infrmacja i kmunikacja, K: Działalnść finanswa i ubezpieczeniwa, N: Działalnść w zakresie usług administrwania i działalnść wspierająca, O: Administracja publiczna i brna nardwa; bwiązkwe zabezpieczenia spłeczne, S: Pzstała działalnść usługwa. Źródł: Opracwanie własne. W świetle pwyŝszych bserwacji stwierdzić mŝna, Ŝe kluczwymi sekcjami dla pmrskieg rynku pracy są: Przetwórstw przemysłwe (C), Infrmacja i kmunikacja (J), Działalnść finanswa i ubezpieczeniwa (K), Budwnictw (F), Transprt i gspdarka magazynwa (H) 15. Więcej niŝ raz w wyŝej pisanych zestawieniach występują takŝe Handel hurtwy i detaliczny; naprawa pjazdów samchdwych, włączając mtcykle (G) raz Działalnść w zakresie usług administrwania i działalnść wspierająca (N). Sekcja G występuje jednak tylk na listach dkumentujących ppyt w ujęciu brutt, a jej wyska pzycja wiąŝe się zapewne z pnadprzeciętną rtacją pracwników. Sekcja N z klei jak sygnalizwan wyŝej bejmuje agencje zatrudnienia, a zatem ppyt przez nią generwany w duŝej części jest ppytem pzrnym, przensznym z innych sekcji gspdarki. 5. Zaptrzebwanie na zawdy na pmrskim rynku pracy: pdejście syntetyczne Celem analizy zawdów jest wskazanie elementarnych grup zawdów (według kdu 4-cyfrweg z Klasyfikacji zawdów i specjalnści 2010 16 ), w których bserwwane jest największe zaptrzebwanie na siłę rbczą, raz wskazanie tych grup zawdów, w których pracdawcy dświadczają trudnści w rekrutacji pracwników. Przeprwadzne badania pzwliły takŝe sprządzić prfile kmpetencyjne wybranych zawdów lub grup zawdów, w szczególnści w zakresie 15 Dwie z nich (sekcja J i K) są sekcjami będącymi przedmitem szczególneg zaintereswania w tegrcznym cyklu badań. W ich ramach działają firmy ze strategicznej dla pmrskieg rynku pracy branŝy BPO. 16 Klasyfikacja zawdów i specjalnści na ptrzeby rynku pracy wprwadzna Rzprządzeniem Ministra Pracy i Plityki Spłecznej z dnia 27 kwietnia 2010 r. w sprawie klasyfikacji zawdów i specjalnści na ptrzeby rynku pracy raz zakresu jej stswania (Dz. U. Nr 82 z dnia 17 maja 2010 r., pz. 537). 16
pŝądanych przez pracdawców cech sbwych, kmpetencji kluczwych raz kwalifikacji zawdwych 17. 5.1. Knstrukcja rankingów Analizy przeprwadzn z wykrzystaniem kilku źródeł danych. Źródłem danych ilściwych były badania pracdawców raz agencji zatrudnienia. W analizach wykrzystan równieŝ ilściwe dane zastane (pchdzące z mnitringu internetwych fert pracy za rk 2011 prwadzneg przez WUP w Gdańsku raz z bazy Syriusz). Materiał ilściwy uzupełniają infrmacje z badań jakściwych (przeprwadznych wywiadów pgłębinych z pracdawcami, przedstawicielami agencji zatrudnienia, przedstawicielami instytucji szkleniwych, przedstawicielami szkół pnadgimnazjalnych i wyŝszych raz z pracwnikami pwiatwych urzędów pracy). W części dtyczącej dstswania pdaŝy pracy krzystan takŝe z danych Systemu Infrmacji Oświatwej. Za kryterium wagi zawdu dla reginalneg rynku pracy przyjęt wielkść zaptrzebwania na dany zawód raz jeg deficytwść rzumianą jak trudnści pracdawców ze znalezieniem pracwników. W wyniku przeprwadznych analiz dstępnych danych ilściwych stwrzn dwa syntetyczne rankingi dnszące się d wspmnianych kryteriów. Pierwszy zawiera grupy zawdów, na które jest największe zaptrzebwanie, i pzwala zidentyfikwać grupy, na które jest największy ppyt na pmrskim rynku pracy (w ujęciu brutt). Dla kaŝdej grupy zawdów kreśln takŝe jej deficytwść (drugi ranking), a więc t, w jakim stpniu pdaŝ pracy dpwiada rynkwemu zaptrzebwaniu. Metda uzyskania list grup zawdów była taka sama dla bu rankingów, chć w prcesie ich twrzenia wykrzystan róŝne dane. NaleŜy wyraźnie zastrzec, Ŝe zastswana metdlgia jest nwatrską próbą płączenia wielu źródeł róŝnym charakterze, stąd (wbec braku jednej uznanej metdy) zastswane rzstrzygnięcia mają w wielu miejscach charakter ekspercki 18. Mdel syntezy źródeł danych na ptrzeby rankingu grup zawdów, na które jest największe zaptrzebwanie, zstał przedstawiny na Schemacie 5.1. Ranking grup zawdów deficytwych, czyli takich, w których pracdawcy naptykali trudnści w rekrutacji, zstał stwrzny przy uŝyciu identycznej metdy, z tym Ŝe wykrzystan dane dtyczące deficytwści zawdu 19. 17 Szczegółwe pisy prfili kmpetencyjnych dla wybranych zawdów znajdują się w pełnej wersji raprtu. 18 Szczegółwy pis metdlgii twrzenia rankingów znajduje się w pełnej wersji raprtu. 19 Więcej infrmacji na temat metdlgii bu rankingów, a takŝe szczegóły dtyczące rdzajów infrmacji uŝytych w rankingach zawiera pełna wersja raprtu. 17
Schemat 5.1. Metdlgia twrzenia rankingu grup zawdów największym zaptrzebwaniu na pmrskim rynku pracy: synteza danych ilściwych pchdzących z róŝnych źródeł Schemat pstępwania Źródł danych 1 Źródł danych 2 Źródł danych 3 Wybór infrmacji dnszących się d wielkści zaptrzebwania na zawdy Ranking 1a Ranking 1b Ranking 1c Ranking 2a Ranking 2b Ranking 2c Ranking 3a Ranking 3b Ranking 3c Standaryzacja Z Std rank 1a Std rank 1b Std rank 1c Std rank 2a Std rank 2b Std rank 2c Std rank 3a Std rank 3b Std rank 3c KaŜdy ranking równwaŝny dla rankingu źródła Std rank źródła 1 Std rank źródła 2 Std rank źródła 3 Wagi dpwiednie dla charakterystyki źródła danych Łączny ranking zawdów, na które jest największe zaptrzebwanie Źródł: Opracwanie własne. PniŜej zaprezentwan górne części bu rankingów (20 górnych grup zawdów z jedneg i drugieg rankingu) 20. Analizując ba rankingi, trzeba bwiem mieć świadmść, Ŝe największą wartść interpretacyjną ma górna część zestawienia (raz w pewnym stpniu jeg kniec), śrdek zaś pwinien być raczej pmijany w interpretacjach z uwagi na niskie (lub wręcz zerwe) liczebnści tych grup zawdów bserwwane na pmrskim rynku pracy. Analiza rankingów częst wymaga kmentarza w kntekście realiów pmrskieg rynku pracy, a uzyskanie wnisków c d grup zawdów kluczwych dla reginalneg rynku pracy wymaga jednczesneg spjrzenia na ba rankingi. Deficytwść grupy zawdów pwinna być ceniana w kntekście wielkści zatrudnienia w danej grupie raz gólnych perspektyw rzwju makreknmiczneg i zmian struktury branŝwej gspdarki. Z drugiej strny grupy zawdów, na które jest największe zaptrzebwanie, są interesujące z punktu widzenia plityki rynku pracy, gdy występuje w ich przypadku nierównwaga ppytw-pdaŝwa (ilściwa lub strukturalna). 20 Rankingi zawierające wszystkie elementarne grupy zawdów prezentwane są w pełnej wersji raprtu. 18
Tabela 5.1. Ranking grup zawdów, na które jest największe zaptrzebwanie na pmrskim rynku pracy, według KZiS 2010 Pzycja rankingwa Kd elementarnej grupy zawdów wg KZiS 2010 Nazwa grupy zawdów 1 7212 Spawacze i pkrewni C, F 2 2514 Prgramiści aplikacji J Sekcje charakterystyczne dla grup zawdów 3 3322 Przedstawiciele handlwi G, znaczna dywersyfikacja 4 2359 Specjaliści nauczania i wychwania gdzie indziej niesklasyfikwani 5 9112 Pmce i sprzątaczki biurwe, htelwe i pkrewne P, N 6 2433 Specjaliści d spraw sprzedaŝy (z wyłączeniem technlgii infrmacyjn-kmunikacyjnych) G 7 5312 Asystenci nauczycieli P 8 7511 Masarze, rbtnicy w przetwórstwie ryb i pkrewni C, G 9 9333 Rbtnicy pracujący przy przeładunku twarów H, znaczna dywersyfikacja 10 2412 Dradcy finanswi i inwestycyjni K, M 11 3359 Urzędnicy państwwi d spraw nadzru gdzie indziej niesklasyfikwani O 12 9629 Pracwnicy przy pracach prstych gdzie indziej niesklasyfikwani C 13 2631 Eknmiści O, znaczna dywersyfikacja 14 7214 Rbtnicy przygtwujący i wznszący knstrukcje metalwe C 15 2222 Pielęgniarki specjalistki Q, S 16 4110 Pracwnicy bsługi biurwej znaczna dywersyfikacja 17 5211 Sprzedawcy na targwiskach i bazarach G 18 7411 Elektrycy budwlani i pkrewni F, znaczna dywersyfikacja 19 4321 Magazynierzy i pkrewni G, znaczna dywersyfikacja 20 5413 Pracwnicy chrny sób i mienia N Objaśnienie: statnia klumna zawiera sekcje charakterystyczne dla kaŝdej z wymieninych grup zawdów wyłnine na pdstawie wskazań zawdów kluczwych w badaniu pracdawców metdą CATI. Objaśnienie: B: Górnictw i wydbywanie, C: Przetwórstw przemysłwe, D: Wytwarzanie i zapatrywanie w energię elektryczną, gaz, parę wdną, grącą wdę i pwietrze d układów klimatyzacyjnych, E: Dstawa wdy; gspdarwanie ściekami i dpadami raz działalnść związana z rekultywacją, F: Budwnictw, G: Handel hurtwy i detaliczny; naprawa pjazdów samchdwych, włączając mtcykle, H: Transprt i gspdarka magazynwa, I: Działalnść związana z zakwaterwaniem i usługami gastrnmicznymi, J: Infrmacja i kmunikacja, K: Działalnść finanswa i ubezpieczeniwa, L: Działalnść związana z bsługą rynku nieruchmści, M: Działalnść prfesjnalna, naukwa i techniczna, N: Działalnść w zakresie usług administrwania i działalnść wspierająca, O: Administracja publiczna i brna nardwa; bwiązkwe zabezpieczenia spłeczne, P: Edukacja, Q: Opieka zdrwtna i pmc spłeczna, R: Działalnść związana z kulturą, rzrywką i rekreacją, S: Pzstała działalnść usługwa. Źródł: Opracwanie własne na pdstawie przeprwadznych badań ilściwych, mnitringu zawdów deficytwych i nadwyŝkwych PSZ, mnitringu fert internetwych WUP. Q, P 19
Tabela 5.2. Ranking grup zawdów zidentyfikwanych w badaniach jak deficytwe według KZiS 2010 Pzycja rankingwa Kd elementarnej grupy zawdów wg KZiS 2010 Nazwa grup zawdów 1 7212 Spawacze i pkrewni C, F 2 7223 Ustawiacze i peratrzy brabiarek d metali i pkrewni C 3 2514 Prgramiści aplikacji J 4 8350 Marynarze i pkrewni H 5 5120 Kucharze P, I 6 2221 Pielęgniarki bez specjalizacji lub w trakcie specjalizacji Q 7 3151 Pracwnicy słuŝb technicznych Ŝeglugi C, H, M 8 3152 Oficerwie pkładwi, pilci Ŝeglugi i pkrewni F, H, M, O 20 Sekcje charakterystyczne dla grup zawdów 9 8332 Kierwcy samchdów cięŝarwych H, znaczna dywersyfikacja 10 7126 Hydraulicy i mnterzy instalacji sanitarnych F, E 11 2142 InŜynierwie budwnictwa M, F 12 2141 InŜynierwie d spraw przemysłu i prdukcji C 13 3322 Przedstawiciele handlwi G, znaczna dywersyfikacja 14 2422 Specjaliści d spraw administracji i rzwju O, znaczna dywersyfikacja 15 3321 Agenci ubezpieczeniwi K 16 4110 Pracwnicy bsługi biurwej Znaczna dywersyfikacja 17 2351 Wizytatrzy i specjaliści metd nauczania P, R 18 2143 InŜynierwie inŝynierii śrdwiska F, znaczna dywersyfikacja 19 2431 Specjaliści d spraw reklamy i marketingu G, znaczna dywersyfikacja 20 4120 Sekretarki (gólne) P, M Objaśnienie: statnia klumna zawiera sekcje charakterystyczne dla kaŝdej z wymieninych grup zawdów wyłnine na pdstawie wskazań zawdów kluczwych w badaniu pracdawców metdą CATI. Objaśnienie: B: Górnictw i wydbywanie, C: Przetwórstw przemysłwe, D: Wytwarzanie i zapatrywanie w energię elektryczną, gaz, parę wdną, grącą wdę i pwietrze d układów klimatyzacyjnych, E: Dstawa wdy; gspdarwanie ściekami i dpadami raz działalnść związana z rekultywacją, F: Budwnictw, G: Handel hurtwy i detaliczny; naprawa pjazdów samchdwych, włączając mtcykle, H: Transprt i gspdarka magazynwa, I: Działalnść związana z zakwaterwaniem i usługami gastrnmicznymi, J: Infrmacja i kmunikacja, K: Działalnść finanswa i ubezpieczeniwa, L: Działalnść związana z bsługą rynku nieruchmści, M: Działalnść prfesjnalna, naukwa i techniczna, N: Działalnść w zakresie usług administrwania i działalnść wspierająca, O: Administracja publiczna i brna nardwa; bwiązkwe zabezpieczenia spłeczne, P: Edukacja, Q: Opieka zdrwtna i pmc spłeczna, R: Działalnść związana z kulturą, rzrywką i rekreacją, S: Pzstała działalnść usługwa. Źródł: Opracwanie własne na pdstawie przeprwadznych badań ilściwych, mnitringu zawdów deficytwych i nadwyŝkwych PSZ, mnitringu fert internetwych WUP. 5.2. Kluczwe grupy zawdów Z punktu widzenia dpwiedzi na pytania badawcze najciekawsza wydaje się być analiza uzyskanych wyników w trzech ujęciach: analiza grup zawdów, które znalazły się na wyskich pzycjach bu list rankingwych: są t grupy zawdów, na które jest największe zaptrzebwanie i które jedncześnie są najbardziej deficytwe, analiza grup zawdów, na które jest duŝe zaptrzebwanie (wyska pzycja w rankingu zaptrzebwania) i jedncześnie pdaŝ pracy nie stanwi bariery w jeg zaspkajaniu (tzn. grupy te nie są uznawane za deficytwe), analiza grup zawdów najsilniej deficytwych, lecz charakteryzujących się niewielkim zaptrzebwaniem mim niewielkieg ppytu wiele grup zawdów z tej kategrii naleŝy uznać za interesujące (szczególnie grupy charakterystyczne dla branŝ kluczwych dla pmrskieg rynku pracy).