ROZDZIAŁ XIII ZDROWIE I DOBROSTAN 2/215 DOBROSTAN I SPOŁECZEŃSTWO Zakład Profilaktyki Chorób Kobiecych i Seksuologii, Katedra Zdrowia Kobiety, Wydział Nauk O Zdrowiu, Śląski Uniwersytet Medyczny w Katowicach, Department of Woman s Health Profilaxis and Sexology, Woman s Health Insitute, School of Health Medical University of Silesia in Katowice AGNIESZKA KOBIOŁKA, MAGDALENA GORAUS, IZABELA MĘŻYK, VIOLETTA SKRZYPULEC-PLINTA, MAŁGORZATA KAZIMIERCZAK, EWA URBAŃSKA Wpływ ciąży na zmianę nawyków żywieniowych kobiet w wieku rozrodczym Effect of pregnancy in to change eating habits women of childbearing age Słowa kluczowe: ciąża, nawyki żywieniowe Key words: pregnancy, dietary habits WSTĘP Odżywianie kobiety w okresie rozrodczym jest bardzo ważnym aspektem zdrowia [12,25]. Ma ono nie tylko wpływ na zapobieganie występowaniu chorób cywilizacyjnych, na długość oraz jakość życia, ale również na płodność, prawidłowy przebieg ciąży oraz rozwój embrionalny płodu. W związku z powyższym kobieta w okresie prokreacyjnym powinna się odpowiednio przygotować do ciąży: prawidłowo odżywiać, być aktywną fizycznie, odrzucić wszelkiego rodzaju używki, a w przypadku alkoholu przynajmniej zmniejszyć jego ilość. W diecie kobiety planującej posiadanie potomstwa nie powinny występować niedobory pokarmowe ponieważ zwiększa to częstotliwość występowania zaburzeń cyklu menstruacyjnego, poronień czy też wad wrodzonych u płodu. Uniknięcie tego będzie możliwe, gdy zostanie pokryte całkowite zapotrzebowanie organizmu na witaminy, pierwiastki, węglowodany, tłuszcze oraz białka [25].
188 ZDROWIE I DOBROSTAN 2/215 Dobrostan i społeczeństwo Żywienie kobiety będącej w ciąży również jest bardzo ważne i ma istotny wpływ na rozwój płodu. Pod pojęciem prawidłowe żywienie w czasie ciąży rozumieć należy: pokrycie zapotrzebowania energetycznego (zmieniającego się w poszczególnych trymestrach), strukturę spożycia (odpowiednie ilości i proporcje składników odżywczych) oraz zmianę nieprawidłowych nawyków żywieniowych [2,12,13, 17]. Instytut Żywności i Żywienia stworzył piramidę zdrowego żywienia by w prosty sposób zobrazować zasady prawidłowego odżywiania. Podstawę piramidy stanowią produkty zbożowe, kolejno warzywa, owoce, produkty mleczne, mięso oraz tłuszcze [11]. Zapotrzebowanie energetyczne w ciąży różni się od tego przed zapłodnieniem. W okresie ciąży obserwuje się wzrost zapotrzebowania na składniki pokarmowe, energię, witaminy oraz składniki mineralne. Wynika to m.in. z konieczność wytworzenia tkanek płodowych (płód, łożysko, wody i błony płodowe), a także tkanek matczynych (wzrost objętości osocza, erytrocytów, zmagazynowanych białek, tłuszczów, gruczołów sutkowych i macicy) [11,12]. Każda kobieta będąca w okresie rozrodczym powinna obliczyć, jakie jest jej dzienne zapotrzebowanie energetyczne. W obliczeniach bierze się pod uwagę wzrost, masę ciała, wiek oraz tryb życia. Kobieta będąca w ciąży do obliczonej wartości powinna doliczyć w II trymestrze 34 kcal/dobę, a w III trymestrze 45 kcal/dobę. Zapotrzebowanie w okresie ciąży szacunkowo wynosi 25 26 kcal [25,26]. Do odpowiedniego odżywiania dołączyć należy także aktywność fizyczną, która również przyczynia się do prawidłowego przyrostu masy ciała zarówno przed ciążą jak i podczas niej. Niedowaga może mieć negatywny wpływ na płodność kobiety oraz na wystąpienie małej masy urodzeniowej dziecka. Z kolei nadmierny przyrost masy ciała może przyczyniać się do wystąpienia otyłości, nadciśnienia tętniczego czy też krwotoku poporodowego [26]. Celem pracy było porównanie nawyków żywieniowych badanych kobiet przed ciążą i w ciąży. MATERIAŁ W badaniu wzięło udział 1 anonimowych kobiet ciężarnych, które ukończyły 35 tydzień ciąży. Badania zostały przeprowadzone w oddziałach patologii ciąży oraz sali porodowej Szpitalu Miejskim w Żorach oraz w Wojewódzkim Szpitalu Specjalistycznym Nr 2 w Jastrzębiu Zdroju w okresie od września do grudnia 213 roku. METODA Narzędziem badawczym był autorski kwestionariusz ankiety. Pytania dotyczyły nawyków żywieniowych kobiet przed ciążą i w ciąży. Każda z respondentek została poinformowana o celu i przeznaczeniu zbieranych informacji oraz pełnej anonimowości i dobrowolności wzięcia udziału w badaniach. Analizy danych statystycznych dokonano za pomocą arkusza kalkulacyjnego Excel 27 oraz Microsoft Word z pakietu Microsoft Office 27.
Agnieszka Kobiołka, Magdalena Goraus, Izabela Mężyk, Violetta Skrzypulec-Plinta, Małgorzata Kazimierczak, Ewa Urbańska Wpływ ciąży na zmianę nawyków żywieniowych kobiet w wieku rozrodczym WYNIKI Tab. I. Charakterystyka społeczno-demograficzna badanych kobiet (n=1) Wyszczególnienie n=1 PRZEDZIAŁ WIEKOWY 2 25 lat 41 41 26 3 lat 35 35 31 35 lat 24 24 STAN CYWILNY Panna 12 12 Mężatka 76 76 Rozwiedziona 1 1 Związek nieformalny 11 11 Wdowa MIEJSCE ZAMIESZKANIA Miasto 61 61 Wieś 39 39 WYKSZTAŁCENIE Podstawowe Zawodowe 16 16 Średnie 33 33 Wyższe 51 51 WARUNKI BYTOWE Bardzo dobre 3 3 Dobre 47 47 Przeciętne 22 22 Złe 1 1 Bardzo złe AKTYWNOŚĆ ZAWODOWA Tak, fizyczna 2 2 Tak, umysłowa 31 31 Nie 49 49 OBECNA CIĄŻA 1 5 5 2 3 3 3 16 16 4 6 4 4 PLANOWANIE OBECNEJ CIĄŻY Tak 71 71 Nie 29 29 Największą część grupy badanej stanowiły ciężarne w przedziale wiekowym od 2 25 lat (41), najmniejszą w wieku 31-35 lat (24). Dla połowy kobiet była to ciąża pierwsza (5). Najczęściej były to kobiety zamężne (76), z wykształceniem wyższym (51), aktywne zawodowo (51). Przeważającą grupę stanowiły kobiety 189
ZDROWIE I DOBROSTAN 2/215 Dobrostan i społeczeństwo mieszkające w miastach (61). Znaczna część respondentek oceniła swoje warunki bytowe jako dobre (47) lub bardzo dobre (3). Większość (71) kobiet planowało obecną ciążę (tab.i.). Tab. II. Regularność odżywiania respondentek przed ciążą i podczas ciąży (n=1) Regularność Przed ciążą W ciąży spożywania posiłków n=1 n=1 Regularne 36 36 76 76 Nieregularne 64 64 24 24 Okres ciąży pozytywnie wpłynął na regularne przyjmowanie posiłków przez ankietowane kobiety. Spożywanie posiłków co około 3 godziny zdeklarowało 76 badanych ciężarnych. Natomiast 36 respondentek czyniło to również przed ciążą (tab.ii.). 12 1 8 6 4 2 1 1 86 57 43 14 98 99 2 1 88 przed ciążą 98 w ciąży 12 2 Wykres 1. Spożywanie poszczególnych posiłków w ciągu dnia przed i w trakcie ciąży (n=1) W trakcie badań poproszono respondentki o podanie ilości posiłków spożywanych w ciągu dnia. Z badań wynika, że I śniadanie spożywały wszystkie ankietowane zarówno przed zajściem w ciążę jak i podczas ciąży. Wyniki dotyczące obiadu są podobne, przed ciążą -98, w ciąży - 99. Kobiety w okresie ciąży częściej spożywały kolację (98) niż w okresie poprzedzającym ciążę (88, wykres 1). 19
Agnieszka Kobiołka, Magdalena Goraus, Izabela Mężyk, Violetta Skrzypulec-Plinta, Małgorzata Kazimierczak, Ewa Urbańska Wpływ ciąży na zmianę nawyków żywieniowych kobiet w wieku rozrodczym 5 45 4 35 3 25 2 15 1 5 5 9 ok.,5 h przed snem 25 31 ok.1 h przed snem 44 37 ok. 2 h przed snem 19 16 ok. 3 h przed snem 7 7 tuż przed snem przed ciążą w ciąży Wykres 2. Spożywanie ostatniego posiłku przed snem przed ciążą i podczas ciąży (n=1) Zaobserwowano, że 44 kobiet przed ciążą spożywała ostatni posiłek na dwie godziny przed snem, natomiast w okresie ciąży można zauważyć spadek wartości do 37. Zwiększył się za to odsetek ciężarnych spożywających posiłek na około 3 minut oraz około jedną godzinę przed snem (odpowiednio: z 5 do 9, 25 do 31, wykres 2). 1 87 8 68 6 przed ciążą 4 32 w ciąży 2 13 tak Wykres 3. Spożywanie jedzenia w nocy (n=1) W okresie ciąży co trzecia (32) respondentka spożywała jedzenie w nocy, przed ciążą czyniło to 13 kobiet (wykres 3). nie 191
ZDROWIE I DOBROSTAN 2/215 Dobrostan i społeczeństwo Tab. III. Najczęściej spożywane produkty w porze nocnej przed ciążą (n=13) i w ciąży (n=32) Najczęściej Przed ciążą W ciąży spożywane produkty n=13 n=32 Słodycze 8 61,5 16 5 Owoce 3 23 8 25 Kanapki 4 12,5 Jogurt 3 9,4 Najczęściej konsumowanym posiłkiem w nocy zarówno przed ciążą jak i podczas ciąży były słodycze. Przed ciążą stanowiły 61,5 odpowiedzi, a w okresie ciąży 5 (tab. III). Owoce były spożywane w podobnym odsetku kobiet w obu okresach (odpowiednio 23, 25). Cześć ciężarnych wybudzała się w nocy w celu spożycia kanapki lub jogurtu (odpowiednio 12,5, 9,4). Tab. IV. Spożywanie przekąsek między posiłkami (n=1) Spożywanie Przed ciążą W ciąży przekąsek miedzy n=1 n=1 posiłkami Tak 75 75 9 9 Nie 25 25 1 1 Ankietowane w ciąży częściej spożywały przekąski (9) niż przed ciążą (75; tab. IV). W obu okresach najczęściej spożywanymi produktami pomiędzy posiłkami były owoce, słodycze oraz jogurty (wykres 4). 192
Agnieszka Kobiołka, Magdalena Goraus, Izabela Mężyk, Violetta Skrzypulec-Plinta, Małgorzata Kazimierczak, Ewa Urbańska Wpływ ciąży na zmianę nawyków żywieniowych kobiet w wieku rozrodczym 9 8 7 6 5 4 3 2 1 82 57 54 38 61 przed ciążą w ciąży 22 12 13 18 17 14 12 12 11 1 1 1 1 1 1 4 Wykres 4. Rodzaj spożywanych przekąsek między posiłkami 6 5 4 5 43 przed ciążą 3 2424 25 2 13 1 1 1 raz dziennie 7 4 5 3 kilka razy w ciągu dnia raz w tygodniu kilka razy (2-3) w miesiącu kilka razy w roku w ogóle Wykres 5. Częstość spożywania jedzenia typu fast food (n=1) 193
ZDROWIE I DOBROSTAN 2/215 Dobrostan i społeczeństwo Większość kobiet zarówno przed ciążą jak i w ciąży spożywała fast food z częstotliwością od 2 do 3 razy w miesiącu (odpowiednio 5, 43). Należy zwrócić uwagę, że co czwarta ciężarna wycofała jedzenie typu fast food z codziennej diety, natomiast przed ciążą nie spożywało tego typu jedzenia 13 badanych (wykres 5). 8 7 6 5 4 3 2 1 67 przed ciążą w ciąży 5 4 3 1 1 2 1 do 2 3 do 4 5 do 6 >6 wcale Wykres 6. Ilość porcji nabiału spożywanego w ciągu dnia (n=1) Przed ciążą 67 respondentek spożywało od 1-2 porcji nabiału dziennie, a 3-3-4 porcje. W ciąży zalecaną ilość porcji nabiału (3-4) spożywało 4 ankietowanych (wykres 6). Jedną/dwie porcje przyjmowało 5 badanych, a 5-6 1 respondentek. Tab. V. Częstość spożywanie ryb przez respondentki (n=1) Liczba porcji Przed ciążą W ciąży spożywanych ryb w ciągu n=1 n=1 tygodnia 1-2 81 81 74 74 3-4 4 4 18 18 W ogóle 15 15 8 8 Można zaobserwować, że zarówno przed ciążą jak i w ciąży większość kobiet spożywała ryby w ilości od 1-2 porcji tygodniowo. Ponadto zmniejszyła się liczba kobiet niekonsumujących ryb z 15 przed ciążą do 8 w okresie ciąży (tab. V). 194
Agnieszka Kobiołka, Magdalena Goraus, Izabela Mężyk, Violetta Skrzypulec-Plinta, Małgorzata Kazimierczak, Ewa Urbańska Wpływ ciąży na zmianę nawyków żywieniowych kobiet w wieku rozrodczym 7 6 5 4 3 62 5 32 46 55 48 27 4 przed ciążą w ciąży 2 1 12 12 smażone duszone pieczone gotowane grillowane Wykres 7. Forma przyrządzania mięsa przez respondentki W okresie poprzedzającym ciążę najczęstsza formą przygotowywania dań mięsnych było smażenie (62) oraz pieczenie (55), rzadziej duszenie (32) czy gotowanie (27). W ciąży zauważa się wzrost przygotowywania mięsa w sposób zdrowszy tzn. poprzez duszenie 46, gotowanie 4. Nadal częstą formą przygotowywania posiłków mięsnych jest smażenie (5) czy pieczenie(48, wykres 7). 8 7 6 67 przed ciążą w ciąży 5 46 4 36 3 2 1 2 1 3 8 1 raz dziennie kilka razy dziennie raz na tydzień kilka razy na tydzień w ogóle Wykres 8. Częstość spożywania owoców (n=1) 195
ZDROWIE I DOBROSTAN 2/215 Dobrostan i społeczeństwo Owoce przed ciążą spożywane były raz dziennie przez 46 badanych, a kilka razy dziennie przez 36 respondentek. Natomiast w okresie ciąży jedzenie owoców kilka razy dziennie deklarowało 67 kobiet, raz dziennie- 2 (wykres 8). 1 8 6 4 2 55 8 25 3 woda napoje mineralna gazowane przed ciążą w ciąży 1717 25 35 6 8 1 kompot sok herbata mleko Wykres 9. Rodzaj napojów spożywanych przez respondentki Najczęściej wypijanymi napojami przed ciążą i w ciąży były: woda mineralna (odpowiednio 55, 8) oraz soki (odpowiednio 25,35). Napoje gazowane w okresie poprzedzającym ciążę spożywało 25 badanych, w ciąży 3 respondentek (wykres 9). 6 5 4 4 36 5 przed ciążą w ciąży 3 2 18 14 28 1 7 mniej niż 1 litr 6 około 1 około 2 około 3 około 4 i więcej 1 Wykres 1. Ilość wypijanych płynów w ciągu dnia (n=1) 196
Agnieszka Kobiołka, Magdalena Goraus, Izabela Mężyk, Violetta Skrzypulec-Plinta, Małgorzata Kazimierczak, Ewa Urbańska Wpływ ciąży na zmianę nawyków żywieniowych kobiet w wieku rozrodczym Kobiety w okresie poprzedzającym ciążę wypijały około 1 litra płynów (4) lub około 2 litrów (36) w ciągu dnia. Natomiast w okresie ciąży połowa ankietowanych deklarowała, że wypijała około 2 litry płynów dziennie, 28 -około 3 l na dobę (wykres 1). 6 5 4 55 38,6 przed ciążą w ciąży 3 2 1 15.5 1 2 szklanki szklanka szklanki 3 szklanki Wykres 11. Ilość szklanek wypijanej kawy 15 18,6 15,7 14,3 15 11,4 4 szklanki 5 szklanki Spośród badanych kobiet 7 kobiet piło kawę przed ciążą, natomiast w okresie ciąży ilość ankietowanych spożywających ten rodzaj napoju zmniejszyła się do 4. Większość kobiet wypijało 1 szklankę kawy zarówno przed ciążą (38,6) i w trakcie ciąży (55). Analiza powyższych danych wskazuje również, iż respondentki znacznie ograniczyły ilości wypijanej kawy w okresie ciąży. Tab.VI. Zażywanie kwasu foliowego przed zajściem w ciążę (n=1) Zażywanie kwasu foliowego przed n=1 zajściem w ciążę Tak 35 35 Nie 65 65 1,4 6 szklanki Z badań wynika, że 35 kobiet zażywało kwas foliowy przed zajściem w ciążę (tab. VI). 197
ZDROWIE I DOBROSTAN 2/215 Dobrostan i społeczeństwo Wykres 12. Okres zażywania kwasu foliowego przed zajściem w ciążę (n=35) Z odpowiedzi udzielanych przez respondentki wynika, że najwięcej kobiet zaczęło zażywać kwas foliowy na 3 miesiące przed zajściem w ciążę - 42,9 (wykres 12). Co trzecia ankietowana (31,5) przyjmowała kwas foliowy w okresie krótszym niż zalecany. Tab. VII. Spożywanie witamin przed zajściem w ciążę (n=1) 198 5 45 4 35 3 25 2 15 1 5 4 35 3 25 2 15 1 5 14,3 11,4 23,5 42,9 2,9 11,4 2,9 11,4 Spożywanie witamin przed n=1 ciążą Tak 17 17 Nie 83 83 11,8 5,9 11,8 5,9 5,9 35,3 2,9 1 rok 4 miesiące 3 miesiące 2.5 miesiąca 2 miesiące 1.5 miesiąca 1 miesiąc 2 tygodnie kilka lat Wykres 13. Okres spożywania witamin przed zajściem w ciążę w grupie badanych kobiet (n=17) rok pół roku 4 miesiące 3 miesiące 1.5 miesiąca 1 miesiąc
Agnieszka Kobiołka, Magdalena Goraus, Izabela Mężyk, Violetta Skrzypulec-Plinta, Małgorzata Kazimierczak, Ewa Urbańska Wpływ ciąży na zmianę nawyków żywieniowych kobiet w wieku rozrodczym Suplementy witaminowe przed zajściem w ciążę przyjmowało 17 kobiet (tab. VII). Najczęściej suplementacja rozpoczynała się na miesiąc przed zajściem w ciążę 35,3 (wykres 13). 12 1 8 49,3 5,7 6 planowanie ciąży 4 2 Zażywanie kwasu foliowego 1 Nie zażywanie kwasu foliowego nie planowanie ciąży Wykres 14. Graficzne przedstawienie zależności pomiędzy planowaniem ciąży a zażywaniem kwasu foliowego przed zajściem w ciążę Spośród 71 kobiet planujących obecną ciążę 49,3 z nich zażywało kwas foliowy przed ciążą (wykres 14). Zauważono, że wszystkie respondentki, które zaszły w nieplanowaną ciążę nie przyjmowały kwasu foliowego. Tab. VIII. Przyjmowanie kwasu foliowego i preparatów witaminowych przed zajściem w ciążę z uwzględnieniem wykształcenia ankietowanych kobiet (n=1) Zażywanie kwasu foliowego Zażywanie witamin Wyższe Średnie Zawodowe n=51 n=34 n=16 tak 24 47 7 21 4 26,7 nie 27 53 26 79 12 73,3 tak 15 29 2 4 1 nie 36 71 32 96 15 1 Z badań wynika, że poziom wykształcenia ma istotny wpływ na zażywanie kwasu foliowego oraz witamin przed ciążą. Większość kobiet, które zażywały kwas foliowy i witaminy miało wykształcenie wyższe (odpowiednio 47, 29). OMÓWIENIE WYNIKÓW BADAŃ WŁASNYCH Ze względu na lepsze wykorzystanie składników odżywczych oraz prawidłową gospodarkę glikemiczną w organizmie, zaleca się spożywanie posiłków częściej, ale o mniejszej objętości. Najlepiej przyjmować 4-5 posiłków rozłożonych w równych odstępach czasu w ciągu dnia, mniej więcej co 3-4 godziny. Ostatni posiłek najlepiej 199
ZDROWIE I DOBROSTAN 2/215 Dobrostan i społeczeństwo spożyć na 2 lub 3 godziny przed snem [25]. W badaniach własnych zaobserwowano pozytywny wpływ ciąży na regularne przyjmowanie posiłków przez respondentki. Spożywanie posiłków przed zapłodnieniem co około 3 godziny deklarowało 36 kobiet, natomiast w ciąży odsetek ten wzrósł do 76. Ostatni posiłek w ciągu dnia konsumowany był w czasie krótszym niż zalecany (mniej niż 2 godziny przed snem) przez 37 kobiet przed ciążą, w ciąży - 47. Do spożywania posiłków w nocy w okresie przed ciążą przyznało się 13 ankietowanych, w ciąży 32. W obu przypadkach najczęściej były to słodycze (odpowiednio 63,5, 5). W badaniach Bachanek i wsp. spożywanie słodyczy w porze nocnej w okresie ciąży zgłosiło 15,73 kobiet zamieszkałych w mieście oraz 25 zamieszkałych na wsi. Spożywanie innych pokarmów w nocy potwierdziło odpowiednio 26,97 i 37,5 ankietowanych [1]. W badaniach własnych przeanalizowano również spożywanie przez respondentki przekąsek między posiłkami. Przed ciążą czyniło to 75 badanych, w ciąży 9. Najczęściej były to: owoce (odpowiednio 57, 82), słodycze (odpowiednio 38; 54), jogurty (22, 61). W badaniach Bachanek i wsp. spożywanie słodyczy pomiędzy posiłkami deklarowało 79,78 respondentek mieszkających w mieście oraz 82,5 zamieszkujących tereny wiejskie [1]. W badaniach własnych wykazano, że 46 ankietowanych przed ciążą konsumowało owoce raz dziennie, a kilka razy dziennie 36. Natomiast w okresie ciąży kilka razy dziennie owoce spożywało 67 badanych, raz dziennie 2. W badaniach przeprowadzonych przez Szczepaniak i wsp. 3-5 razy dziennie owoce spożywało około 5 ciężarnych, raz dziennie około 4 [21]. W innych badaniach owoce przyjmowało kilka razy dziennie 51,35 ciężarnych, raz dziennie 23,42 [12]. W okresie rozrodczym istotne jest przyjmowanie w odpowiedniej ilości produktów mlecznych. Porcja dzienna nabiału zwiększa się w okresie ciąży z 2-3 do 3-4 porcji / dobę. Za porcję przyjmuje się około 2ml napoju mlecznego (mleko o zawartości 2 tłuszczu, maślanka, kefir, jogurt naturalny), 1g sera białego półtłustego albo 2 plastry sera żółtego [2,25]. W badaniach własnych wszystkie pacjentki spożywały produkty mleczne w okresie ciąży. Przed ciążą zalecaną ilość porcji nabiału przyjmowało 67 respondentek, w okresie ciąży 4. W badaniach Godali i wsp. spożycie nabiału kilka razy dziennie deklarowała co czwarta ciężarna, raz dziennie co trzecia [12]. Przyjmowanie nabiału sporadycznie lub w ogóle deklarowało15,31 badanych. Zalecana ilość spożywania ryb zarówno w ciąży jak i przed ciążą to od 2 do 3 porcji tygodniowo [15,16,22,24,25]. W badaniach własnych wykazano, ze respondentki najczęściej przyjmowały ryby 1-2 razy w tygodniu. Trzy -cztery razy w tygodniu ryby konsumowało 4 badanych w okresie przed ciążą, 18 w ciąży. Ponadto zmniejszyła się liczba kobiet niejedzących ryb z 15 przed ciążą do 8 w okresie ciąży. Wg Godali i wsp. 32,4 kobiet cięarnych spożywała ryby kilka razy w tygodniu, natomiast 8 ankietowanych w ogóle [12]. W wspomnianych wyżej badaniach najczęstszą formą przygotowywania dań mięsnych podawana przez kobiety ciężarne było gotowanie (91,9), a następnie sma- 2
Agnieszka Kobiołka, Magdalena Goraus, Izabela Mężyk, Violetta Skrzypulec-Plinta, Małgorzata Kazimierczak, Ewa Urbańska Wpływ ciąży na zmianę nawyków żywieniowych kobiet w wieku rozrodczym żenie (46,85 ) i pieczenie (42,34) [12]. W badaniach własnych, w okresie poprzedzającym ciążę najczęstsza formą przygotowywania dań mięsnych było smażenie (62) oraz pieczenie (55). W ciąży posiłki mięsne częściej przygotowywane były w sposób zdrowszy tzn. poprzez duszenie 46, gotowanie 4. Nadal częstą formą przygotowywania posiłków mięsnych było smażenie (5) czy pieczenie(48). Analizie poddano również częstość jedzenia fast foodów. Większość kobiet zarówno przed ciążą jak i w ciąży spożywała tego typu jedzenie z częstotliwością od 2 do 3 razy w miesiącu (odpowiednio 5, 43). Co czwarta ciężarna wycofała jedzenie typu fast food z diety, natomiast przed ciążą nie spożywało tego typu jedzenia 13 badanych. W badaniach Godali zaobserwowano, że 23,42 kobiet konsumowało tego typu jedzenie kilka razy w czasie trwania ciąży. W ogóle nie spożywało fast foodów 42,34 badanych [12]. W okresie ciąży kobiety powinny wypijać od 1,5 do 2 litrów płynów na dobę [9,1,25,27]. W badanej grupie kobiet przed ciążą zalecaną ilość płynów wypijało 36 badanych, w ciąży 5. Przed ciążą najczęściej były to: woda mineralna (55), soki (25) oraz napoje gazowane (25). W ciąży respondentki najczęściej piły wodę mineralną (75) i soki (35). W ciąży niewskazane jest stosowanie napoi gazowanych, które zawierają zbędne konserwanty, sztuczne barwniki, cukry proste i mają niekorzystny wpływ na uzębienie kobiety. Spośród ciężarnych 3 przyznało się do picia napojów gazowanych np. coca coli. W ciąży należy również ograniczyć ilość kofeiny do 3 mg na dobę, ponieważ jej nadmiar w organizmie, zwiększa ryzyko wystąpienia porodu przedwczesnego czy też poronienia. Zaleca się wypijanie do dwóch filiżanek kawy z dużą ilością mleka [15,16,25,27]. W badanej grupie kobiet, 7 piło kawę przed ciążą, a w okresie ciąży 4. Przed ciążą 1 szklankę kawy dziennie wypijało 38,6 badanych, 2 szklanki - 14,3, 3szkalnki 18,6, 4 szklanki 15,7, pięć 11,4 respondentek. W ciąży ponad połowa ankietowanych wypijała 1 szklankę kawy na dzień, a pół szklanki, 2 szklanki i 3 szklanki na dzień po 15 kobiet. W badaniach Godali i wsp. 25 respondentek raz dziennie spożywała kawę, a zaprzestało jej picia w czasie ciąży15,32 badanych kobiet [12]. Istotnym składnikiem diety kobiety w okresie rozrodczym jest kwas foliowy [3]. Niedobory tego folianu mogą przyczyniać się do występowania wad cewy nerwowej u płodu, poronień samoistnych, porodów przedwczesnych, stanu przedrzucawkowego, hipotrofii oraz niedokrwistości megaloblastycznej [6,7,8,19]. Zalecane jest spożywanie kwasu foliowego w dawce,4 mg na dobę na min. 3 miesiące przed zajściem w ciążę oraz przez pierwsze 12 tygodni ciąży [3,5,15,26]. Z badań przeprowadzonych przez Bojar i wsp. wynika, że do przyjmowania kwasu foliowego przed zajściem w ciążę przyznała się jedynie co trzecia badana. Istotnie częściej suplementowały go kobiety z wykształceniem wyższym (63,64), niż podstawowym (4,55) czy zawodowym (6,8) [4]. Podobne wyniki wykazały badania Godali i wsp., w których przyjmowanie kwasu foliowego przed zajściem w ciążę deklarowało 2,72, istotnie częściej były to kobiety z wykształceniem wyższym. Natomiast już w czasie 21
ZDROWIE I DOBROSTAN 2/215 Dobrostan i społeczeństwo trwania ciąży kwas foliowy przyjmowało prawie 55 kobiet, istotnie częściej respondentki z wykształceniem niepełnym wyższym [12]. W badaniach własnych kwas foliowy przed zajściem w ciążę suplementowało 35 badanych, z czego 68,5 przez okres od 3 miesięcy do roku. W znacznym odsetku (47) były to kobiety, które posiadały wykształcenie wyższe. Spośród 71 kobiet planujących obecną ciążę tylko 49,3 kobiet zażywało kwas foliowy przed ciążą. Ponadto zauważono, że wszystkie respondentki, które zaszły w nieplanowaną ciążę nie przyjmowały kwasu foliowego. Należy pamiętać o tym, że do zamknięcia cewy nerwowej u zarodka dochodzi pomiędzy 16 a 28 dniem od chwili poczęcia [7]. Związku z tym, wady cewy nerwowej u płodu kształtują się zanim kobieta dowiaduje się, że jest w ciąży. W przypadku ciąż nieplanowanych jej potwierdzenie następuje najczęściej między 4 a 8 tygodniem, kiedy na zapewnienie odpowiedniego poziomu kwasu foliowego w organizmie płodu jest za późno [18]. Ze względu na zwiększone zapotrzebowanie na witaminy i mikroelementy w czasie ciąży ważne jest, aby odpowiednio zbilansowana dieta wzbogacona została o suplementację witaminowo-mineralną [14]. Wg badań Tymczyny i wsp. preparaty wielowitaminowe i mikroelementy przyjmowało prawie 8 kobiet w ciąży [23]. W badaniach Bojar i wsp. w czasie trwania ciąży stosowanie preparatów witaminowomineralnych podawało prawie 73 badanych [4]. Suplementację witaminowo-mineralną przed ciążą stosowało około 36 kobiet. Podobne wyniki uzyskano w badaniach Godali i wsp. [12]. W badaniach własnych odsetek respondentek przyjmujących preparaty witaminowe przed zapłodnieniem był znacznie niższy i wynosił 17. Najczęściej suplementację stosowały kobiety z wykształceniem wyższym. Potwierdzają to również badania Godali i wsp. [12]. WNIOSKI 1. Większość badanych nie stosowała zasad racjonalnego żywienia przed ciążą. 2. Ciąża miała pozytywny wpływ na zmianę niektórych nawyków żywieniowych kobiet. Jednakże w tym okresie nadal występowały błędy żywieniowe takie jak np.: częste spożywanie słodyczy, spożywanie zbyt małej ilości porcji warzyw, owoców, nabiału, spożywanie posiłków w nocy. 3. Nieliczna grupa badanych stosowała suplementację kwasem foliowym oraz preparatami witaminowo-mineralnymi przed zajściem w ciążę. Wykształcenie oraz planowanie ciąży były zmiennymi silnie decydującymi o stosowaniu preparatów witaminowo-mineralnych przed ciążą. 4. Wśród kobiet w wieku rozrodczym należy promować zasady prawidłowego sposobu odżywiania z uwzględnieniem piramidy zdrowego żywienia oraz suplementacji witaminowo- mineralnej. 22
Agnieszka Kobiołka, Magdalena Goraus, Izabela Mężyk, Violetta Skrzypulec-Plinta, Małgorzata Kazimierczak, Ewa Urbańska Wpływ ciąży na zmianę nawyków żywieniowych kobiet w wieku rozrodczym PIŚMIENNICTWO 1. Bachanek T., Nakonieczna- Rudnicka M.: Nawyki żywieniowe kobiet w ciąży. Czas. Stomatologiczne. 29; 62 (1): 8-88 2. Balaskas J.: Ciąża naturalna. Wyd. Lek PZWL, Warszawa 21. 3. Baumert M., Surmiak P., Walencka Z. i wsp.: Ocena wiedzy kobiet na temat konieczności suplementacji diety kwasem foliowym w okresie prenatalnym i w ciąży. Standardy Medyczne Pediatria. 212; 9 (4): 534-539 4. Bojar I., Wdowiak L., Steć A. i wsp.: Suplementacja witaminowo-mineralna diety kobiet ciężarnych w województwie lubelskim. Medycyna Ogólna 27, 13(4): 272-285. 5. Bolesta M., Szostak-Węgierek D.: Żywienie kobiet podczas ciąży. Żywienie Człowieka. 29; 36 (4): 648-664 6. Charkiewicz W.J., Borawska M.H., i wsp.: Ocena sposobu żywienia kobiet z poronienie samoistnym. Probl Hig Epidemiol 211, 92(1): 94-98. 7. Cieślik E., Gębusia A.: Skutki niedostatecznej podaży kwasu foliowego ze szczególnym uwzględnieniem znaczenia dla kobiet w wieku rozrodczym. Hygeia Public Health 211, 46(4): 431-436. 8. Czeizel A.E., Puho E.H. at al.:. Possible association of folicacid supplementation during pregnancy with reduction:of preterm birth: a population-based study. Eur J Obstet Gynecol Reprod Biol 21, 148: 135-14. 9. Czerwonogrodzka-Senczyna A., Emczyńska vel Ehmke E.: Prawidłowa dieta w ciąży zasady ogólne. Położna Nauka i Praktyka. PZWL. 21; (2): 52-56 1. Czerwonogrodzka-Senczyna A., Emczyńska vel Ehmke E.: Stan odżywiania w okresie ciąży a rozwój płodu. Położna Nauka i Praktyka. Wyd. PZWL. 211; (1): 46-49 11. Fraś M., Gniadek A. i wsp. Styl życia kobiet w ciąży. Hygeia Public Health 212, 47(4): 412-417. 12. Godala M., Pietrzak K.,Łaszek M.: Zachowania zdrowotne łódzkich kobiet w ciąży. Cz. I. Sposób żywienia i suplementacja witaminowo-mineralna, 212; 93 (1): 38-42. 13. Jarosz M., Bułhak-Jachymczyk B.: Normy żywienia człowieka. Podstawy prewencji otyłości i chorób niezakaźnych. Wyd. Lek PZWL, Warszawa 28. 14. Karowicz Biliński A., Kotarski J. Nowak-Markwitz E. i wsp:. Stanowisko Zespołu Ekspertów Polskiego Towarzystwa Ginekologicznego na temat suplementacji kobiet ciężarnych i karmiących w zakresie witamin i mikroelementów. Ginekologia i Położnictwo. 21; 81 (2): 144-148 15. Michalak M.: Co wolno przyszłej mamie. Świat Farmacji. 29 (maj), 42-44. 16. Pytasz U., Lewiński A.: Zasady żywienia kobiet w ciąży. Nowa Klinika. 21; 17 (4), 41-418 23
ZDROWIE I DOBROSTAN 2/215 Dobrostan i społeczeństwo 17. Raczyński P., Kubik P., Niemiec T.: Zalecenia dotyczące suplementacji diety u kobiet podczas planowania ciąży, w ciąży i w czasie karmienia piersią. Ginekol Prakt 26, 4: 2-7. 18. Ryan-Harshman M., Aldoori W.: Folic acid and prevention of neural tube defects. Can Fam Physician 28, 54: 36-38. 19. Sieńko J., Grymowicz M. i wsp.: Niedokrwistości nabyte a ciąża. Stand Med 24, 1, 7, 8: 767-771. 2. Suliga E.: Zachowania żywieniowe kobiet w ciąży. Pediatric Endocrinology, Diabetes and Metabolism. 211; 17 (2): 76-81 21. Szczepaniak B., Górecka D., Flaczyk E.: Preferencje i częstotliwość spożycia owoców wśród dziewcząt oraz kobiet w ciąży. Acta Scientiarum Polonorum Techno Aliment 24, 3(1): 175-185. 22. Szostak-Węgierek D. Żywienie kobiet podczas ciąży. Żywienia Człowieka. 29; 36 (4): 648-655, 671-679 23. Tymczyna B., Sarna-Boś K., Krochmalska E. i wsp.: Ocena wiedzy ciężarnych na temat wpływu odżywiania na uzębienie dziecka. Zdrowie Publiczne 24, 114(4): 541-544. 24. Waszkowiak K., Szymandera Buszka K., Szewczyk M.: Udział produktów mlecznych jako źródło jodu w diecie kobiet ciężarnych. Problemy Higieny i Epidemiologii. 21; 91 (4): 56-563 25. Wielgoś M.: Biblioteka ginekologa praktyka, Wyd. Via Medica, Gdańsk 213 26. Wierzejska R., Jarosz M., Sawicki W.: Antyzdrowotne zachowania kobiet ciężarnych. Tytoń, alkohol, kofeina. 27. Wierzejska R., Jarosz M., Siuba M.: Suplementacja diet kobiet ciężarnych zalecenia, a praktyka. Ginekologia i Położnictwo. 212; 7 (1): 7-78 STRESZCZENIE Celem pracy była analiza wpływu ciąży na zmianę nawyków żywieniowych u kobiet w wieku rozrodczym. Narzędziem badawczym był kwestionariusz ankiety. Sondażem objętych zostało 1 kobiet będących w ciąży. Badania zostały wykonane w 213 roku w dwóch szpitalach: w Żorach i w Jastrzębiu. Wykazano, że większość badanych nie stosowała zasad racjonalnego żywienia przed ciążą. Ciąża miała pozytywny wpływ na zmianę nawyków żywieniowych kobiet. Jednakże w tym okresie nadal występowały błędy żywieniowe takie jak np.: częste spożywanie słodyczy, spożywanie zbyt małej ilości porcji warzyw, owoców, nabiału, spożywanie posiłków w nocy. Wśród kobiet w wieku rozrodczym należy promować zasady prawidłowego sposobu odżywiania z uwzględnieniem piramidy zdrowego żywienia oraz suplementacji witaminowo- mineralnej, a także propagować ograniczenie używek. 24
Agnieszka Kobiołka, Magdalena Goraus, Izabela Mężyk, Violetta Skrzypulec-Plinta, Małgorzata Kazimierczak, Ewa Urbańska Wpływ ciąży na zmianę nawyków żywieniowych kobiet w wieku rozrodczym ABSTRACT The aim of this study was to analyze the influence of pregnancy on changing eating habits in women of childbearing age. The research tool was a questionnaire. Survey included 1 women who had been pregnant. The study was carried out in 213 in two hospitals: in Zory and the Hawk. It has been shown that the majority of respondents did not apply the principles of rational nutrition before pregnancy. Pregnancy had a positive impact on changing eating habits of women. However, in this period there is still the nutritional errors such as e.g.: frequent consumption of sweets, consuming too little servings of vegetables, fruits, dairy products, food intake during the night. Among women of childbearing age should be promoted za sady proper diet, taking into account the pyramid of healthy nutrition and vitamin and mineral supplementation, and promote the restriction of drugs. Artykuł zawiera 27356 znaków ze spacjami + grafika 25