PODRĘCZNIKI PRAWNICZE Maria Magdalena Kenig-Witkowska Prawo instytucjonalne Unii Europejskiej
W sprzedaży: A. Zieliński (red.) KODEKS POSTĘPOWANIA CYWILNEGO. KOMENTARZ, wyd. 9 Komentarze Kodeksowe POSTĘPOWANIE CYWILNE Repetytoria Becka E. Marszałkowska-Krześ (red.) POSTĘPOWANIE CYWILNE Studia Prawnicze T. Ereciński (wprow.) POSTĘPOWANIE CYWILNE. ORZECZNICTWO Zbiory Orzecznictwa Becka E. Gniewek, P. Machnikowski ZARYS PRAWA CYWILNEGO, wyd. 2 Studia Prawnicze KODEKS POSTĘPOWANIA CYWILNEGO, wyd. 47 Twoje Prawo
Redaktor Prof. dr hab. Maria Magdalena Kenig-Witkowska Prawo instytucjonalne Unii Europejskiej 7. wydanie Autorzy Prof. dr hab. Maria Magdalena Kenig-Witkowska Profesor zwyczajny Uniwersytetu Warszawskiego Wydział Prawa i Administracji Instytut Prawa Międzynarodowego Katedra Prawa Europejskiego Prof. dr Adam Łazowski Profesor Prawa UE Westminster Law School University of Westminster Londyn dr Rudolf Ostrihansky Partner kancelarii Sołtysiński Kawecki & Szlęzak WYDAWNICTWO C.H.BECK WARSZAWA 2017
Poszczególne rozdziały napisali: Maria Magdalena Kenig-Witkowska: I 1 6; II; III (współautor) Adam Łazowski: I 7; III (współautor); IV; V; wykazy literatury i stron internetowych do wszystkich rozdziałów, indeks Rudolf Ostrihansky: VI; VII Wydawca: Aneta Flisek Wydawnictwo C.H.Beck 2017 Wydawnictwo C.H.Beck Sp. z o.o. ul. Bonifraterska 17, 00-203 Warszawa Skład i łamanie: Marta Świerk Druk i oprawa: P.W.P. INTERDRUK, Warszawa ISBN 978-83-255-9741-2 ISBN e-book 978-83-255-9742-9
Spis treści Wykaz skrótów... XIII Wykaz literatury... XV Przedmowa... XVII Rozdział I. Zagadnienia wprowadzające... 1 1. Prawo Unii Europejskiej jako akademicka dyscyplina prawa... 4 I. Rozwój autonomicznej dyscypliny prawa Unii Europejskiej... 4 II. Metody i narzędzia badawcze prawa Unii Europejskiej... 7 2. Historia procesu integracji europejskiej... 11 I. Rada Europy... 14 II. Powstanie i ewolucja Wspólnot Europejskich... 16 1. Europejska Wspólnota Węgla i Stali... 16 2. Europejska Wspólnota Gospodarcza... 18 3. Europejska Wspólnota Energii Atomowej (Euratom)... 19 4. Traktaty o połączeniu instytucji trzech Wspólnot Europejskich... 19 5. Jednolity Akt Europejski... 20 6. Traktaty o Unii Europejskiej (Traktat z Maastricht, Traktat z Amsterdamu oraz Traktat z Nicei)... 21 7. Konwent Europejski i Traktat ustanawiający Konstytucję dla Europy... 26 8. Traktat zmieniający Traktat o Unii Europejskiej i Traktat ustanawiający Wspólnotę Europejską oraz Traktat ustanawiający Europejską Wspólnotę Energii Atomowej (Traktat z Lizbony)... 30 9. Charakter relacji między Traktatami o Unii Europejskiej i funkcjonowaniu Unii Europejskiej, Traktatem ustanawiającym Europejską Wspólnotę Energii Atomowej oraz Kartą Praw Podstawowych Unii Europejskiej... 31 3. Charakter prawny Unii Europejskiej... 33 I. Unia Europejska jako organizacja międzynarodowa... 33 II. Metoda wspólnotowa... 40 4. Prawo Unii Europejskiej a prawo międzynarodowe... 42 5. Cele Unii Europejskiej... 58 6. Członkostwo w Unii Europejskiej... 61 I. Nabycie członkostwa w Unii Europejskiej... 62 II. Zawieszenie praw członkowskich w Unii Europejskiej... 64 III. Ustanie członkostwa... 67 7. Stowarzyszenie z Unią Europejską... 73 I. Stowarzyszenia traktatowe... 74 II. Stowarzyszenia konstytucyjne... 79
VI Spis treści 8. Obywatelstwo Unii Europejskiej... 81 I. Charakter prawny obywatelstwa Unii Europejskiej... 82 II. Prawa obywateli Unii Europejskiej... 84 Rozdział II. System instytucjonalny Unii Europejskiej... 87 9. System instytucjonalny Unii Europejskiej... 89 10. Rada Europejska... 91 I. Ewolucja Rady Europejskiej... 91 II. Skład i organizacja... 92 III. Funkcje... 96 IV. Podejmowanie decyzji... 98 11. Parlament Europejski... 100 I. Skład... 100 II. Organizacja wewnętrzna Parlamentu Europejskiego... 103 III. Funkcje Parlamentu Europejskiego... 106 12. Rada... 109 I. Skład i organizacja... 110 II. Zadania i kompetencje... 113 III. Podejmowanie decyzji... 115 1. Uwagi ogólne... 115 2. Głosowanie większością kwalifikowaną... 116 3. Wymóg jednomyślności w Radzie... 117 4. Kompromis luksemburski i kompromis z Ioanniny... 117 5. Podejmowanie decyzji zwykłą większością głosów... 119 13. Komisja... 119 I. Skład i organizacja... 120 II. Kompetencje Komisji... 124 III. Podejmowanie decyzji... 129 14. Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej... 131 I. Skład... 132 II. Właściwość Trybunału Sprawiedliwości i Sądu... 134 III. Procedura orzekania... 136 15. Trybunał Obrachunkowy... 138 I. Skład i organizacja... 138 II. Zadania i kompetencje... 139 III. Sposób działania... 140 16. Organy doradcze Unii Europejskiej... 140 I. Komitet Ekonomiczno-Społeczny... 141 1. Skład i organizacja... 141 2. Zadania i sposób działania... 141 II. Komitet Regionów... 142 1. Skład i organizacja... 142 2. Zadania i sposób działania... 142 17. Instytucje finansowe... 143 I. Europejski Bank Centralny i Europejski System Banków Centralnych... 143 II. Europejski Bank Inwestycyjny... 145 18. Równowaga instytucjonalna... 146
Spis treści VII Rozdział III. Źródła prawa Unii Europejskiej... 151 19. Zagadnienia wprowadzające... 153 I. Uwagi ogólne... 153 II. Pojęcie źródła prawa Unii Europejskiej... 154 III. Acquis Unii Europejskiej... 155 IV. Katalog i klasyfikacja źródeł prawa Unii Europejskiej... 156 V. Problematyka hierarchii źródeł prawa w systemie prawnym Unii Europejskiej... 158 20. Prawo pierwotne... 162 I. Uwagi ogólne... 162 II. Traktaty założycielskie Unii Europejskiej oraz Europejskiej Wspólnoty Energii Atomowej... 162 1. Wykaz traktatów założycielskich oraz traktatów modyfikujących... 162 2. Zakres przedmiotowy traktatów założycielskich... 164 III. Karta Praw Podstawowych Unii Europejskiej... 166 1. Uwagi wprowadzające... 166 2. Zakres przedmiotowy Karty Praw Podstawowych Unii Europejskiej... 168 3. Zakres zastosowania Karty Praw Podstawowych Unii Europejskiej do instytucji UE... 169 4. Zakres zastosowania Karty Praw Podstawowych do państw członkowskich... 172 IV. Ogólne zasady prawa... 178 V. Prawo zwyczajowe... 180 21. Prawo międzynarodowe publiczne jako źródło prawa Unii Europejskiej... 180 I. Uwagi ogólne... 180 II. Ius contrahendi Unii Europejskiej... 181 III. Rodzaje umów zawieranych przez Unię Europejską oraz Europejską Wspólnotę Energii Atomowej... 186 IV. Inne umowy międzynarodowe będące źródłem prawa Unii Europejskiej... 187 22. Prawo pochodne Unii Europejskiej... 188 I. Uwagi ogólne... 188 II. Akty prawne tworzone w ramach Unii Europejskiej oraz Europejskiej Wspólnoty Energii Atomowej... 189 1. Katalog wiążących aktów prawa pochodnego art. 288 TfUE... 189 2. Rozporządzenia... 189 3. Dyrektywy... 195 4. Decyzje... 203 III. Instrumenty Wspólnej Polityki Zagranicznej i Bezpieczeństwa... 206 1. Katalog aktów tworzonych w ramach Wspólnej Polityki Zagranicznej i Bezpieczeństwa... 206 2. Charakter prawny aktów Wspólnej Polityki Zagranicznej i Bezpieczeństwa... 207 3. Ogólne wytyczne... 208 4. Decyzje... 208 IV. Akty prawa pochodnego w dotychczasowym III filarze Unii Europejskiej... 209 1. Uwagi wprowadzające... 209 2. Okres przejściowy przewidziany w Protokole Nr 36 do traktatów założycielskich... 211 3. Decyzje ramowe... 212
VIII Spis treści 23. Orzecznictwo Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej... 214 24. Niewiążące akty prawa pochodnego... 215 25. Akty prawa wewnętrznego... 216 Rozdział IV. Tworzenie prawa Unii Europejskiej... 218 26. Uwagi wprowadzające... 219 27. Kompetencje Unii Europejskiej... 220 I. Zasada kompetencji powierzonych... 220 II. Katalog kompetencji przyznanych Unii Europejskiej... 221 III. Kompetencje dorozumiane art. 352 TfUE oraz art. 203 TEWEA... 225 28. Tworzenie prawa pierwotnego... 227 I. Tworzenie i modyfikacja traktatów założycielskich... 227 1. Uwagi wprowadzające... 227 2. Zmiany traktatów założycielskich w trybie art. 48 TUE... 228 3. Zmiany traktatów założycielskich za pośrednictwem traktatów akcesyjnych... 231 4. Zmiany na podstawie procedur kładki... 232 II. Zawieranie traktatów akcesyjnych... 232 29. Procedury zawierania umów międzynarodowych przez Unię Europejską... 233 I. Uwagi wprowadzające... 233 II. Procedura zawierania umów międzynarodowych przez Unię Europejską... 233 III. Procedura zawierania umów międzynarodowych przez Europejską Wspólnotę Energii Atomowej... 236 IV. Publikacja i wejście w życie umów międzynarodowych zawieranych przez Unię Europejską i Euratom... 236 30. Procedury tworzenia wiążących aktów prawa pochodnego Unii Europejskiej... 237 I. Uwagi wprowadzające... 237 II. Inicjatywa legislacyjna... 240 III. Wybór podstawy prawnej oraz rodzaju aktu prawnego... 246 IV. Zasady techniki prawodawczej oraz budowa aktu prawnego... 250 V. Procedury legislacyjne... 251 1. Uwagi wprowadzające... 251 2. Zwykła procedura ustawodawcza... 253 3. Specjalna procedura ustawodawcza... 257 4. Specjalna procedura ustawodawcza budżet Unii Europejskiej... 260 5. Procedura ustawodawcza bez udziału Parlamentu Europejskiego... 262 6. Procedura komitologii... 263 VI. Udział Rady Europejskiej w procedurach tworzenia prawa pochodnego... 265 VII. Udział parlamentów narodowych w procesie tworzenia prawa pochodnego... 267 VIII. Publikacja aktów prawnych i ich wejście w życie... 270 1. Uwagi wprowadzające... 270 2. Konsekwencje braku publikacji w Dzienniku Urzędowym Unii Europejskiej... 271 31. Podejmowanie decyzji w ramach Wspólnej Polityki Zagranicznej i Bezpieczeństwa... 277 I. Uwagi ogólne... 277
Spis treści IX II. Inicjatywa... 278 III. Wybór podstawy prawnej oraz instrumentu działania... 278 IV. Zasady techniki prawodawczej oraz budowa instrumentów Wspólnej Polityki Zagranicznej i Bezpieczeństwa... 279 V. Procedura decyzyjna w ramach Wspólnej Polityki Zagranicznej i Bezpieczeństwa... 279 VI. Publikacja i wejście w życie instrumentów Wspólnej Polityki Zagranicznej i Bezpieczeństwa... 280 Rozdział V. Stosowanie prawa Unii Europejskiej na płaszczyźnie wewnętrznej państw członkowskich... 281 32. Zagadnienia wprowadzające... 283 33. Zasady stosowania prawa Unii Europejskiej na płaszczyźnie krajowej... 287 I. Zasada pierwszeństwa prawa Unii Europejskiej... 287 1. Ewolucja zasady pierwszeństwa... 287 2. Zakres zastosowania zasady pierwszeństwa prawa Unii Europejskiej... 291 3. Konsekwencje prawne zasady pierwszeństwa... 305 II. Zasada skutku bezpośredniego... 312 1. Uwagi wprowadzające... 312 2. Traktaty założycielskie... 313 3. Rozporządzenia... 323 4. Dyrektywy... 326 5. Decyzje... 338 6. Umowy międzynarodowe oraz akty prawne wydane na ich podstawie... 340 III. Zasada skutku pośredniego... 347 1. Uwagi wprowadzające... 347 2. Podstawowe założenia zasady skutku pośredniego... 348 IV. Zasada odpowiedzialności państw członkowskich za naruszenie prawa Unii Europejskiej... 354 1. Uwagi wprowadzające... 354 2. Podstawowe założenia zasady odpowiedzialności państw za naruszenie prawa Unii Europejskiej... 358 34. Instrumenty Wspólnej Polityki Zagranicznej i Bezpieczeństwa... 360 35. Zasady stosowania aktów prawnych dawnego III filaru Unii Europejskiej na płaszczyźnie krajowej... 360 Rozdział VI. Sądowa kontrola przestrzegania prawa... 367 36. Właściwość Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej i Sądu... 369 37. Postępowanie przeciwko państwu członkowskiemu o naruszenie zobowiązania ciążącego na mocy Traktatów... 371 I. Naruszenie zobowiązania ciążącego na mocy Traktatów... 371 1. Ujęcie naruszenia zobowiązania... 371 2. Naruszenie zobowiązania przez brak wdrożenia prawa Unii Europejskiej... 374 3. Okoliczności egzoneracyjne podnoszone przez państwa... 376 II. Postępowanie wszczęte przez Komisję... 379 1. Postępowanie nieformalne... 380
X Spis treści 2. Formalne postępowanie wyjaśniające... 381 3. Postępowanie sądowe... 383 III. Postępowanie wszczęte przez państwo członkowskie... 385 IV. Postępowanie w razie niewykonania wyroku Trybunału... 387 V. Postępowanie przeciwko państwu członkowskiemu odnośnie do zobowiązań wynikających ze Statutu Europejskiego Banku Inwestycyjnego... 390 38. Skarga na nieważność aktu prawa pochodnego... 391 I. Strony w postępowaniu... 392 1. Podmioty uprawnione do składania skarg... 392 2. Strony pozwane... 394 3. Postanowienia dotyczące Europejskiego Banku Inwestycyjnego... 395 II. Podział kompetencji między Sąd oraz Trybunał Sprawiedliwości... 396 III. Przedmiot skargi... 396 1. Rodzaje aktów prawnych podlegających zaskarżeniu... 396 2. Akty dotyczące skarżących bezpośrednio i indywidualnie... 400 IV. Przesłanki stwierdzenia nieważności... 406 1. Brak kompetencji... 406 2. Naruszenie istotnego wymogu proceduralnego... 406 3. Naruszenie prawa materialnego... 407 4. Nadużycie władzy... 408 V. Termin do wniesienia skargi... 408 VI. Skutek orzeczenia o nieważności... 409 1. Konstytutywny charakter orzeczenia... 409 2. Pozostawienie pewnych skutków nieważnego aktu w mocy... 410 VII. Zarzut bezprawności... 411 1. Akcesoryjność zarzutu bezprawności... 411 2. Zakres przedmiotowy zarzutu bezprawności... 412 3. Skutki uznania zarzutu bezprawności... 413 39. Skarga na bezczynność instytucji... 414 I. Strony w postępowaniu... 414 II. Przesłanki skargi... 415 1. Rodzaje aktów, których niewydanie może być zaskarżone... 415 2. Wezwanie instytucji do działania... 416 III. Skutek orzeczenia o bezczynności... 417 40. Skarga odszkodowawcza... 417 I. Przesłanki odpowiedzialności kontraktowej i deliktowej... 418 II. Odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną działaniem prawotwórczym... 421 III. Odpowiedzialność odszkodowawcza Unii Europejskiej i państw członkowskich... 422 41. Postępowanie odwoławcze... 423 42. Wydawanie opinii przez Trybunał Sprawiedliwości... 424 Rozdział VII. Współpraca sądów krajowych z Trybunałem Sprawiedliwości... 427 43. Znaczenie pytań prejudycjalnych dla jednolitego stosowania prawa Unii Europejskiej... 429 44. Pojęcie sądu państwa członkowskiego... 431 I. Sądy powszechne... 432 II. Sądy administracyjne... 436
Spis treści XI III. Sądy konstytucyjne... 438 IV. Sądy międzynarodowe... 439 V. Sądy arbitrażowe... 440 VI. Sądy dyscyplinarne... 443 VII. Inne organy... 445 VIII. Podsumowanie. Zadawanie pytań przez sądy i organy polskie... 445 45. Obowiązek zadawania pytań prejudycjalnych... 448 I. Pojęcie sądu, którego orzeczenia nie podlegają zaskarżeniu... 448 II. Doktryna acte éclairé... 450 III. Doktryna acte clair... 452 IV. Skutek braku zadania pytania prejudycjalnego... 454 46. Zakres pytań prejudycjalnych... 458 I. Formułowanie pytań prejudycjalnych... 458 II. Orzekanie o ważności aktów prawa pochodnego... 463 III. Podstawy odmowy wydania orzeczenia wstępnego... 467 47. Proceduralne aspekty zadawania pytań przez sąd krajowy... 469 I. Zawieszenie postępowania przed sądem krajowym... 469 II. Kontrola zgodności z konstytucją krajową a zadawanie pytań prejudycjalnych... 473 III. Cofnięcie pytania prejudycjalnego... 477 IV. Związanie sądu krajowego wytycznymi wyższej instancji... 478 V. Ograniczenie możliwości podnoszenia zagadnień prawa unijnego w II instancji... 482 48. Postępowanie przed Trybunałem o wydanie orzeczenia wstępnego... 483 49. Moc prawna orzeczenia wstępnego... 489 Indeks rzeczowy... 491
Wykaz skrótów 1. Źródła prawa AWB... Akt o wyborach bezpośrednich JAE... Jednolity Akt Europejski (Dz.U. z 2004 r. Nr 90, poz. 864/6) KNZ... Karta Narodów Zjednoczonych KPP UE... Karta Praw Podstawowych Unii Europejskiej (Dz.Urz. UE C Nr 326 z 2012 r., s. 391) KPT... Konwencja wiedeńska o prawie traktatów z 23.5.1969 r. (Dz.U. z 1990 r. Nr 74, poz. 439) KPTO... Konwencja wiedeńska o prawie traktatów między państwami a organizacjami międzynarodowymi albo organizacjami międzynarodowymi TEWEA... Traktat ustanawiający Europejską Wspólnotę Energii Atomowej TEWG... Traktat ustanawiający Europejską Wspólnotę Gospodarczą TEWWiS... Traktat ustanawiający Europejską Wspólnotę Węgla i Stali TfUE... Traktat o funkcjonowaniu Unii Europejskiej (Dz.Urz. UE C Nr 326 z 2012 r., s. 47) TUE... Traktat o Unii Europejskiej (Dz.Urz. UE C Nr 326 z 2012 r., s. 13) Układ o EOG... Układ o utworzeniu Europejskiego Obszaru Gospodarczego 2. Organy, organizacje i instytucje EBC... Europejski Bank Centralny EBI... Europejski Bank Inwestycyjny EFTA... Europejskie Stowarzyszenie Wolnego Handlu EOG... Europejski Obszar Gospodarczy ESBC... Europejski System Banków Centralnych ESDZ... Europejska Służba Działań Zewnętrznych EWG... Europejska Wspólnota Gospodarcza EWWiS... Europejska Wspólnota Węgla i Stali MTS... Międzynarodowy Trybunał Sprawiedliwości OECD... Organizacja Współpracy Gospodarczej i Rozwoju ONZ... Organizacja Narodów Zjednoczonych RB... Rada Bezpieczeństwa ONZ WTO... Światowa Organizacja Handlu
XIV Wykaz skrótów 3. Publikatory i czasopisma AUwr... Acta Universitatis Wratislaviensis Biul. CE UW... Biuletyn Centrum Europejskiego Uniwersytetu Warszawskiego CJEL... Columbia Journal of European Law CMLRev.... Common Market Law Review Dz.U.... Dziennik Ustaw Dz.Urz.... Dziennik Urzędowy EJIL... European Journal of International Law ELRev.... European Law Review EPL... European Public Law EPS... Europejski Przegląd Sądowy GSP... Gdańskie Studia Prawnicze ICLQ... International and Comparative Law Quarterly JCMS... Journal of Common Market Studies JMWP... Jean Monnet Working Papers KPPubl.... Kwartalnik Prawa Publicznego KSM... Krakowskie Studia Międzynarodowe LQR... Law Quarterly Review OTK-A... Orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego seria A Pal.... Palestra PiP... Państwo i Prawo PL... Przegląd Legislacyjny PPE... Przegląd Prawa Egzekucyjnego Prz. Sejm.... Przegląd Sejmowy PS... Przegląd Sądowy Rej.... Rejent SE... Studia Europejskie SM... Sprawy Międzynarodowe YEL... Yearbook of European Law Zb. Orz.... Zbiór Orzeczeń ZN PSPE... Zeszyty Naukowe Podyplomowego Studium Prawa Europejskiego 4. Inne AKP... Afryka, Karaiby, Pacyfik EWP... Europejska Współpraca Polityczna KBWE... Konferencja Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie Nr... numer orz.... orzeczenie post.... postanowienie poz.... pozycja PWBiS... Przestrzeń Wolności, Bezpieczeństwa i Sprawiedliwości UE... Unia Europejska UGW... Unia Gospodarcza i Walutowa WPZiB... Wspólna Polityka Zagraniczna i Bezpieczeństwa wyr.... wyrok z.... zeszyt
Wykaz literatury 1. Wykaz podręczników i komentarzy M. Ahlt, M. Szpunar, Prawo europejskie, wyd. 5, Warszawa 2011. A. Arnull, The European Union and its Court of Justice, wyd. 2, Oxford 2006. A. Dashwood, M. Dougan, B. Rodger, E. Spaventa, D. Wyatt, Wyatt & Dashwood s European Union Law, wyd. 5, London and Portland, Oregon 2011. J. Barcik, A. Wentkowska, Prawo Unii Europejskiej, wyd. 1, Warszawa 2014. J. Barcz (red.), Prawo Unii Europejskiej, wyd. 2, Warszawa 2010. J. Barcz (red.), Prawo gospodarcze Unii Europejskiej, wyd. 1, Warszawa 2011. J. Barcz, Ustrój lizbońskiej Unii Europejskiej. Podstawy traktatowe, struktura, instytucje i prawo, Wszechnica IJM, wyd. drugie (rozszerzone), Piaseczno 2017, dostępne na stronie:www.janbarcz.republika.pl. Z. Brodecki, Prawo integracji europejskiej. Konstytucja dla Europy, wyd. 4, Warszawa 2011. C. Barnard, The Substantive Law of the EU The Four Freedoms, wyd. 5, Oxford 2016. C. Barnard, S. Peers (red.), European Union Law, wyd. 2, Oxford 2017. D. Chalmers, G. Davis, G. Monti, European Union Law. Text and Materials, wyd. 3, Cambridge 2014. P. Craig, G. de Búrca, EU Law. Text, Cases and Materials, wyd. 6, Oxford 2015. P. Craig, G. de Búrca (red.), The Evolution of EU Law, wyd. 2, Oxford 2011. T. C. Hartley, The Foundations of European Union Law, wyd. 8, Oxford 2014. A.Kaczorowska, European Union Law, wyd. 3, London 2013. A. Kuś, Prawo instytucjonalne Unii Europejskiej w zarysie, wyd. 1, Lublin 2012. K. Lenaerts, I. Maselis, K. Gutman, Procedural Law of the European Union, wyd. 1, Oxford 2014. K. Lenaert, P. Van Nuffel, R. Bray, N. Cambien, European Union Law, wyd. 3, London 2011. A. Łazowski (red.), A. Łabędzka, M. Szpunar, Prawo Unii Europejskiej. Testy. Kazusy. Tablice, wyd. 5, Warszawa 2011. N. Nugent, The Government and Politics of the European Union, wyd. 7 poprawione, London 2010. R. Schütze, European Constitutional Law, wyd. 2, Cambridge 2015. R. Schütze, European Union Law, wyd. 1, Cambridge 2015. A. Wróbel (red.), Komentarz do Traktatu o Funkcjonowaniu Unii Europejskiej, tomy I III, Warszawa 2012. A. Wróbel (red.), Karta Praw Podstawowych Unii Europejskiej. Komentarz, Warszawa 2012. L.Woods, P. Watson, M. Costa, Steiner & Woods EU Law, wyd. 13, Oxford 2017. S. Weatherill, Cases & Materials on EU Law, wyd. 12, Oxford 2016. Wielka encyklopedia prawa, T. III Prawo Unii Europejskiej,Warszawa 2014.
XVI Wykaz literatury 2. Zbiory dokumentów i orzeczeń J. Barcz (red.), Podstawy prawne Unii Europejskiej. Wybór dokumentów, wyd. 3, Warszawa 2011. J. Barcz, Przewodnik po Traktacie z Lizbony. Traktaty ustanawiające Unię Europejską. Stan obecny oraz teksty skonsolidowane w brzmieniu Traktatu z Lizbony, Warszawa 2008.
Przedmowa Zamysł napisania podręcznika z zakresu prawa instytucjonalnego Unii Europejskiej, którego siódme wydanie oddajemy do rąk Czytelników, powstał w Katedrze Prawa Europejskiego, na Wydziale Prawa i Administracji Uniwersytetu Warszawskiego. Naszym celem było przedstawienie prawa instytucjonalnego Unii Europejskiej w pełnym jego obrazie. Dokonując wyboru zagadnień do przygotowywanego podręcznika, braliśmy pod uwagę ich praktyczne znaczenie dla systemu funkcjonowania Unii Europejskiej. Przygotowując poszczególne części podręcznika za radą Profesora Eugeniusza Piontka, przyjęliśmy konwencję przedstawiania omawianej tematyki tam, gdzie to było możliwe, z perspektywy orzecznictwa Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej. W związku z powyższym, poza tradycyjnymi odesłaniami do orzecznictwa, Czytelnik znajdzie w tekście fragmenty wybranych wyroków, każdorazowo poprzedzone opisem stanu faktycznego. Tłumaczenia tekstów orzeczeń sprzed akcesji Polski do Unii Europejskiej zaczerpnęliśmy z dwóch dostępnych na rynku zbiorów orzecznictwa, za każdym razem podając źródło oraz tam, gdzie to było możliwe Autora tłumaczenia. W przypadku wyroków wydanych po 1.5.2004 r. korzystaliśmy z oficjalnych tłumaczeń. Zawsze, gdy odwoływaliśmy się do przykładów orzeczeń Trybunału Sprawiedliwości UE oraz aktów prawa pochodnego przyjęliśmy zasadę podawania oryginalnych tytułów w języku polskim, a gdzie to nie było możliwe tekstów w języku angielskim lub francuskim. Przy pracach nad siódmym wydaniem podręcznika priorytetem autorów była aktualizacja materiału, w tym uwzględnienie perspektywy wystąpienia z UE Zjednoczonego Królestwa, jak również najnowszych zmian instytucjonalnych oraz orzecznictwa Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej. Podręcznik został pomyślany przede wszystkim jako pomoc dla studentów, którzy specjalizują się w prawie Unii Europejskiej. Mamy nadzieję, że będzie on również użyteczny dla uczestników studiów podyplomowych oraz prawnikówpraktyków i wszystkich Czytelników zainteresowanych Unią Europejską. Każdy rozdział poprzedzony jest rozbudowanym wykazem literatury, co jak mamy nadzieję będzie pomocne przy dalszych studiach w zakresie prawa Unii Europejskiej. Siłą rzeczy nie było możliwe wskazanie wszystkich dostępnych po-
XVIII Przedmowa zycji, a przy wyborze literatury kierowaliśmy się przede wszystkim aktualnością publikacji. Chcielibyśmy tą drogą podziękować wszystkim, którzy zgłosili swoje uwagi do poprzednich wydań i służyli nam radą. Oczywiście, wszelkie błędy i niedociągnięcia obciążają wyłącznie autorów publikacji. Warszawa Londyn, sierpień 2017 r. Autorzy
Rozdział I. Zagadnienia wprowadzające Literatura: A. Albi, J. Ziller, The European Constitution and National Constitutions, The Hague 2007; M. Andenas, J. Usher (red.), The Treaty of Nice and Beyond: Enlargement and Constitutional Reform, Oxford 2003; A. Arnull, D. Chalmers, The Oxford Handbook of European Union Law, Oxford 2015; J. Barcz, Przewodnik po Traktacie z Lizbony. Traktaty stanowiące Unię Europejską. Stan obecny oraz teksty skonsolidowane w brzmieniu Traktatu z Lizbony, Warszawa 2008; tenże, Nowy Traktat dla Unii Europejskiej?, PiP 2017, z. 1, tenże, Unia Europejska na rozstajach. Traktat z Lizbony. Dynamika i główne kierunki reformy ustrojowej, wyd. 2, Warszawa 2010; tenże, Brexit w sprawie interpretacji postanowień art. 50 Traktatu o Unii Europejskiej, EPS 2016, z. 12, s. 4; J. Barcz, A. Koliński, Jednolity Akt Europejski. Zagadnienia prawne i instytucjonalne, Warszawa 1991; J. Barcz, R. Kuźniar, H. Machińska, M. Popowski (red.), The Treaty of Nice. Conclusions for Poland, Warszawa 2002; G. Bernatowicz, Droga Grecji, Hiszpanii i Portugalii do wspólnej Europy, Warszawa 1991; S. Blockmans, A. Łazowski (red.), The European Union and Its Neighbours. A Legal Appraisal of the EU s Policies of Stabilisation, Partnership and Integration, The Hague 2006; P. Craig, Development of the EU, w: C. Barnard, S. Peers (red.), European Union Law, Oxford 2017, s. 37; G. de Búrca, J. H. H. Weiler, Świat europejskich konstytucjonalizmów, Warszawa 2014; C. Closa, D. Kochenov (red.), Reinforcing Rule of Law Oversight in the European Union, Cambridge 2016; P. Craig, EU Administrative Law, Oxford 2012; tenże, The Treaty of Lisbon, process, architecture and substance, 33 ELRev. (2008); tenże, The Lisbon Treaty Law, Politics, and Treaty Reform, Oxford 2010; M. Cremona, Accession to the European Union: Membership Conditionality and Accession Criteria, 25 PolYBIL (2001); D. Curtain, Executive Power of the European Union. Law, Practices, and the Living Constitution, Oxford 2009; D. Curtin, A. E. Kellermann, S. Blockmans (red.), The EU Constitution: The Best Way Forward?, The Hague 2004; Y. Devuyst, The European Union at the Crossroads. An Introduction to the EU s Institutional Evolution, Brussels 2002; D. Dinan, Ever Closer Union. An Introduction to European Integration, Basingstoke 2010; M. Dougan, The Treaty of Lisbon 2007: winning minds, not hearts, 45 CMLRev. (2008); M. Dougan, S. Currie (red.), 50 Years of the European Treaties. Looking Back and Thinking Forward, Oxford and Portland, Oregon 2009; P. Eeckhout, EU External Relations, wyd. 2, Oxford 2011; P. Eeckhout, E. Frantziou, Brexit and Article 50 TEU: A constitutionalist reading, 54 CMLRev. (2017); R. J. Friel, Providing a Constitutional Framework for Withdrawal from the EU: Article 59 of the Draft European Constitution, 53 ICLQ (2004); Ch. Hillion, Accession and Withdrawal in the Law of the European Union, w: A. Arnull, D. Chalmers, The Oxford Handbook of European Union Law, Oxford 2015, s. 126; A. Jakab and D. Kochenov (red.), The Enforcement of EU Law and Values. Ensuring Member States Compliance, Oxford 2017; E. Katselli, The Ankara Agreement, Turkey and the EU, 55 ICLQ (2006); M. M. Kenig-Witkowska, Implementacja rezolucji Rady Bezpieczeństwa Organizacji Narodów Zjednoczonych w świetle prawa Unii Europejskiej. Wybrane zagadnienia systemowe, KSM 2005, Nr 1(II); taż, Reforma instytucjonalna Unii Europejskiej zagrożenia dla metody wspólnotowej (uwagi na marginesie traktatu ustanawiającego Konstytucję dla Europy), [w:] E. Piontek (red.), Reformowanie Unii Europej-