EWALUACJA EX POST PROJEKTU DIAGNOZA RYNKU PRACY WOJEWÓDZTWA LUBELSKIEGO W ASPEKCIE FUNKCJONOWANIA NA NIM OSÓB NIEPEŁNOSPRAWNYCH RAPORT KOŃCOWY

Instytucja: Wyższa Szkoła Przedsiębiorczości i Administracji w Lublinie Tytuł projektu: Diagnoza rynku pracy województwa lubelskiego w aspekcie funkcjonowania na nim osób niepełnosprawnych Numer projektu: POKL 06.01.01.-06-096/09 Imię i nazwisko: Krystyna Małocha w ramach projektu: Specjalista ds. ewaluacji Zadanie 1: Zarządzanie projektem Etap 18: Opracowanie raportu ewaluacyjnego EWALUACJA EX POST PROJEKTU DIAGNOZA RYNKU PRACY WOJEWÓDZTWA LUBELSKIEGO W ASPEKCIE FUNKCJONOWANIA NA NIM OSÓB NIEPEŁNOSPRAWNYCH RAPORT KOŃCOWY 104104 1

Spis treści Wstęp 3 1.Streszczenie raportu 4 2. Metodologia badań 7 2.1. Cel i przedmiot badań 7 2.2.Pytania badawcze 8 2.3. Kryteria ewaluacji 9 2.4. Wskaźniki 9 2.5. Metody i narzędzia badawcze 11 2. 6. Organizacja badań oraz charakterystyka respondentów 13 2.6.1. Organizacja badań ewaluacyjnych 13 2.6.2. Charakterystyka respondentów 14 3. Analiza wyników ewaluacji 22 3.1. Ogólna charakterystyka projektu 22 3.2. Analiza i ocena skuteczności 24 3.3. Analiza i ocena użyteczności z punktu widzenia niepełnosprawnych oraz instytucji 37 3.4. Analiza i ocena trwałości rezultatów 68 4. Wnioski 77 5. Rekomendacje i dobre praktyki 81 6. Aneks A Spis tabel i wykresów 83 1. Spis tabel 83 2. Spis wykresów 84 7. Aneks B. Wzory narzędzi badawczych 86 Załącznik nr 1. Wytyczne do analizy dokumentów 86 Załącznik nr 2. Ankieta pocztowa 86 Załącznik nr 3. Kwestionariusz wywiadu 92 Załącznik nr 4. Ankieta audytoryjna 96 104104 2

Wstęp Ewaluacja ex-post ma odpowiedzieć na pytania o stopień osiągnięcia celów projektu, jego sukcesy i ograniczenia, wpływ czynników zewnętrznych, odpowiedniość użytych narzędzi, skuteczność (post factum) systemu wdrażania, rzeczywistą użyteczność efekty oddziaływania projektu (zarówno te zakładane, jak i te nieprzewidziane), a także trwałość tychże efektów. Uzyskanie tego rodzaju wiedzy może pozwolić na podniesienie jakości projektów realizowanych w przyszłości. Tym samym wnioski wypracowane w wyniku realizacji tego konkretnego projektu mają szansę przyczynić się do wspierania procesów uczenia się instytucji, których zadaniem jest rozwijanie aktywnych form integracji społecznej i umożliwianie dostępu do nich osobom niepełnosprawnym, oraz poprawa skuteczności funkcjonowania instytucji przyczyniających się do aktywizacji zawodowej osób niepełnosprawnych. Raport zawiera analizę i ocenę rezultatów projektu badawczego Diagnoza rynku pracy województwa lubelskiego w aspekcie funkcjonowania na nim osób niepełnosprawnych a także identyfikację dobrych praktyk oraz wypracowanie rekomendacji dotyczących podniesienia jakości, skuteczności, użyteczności i trwałości projektów realizowanych w ranach Priorytetu VI Rynek pracy otwarty dla wszystkich, Działania 6.1. Poprawa dostępu do zatrudnienia oraz wspieranie aktywności zawodowej w regionie, Poddziałania 6.1.1. - Wsparcie osób pozostających bez zatrudnienia na regionalnym rynku pracy. Projekt badawczy zrealizowany został przez WSPA w Lublinie w okresie styczeń 2010 kwiecień 2011, założono w nim uzyskanie kompleksowej diagnozy sytuacji na rynku w pracy w województwie lubelskim w aspekcie funkcjonowania na nim osób niepełnosprawnych, z uwzględnieniem ich płci, jak również wypracowanie praktycznych rozwiązań w tym obszarze oraz upowszechnienie znajomości diagnozy do końca kwietnia 2011 r. Raport ewaluacyjny obejmuje część metodologiczną, zawierającą określenie przedmiotu i celu badania, sformułowanie pytań (problemów badawczych), wybór kryteriów i wskaźników, charakterystykę metod, technik badawczych, a także narzędzi badawczych. Ponadto znalazły się w nim istotne z punktu widzenia charakterystyki realizowanych badań informacje dotyczące organizacji badań oraz charakterystyka społeczno-demograficzna respondentów. Na część empiryczną składa się krótki opis projektu oraz oszacowanie jakości projektu pod względem jego skuteczności, użyteczności i trwałości rezultatów. Ponadto, na zakończenie przedstawiono wnioski i rekomendacje, sformułowane w oparciu o wyniki badań. Podstawowe wyniki i wnioski przedstawiono w streszczeniu raportu ewaluacyjnego. 104104 3

1. Streszczenie raportu Raport przedstawia wyniki badania ewaluacyjnego ex-post projektu Diagnoza rynku pracy województwa lubelskiego w aspekcie funkcjonowania na nim osób niepełnosprawnych realizowanego w okresie od stycznia 2010 roku do końca kwietnia 2011 roku przez WSPA w Lublinie w ramach POKL Priorytet VI Rynek pracy otwarty dla wszystkich, Działanie 6.1. Poprawa dostępu do zatrudnienia oraz wspieranie aktywności zawodowej w regionie, Poddziałanie 6.1.1. - Wsparcie osób pozostających bez zatrudnienia na regionalnym rynku pracy. W projekcie założono uzyskanie kompleksowej diagnozy sytuacji na rynku w pracy w województwie lubelskim w aspekcie funkcjonowania na nim osób niepełnosprawnych, z uwzględnieniem ich płci, jak również wypracowanie praktycznych rozwiązań w tym obszarze oraz upowszechnienie znajomości diagnozy do końca kwietnia 2011 r. Ogólne pytanie ewaluacyjne zostało sformułowane następująco: w jakim stopniu i jakie działania w projekcie można uznać za szczególnie przydatne i godne upowszechnienia? W celu uzyskania na nie odpowiedzi, sformułowano pytania szczegółowe, przedstawione w części metodologicznej raportu. W oszacowaniu jakości projektu zastosowano trzy kryteria ewaluacyjne: skuteczność, użyteczność (przydatność) oraz trwałość. Przedmiotem badania były rezultaty miękkie projektu, do których zaliczono: 1) ocenę informacji zawartych w raportach cząstkowych jako przydatnego źródła informacji na temat sytuacji na rynku pracy w aspekcie funkcjonowania na nim osób niepełnosprawnych przez min. 80% badanych podmiotów, 2) deklarację wzrostu świadomości na temat czynników kształtujących sytuację na rynku pracy w aspekcie funkcjonowania na nim osób niepełnosprawnych przez min. 70% przedstawicieli badanych podmiotów oraz 80% uczestników konferencji, 3) nabycie świadomości w zakresie możliwości modyfikacji istniejących lub wdrożenia nowych działań oraz potrzeb i sposobów zwiększenia efektywności współpracy między różnymi instytucjami na rzecz poprawy sytuacji na rynku pracy w aspekcie uczestnictwa w nim osób niepełnosprawnych przez min. 80% uczestników konferencji, 4) ocenę jako przydatnych we wdrożeniu nowych lub modyfikacji istniejących działań wspierających funkcjonowanie osób niepełnosprawnych na rynku pracy poznanych rekomendacji wśród min. 70% uczestników konferencji, 5) deklarację praktycznego zastosowania poznanych w trakcie konferencji rekomendacji przez min. 50% jej uczestników. Raport składa się z części metodologicznej, analizy wyników i ich interpretacji ze względu na przyjęte kryteria, wniosków oraz rekomendacji i dobrych praktyk. W pierwszej kolejności omówiono zastosowaną metodologię badań, w tym: określono przedmiot badania i sformułowano pytania badawcze, przedstawiono kryteria ewaluacji, wskaźniki oraz metody i techniki badawcze oraz scharakteryzowano przebieg badań i strukturę grup badanych. Wykorzystane zostały następujące techniki badań jakościowych i ilościowych: 1) analiza dokumentów (badanie jakościowe) 2) technika ankiety pocztowej (badanie ilościowe) 3) technika wywiadu częściowo standaryzowanego (badanie ilościowo-jakościowe) 4) ankieta audytoryjna adresowana do uczestników konferencji upowszechniającej wyniki badań oraz proponowane nowe metody działań (badanie ilościowe). Zrealizowani 45 ankiet pocztowych, 49 wywiadów częściowo standaryzowanych oraz 100 ankiet audytoryjnych. Proces badań ewaluacyjnych począwszy od konstrukcji narzędzi po realizację ankiety audytoryjnej przebiegał od stycznia do 25 marca. Część empiryczna raportu obejmuje oszacowanie osiągnięć projektu pod względem skuteczności, użyteczności oraz trwałości. Dane przedstawiono w formie tabel i wykresów. 104104 4

Celem oceny skuteczności realizowanych działań w zakresie uzyskania diagnozy i wypracowania nowych rozwiązań służących poprawie sytuacji na rynku pracy województwa lubelskiego w aspekcie funkcjonowania na nim osób niepełnosprawnych było uzyskanie wiedzy w następujących kwestiach: co tak naprawdę udało się osiągnąć, czego zaś konkretnie nie osiągnięto. Oszacowaniu pod względem skuteczności podlegał proces zarządzania projektem, proces badawczy oraz upowszechnianie wyników diagnozy. Analiza dokumentów dostarczyła informacji o tym, że proces zarządzania przebiegał bez zakłóceń i zrealizowano w jego trakcie wszystkie etapy i wskaźniki Także analiza procesu badawczego upoważnia to do przyjęcia wniosku, że pod względem kryterium skuteczności cały proces przebiegał prawidłowo. Ponadto skuteczna realizacja tego zadania w ramach projektu przyczyniła się do realizacji celów: szczegółowych i ogólnego projektu, którym było uzyskanie kompleksowej diagnozy sytuacji na rynku pracy województwa lubelskiego w aspekcie funkcjonowania na nim osób niepełnosprawnych, z uwzględnieniem ich płci, wypracowanie praktycznych rozwiązań w tym obszarze oraz upowszechnienie znajomości diagnozy do końca kwietnia 2011 roku. W konferencji podsumowującej uczestniczyło planowanych 100 gości, którzy mieli możliwość zapoznania się z wynikami badań, uczestniczenia w dyskusji oraz wysłuchania specjalnie na konferencję przygotowanych referatów. Przez cały okres realizacji projektu dostępna była strona internetowa z bieżącymi informacjami oraz elektronicznymi wersjami raportów, które zamieszczano niezwłocznie po ich przygotowaniu. Z punktu widzenia kryterium skuteczności realizacja działań związanych z publikacją i upowszechnieniem badań przebiegała prawidłowo i zgodnie z przyjętymi w projekcie wskaźnikami. Ostatnim etapem oceny projektu ze względu na kryterium skuteczności była analiza czynników, które mogą się przyczyniać lub nie do powodzenia podejmowanych działań. Należą do nich: wystarczalność środków materialnych i ludzkich, motywacja przedstawicieli instytucji, organizacji i zakładów pracy do zapoznania się z treścią raportów oraz przekonanie przedstawicieli wspomnianych podmiotów o potrzebie realizacji tego typu badań. Dane zaczerpnięte z dokumentacji projektu wskazują, że środki finansowe i materialne zaplanowane na realizację poszczególnych działań okazały się wystarczające. Nie stwierdzono problemów z terminowością czy wysokością regulacji należności, ponadto wystarczające okazały się także zasoby ludzkie: zespół zarządzający projektem, zespół badawczy oraz liczba ankieterów. Świadczy o tym terminowość realizowanych działań. Kolejna część raportu z ewaluacji projektu obejmuje oszacowanie użyteczności projektu z punktu wiedzenia adresatów raportów cząstkowych i uczestników konferencji. W trakcie analizy danych empirycznych starano się także zidentyfikować czynniki, wpływające na ocenę użyteczności wypracowanej w ramach projektu diagnozy. Z analizy uzyskanych w badaniach danych można wnioskować, że w przypadku 84,5% przedstawicieli instytucji raporty cząstkowe okazały się użyteczne, gdyż podniosły ich wiedzę w zakresie omawianej problematyki. Najwyżej oceniali respondenci stopień wzrostu wiedzy w zakresie oceny przydatności osób niepełnosprawnych jako pracowników, przeszkód, jakich doświadczają osoby niepełnosprawne na rynku pracy województwa lubelskiego oraz możliwości wprowadzenia nowych działań, służących poprawie sytuacji osób niepełnosprawnych na rynku pracy województwa lubelskiego. Podsumowując tę część danych zaprezentowanych w raporcie, można wnioskować, że przedstawiciele podmiotów, do których przesłano raporty cząstkowe pozytywnie oceniają ich przydatność zarówno dla podniesienia wiedzy jak i świadomości osób wspierających niepełnosprawnych na rynku pracy lub zatrudniających takie osoby. Ankietowani przedstawiciele podmiotów, do których wysłano raporty cząstkowe byli w zdecydowanej większości przekonani, że wiedza o problemach osób niepełnosprawnych jest na ogół niewielka (77,8%) lub żadna (20,0%). Zadowolenie z udziału w konferencji deklarowało łącznie 92,0% respondentów. Ogólnie, uczestnicy konferencji wskazywali najczęściej następujące korzyści wynikające z wzięcia w niej udziału: 104104 5

1) zapoznanie się z wynikami diagnozy sytuacji osób niepełnosprawnych na rynku pracy województwa lubelskiego (98,0% wszystkich badanych) 2) możliwość poznania różnych poglądów na temat sytuacji osób niepełnosprawnych (97,0% wszystkich uczestników), 3) uświadomienie sobie barier i trudności związanych z aktywnością zawodową osób niepełnosprawnych (91,0% ogółu badanych), 4) motywacja do poszukiwania nowych form pomocy osobom niepełnosprawnym w integracji społecznej (91,0% respondentów). Upowszechnienie wyników diagnozy wpłynie na poprawę współpracy z innymi organizacjami i instytucjami według 86,0% respondentów Także ocena poruszanej problematyki wypadła pozytywnie.- łącznie 93,0% uczestników konferencji uznało, że problematyka poruszana na konferencji spełniła ich oczekiwania Poza tym wymieniano takie korzyści, jak nawiązanie kontaktów z przedstawicielami innych podmiotów, możliwość wymiany poglądów. Zdecydowana większość osób (91,8%) była przekonana, że upowszechnianie wyników badań na temat sytuacji osób niepełnosprawnych na rynku pracy wpłynie na poprawę tej sytuacji. Ostatnie kryterium oceny projektu dotyczyło szans trwałości jego rezultatów. Według przedstawicieli organizacji pozarządowych największe szanse na kontynuowanie mają: zastosowanie wyników diagnozy sytuacji osób niepełnosprawnych (87,0% wskazań), nowe formy pomocy niepełnosprawnym, poznane w trakcie konferencji (69,6% wskazań) oraz kontakty nawiązane z przedstawicielami instytucji wspierających osoby niepełnosprawne (60,9%). Można wnioskować, że badani przedstawiciele organizacji pozarządowych dostrzegają duże szanse na zastosowanie wyników diagnozy i wniosków wypracowanych w ramach projektu w przyszłych działaniach ich organizacji. Świadczyć o tym może także fakt, że 60,7% ankietowanych wypowiedziało się pozytywnie na temat szans zastosowania wyników badań i opracowanych rekomendacji przez organizacje pozarządowe, wspierające osoby niepełnosprawne. Pracownicy samorządowi pytani o szanse zastosowania wyników badań i opracowanych rekomendacji w przyszłych działaniach instytucji i organizacji wspierających osoby niepełnosprawne, w zdecydowanej większości (81,4%) odpowiedzieli twierdząco Jak z tego wynika, szanse trwałości oddziaływania projektu badani oceniają bardzo wysoko. Wyniki procesu ewaluacji zostały podsumowane w zamieszczonych w raporcie wnioskach. W oparciu o wyniki diagnozy przedstawione w raportach cząstkowych i publikacji końcowej oraz w oparciu o konkluzje wynikające z ewaluacji projektu, na zakończenie raportu sformułowano rekomendacje oraz zidentyfikowano dobre praktyki, godne upowszechnienia w przyszłych projektach. 104104 6

2. Metodologia badań 2.1. Cel i przedmiot badań Celem ogólnym ewaluacji ex-post jest ocena rezultatów projektu badawczego a także identyfikacja dobrych praktyk oraz wypracowanie rekomendacji dotyczących podniesienia jakości, skuteczności, użyteczności i trwałości projektów realizowanych w ranach Priorytetu VI Rynek pracy otwarty dla wszystkich, Działania 6.1. Poprawa dostępu do zatrudnienia oraz wspieranie aktywności zawodowej w regionie, Poddziałania 6.1.1. - Wsparcie osób pozostających bez zatrudnienia na regionalnym rynku pracy. Powyższy cel ogólny został zrealizowany poprzez osiągnięcie celów szczegółowych, sformułowanych poniżej: 1) ocena skuteczności realizowanych działań w zakresie uzyskania diagnozy i wypracowania nowych rozwiązań służących poprawie sytuacji na rynku pracy województwa lubelskiego w aspekcie funkcjonowania na nim osób niepełnosprawnych; pozwoli to uzyskać wiedzę w następujących kwestiach: co tak naprawdę udało się osiągnąć, czego zaś konkretnie nie osiągnięto; 2) ocena przydatności zrealizowanych działań z punktu widzenia przedstawicieli instytucji wspierających osoby niepełnosprawne oraz przedstawicieli pracodawców; 3) ocena zadowolenia i satysfakcji z uzyskanej w wyniku realizacji projektu wiedzy wśród przedstawicieli instytucji wspierających osoby niepełnosprawne oraz przedstawicieli pracodawców; 4) oszacowanie szans trwałości zmian wywołanych projektem po jego zakończeniu, 5) identyfikacja przyczyn sukcesów i trudności realizowanych w projekcie zadań badawczych; 6) identyfikacja dobrych praktyk oraz sformułowanie rekomendacji dotyczących przyszłych projektów. Podstawowym elementem badania ewaluacyjnego jest określenie przedmiotu badań, czyli sprecyzowanie co będzie podlegało ewaluacji. Przedmiotem badania były rezultaty miękkie projektu Diagnoza rynku pracy województwa lubelskiego w aspekcie funkcjonowania na nim osób niepełnosprawnych realizowanego w okresie styczeń 2010 kwiecień 2011 przez WSPA w Lublinie w ramach POKL Priorytet VI Rynek pracy otwarty dla wszystkich, Działanie 6.1. Poprawa dostępu do zatrudnienia oraz wspieranie aktywności zawodowej w regionie, Poddziałanie 6.1.1. - Wsparcie osób pozostających bez zatrudnienia na regionalnym rynku pracy. W projekcie założono uzyskanie kompleksowej diagnozy sytuacji na rynku w pracy w województwie lubelskim w aspekcie funkcjonowania na nim osób niepełnosprawnych, z uwzględnieniem ich płci, jak również wypracowanie praktycznych rozwiązań w tym obszarze oraz upowszechnienie znajomości diagnozy do końca kwietnia 2011 r. Cele szczegółowe projektu obejmują: 1. uzyskanie diagnozy sytuacji na chronionym i otwartym rynku pracy województwa lubelskiego pod kątem ofert pracy dla osób niepełnosprawnych (do końca lipca 2010 r.) 2. uzyskanie diagnozy współpracy podmiotów szczebla powiatowego kształtujących sytuację na chronionym i otartym rynku pracy województwa lubelskiego (do końca lipca 2010 r.) 3. rozpoznanie barier zatrudnienia i funkcjonowania na rynku pracy województwa lubelskiego osób niepełnosprawnych z uwzględnieniem płci, z punktu widzenia ich samych, instytucji ich wspierających i pracodawców (do końca października 2010 r.) 4. wypracowanie nowych rozwiązań służących poprawie sytuacji na rynku pracy województwa lubelskiego w aspekcie funkcjonowania na nim osób niepełnosprawnych, z uwzględnieniem płci (do końca grudnia 2010 r.) 104104 7

5. zwiększenie świadomości pracowników podmiotów kształtujących sytuację na rynku pracy województwa lubelskiego w zakresie wyników diagnozy i wynikających z niej nowych praktycznych rozwiązań (do końca kwietnia 2011 r.). Realizacja celów szczegółowych ma przyczynić się do osiągnięcia określonych rezultatów, przedmiotem ewaluacji wewnętrznej ex-post są następujące rezultaty miękkie: 1) przydatność informacji uzyskanych w trakcie realizacji badań, zawartych w raportach cząstkowych jako źródła wiedzy o sytuacji na rynku pracy w aspekcie funkcjonowania na nim osób niepełnosprawnych; 2) wzrost świadomości przedstawicieli badanych podmiotów oraz uczestników konferencji na temat czynników kształtujących sytuację na rynku pracy w aspekcie funkcjonowania na nim osób niepełnosprawnych; 3) nabycie świadomości w zakresie możliwości modyfikacji istniejących lub wdrożenia nowych działań oraz potrzeb i sposobów zwiększenia efektywności współpracy między różnymi instytucjami na rzecz poprawy sytuacji na rynku pracy w aspekcie uczestnictwa w nim osób niepełnosprawnych wśród uczestników konferencji; 4) przydatność poznanych w trakcie konferencji rekomendacji we wdrażaniu nowych lub modyfikacji istniejących działań wspierających funkcjonowanie osób niepełnosprawnych na rynku pracy wśród uczestników konferencji; 5) deklaracja zastosowania poznanych rekomendacji przez przedstawicieli instytucji wspierających osoby niepełnosprawne oraz przedstawicieli pracodawców uczestniczących w konferencji. 2.2. Pytania badawcze Sformułowanie pytań badawczych (określanych także jako pytania kluczowe) jest niezbędnym etapem każdych badań społecznych, w tym badań o charakterze ewaluacyjnym. Pozwala to sprecyzować potrzeby informacyjne, określić możliwe źródła informacji, a następnie dokonać wyboru najbardziej odpowiednich metod badania, technik badawczych oraz w dalszej kolejności skonstruować narzędzia badawcze. Ogólne pytanie badawcze zostało sformułowane następująco: w jakim stopniu i jakie działania w projekcie można uznać za szczególnie przydatne i godne upowszechnienia? Ogólne pytanie kluczowe zostało zoperacjonalizowane poprzez następujące pytania szczegółowe: 1) jak przebiegał proces realizacji projektu? 2) w jakim stopniu zaplanowane działania zostały faktycznie zrealizowane? 3) jakie czynniki i działania sprzyjają wysokiej skuteczności realizowanych zadań projektowych? 4) w jakim stopniu przedstawiciele instytucji wspierających osoby niepełnosprawne oraz przedstawiciele pracodawców byli zadowoleni z uzyskanej w wyniku realizacji projektu wiedzy na temat sytuacji na rynku pracy w aspekcie funkcjonowania na nim osób niepełnosprawnych, czynników kształtujących tę sytuację oraz możliwości modyfikacji istniejących lub wdrożenia nowych działań oraz potrzeb i sposobów zwiększenia efektywności współpracy między różnymi instytucjami na rzecz poprawy tej sytuacji? 5) jak oceniana jest przydatność zrealizowanych zadań projektowych przez przedstawicieli badanych podmiotów, uczestników konferencji oraz realizatorów projektu, w szczególności: a) w jaki sposób realizacja projektu przyczyniła się do zwiększenia wiedzy wśród przedstawicieli instytucji wspierających osoby niepełnosprawne oraz przedstawicieli pracodawców? b) w jakim stopniu realizacja projektu przyczyniła się do wzrostu świadomości przedstawicieli badanych podmiotów oraz uczestników konferencji na temat czynników kształtujących sytuację na rynku pracy w aspekcie funkcjonowania na nim osób niepełnosprawnych? 104104 8

c) w jakim stopniu realizacja projektu umożliwiła nabycie świadomości w zakresie możliwości modyfikacji istniejących lub wdrożenia nowych działań oraz potrzeb i sposobów zwiększenia efektywności współpracy między różnymi instytucjami na rzecz poprawy sytuacji na rynku pracy w aspekcie uczestnictwa w nim osób niepełnosprawnych wśród uczestników konferencji? d) czy i w jakim zakresie adresaci projektu uznali przydatność poznanych w trakcie konferencji rekomendacji we wdrażaniu nowych lub modyfikacji istniejących działań, wspierających funkcjonowanie osób niepełnosprawnych na rynku pracy wśród uczestników konferencji? 6) czy i w jakim zakresie przedstawiciele instytucji wspierających osoby niepełnosprawne oraz przedstawiciele pracodawców deklarują praktyczne zastosowania poznanych rekomendacji w przyszłych działaniach? 7) jakie czynniki wewnętrzne i zewnętrze decydują lub będą decydować o trwałości rezultatów projektu? 8) czy warunki, w jakich funkcjonują przedstawiciele instytucji będących adresatami projektu sprzyjają wykorzystywaniu rezultatów, osiągniętych w wyniku realizacji projektu? 9) jakie działania w projekcie można uznać za szczególnie przydatne i godne upowszechnienia jako przykład dobrych praktyk? Uzyskanie odpowiedzi na pytania szczegółowe pozwoliło na sformułowanie wniosków dotyczących poszczególnych aspektów realizacji projektu oraz - w rezultacie- dokonanie oszacowania jakości projektu. 2.3. Kryteria ewaluacji Pytania szczegółowe związane zostały z kryteriami zastosowanymi dla ewaluacji ex-post. Kryteria te są ogólnymi standardami oceny powodzenia lub niepowodzenia założonych w projekcie celów oraz sposobów ich osiągnięcia. Na etapie ewaluacji ex-post uwzględnione zostaną trzy wybrane kryteria, które z punktu widzenia rodzaju badania ewaluacyjnego oraz przyjętych celów ewaluacji wydają się szczególnie istotne. Są to: 1. skuteczność badająca stopień realizacji zakładanych celów, skuteczność użytych metod oraz wpływ czynników zewnętrznych na ostateczne efekty; 2. użyteczność (przydatność) badająca stopień, w jakim projekt zaspokaja istotne potrzeby adresatów projektu lub przyczynia się do rozwiązania problemów, niezależnie od tego, czy były one zasygnalizowane przez cele projektu (czy rzeczywiste efekty projektu są zgodne z potrzebami); 3. trwałość określająca szanse trwania pozytywnych zmian wywołanych oddziaływaniem projektu po jego zakończeniu. Co prawda nie można w tak krótkim czasie od zakończenia projektu ocenić trwałości zmian. Można natomiast mówić o pewnej prognozie, próbie oceny, w jakim stopniu zrealizowany projekt ma szansę przyczynić się do trwałej zmiany sytuacji osób niepełnosprawnych na rynku pracy, nabycia świadomości w zakresie możliwości modyfikacji istniejących lub wdrożenia nowych działań oraz potrzeb i sposobów zwiększenia efektywności współpracy między różnymi instytucjami na rzecz poprawy sytuacji na rynku pracy w aspekcie uczestnictwa w nim osób niepełnosprawnych wśród uczestników konferencji oraz zastosowania wypracowanych rekomendacji. 2.4. Wskaźniki Przeprowadzenie ewaluacji wymaga określenia wskaźników, czyli znaków obecności lub nieobecności danego zjawiska lub jego poziomu czy wymiarów. Wskaźniki pozwalają orzekać o tym, czy i w jakim stopniu zakładane cele zostały osiągnięte. Wskaźniki to zmienne poddające się pomiarowi i pozostające w związku z interesującymi nas cechami analizowanych obiektów czy stanów rzeczy, przez co wykorzystuje się je do stwierdzenia, czy dany stan rzeczy zachodzi lub, gdy mamy do czynienia z charakterystykami dającymi się ująć ilościowo, jaki jest jego rozmiar. 104104 9

Wskaźniki powinny umożliwić porównanie założeń Wnioskodawcy, dotyczących skutków oraz efektów realizacji projektu z rzeczywistymi wynikami realizacji. W tabeli 1. zestawiono łącznie kryteria, pytania kluczowe i wskaźniki, co umożliwia pełniejszy wgląd w logikę proponowanej analizy projektu. Tabela 1. Kryteria ewaluacji, pytania kluczowe i wskaźniki kryterium pytania kluczowe wskaźniki skuteczność 1) jak przebiegał proces realizacji projektu? -terminowość realizacji etapów badań, 2) W jakim stopniu zaplanowane działania zostały faktycznie zrealizowane? -liczba instytucji, do których wysyłano raporty cząstkowe/które potwierdziły odbiór raportów, - liczba i % badanych przedstawicieli instytucji, którzy potwierdzili znajomość przesłanych raportów, - liczba uczestników konferencji użyteczność 3) jakie czynniki i działania sprzyjają wysokiej skuteczności realizowanych zadań projektowych? 4) w jakim stopniu przedstawiciele instytucji wspierających osoby niepełnosprawne oraz przedstawiciele pracodawców byli zadowoleni z uzyskanej w wyniku realizacji projektu wiedzy na temat sytuacji na rynku pracy w aspekcie funkcjonowania na nim osób niepełnosprawnych, czynników kształtujących tę sytuację oraz możliwości modyfikacji istniejących lub wdrożenia nowych działań oraz potrzeb i sposobów zwiększenia efektywności współpracy między różnymi instytucjami na rzecz poprawy tej sytuacji? 5) jak oceniana jest przydatność zrealizowanych zadań projektowych przez przedstawicieli badanych podmiotów, uczestników konferencji, w szczególności: a) w jaki sposób realizacja projektu przyczyniła się do zwiększenia wiedzy wśród przedstawicieli instytucji wspierających osoby niepełnosprawne oraz przedstawicieli pracodawców? b) w jakim stopniu realizacja projektu przyczyniła się do wzrostu świadomości przedstawicieli badanych podmiotów oraz uczestników konferencji na temat czynników kształtujących sytuację na rynku pracy w aspekcie funkcjonowania na nim osób niepełnosprawnych? - stopień wystarczalności środków materialnych i osobowych dla realizacji zadań, - deklarowane przyczyny zapoznania się z treścią raportów, - stopień świadomości adresatów raportów konieczności diagnozy sytuacji osób niepełnosprawnych oraz modyfikacji aktualnych działań - liczba i % osób deklarujących zadowolenie z uzyskanej wiedzy, - liczba i % przedstawicieli badanych podmiotów, uczestników konferencji oceniających uzyskane rezultaty jako użyteczne, - liczba i % przedstawicieli instytucji wspierających osoby niepełnosprawne oraz przedstawicieli pracodawców deklarujących wzrost wiedzy na temat sytuacji na rynku pracy w aspekcie funkcjonowania na nim osób niepełnosprawnych, - liczba i % przedstawicieli badanych podmiotów oraz uczestników konferencji deklarujących wzrost świadomości czynników kształtujących sytuację na rynku pracy w aspekcie funkcjonowania na nim osób niepełnosprawnych, 104104 10

c) w jakim stopniu realizacja projektu umożliwiła nabycie świadomości w zakresie możliwości modyfikacji istniejących lub wdrożenia nowych działań oraz potrzeb i sposobów zwiększenia efektywności współpracy między różnymi instytucjami na rzecz poprawy sytuacji na rynku pracy w aspekcie uczestnictwa w nim osób niepełnosprawnych wśród uczestników konferencji? - liczba i % przedstawicieli badanych podmiotów oraz uczestników konferencji deklarujących nabycie świadomości w zakresie możliwości modyfikacji istniejących lub wdrożenia nowych działań oraz potrzeb i sposobów zwiększenia efektywności współpracy między różnymi instytucjami na rzecz poprawy sytuacji na rynku pracy w aspekcie uczestnictwa w nim osób niepełnosprawnych, trwałość d) czy i w jakim zakresie adresaci projektu uznali przydatność poznanych w trakcie konferencji rekomendacji dotyczących wdrażania nowych lub modyfikacji istniejących działań wspierających funkcjonowanie osób niepełnosprawnych na rynku pracy wśród uczestników konferencji? 6) czy i w jakim zakresie przedstawiciele instytucji wspierających osoby niepełnosprawne oraz przedstawiciele pracodawców deklarują praktyczne zastosowania poznanych rekomendacji w przyszłych działaniach? 7) jakie czynniki wewnętrzne i zewnętrze decydują lub będą decydować o trwałości rezultatów projektu? - liczba i % uczestników konferencji, którzy uznali przydatność poznanych w trakcie konferencji rekomendacji dotyczących wdrażania nowych lub modyfikacji istniejących działań wspierających funkcjonowanie osób niepełnosprawnych na rynku pracy - liczba i % przedstawicieli instytucji wspierających osoby niepełnosprawne oraz przedstawicieli pracodawców deklarujących praktyczne zastosowania poznanych rekomendacji w przyszłych działaniach, -lista czynników wewnętrznych i zewnętrznych mogących wpłynąć pozytywnie bądź negatywnie na trwałość rezultatów projektu, 8) czy warunki, w jakich funkcjonują osoby będące adresatami projektu sprzyjają wykorzystywaniu rezultatów, osiągniętych w wyniku realizacji projektu? - lista zidentyfikowanych uwarunkowań (prawnych, organizacyjnych, finansowych) sprzyjających lub nie, wykorzystaniu proponowanych rozwiązań i wyników diagnozy, 9) Jakie działania w projekcie można uznać za szczególnie przydatne i godne upowszechnienia jako przykład dobrych praktyk? - lista zidentyfikowanych dobrych praktyk. 2.5. Metody i narzędzia badawcze Badanie ewaluacyjne ex-post miało charakter ilościowo-jakościowy. Wykorzystane zostały następujące techniki badań jakościowych i ilościowych: 1) Analiza dokumentów (badanie jakościowe) Analiza dokumentów obejmowała analizę informacji pozyskanych ze źródeł (dokumentów, baz danych) już istniejących, nie wymagającą realizacji bezpośrednich badań, a jedynie scalenia i uporządkowania rozproszonego dotąd materiału informacyjnego. Analiza obejmowała dokumentację projektu (w tym dane monitoringu), narzędzia badawcze zastosowane na poszczególnych etapach badań, raporty cząstkowe oraz materiały konferencyjne. Wytyczne do analizy dokumentów zawiera załącznik nr 1. Celem analizy dokumentów było oszacowanie, w jakim stopniu zostały osiągnięte zakładane rezultaty oraz jak przebiegał proces realizacji projektu. 104104 11

2) technika ankiety pocztowej (badanie ilościowe) Przeprowadzono badanie ankietowe (ankieta pocztowa) wśród wybranych instytucji, do których przesyłano raporty cząstkowe; kwestionariusz ankiety zawiera załącznik 2. Ankieta pocztowa składała się z 29 pytań, z czego 10 pytań to pytania otwarte, pozwalające na wyrażenie opinii respondentów w danej sprawie, zaś 3 pytania miały charakter pytań półotwartych oczekiwano w nich uzasadnienia odpowiedzi twierdzącej lub przeczącej. Dwa spośród pytań zawierały skale ocen, w tym jedno skalę liczbową, drugie, skalę słowną. Ponadto kwestionariusz zawierał dane metryczkowe dotyczące płci, wieku, miejsca zamieszkania oraz typu instytucji. Celem badań ankietowych było między innymi uzyskanie informacji od instytucji na temat przydatności uzyskanej wiedzy, rodzaju uzyskanych informacji i wiedzy, aktualnego wykorzystania oraz możliwości ich wykorzystania w przyszłości. 3) technika wywiadu częściowo standaryzowanego (badanie ilościowo-jakościowe) Zrealizowano krótkie wywiady częściowo standaryzowane z przedstawicielami instytucji, do których przesyłane były raporty cząstkowe; kwestionariusz wywiadu zawiera załącznik 3. Kwestionariusz wywiadu zawierał łącznie 17 pytań, z czego pytania 1 8 oraz pytania 14 17 adresowane były do przedstawicieli wszystkich instytucji, pytania 9a) i 9b) skierowane zostały do przedstawicieli zakładów pracy, pytania 10 - `11 zadano pracownikom instytucji samorządowych, zaś pytania 12 13 dotyczyły opinii przedstawicieli organizacji pozarządowych. Kwestionariusz zawierał 5 pytań otwartych. Ponadto w jednym z pytań wystąpiła kategoria inne o charakterze otwartym Pytania zawarte w kwestionariuszu wywiadu częściowo strukturalizowanego zmodyfikowano w porównaniu ze wstępną propozycją, zawartą w Raporcie otwarcia. Podstawą dokonanych zmian były wnioski wynikające z przebiegu realizacji ankiety pocztowej. Kwestionariusz wywiadu zawierał również dane metryczkowe: płeć, wykształcenie, wiek, miejsce zamieszkania, rodzaj instytucji oraz informację, czy respondent jest osobą niepełnosprawną. Celem wywiadu było uzupełnienie informacji dotyczących opinii przedstawicieli instytucji samorządowych, organizacji pozarządowych i zakładów pracy na temat znaczenia wyników badań zrealizowanych w ramach projektu dla podejmowanych przez nich działań oraz ogólnej oceny znaczenia aktywizacji zawodowej osób niepełnosprawnych i problemów z nią związanych. 4) techniką badań ilościowych była także ankieta audytoryjna adresowana do uczestników konferencji upowszechniającej wyniki badań oraz proponowane nowe metody działań (załącznik 4). Ankieta audytoryjna składała się z 8 pytań adresowanych do wszystkich uczestników konferencji oraz z trzech części alternatywnych A, B i C, adresowanych odpowiednio do: przedstawicieli instytucji samorządu terytorialnego, administracji państwowej, przedstawicieli organizacji pozarządowych oraz przedstawicieli zakładów pracy (wszystkie wersje zawierały pytania o numerach 9 14). Metryczka dołączona do każdej z wersji kwestionariusza ankiety zawierała następujące kategorie: płeć, wiek, miejsce zamieszkania, wykształcenie, ponadto wersja adresowana do przedstawicieli samorządu obejmowała także informacje dotyczące okresu czasu, w jakim respondent zajmuje się problemami osób niepełnosprawnych oraz problemów, jakie rozwiązuje w ramach wykonywanej pracy. Podobne dane starano się uzyskać także od przedstawicieli organizacji pozarządowych. W przypadku przedstawicieli zakładów pracy nie pytano o czas i problemy osób niepełnosprawnych, którymi zajmuje się respondent, lecz o wielkość zakładu pracy. Celem ankiety audytoryjnej była ocena konferencji jako metody upowszechnienia wyników badań, identyfikacja głównych problemów, których powinny dotyczyć przyszłe badania oraz zebranie opinii uczestników na temat korzyści, jakie przyniósł im udział w konferencji. 104104 12

Wymienione powyżej metody i techniki badań stanowiły źródło informacji niezbędnych dla oszacowania, w jakim stopniu projekt okazał się skuteczny i użyteczny oraz w jakim zakresie jego rezultaty mogą okazać się trwałe. W tabeli 2 zestawiono kryteria ewaluacji oraz techniki badawcze, które dostarczyły wiedzy, pozwalającej dokonać oszacowania rezultatów miękkich projektu pod względem określonego kryterium. Tabela 2. Zestawienie kryteriów i źródeł danych do ewaluacji Kryterium skuteczność użyteczność trwałość 2. 6. Organizacja badań oraz charakterystyka respondentów źródło danych analiza dokumentów analiza wyników badań ankietowych analiza wywiadów częściowo standaryzowanych analiza wyników badań ankietowych analiza dokumentów analiza wywiadów częściowo standaryzowanych analiza wyników badań ankietowych 2.6.1. Organizacja badań ewaluacyjnych Realizacja badań ewaluacyjnych obejmowała kilka etapów. Pierwszym z nich było przygotowanie narzędzi ewaluacji oraz opracowanie metodologii badań. Etap ten został zrealizowany na początku stycznia 2011 roku w formie raportu otwarcia. W następnej kolejności przeprowadzono badania ankietowe wśród przedstawicieli instytucji, otrzymujących raporty cząstkowe. Zastosowano technikę ankiety pocztowej. Dla realizacji ankiety pocztowej losowo wybrano listę 69 instytucji (pomimo, że projekt zakładał wysyłkę takich ankiet do 50 instytucji) spośród tych, do których przesyłano raporty cząstkowe. Ankietę pismem z dnia 17 stycznia 2011 r. L.dz. 26/ZJU/WSPA/2011, wysłano dnia 18.01.2011 r Planowano zwrotność ankiet na poziomie min. 65%, tzn. uzyskanie minimum 45 wypełnionych kwestionariuszy ankiety. Po przesłaniu kwestionariuszy kontaktowano się telefonicznie z wybranymi instytucjami, aby uzyskać zakładaną zwrotność ankiet. Ponadto 3 ankiety zostały zebrane przez ewaluatora w trakcie realizacji wywiadu częściowo standaryzowanego z przedstawicielami instytucji (taką procedurę założono na etapie planowania ewaluacji). Pozwoliło to na uzyskanie zakładanej liczby 45 wypełnionych kwestionariuszy ankiety. Kolejnym etapem badania ewaluacyjnego była realizacja wywiadu czesiowo strukturalizowanego z przedstawicielami instytucji z terenu Lublina, Włodawy i Puław otrzymujących raporty cząstkowe. Planowano realizację około 50 wywiadów. W tym celu posłużono się listą wybranych losowo instytucji i telefonicznie ustalano termin realizacji. Zgodę na udział w badaniu wyraziło 50 respondentów, przy czym na etapie realizacji jedna spośród tych osób była nieobecna w umówionym terminie. Wywiady realizowano w miejscu zatrudnienia badanych. Wywiad częściowo strukturalizowany został przeprowadzony z 49 przedstawicielami instytucji, do których przesłano raporty cząstkowe oraz pocztowe ankiety ewaluacyjne w terminie 1.03 22.03 2011 roku. Wywiad miał charakter uzupełniający w stosunku do ankiety pocztowej, stąd planowany czas realizacji wywiadu nie przekraczał 15 minut. Liczba zrealizowanych wywiadów odpowiada założonej, ponieważ dopuszczono, iż wyniesie ona około 50, przewidując, że respondent może bezpośrednio przed wywiadem odmówić udziału w badaniu lub, z innych względów być nieobecny w umówionym terminie. Ankieta audytoryjna została zrealizowana ze wszystkimi przedstawicielami instytucji samorządowych, organizacji pozarządowych oraz przedstawicielami zakładów pracy, którzy uczestniczyli w konferencji w dniu 25.03 2011 roku. Zrealizowano łącznie 100 ankiet audytoryjnych. 104104 13

Kwestionariusz ankiety dołączono do materiałów konferencyjnych, na wypełnienie ankiety przewidziano określony czas w trakcie konferencji. Ostatnim etapem badań była analiza dokumentów. Zgodnie z założeniami obejmowała ona analizę dokumentacji projektu, narzędzia zastosowane w badaniach diagnostycznych oraz raporty cząstkowe, publikację końcową i materiały konferencyjne. 2.6.2. Charakterystyka respondentów Ankietę pocztową zrealizowano wśród przedstawicieli 45 instytucji wspierających osoby niepełnosprawne na rynku pracy. Wśród respondentów było 18 mężczyzn (40,0%) oraz 26 kobiet (57,8%). Jedna osoba nie wypełniła danych dotyczących płci. Na wykresie pierwszym przedstawiono strukturę procentową badanej grupy ze względu na wiek. % 35 30 31,1 31,1 25 20 15 15,6 15,6 10 5 4,4 2,2 0 do 30 r.z. 30-39 lat 40-49 lat 50-59 lat 60 i więcej brak odpowiedzi Wykres 1. Struktura wieku badanych wypełniających ankietę pocztową Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badań Jak wynika z przedstawionych na wykresie danych, wśród osób, które wypełniły ankietę pocztową najwięcej respondentów było w wieku 30 39 i 40-49 lat (po 31,1% - po 14 osób). Najmniej liczna kategoria wieku to osoby w przedziale 60 lat i więcej. Mediana wieku wynosi 40 lat, co oznacza, że połowa respondentów liczyła 40 lat i więcej. Także średnia wieku respondentów wynosiła 40 lat. Oznacza to, że wspieraniem osób niepełnosprawnych w badanych instytucjach zajmują się na ogół osoby dojrzałe, dysponujące już pewnym doświadczeniem zawodowym. 40 respondentów deklarowało posiadanie wyższego wykształcenia (88,9%), 2 osoby wskazały wykształcenie średnie (4,4%) zaś troje respondentów nie określiło wykształcenia. W tabeli 3 przedstawiono strukturę respondentów ze względu na miejsce zamieszkania. Należy zaznaczyć, iż dane dotyczą miejsca zamieszkania osób uczestniczących w badaniu ewaluacyjnym, nie zaś miejsca lokalizacji instytucji, którą reprezentują. Jak wynika z przedstawionych danych, największy odsetek respondentów zamieszkiwał w mieście powyżej 100 tys. mieszkańców (44,4%), najmniej respondentów pochodziło z miasta liczącego od 50 100 tys. mieszkańców. 104104 14

Tabela 3. Charakterystyka badanych ze względu na miejsce zamieszkania (ankieta pocztowa) miejsce zamieszkania Liczebność % wieś 7 15,6 miasto do 20 tys. mieszkańców 9 20,0 miasto o liczbie mieszkańców od 20 tys. do 50 tys. mieszkańców 5 11,1 miasto od 50 tys. do 100 tys. mieszkańców 4 8,9 miasto powyżej 100 tys. mieszkańców 20 44,4 Razem 45 100,0 Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badań Na kolejnym wykresie zestawiono liczbę respondentów reprezentujących określony rodzaj instytucji. W kategorii inne, znalazły się instytucje administracji państwowej, w tym fundusz celowy PFRON i KRUS. Wśród organizacji pozarządowych wyodrębniono zrzeszające osoby niepełnosprawne a wśród instytucji samorządowych urzędy pracy i instytucje pomocy społecznej. WTZ organizacja zrzeszająca osoby niepełnosprawne 1 1 samorządowa instytucja pomocy społecznej 4 urząd pracy 5 zakład pracy inne 6 6 jednostka samorządu terytorialnego, 9 organizacja pozarządowa 13 0 2 4 6 8 10 12 14 Wykres 2. Rodzaj instytucji reprezentowanych przez respondentów (wg liczby badanych) Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badań Jak wynika z powyższego zestawienia, najliczniej reprezentowane były organizacje pozarządowe (13 osób 28,9%) oraz jednostki samorządu terytorialnego. Przedstawiciele zakładów pracy stanowili 13,3% populacji próbnej. Gdy uwzględnić jednostki pomocnicze i organizacyjne samorządu, okazuje się, ze przedstawiciele samorządu stanowili największą kategorię badanych (18 osób 40%) Kwestionariusz wywiadu częściowo strukturalizowanego został zrealizowany wśród 49 przedstawicieli instytucji otrzymujących raporty cząstkowe. W niektórych instytucjach, ze względu na ich wielkość i charakter działalności zrealizowano wywiad z dwiema osobami. Wywiady przeprowadzono łącznie wśród 45 instytucji z terenu miast: Lublina- 31 wywiadów, Puław 9 wywiadów oraz Włodawy 9 wywiadów. Liczba respondentów wybranych z poszczególnych ośrodków miejskich wynikała z liczby instytucji, do których wysyłano raporty cząstkowe i była niewątpliwie powiązana z wielkością miasta. Wśród 49 respondentów: 22 osoby to mężczyźni (44,9%), zaś 27 osób to kobiety (55,1%). Wykres 3 przedstawia strukturę respondentów ze względu na wiek badanych 104104 15

% 30,0 25,0 22,4 24,5 26,5 20,0 18,4 15,0 10,0 5,0 6,1 2,0 0,0 do 30 r.z. 30-39 lat 40-49 lat 50-59 lat 60 i więcej brak odpowiedzi Wykres 3. Struktura wieku respondentów wywiad częściowo strukturalizowany Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badań Uzyskane dane wskazują, że największy udział w grupie badanej przypadł respondentom w przedziale wieku 50 59 lat, zaś w następnej kolejności w przedziale wieku 40 49 lat. Najmniej liczna okazała się kategoria wieku 60 lat i więcej. Najstarszy respondent liczył 62 lata, zaś najmłodszy 24 lata. Mediana wieku ukształtowała się na poziomie 43,5 lat, co oznacza, że połowa respondentów liczyła co najmniej 43 lata, średnia wieku badanych wyniosła 42,5 lat. Podobnie, jak w przypadku respondentów wypełniających ankietę pocztową, w grupie badanych przeważały osoby w średnim wieku, o dość dużym doświadczeniu zawodowym. Wśród badanych 44 osoby (89,8%) dysponowały wykształceniem wyższym, zaś 5 osób (10,2%) posiadało wykształcenie średnie. Tabela 4. Charakterystyka badanych ze względu na miejsce zamieszkania (wywiad kwestionariuszowy) miejsce zamieszkania liczebność % wieś 5 10,2 miasto do 20 tys. mieszkańców 8 16,3 miasto o liczbie mieszkańców od 20 tys. do 50 tys. mieszkańców 1 2,0 miasto od 50 tys. do 100 tys. mieszkańców 7 14,3 miasto powyżej 100 tys. mieszkańców 28 57,1 Razem 49 100,0 Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badań Dane zamieszczone w tabeli 4 wskazują, iż wśród osób badanych techniką wywiadu kwestionariuszowego najliczniejszą grupę stanowili mieszkańcy miasta powyżej 100 tys. mieszkańców (28 osób), zaś najmniej liczną osoby mieszkające w mieście od 20 do 50 tys. mieszkańców (1 osoba). Celem wyjaśnienia należy dodać, iż mimo przeprowadzenia w Lublinie 31 wywiadów, dane te nie są sprzeczne, gdyż kilka osób pracujących w Lublinie zamieszkiwało w miejscowościach leżących w pobliżu miasta. 104104 16

Tabela 5. Rodzaj instytucji reprezentowanych przez respondentów (wywiad kwestionariuszowy) rodzaj instytucji liczebność % jednostka samorządu terytorialnego 21 42,9 organizacja pozarządowa 18 36,7 zakład pracy 7 14,3 administracja państwowa 3 6,1 razem 49 100,0 Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badań Wśród respondentów największą grupę stanowiły osoby reprezentujące jednostki samorządu terytorialnego (w tym CPR, OPS i UP) 21 respondentów, nieco mniej osób reprezentowało organizacje pozarządowe 18 respondentów, stosunkowo najmniej liczna była grupa reprezentantów zakładów pracy - 7 osób. Ponadto jako oddzielną kategorię wyodrębniono instytucje administracji państwowej (Urząd Wojewódzki, PFRON). Łącznie z jednostkami samorządowymi stanowią one administrację publiczną (rządową i samorządową). Wśród badanych10 osób posiadało orzeczoną niepełnosprawność (20,4%), z czego dwie osoby z lekkim stopniem niepełnosprawności, 4 osoby ze stopniem umiarkowanym i 4 osoby ze znacznym stopniem niepełnosprawności. W przypadku 5 respondentów przyczyną niepełnosprawności była choroba narządu wzroku, także w przypadku 5 schorzenie narządu ruchu. Ankietę audytoryjną zrealizowano wśród 100 uczestników konferencji, która odbyła się w dniu 25.03.2011 roku. 43 respondentów reprezentowało instytucje samorządowe (43,0%), 23 ankietowanych (23,0%) reprezentowało organizacje pozarządowe, zaś 34 badanych było przedstawicielami zakładów pracy (34,0%).Struktura grupy ze względu na płeć przedstawiała się następująco (tabela 6). Tabela 6. Struktura płci respondentów z uwzględnieniem instytucji (ankieta audytoryjna) płeć przedstawiciele samorządowych instytucji przedstawiciele NGO przedstawiciele zakładów pracy ogółem liczebność % liczebność % liczebność % liczebność % M 14 32,6 9 39,1 15 44,1 38 38,0 K 29 67,4 14 60,9 19 55,9 62 62,0 razem 43 100,0 23 100,0 34 100,0 100 100,0 Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badań W całej grupie badanych kobiety stanowiły 52,0% respondentów zaś mężczyźni odpowiednio 38,0%. Największy odsetek kobiet występował wśród ankietowanych przedstawicieli instytucji samorządowych (67,4%), nieco mniejszy wśród przedstawicieli organizacji pozarządowych (60,9%) zaś najniższy wśród przedstawicieli zakładów pracy (55,9%). Tabela 7. Struktura wieku przedstawicieli poszczególnych kategorii badanych (liczebności) przedział wieku instytucje samorządowe organizacje pozarządowe zakłady pracy do 30 r.z. 4 4 10 30-39 lat 13 13 11 40-49 lat 3 3 5 50-59 lat 1 1 5 60 i więcej 0 0 3 brak odpowiedzi 2 2 0 Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badań 104104 17

Jak wynika z przedstawionych w tabeli danych, niezależnie od instytucji najliczniej reprezentowana była kategoria wieku w przedziale 30-39 lat. Jednocześnie można wskazać, iż znacznie częściej wśród przedstawicieli zakładów pracy występowały osoby poniżej 30 roku życia w porównaniu z pozostałymi rodzajami instytucji. % 40 37 35 30 25 26 20 18 15 10 11 5 0 4 4 do 30 r.z. 30-39 lat 40-49 lat 50-59 lat 60 i więcej brak odpowiedzi Wykres 4. Struktura respondentów ze względu na wiek (ankieta audytoryjna) Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badań Najliczniejszą grupę stanowiły osoby w przedziale wieku 30-39 lat (37,0%), zaś w następnej kolejności osoby do 30 roku życia. Najmniej licznie reprezentowane były osoby powyżej 60 roku życia. Średnia wieku dla całej grupy respondentów wyniosła 37,1 lat, była więc niższa, niż wśród respondentów odpowiadających na pytania ankiety audytoryjnej oraz udzielających odpowiedzi w wywiadzie kwestionariuszowym. Tabela 8. Struktura badanej grupy ze względu na poziom wykształcenia wykształcenie przedstawiciele instytucji samorządowych przedstawiciele NGO przedstawiciele zakładów pracy ogółem liczebność % liczebność % liczebność % liczebność % wyższe 36 83,7 20 87,0 25 73,5 81 81,0 średnie 3 7,0 3 13,0 7 20,6 13 13,0 brak odpowiedzi 4 9,3 0 0,0 2 5,9 6 6,0 razem 43 100,0 23 100,0 34 100,0 100 100,0 Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badań Jak wynika z danych zawartych w tabeli nieco rzadziej wykształcenie wyższe posiadali przedstawiciele zakładów pracy (73,5%) w porównaniu z przedstawicielami instytucji samorządowych (83,7%) oraz przedstawicielami organizacji pozarządowych (87,0%). 104104 18

Tabela 9. Struktura respondentów ze względu na miejsce zamieszkania miejsce zamieszkania przedstawiciele instytucji przedstawiciele NGO przedstawiciele zakładów ogółem samorządowych pracy liczebność % liczebność % liczebność % liczebność % wieś 10 23,3 3 13,0 3 8,8 16 16,0 miasto do 20 tys. 2 4,7 2 8,7 0 0,0 4 4,0 mieszkańców miasto od 20 tys. do 50 3 7,0 4 17,4 1 2,9 8 8,0 tys. mieszkańców miasto od 50 tys. do 100 2 4,7 1 4,3 6 17,6 9 9,0 tys. mieszkańców miasto powyżej 100 tys. 26 60,5 13 56,5 24 70,6 63 63,0 mieszkańców Razem 43 100,0 23 100,0 34 100,0 100 100,0 Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badań Wśród respondentów najliczniejszą kategorię stanowili mieszkańcy miasta powyżej 100 tys. (63% ogółu badanych i odpowiednio 60,5% wśród przedstawicieli samorządu, 56,5% wśród przedstawicieli organizacji pozarządowych oraz 70,6% wśród przedstawicieli zakładów pracy. Drugą co do wielkości kategorią miejsca zamieszkania okazały się osoby mieszkające na wsi (16,0%), przy czym najwyższy odsetek badanych zamieszkujących na wsi wystąpił wśród przedstawicieli instytucji samorządowych (23,3%), najniższy zaś wśród przedstawicieli zakładów pracy (8,8%). Najmniej licznie reprezentowani byli respondenci zamieszkujący w mieście do 20 tys. mieszkańców. Przedstawione dotychczas dane społeczno-demograficzne ankietowanych uczestników konferencji są wspólne dla wszystkich respondentów. Ponadto pytano jeszcze o posiadanie orzeczonej niepełnosprawności. Jak wynika z uzyskanych danych, wśród uczestników konferencji znajdowało się 6 osób niepełnosprawnych, przy czym znaczny stopień niepełnosprawności posiadały 3 osoby. Pozostałe dane metryczkowe były zróżnicowane, w zależności od rodzaju reprezentowanej instytucji. Dane, dotyczące przedstawicieli instytucji samorządowych i organizacji pozarządowych obejmują ponadto, co przedstawiono dotychczas informacje, dotyczące okresu czasu, przez jaki dotychczas respondenci zajmowali się działaniami na rzecz osób niepełnosprawnych oraz problemy, jakie rozwiązywali w ramach swojej pracy. Tabela 10. Staż działań respondentów na rzecz osób niepełnosprawnych ankieta audytoryjna okres czasu przedstawiciele instytucji samorządowych przedstawiciele NGO ogółem liczebność % liczebność % liczebność % do pół roku 6 14,0 1 4,3 7 10,6 od pół roku do roku 6 14,0 1 4,3 7 10,6 1 2 lata 5 11,6 7 30,4 12 18,2 2-5 lat 11 25,6 8 34,8 19 28,8 więcej niż 5 lat 15 34,9 6 26,1 21 31,8 razem 43 100,0 23 100,0 66 100,0 Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badań Większość respondentów reprezentujących instytucje samorządowe oraz organizacje pozarządowe problemami osób niepełnosprawnych zajmowała się ponad 5 lat (31,8%). Przy czym częściej dłuższym stażem charakteryzowali się przedstawiciele instytucji samorządowych (34,9% przez ponad 5 lat) w porównaniu do przedstawicieli organizacji pozarządowych (25,1% ponad 5 lat). Natomiast odsetek osób, które problemami ON zajmują się co najmniej 2 lata jest w przypadku obu rodzajów instytucji zbliżony odpowiednio 60,5% w przypadku samorządu i 60,9% w przypadku organizacji 104104 19

pozarządowych. Jak z tego wynika, przedstawiciele obu rodzajów instytucji posiadają w większości co najmniej dwuletnie doświadczenie zawodowe we wspieraniu osób niepełnosprawnych. W kolejnej tabeli (nr 11) przedstawiono rozkład odpowiedzi respondentów, dotyczących form pomocy, jaką w ramach wykonywanej pracy świadczą osobom niepełnosprawnych. Dane procentowe nie sumują się do 100,0%, ponieważ część osób zajmuje się więcej niż jednym wskazanym problemem ON. Z uzyskanych odpowiedzi wynika, ze przedstawiciele instytucji samorządowych najczęściej zajmują się pomocą społeczną oraz szkoleniem i kształceniem zawodowym osób niepełnosprawnych (po 37,2% wskazań). Z kolei przedstawiciele organizacji pozarządowych najczęściej rozwiązują problemy ON związane z rehabilitacją fizyczną, psychiczną i społeczną (65,2% wskazań) oraz ze szkoleniem i kształceniem zawodowym (47,8% wskazań). Ogółem badani przedstawiciele wspomnianych instytucji najczęściej zajmują się szkoleniem i kształceniem zawodowym osób niepełnosprawnych (40,9% wskazań), rehabilitacją fizyczną, psychiczną i społeczną (36,4% wskazań) oraz pomocą społeczną (33,3% wskazań). Stosunkowo najrzadziej respondenci zajmowali się doradztwem i udzielaniem informacji (w tym poradami prawnymi) częstość wskazań wyniosła 6,1%. Tabela 11. Problemy osób niepełnosprawnych rozwiązywane przez respondentów (ankieta audytoryjna) formy wsparcia przedstawiciele instytucji samorządowych przedstawiciele NGO ogółem częstość % częstość % częstość % pomoc społeczna 16 37,2 6 26,1 22 33,3 pośrednictwo pracy 4 9,3 6 26,1 10 15,2 rehabilitacja fizyczna, psychiczna i społeczna 9 20,9 15 65,2 24 36,4 szkolenie, kształcenie zawodowe 16 37,2 11 47,8 27 40,9 różne formy pomocy 9 20,9 3 13,0 12 18,2 doradztwo, informacje 3 7,0 1 4,3 4 6,1 inne 5 11,6 1 4,3 6 9,1 Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badań W przypadku przedstawicieli zakładów pracy, dodatkową informacją, która starano się uzyskać od respondentów była wielkość zakładu pracy, w którym są obecnie zatrudnieni. Wielkość zakładu pracy mierzono liczbą zatrudnionych pracowników. Tabela 12. Struktura przedstawicieli zakładów pracy ze względu na wielkość zakładu Liczba zatrudnionych liczebność % do 10 osób 4 11,8 od 10 do 50 osób 10 29,4 od 50 do 250 osób 14 41,2 więcej niż 250 osób 6 17,6 razem 34 100,0 Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badań Jak wynika z uzyskanych informacji, najczęściej (41,2%) respondenci reprezentowali średnie firmy (od 50 do 250 zatrudnionych). Przedstawiciele sektora małych przedsiębiorstw (10 50 zatrudnionych) stanowili 29,4%, przedstawiciele dużych fir (powyżej 250 zatrudnionych) stanowili 17,6% a najmniej liczna była reprezentacja mikroprzedsiębiorstw, w których pracuje do 10 osób (11,8%). Można dodać, ze ogółem sektor małych firm reprezentowało 41,2% badanych. Podsumowując, można stwierdzić, że uczestniczący w poszczególnych etapach respondenci byli najczęściej płci żeńskiej, w średnim wieku, posiadali wyższe wykształcenie i dysponowali 104104 20