VII. Kwasy ocen ę celując ą może otrzyma ć ucze ń, który: spełnia wszystkie wymagania na oceny niższe, opanował wiadomości i umiejętności znacznie wykraczające poza program nauczania i podstawę programową, wykorzystuje zdobyte wiadomości w sytuacjach nietypowych (problemowych), formułuje problemy oraz dokonuje analizy i syntezy nowych zjawisk, proponuje rozwiązania nietypowe, osiąga sukcesy w konkursach na szczeblu wyższym niż szkolny. wymienia przykłady innych wskaźników i opisuje ich zachowanie w roztworach o różnych odczynach opisuje wpływ ph na glebę i uprawy, wyjaśnia przyczyny stosowania poszczególnych nawozów omawia przemysłową metodę kwasu azotowego(v) definiuje pojęcie stopień dzieli elektrolity ze względu na stopień wzór strukturalny kwasu nieorganicznego o podanym wzorze, sumarycznym nazywa dowolny kwas tlenowy (określenie wartościowości pierwiastków, uwzględnienie ich w nazwie), w których wyniku można otrzyma ć kwasy identyfikuje kwasy na podstawie podanych informacji odczytuje równania rozwiązuje zadania obliczeniowe o wyższym stopniu trudności proponuje sposoby ograniczenia kwaśnych opadów skala ph wskazanego kwasu wyjaśnia, dlaczego podczas pracy ze stężonymi roztworami należy zachować szczególną ostrożność, w wyniku których można otrzyma ć omawiane na lekcjach kwasy poznane tlenki kwasowe wyjaśnia zasadę bezpiecznego rozcieńczania stężonego roztworu kwasu siarkowego(vi) planuje doświadczalne wykrycie białka w próbce żywności (np.: w serze, mleku, jajku) reakcję ksantoproteinową i odczytuje równania (elektrolitycznej) i odczytuje równania (elektrolitycznej) w formie stopniowej dla H2S, H2CO3 określa kwasowy odczyn roztworu dostateczna udowadnia, dlaczego nazwie danego kwasu pojawia się wartościowość wzory poznanych metody tlenowych i beztlenowych poznanych tlenek kwasowy wskazuje przykłady tlenków kwasowych poznanych poznanych wyjaśnia pojęcie dysocjacja jonowa wybrane równania nazywa kation H+ i aniony reszt kwasowych określa odczyn roztworu (kwasowy) wspólne wyjaśnia, z czego wynikają wspólne dopuszczająca zasady bhp dotyczące obchodzenia się z kwasami zalicza kwasy do elektrolitów definiuje pojęcie kwasy zgodnie z teorią Arrheniusa budowę różnice w budowie beztlenowych i tlenowych wzory sumaryczne : HCl, H2S, H2SO4, H2SO3, HNO3, H2CO3, H3PO4 wzory beztlenowych poznanych wskazuje wodór i resztę kwasową we wzorze kwasu wyznacza wartościowość reszty kwasowej wyjaśnia, jak można otrzymać np. kwas chlorowodorowy, kwas siarkowy(iv) wyjaśnia, co to jest tlenek kwasowy, np.: chlorowodorowego, azotowego(v) i siarkowego(vi) stosuje zasadę rozcieńczania
na podstawie znajomości jonów obecnych w badanym roztworze ne na lekcjach (schemat, obserwacje, wniosek) podaje przyczyny odczynu roztworów: kwasowego, zasadowego, obojętnego interpretuje warto ść ph w ujęciu jakościowym (odczyny: kwasowy, zasadowy, obojętny) wskaźników planuje, które pozwala zbada ć ph produktów występujących w życiu codziennym rozwiązuje zadania obliczeniowe o wyższym stopniu trudności analizuje proces powstawania i skutki kwaśnych opadów proponuje niektóre sposoby ograniczenia powstawania kwaśnych opadów obserwacje z nych doświadczeń posługuje się skalą ph bada odczyn i ph roztworu wyjaśnia, jak powstają kwaśne opady skutków kwaśnych opadów oblicza masy cząsteczkowe oblicza zawartość procentową pierwiastków w cząsteczkach podstawowe : chlorowodorowego, azotowego(v) i siarkowego(vi) wyjaśnia, na czym polega dysocjacja jonowa (elektrolityczna) jon, kation i anion (proste przykłady) rodzaje odczynu roztworu poznane wskaźniki określa zakres ph i barwy wskaźników dla poszczególnych odczynów rozróżnia doświadczalnie odczyny roztworów za pomoc ą wskaźników kwaśne opady oblicza masy cząsteczkowe HCl i H2S VIII. Sole wyjaśnia pojęcie hydrat; wymienia przykłady hydratów, ich występowania i wyjaśnia pojęcie hydroliza; zapisuje metody przewiduje, czy zajdzie dana reakcja chemiczna (poznane metody, tabela rozpuszczalności i wodorotlenków w wodzie, szereg tworzy i zapisuje nazwy i wzory : chlorków, siarczków, azotanów(v), siarczanów(iv), siarczanów(vi), węglanów, fosforanów(v) (ortofosforanów(v)) dostateczna cztery sposoby i wzory (typowe przykłady) dopuszczająca budowę tworzy i zapisuje wzory sumaryczne (np. chlorków, siarczków) wskazuje metal i resztę kwasową we 2
hydrolizy i wyjaśnia jej przebieg wyjaśnia pojęcia: sól podwójna, sól potrójna, wodorosole i hydroksosole; podaje przykłady tych aktywności metali) i odczytuje równania dowolnej wyjaśnia, jakie zmiany zaszły w odczynie roztworów poddanych zobojętniania proponuje reakcję tworzenia trudno rozpuszczalnej i praktycznie nierozpuszczalnej przewiduje wynik strąceniowej identyfikuje sole na podstawie podanych informacji podaje strąceniowych dotyczące przewiduje efekty zaprojektowanych doświadczeń dotyczących (różne metody) zaprojektowane i odczytuje równania (elektrolitycznej) otrzymuje sole (doświadczalnie) wyjaśnia przebieg zobojętniania i strąceniowej równania ustala, korzystając z szeregu aktywności metali, które metale reagują z kwasami według schematu: metal + kwas sól + wodór reakcję zobojętniania (HCl + NaOH) swobodnie posługuje się tabelą rozpuszczalności i wodorotlenków w wodzie pozwalające otrzyma ć substancje trudno rozpuszczalne i praktycznie nierozpuszczalne (sole i wodorotlenki) w reakcjach strąceniowych odpowiednie w formie cząsteczkowej i (reakcje substancji trudno rozpuszczalnych i praktycznie nierozpuszczalnych w reakcjach strąceniowych) występujących w przyrodzie opisuje ne na lekcjach (schemat, obserwacje,wniosek) zobojętniania w formach: cząsteczkowej, oraz skróconej jonów powstałych w wyniku odczytuje (proste przykłady) korzysta z tabeli rozpuszczalności i wodorotlenków w wodzie równania (reakcja strąceniowa) w formach cząsteczkowej i (proste przykłady) i odczytuje wybrane równania dzieli metale ze względu na ich aktywność chemiczną (szereg aktywności metali) sposoby zachowania się metali w z kwasami (np. miedź i magnez w z kwasem chlorowodorowym) obserwacje z doświadczeń nych na lekcji najważniejszych wzorze na podstawie wzorów sumarycznych (proste przykłady) tworzy i zapisuje wzory sumaryczne na podstawie ich nazw (wzory : chlorowodorowego, siarkowodorowego i metali, np. sodu, potasu i wapnia) wskazuje wzory wśród wzorów różnych definiuje pojęcie dysocjacja jonowa (elektrolityczna) dzieli sole ze względu na ich rozpuszczalność w wodzie ustala rozpuszczalność w wodzie na podstawie tabeli rozpuszczalności i wodorotlenków w wodzie (elektrolitycznej) rozpuszczalnych w wodzie (proste przykłady) jonów powstałych w wyniku (proste przykłady) sposób trzema podstawowymi metodami (kwas + zasada, metal + kwas, tlenek metalu + kwas) cząsteczkowo (proste przykłady) reakcja zobojętniania i reakcja strąceniowa odróżnia zapis cząsteczkowy od zapisu jonowego równania j 3
określa związek ładunku jonu z wartościowością metalu i reszty kwasowej zastosowań najważniejszych IX. Związki węgla z wodorem opisuje przebieg suchej destylacji węgla kamiennego wyjaśnia pojęcia: izomeria, izomery wyjaśnia pojęcie aromatyczne podaje przykłady tworzyw sztucznych i tworzyw syntetycznych wymienia i wybranych tworzyw sztucznych wymienia przykładowe oznaczenia opakowań wykonanych z tworzyw sztucznych analizuje porównuje nasyconych i wyjaśnia zależno ść między długością łańcucha węglowego a ami fizycznymi alkanów wpływ wiązania wielokrotnego w cząsteczce węglowodoru na jego reaktywność równania przyłączania (np. bromowodoru, wodoru, chloru) do zawierających wiązanie wielokrotne dotyczące odróżnienie nasyconych od stosuje zdobytą wiedzę do rozwiązywania zadań obliczeniowych o wysokim stopniu trudności tworzy wzory ogólne alkanów, alkenów i alkinów (na podstawie wzorów kolejnych w danym szeregu homologicznym) proponuje sposób doświadczalnego wykrycia produktów spalania spalania alkanów przy dużym i małym dostępie tlenu równania spalania alkenów i alkinów równania etynu odczytuje podane j etenu i etynu z bromem, polimeryzacji etenu rolę katalizatora w j wyjaśnia zależno ść między długością łańcucha węglowego a ami fizycznymi alkanów (np. stanem skupienia, lotnością, palnością, gęstością, temperaturą dostateczna szereg homologiczny alkenów i alkinów na podstawie nazw odpowiednich alkanów wzory: sumaryczne, i pół (grupowe); podaje nazwy: alkanów, alkenów i alkinów buduje model cząsteczki: metanu, etenu, etynu wyjaśnia różnicę między spalaniem całkowitym a spalaniem niecałkowitym fizyczne i (spalanie) alkanów (metanu, etanu) oraz etenu i etynu i odczytuje równania spalania metanu i etanu przy dużym i małym dostępie tlenu pisze równania spalania etenu i etynu porównuje budowę etenu i etynu wyjaśnia, na czym polegają reakcje przyłączania i polimeryzacji i niektóre dopuszczająca związki organiczne zawierających węgiel naturalne źródła nazwy produktów destylacji ropy naftowej i podaje przykłady ich stosuje zasady bhp w pracy z gazem ziemnym oraz produktami przeróbki ropy naftowej definiuje pojęcie definiuje pojęcie szereg homologiczny definiuje pojęcia: nasycone, nienasycone, alkany, alkeny, alkiny zalicza alkany do nasyconych, a alkeny i alkiny do wzory sumaryczne: alkanów, alkenów i alkinów o podanej liczbie atomów węgla rysuje wzory i pół (grupowe): alkanów, alkenów i alkinów o łańcuchach 4
analizuje znaczenie w życiu codziennym topnienia i wrzenia) wyjaśnia, co jest przyczyną większej reaktywności w porównaniu z węglowodorami nasyconymi i Polietylenu projektuje odróżnienie nasyconych od ne wykonuje obliczenia związane z węglowodorami wyszukuje informacje na temat zastosowa ń alkanów, etenu i etynu; wymienia je równanie polimeryzacji etenu polietylenu wyjaśnia, jak można doświadczalnie odróżni ć nasycone od, np. metan od etenu czy etynu wyjaśnia, od czego zależą wykonuje proste obliczenia dotyczące podaje obserwacje do wykonywanych na lekcji doświadczeń (do pięciu atomów węgla w cząsteczce) alkanów (do pięciu atomów węgla w cząsteczce) podaje wzory ogólne: alkanów, alkenów i alkinów podaje zasady tworzenia nazw alkenów i alkinów przyporządkowuje dany węglowodór do odpowiedniego szeregu homologicznego budowę i występowanie metanu fizyczne i metanu i etanu wyjaśnia, na czym polegają spalanie całkowite i spalanie niecałkowite równania spalania całkowitego i spalania niecałkowitego metanu i etanu podaje wzory sumaryczne i etenu i etynu właściwoś ci etenu i etynu polimeryzacja, monomer i polimer metanu, etenu i etynu wpływ nasyconych i na wodę bromową (lub rozcieńczony roztwór manganianu(vii) X. Pochodne opisuje i proponuje wyjaśnia, dlaczego alkohol etylowy ma odczyn obojętny dostateczna nazwy i wzory omawianych grup funkcyjnych dopuszczająca dowodzi, że alkohole, kwasy karboksylowe, estry i aminokwasy są 5
wybranych alkoholi (inne niż na lekcji) opisuje i wybranych (inne niż na lekcji) zapisuje równania zachodzących w twardej wodzie po dodaniu mydła sodowego wyjaśnia pojęcie hydroksykwasy wyjaśnia, czym są aminy; omawia ich przykłady; podaje ich wzory; opisuje, występowanie i wymienia amino wyjaśnia, co to jest hydroliza estru zapisuje równania hydrolizy estru o podanej nazwie lub podanym wzorze do podanego tematu z działu Pochodne (schemat, obserwacje, wniosek) do działu Pochodne wzory podanych alkoholi i alkoholi i o wyższym stopniu trudności (np. więcej niż pięć atomów węgla wyjaśnia zależność między długością łańcucha węglowego a stanem skupienia i reaktywnością alkoholi oraz estru o podanej nazwie lub podanym wzorze planuje i pozwalające otrzyma ć ester o podanej nazwie estrów w aspekcie ich zastosowań przewiduje produkty j identyfikuje poznane substancje omawia szczegółowo przebieg wyjaśnia, w jaki sposób tworzy się nazwę systematyczną glicerolu równania spalania alkoholi zwyczajowe i alkoholi i wyjaśnia, dlaczego niektóre wyższe kwasy karboksylowe nazywa się kwasami tłuszczowymi porównuje organicznych i nieorganicznych bada i opisuje wybrane fizyczne i kwasu etanowego (octowego) porównuje proces fermentacji octowej dzieli kwasy karboksylowe równania organicznych określa miejsce występowania wiązania podwójnego w cząsteczce kwasu oleinowego i rysuje wzory pół (grupowe) długołańcuchowych monokarboksylowyc h ( tłuszczowych) nasyconych (palmitynowego, stearynowego) i nienasyconego (oleinowego) odróżnienie kwasu oleinowego od palmitynowego lub stearynowego równania z alkoholami monohydroksylowym i alkohole polihydroksylowe wzory i podaje nazwy alkoholi monohydroksylowyc h o łańcuchach (zawierających do pięciu atomów węgla w cząsteczce) wzory sumaryczny i półstrukturalny (grupowy) propano-,2,3-triolu (glicerolu) uzasadnia stwierdzenie, że alkohole i kwasy karboksylowe tworzą szeregi homologiczne podaje odczyn roztworu alkoholu fermentację alkoholową zapisuje równania spalania etanolu organicznych występujących w przyrodzie (np. kwasy: mrówkowy, szczawiowy, cytrynowy) i wymienia ich (do pięciu atomów węgla w cząsteczce) i zapisuje ich wzory sumaryczne i podaje metanowego (mrówkowego) i etanowego (octowego) bada wybrane fizyczne kwasu etanowego (octowego) dysocjację jonową bada odczyn wodnego roztworu kwasu etanowego (octowego) równania spalania i metanowego i etanowego równania pochodnymi budowę pochodnych (grupa węglowodorowa + grupa funkcyjna) pierwiastki wchodzące w skład pochodnych zalicza daną substancję organiczną do odpowiedniej grupy wyjaśnia, co to jest grupa funkcyjna zaznacza grupy funkcyjne w alkoholach, kwasach, estrach i aminokwasach; podaje ich nazwy pół (grupowe) i alkoholi monohydroksylowyc h o łańcuchach zawierających do trzech atomów węgla w cząsteczce nazwy zwyczajowe i nazwy alkoholi monohydroksylowyc h o łańcuchach zawierających do trzech atomów węgla w cząsteczce, podaje nazwy zwyczajowe (metanolu, etanolu) rysuje wzory pół (grupowe) i monokarboksylowyc h o łańcuchach zawierających do dwóch atomów węgla w cząsteczce; podaje ich nazwy i zwyczajowe (kwasu metanowego i kwasu etanowego) zaznacza resztę kwasową we wzorze kwasu 6
estryfikacji omawia różnicę między reakcją estryfikacji a reakcją zobojętniania w formach: cząsteczkowej, i skróconej analizuje konsekwencje istnienia dwóch grup funkcyjnych w cząsteczce aminokwasu równanie kondensacji dwóch cząsteczek glicyny mechanizm powstawania wiązania peptydowego rozwiązuje zadania dotyczące pochodnych (o dużym stopniu trudności) równania podanych estrów tworzy wzory estrów na podstawie nazw i alkoholi i zwyczajowe estrów na podstawie nazw odpowiednich i alkoholi wzór poznanego aminokwasu budow ę oraz wybrane fizyczne i amino na przykładzie kwasu aminooctowego (glicyny) omawianych : metanolu, etanolu, glicerolu, kwasu metanowego, kwasu octowego bada niektóre fizyczne i omawianych przeprowadzone metanowego i etanowego z metalami, tlenkami metali i wodorotlenkami pochodzących od metanowego i etanowego długołańcuchowych monokarboksylowyc h (przykłady) wzory sumaryczne : palmitynowego, stearynowego i oleinowego wyjaśnia, jak można doświadczalnie udowodnić, że dany kwas karboksylowy jest kwasem nienasyconym estrów wyjaśnia, na czym polega reakcja estryfikacji estrów pochodzących od podanych nazw i alkoholi (proste przykłady) sposób wskazanego estru (np. octanu etylu) równania estru (proste przykłady, np. octanu metylu) fizyczne octanu etylu negatywne skutki działania etanolu na organizm bada fizyczne omawianych obserwacje z wykonywanych doświadczeń karboksylowego metanolu, etanolu i glicerolu oraz etanowego i metanowego bada fizyczne glicerolu równanie spalania metanolu podstawowe etanolu i kwasu etanowego dzieli kwasy karboksylowe na nasycone i nienasycone kwasy tłuszczowe długołańcuchowych (stearynowego i oleinowego) definiuje pojęcie mydła związki, które są substratami estryfikacji definiuje pojęcie estry przykłady występowania estrów w przyrodzie zagrożenia związane z alkoholami (metanol, etanol) wśród poznanych substancji wskazuje te, które mają szkodliwy wpływ na organizm XI. Substancje o znaczeniu biologicznym bada skład pierwiastkowy udowadnia doświadczalnie, że podaje wzór tristearynianu glicerolu podaje wzór ogólny tłuszczów omawia różnice w budowie tłuszczów stałych i tłuszczów dostateczna Uczeń wyjaśnia rolę składników odżywczych w prawidłowym funkcjonowaniu dopuszczająca główne pierwiastki wchodzące w skład organizmu podstawowe 7
glukoza ma redukujące próbę Trommera i próbę Tollensa wyjaśnia, na czym polega próba akroleinowa projektuje odróżnienie tłuszczu od substancji tłustej (próba akroleinowa) opisuje proces utwardzania tłuszczów opisuje hydrolizę tłuszczów, zapisuje równanie dla podanego tłuszczu wyjaśnia, na czym polega efekt Tyndalla wykrycie białka wyjaśnia, na czym polega wysalanie wyjaśnia, dlaczego skrobia i celuloza są polisacharydami dekstryny omawia przebieg j skrobi z wodą planuje i weryfikujące postawioną hipotezę identyfikuje poznane substancje ciekłych wyjaśnia, dlaczego olej roślinny odbarwia wodę bromową definiuje białka jako związki powstające w wyniku kondensacji amino peptydy, peptyzacja, wysalanie różnice w przebiegu denaturacji i koagulacji wyjaśnia, co to znaczy, że sacharoza jest disacharydem różnice we ach fizycznych skrobi i celulozy poznane sacharydów z wodą definiuje pojęcie wiązanie peptydowe odróżnienie tłuszczu nienasyconego od tłuszczu nasyconego wykrycie białka za pomoc ą stężonego roztworu kwasu azotowego(v) planuje badanie omawianych przeprowadzone znaczenie i organizmu budow ę cząsteczki tłuszczu jako estru glicerolu i tłuszczowych wybrane właściwoś ci fizyczne tłuszczów wpływ oleju roślinnego na wodę bromową wyjaśnia, jak można doświadczalnie odróżnić tłuszcze nienasycone od tłuszczów nasyconych czynniki powodujące koagulacj ę właściwoś ci fizyczne: glukozy, fruktozy, sacharozy, skrobi i celulozy bada właściwoś ci fizyczne wybranych (glukozy, fruktozy, sacharozy, skrobi i celulozy) równanie sacharozy z wodą za pomocą wzorów sumarycznych podaje wzór ogólny tłuszczów opisuje przebieg j skrobi z wodą wykrywa obecność skrobi i białka w produktach spożywczych składniki żywności i miejsca ich występowania pierwiastki, których atomy wchodz ą w skład cząsteczek: tłuszczów, cukrów (węglowodanów) i dzieli tłuszcze ze względu na: pochodzenie i stan skupienia zalicza tłuszcze do estrów rodzaje dzieli cukry (sacharydy) na cukry proste i cukry złożone definiuje białka jako związki powstające z amino przykłady: tłuszczów, sacharydów i węglowodany przykłady występowania celulozy i skrobi w przyrodzie podaje wzory sumaryczne: glukozy i fruktozy, sacharozy, skrobi i celulozy poznanych cukrów omawianych denaturacja, koagulacja, żel, zol czynniki powodujące denaturacj ę podaje reakcje charakterystyczne i skrobi znaczenie: wody, tłuszczów,, sacharydów, witamin i mikroelementów dla organizmu związki wielkocząsteczkowe; 8
skrobi, celulozy i innych poznanych wymienia ich przykłady funkcje podstawowych składników odżywczych 9