Gdy pracujesz, mieszkasz i przemieszczasz się na obszarze Unii Europejskiej. Twoje prawa i obowiązki. Praca i zasiłki dla bezrobotnych w UE

Gdy pracujesz, mieszkasz i przemieszczasz się na obszarze Unii Europejskiej. Twoje prawa i obowiązki. Praca i zasiłki dla bezrobotnych w UE EU Praca i zasilki to print.indd 1 6/7/05 8:48:58 AM

Broszura ma charakter popularny, a zawarte w niej informacje omawiają podstawowe zasady, prawa i obowiązki obywateli Unii Europejskiej związane z koordynacją przepisów o pracy, ubezpieczeniu i świadczeniach socjalnych. Gdyby okazało się, że nie odpowiada ona na wszystkie nurtujące Państwa pytania, prosimy skorzystać ze strony internetowej: http://www.mps.gov.pl/_koordynacja.php oraz skontaktować się z odpowiednią instytucją właściwą, łącznikową lub władzą właściwą. Praca i zasilki to print.indd 2 6/7/05 8:48:58 AM

EU Praca zasilki s3 copy.pdf 6/13/05 3:25:57 PM Praca i zasiłki dla bezrobotnych w UE C M Y CM MY CY CMY K W serii wydawniczej poświęconej koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego w UE ukazały się następujące broszury: Świadczenia społeczne w UE w pigułce. Zasady płacenia składek. Jak dostać emeryturę i rentę w UE Krótki przewodnik po przepisach i instytucjach w UE W którym kraju UE jesteś ubezpieczony Świadczenia z tytułu choroby i macierzyństwa w UE Świadczenia rodzinne w UE Praca i zasiłki dla bezrobotnych w UE

ZASILKI BEZRO 4GO 12/8/05 17:03 Page 4 (Black plate) Publikacja sfinansowana z Funduszu PHARE, projekt 2002/000-580-02-04 Koordynacja systemów zabezpieczenia społecznego" realizowany przez Ministerstwo Polityki Społecznej Publikacja ma charakter popularny, nie wyczerpuje zagadnień uregulowanych w rozporządzeniach wspólnotowych dotyczących koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego. Warszawa 2005 Wydawca: Ministerstwo Polityki Społecznej Opracowanie treści: Profile Sp. z o.o. ISBN 83-60259-00-3

Praca i zasiłki dla bezrobotnych 5 S P I S T R E Ś C I 1. Dlaczego warto przeczytać ten poradnik?... 6 2. Gdzie dziś możesz pracować w Unii Europejskiej?... 9 3. W jakich przepisach znajdziesz swoje pracownicze gwarancje?... 12 4. Zanim wyjedziesz poszukiwać pracy za granicą... 14 5. Zasiłek ponad granicami... 17 6. Czy i kiedy należy ci się za granicą zasiłek, jeśli stracisz pracę... 22 7. Zsumują ci każdy dzień pracy... 28 8. Jak wyliczą ci zasiłek za granicą?... 32 9. Gdy jesteś pracownikiem przygranicznym, sezonowym lub oddelegowanym... 34 10. Formularze, formularze... 38 11. Wracasz do kraju?... 45 12. Kilka rad na koniec... 46 13. Spis potrzebnych instytucji... 48 EU Praca i zasilki to print.indd 5 6/7/05 8:48:59 AM

6 1. Dlaczego warto przeczytać ten poradnik? Jeżeli jesteś pracownikiem etatowym lub sezonowym, artystą, pracujesz na własny rachunek albo niestety straciłeś posadę masz teraz znacznie więcej szans na lepszą pracę, doskonalenie umiejętności lub zdobywanie praktyki zawodowej. Od 1 maja 2004 r., od przystąpienia Polski do Unii Europejskiej, rynki pracy 25 krajów zjednoczonej Europy stanęły przed tobą otworem ale w niektórych z nich obowiązują jeszcze przepisy przejściowe. Poznanie ich pozwoli Ci na skuteczne znalezienie pracy. Może zdarzyć się niestety i tak, że zagraniczną posadę też stracisz. Ten poradnik napisany jest po to, byś wówczas nie był bezradny. Służy on jeszcze jednemu celowi: pokazaniu, w jaki sposób możemy korzystać z zasiłku, jeśli już jesteśmy bezrobotni i zdecydowaliśmy się na szukanie posady w UE. Decyzja o poszukiwaniu pracy poza Polską może być podjęta w różnych sytuacjach życiowych: jesteś bezrobotny i uznałeś wyjazd za jedyną szansę znalezienia pracy, wprawdzie masz w Polsce pracę, ale chcesz lepiej płatnego zajęcia, znalazłeś pracę w kraju unijnym, ale ją tracisz, przepracowałeś za granicą jakiś czas, bo na taki okres znalazłeś zatrudnienie, wracasz do Polski i tu znowu jesteś bezrobotny. Scenariuszy jest wiele Jedną z fundamentalnych zasad obowiązujących w Unii Europejskiej jest prawo swobodnego przemieszczania się osób na jej obszarze. Dzięki niemu możesz się osiedlić sam lub razem z rodziną w wybranym kraju Unii, znaleźć tam pracę lub otworzyć własną firmę. Praca i zasilki to print.indd 6 6/7/05 8:48:59 AM

Praca i zasiłki dla bezrobotnych 7 W krajach Unii obowiązuje także zasada równego traktowania. Zgodnie z nią wszyscy ludzie, bez względu na obywatelstwo, mają takie same obowiązki wobec prawa, korzystają z takich samych przywilejów i ochrony interesów pracowniczych. Oznacza to, że w kraju, który wybierzesz, będziesz traktowany tak jak pozostali jego mieszkańcy a więc będziesz dostawał jednakowe wynagrodzenie za tę samą pracę, miał dostęp do takich samych stanowisk, będziesz pracował w takich samych warunkach, będziesz mógł wziąć urlop wypoczynkowy, skorzystać ze szkoleń i programów podnoszenia kwalifikacji zawodowych, a jeśli stracisz pracę będziesz miał prawo do świadczeń z tytułu bezrobocia tak jak inni pracownicy. Jeśli wyjechałeś w poszukiwaniu pracy razem z dziećmi będą one miały takie same prawo do opieki socjalnej i zdrowotnej, do edukacji jak dzieci rdzennych obywateli kraju, do którego przyjechałeś. Te same prawa i obowiązki dotyczą nie tylko krajów starej piętnastki, lecz także 10 nowo przyjętych państw członkowskich. Możesz więc pomyśleć o poszukiwaniu pracy nie tylko w Anglii czy Hiszpanii, lecz także w Czechach, na Węgrzech czy w Estonii. Ten poradnik ułatwi ci poruszanie się po europejskich rynkach pracy, wskaże, do czego masz prawo jako pracownik i jako osoba bezrobotna, jakich formalności musisz dopełnić, by zacząć pracę w unijnym kraju lub by nie stracić dotychczasowych przywilejów. Wreszcie wymieni instytucje polskie i unijne, które mają obowiązek ci pomóc, wskaże gdzie masz szukać pomocy w razie kłopotów. Powodzenia! EU Praca i zasilki to print.indd 7 6/7/05 8:48:59 AM

8 Praca i zasilki to print.indd 8 6/7/05 8:49:04 AM

EU Praca zasilki s9.pdf 6/13/05 12:01:51 PM Praca i zasiłki dla bezrobotnych 9 2. Gdzie dziś możesz pracować w Unii Europejskiej? We wszystkich krajach Unii oraz Europejskiego Obszaru Gospodarczego, a więc: C M Y CM MY CY CMY K Austrii, Belgii, Cyprze, Czechach, Danii (przepisy unijne nie dotyczą jednak Grenlandii i Wysp Faro), Estonii, Finlandii, Francji (także Reunion, Martynice, Gwadelupie i Gujanie Francuskiej), Grecji, Hiszpanii, Holandii, Irlandii, Islandii (Europejski Obszar Gospodarczy), Litwie, Liechtensteinie (Europejski Obszar Gospodarczy) Luksemburgu, Łotwie, Malcie, Niemczech, Norwegii (Europejski Obszar Gospodarczy), Portugalii (także na Maderze i na Azorach), Słowacji, Słowenii, Szwajcarii (status obserwatora w Europejskim Obszarze Gospodarczym, ale zasady koordynacji nie dotyczą 10 nowych państw przyjętych do UE w 2004 roku), Szwecji, Włoszech, Wielkiej Brytanii (także Gibraltarze, natomiast nie obowiązują na Wyspie Man i Wyspach Normandzkich), Węgrzech. *) Europejski Obszar Gospodarczy powstał w 1994 r. Obejmuje kraje piętnastki oraz państwa, które podpisały z nimi umowę o swobodnym przepływie towarów, osób i kapitału.

10 U W A G A! W większości starych krajów Unii poza Anglią, Irlandią i Szwecją dla obywateli nowo przyjętych krajów szukających zatrudnienia obowiązuje okres przejściowy w pełnym dostępie do ich rynków pracy najdłużej do 2011 r. Oznacza to, że obowiązują w nich określone procedury administracyjne, a także wymagane są specjalne zezwolenia. I tak: Austria wprowadziła 7-letni okres ograniczenia dostępu do rynku pracy, Belgia 2 lata, Francja 2 lata, Holandia 2 lata, Islandia 2 lata, Liechtenstein 2 lata, Niemcy 7 lat, Norwegia 7 lat (ale rozwiązania przejściowe na 2 lata), Portugalia 2 lata, Szwajcaria 7 lat, Włochy 2 lata. Inne kraje zliberalizowały swoje przepisy. I tak: Dania wprowadziła ułatwienia w uzyskaniu zezwolenia na pracę, m.in. pracodawca nie musi wykazywać, że obywatele duńscy nie są zainteresowani pracą, jaką oferuje Polakom, Finlandia pracownicy sezonowi nie muszą mieć zezwolenia na pracę, wobec innych stosuje się uproszczoną procedurę załatwiania zezwoleń, Holandia w wybranych sektorach, w zależności od aktualnych potrzeb rynku, obowiązują uproszczone procedury, pracodawca nie musi wykazywać braku zainteresowania posadą na krajowym rynku pracy. Specjaliści nie muszą w ogóle mieć zezwoleń, pod warunkiem, że zarobią co najmniej 45 tys. euro w ciągu roku, Praca i zasilki to print.indd 10 6/7/05 8:49:04 AM

Praca i zasiłki dla bezrobotnych 11 Norwegia pracodawca nie musi wykazywać braku konkurencji na krajowym rynku pracy, Włochy wprowadzono liczbowy kontyngent osób, które mogą pracować bez zezwoleń. U W A G A! Jeśli w którymś z unijnych krajów, gdzie obowiązują ograniczenia w dostępie do pracy, przepracowałeś legalnie co najmniej 12 miesięcy przed dniem 1 maja 2004 r., czyli dniem naszego wejścia do Unii Europejskiej możesz pracować bez zezwoleń, nawet jeżeli kraj ten ograniczył dostęp do rynku pracy. P R Z Y K Ł A D : Pan Nowak od 1 stycznia 2002 r. jest zatrudniony jako konsultant w niemieckiej firmie ubezpieczeniowej. Gdyby np. wyjechał do Austrii w poszukiwaniu innego zajęcia, to choć w tym kraju obowiązuje 7-letni okres ograniczenia w dostępie do rynku pracy, pan Nowak nie musi starać się o zezwolenie na pracę. EU Praca i zasilki to print.indd 11 6/7/05 8:49:04 AM

12 3. W jakich przepisach znajdziesz swoje pracownicze gwarancje W Polsce: ustawa z dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy (Dz. U z 2004 r. Nr 99, poz. 1001), rozporządzenia wykonawcze do tej ustawy: rozporządzenie Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 28 lutego 1997 r. w sprawie szczegółowych zasad prowadzenia rejestracji i ewidencji bezrobotnych oraz innych osób poszukujących pracy (Dz. U. Nr 25, poz. 131), rozporządzenie Ministra Gospodarki i Pracy z 6 października 2004 r. w sprawie szczegółowego trybu przyznawania zasiłku dla bezrobotnych, dodatku szkoleniowego, stypendium i dodatku aktywizacyjnego (Dz. U. Nr 219, poz. 2222), przepisy Kodeksu postępowania administracyjnego (Dz. U. z 2000 r. Nr 98, poz. 1270 ze zmianami). W krajach członkowskich Unii: Rozporządzenie Rady (EWG) nr 1408/71 w sprawie stosowania systemów zabezpieczenia społecznego wobec pracowników najemnych, osób pracujących na własny rachunek i członków ich rodzin przemieszczających się w obrębie Wspólnoty, Rozporządzenie Rady (EWG) nr 574/72 w sprawie wykonania rozporządzenia Rady nr 1408/71/EWG w sprawie stosowania systemów zabezpieczenia społecznego wobec pracowników najemnych, osób pracujących na własny rachunek i członków ich rodzin przemieszczających się w obrębie Wspólnoty, Rozporządzenie Rady (EWG) nr 1612/68 w sprawie swobody przemieszczania się pracowników w obrębie Wspólnoty. Praca i zasilki to print.indd 12 6/7/05 8:49:04 AM

Praca i zasiłki dla bezrobotnych 13 U W A G A! Powyższe rozporządzenia nie dotyczą absolwentów, ponieważ nie wypracowali oni jeszcze żadnego stażu! Jeśli chcesz znać te podstawowe dla ciebie akty prawne, poproś o nie w najbliższym wojewódzkim urzędzie pracy. EU Praca i zasilki to print.indd 13 6/7/05 8:49:12 AM

14 4. Zanim wyjedziesz poszukiwać pracy za granicą Podjąłeś decyzję: złożyłeś wymówienie lub wziąłeś bezpłatny urlop w swojej firmie i wyjeżdżasz! Przedtem jednak powinieneś się zorientować, czy w kraju, do którego się udajesz, jest zapotrzebowanie na twoje umiejętności. W niektórych krajach np. w Szwecji, w Niemczech będziesz musiał potwierdzić swe przygotowanie zawodowe jakimś dokumentem, dyplomem czy certyfikatem zawodowym. W innych np. w Irlandii jest ono uznawane automatycznie, niepotrzebne są żadne zaświadczenia. Zanim wyjedziesz: Niezależnie od tego, czy jesteś bezrobotnym, czy masz w Polsce pracę, musisz poinformować o wyjeździe w wojewódzkim urzędzie pracy i wystąpić o odpowiednie formularze (opisujemy je na str. 38), które są niezbędne do przyznania i wypłaty zasiłku dla bezrobotnych podczas poszukiwania pracy za granicą, gdybyś stracił pracę za granicą i wrócił do kraju: formularz E 301 o okresach zaliczanych przy przyznawaniu zasiłku, formularz E 302 o członkach rodziny, których w krajach unijnych uwzględnia się przy wyliczaniu zasiłku dla bezrobotnych, formularz E 303, który dotyczy zachowania prawa do zasiłku i który umożliwia przesłanie zasiłku za granicę. Powinno się mieć te formularze ze sobą, ponieważ przedstawiasz je w urzędzie zatrudnienia kraju, w którym szukasz pracy. Na ich podstawie służby zatrudnienia mają o tobie niezbędne informacje, np. czy i jak długo pobierałeś zasiłek dla bezrobotnych w Polsce, jak długo byłeś zatrudniony, ilu członków rodziny masz na utrzymaniu itd. Jeśli formularzy nie weźmiesz urząd zatrudnienia, do którego się zgłosiłeś za granicą, musi wystąpić o formularze do wojewódzkiego urzędu pracy, któremu podlegasz a to trwa! Praca i zasilki to print.indd 14 6/7/05 8:49:13 AM

Praca i zasiłki dla bezrobotnych 15 EU Praca i zasilki to print.indd 15 6/7/05 8:49:19 AM

16 Gdy wyjedziesz w poszukiwaniu pracy, ty i twoja rodzina macie prawo do opieki medycznej musisz jednak zabrać ze sobą formularz E 111, potwierdzający, że podlegasz ubezpieczeniu zdrowotnemu, który wyda ci twój oddział Narodowego Funduszu Zdrowia. Jeśli jesteś osobą bezrobotną, przed wyjazdem musisz: być zarejestrowany w powiatowym urzędzie pracy w kraju, w którym ostatnio pracowałeś (a więc w Polsce) i poszukiwałeś pracy przez co najmniej 4 tygodnie, uprzedzić o zamiarze wyjazdu wojewódzki urząd pracy lub odpowiedni urząd kraju, który opuszczasz, a który jest odpowiedzialny za zasiłki z tytułu bezrobocia oraz wystąpić o formularze wymienione wyżej. Przepisy unijne wprowadziły bardzo ważną zasadę dla osób poszukujących pracy: jeżeli w Polsce masz prawo do zasiłku dla bezrobotnych, należy ci się on także podczas poszukiwania pracy za granicą. U W A G A! Zasiłek podczas poszukiwania pracy jest wypłacany maksymalnie przez trzy miesiące! Praca i zasilki to print.indd 16 6/7/05 8:49:19 AM

Praca i zasiłki dla bezrobotnych 17 5. Zasiłek ponad granicami W okresie poszukiwania pracy za granicą bezrobotny nadal podlega ustawodawstwu polskiemu, ale ma obowiązek przestrzegania zasad obowiązujących osoby poszukujące pracy w kraju w którym stara się o posadę. Oznacza to, że decyzję o wypłacie zasiłku za granicą zawsze podejmują władze polskie stosując postanowienia polskiego ustawodawstwa. Wszystkich poszukujących pracy obowiązuje bardzo ważna zasada: musisz zarejestrować się w urzędzie pracy kraju, do którego przyjechałeś, najpóźniej w ciągu 7 dni od opuszczenia państwa właściwego, czyli Polski i tam przedstawić formularz E 303. To oznacza, że jeżeli podróżujesz w poszukiwaniu pracy po kilku krajach unijnych, masz tylko 7 dni na przeniesienie się z jednego kraju do drugiego i zarejestrowanie się tam we właściwym urzędzie pracy bo inaczej zasiłek będzie ci wypłacany dopiero od dnia, gdy się zarejestrujesz! Chyba, że przeszkodzi ci jakiś wypadek losowy miałeś wypadek lub na lotnisku był strajk. P R Z Y K Ł A D : Pan Kowalski wyjechał do Irlandii w poszukiwaniu pracy. Jako bezrobotny zarejestrował się w powiatowym urzędzie pracy 1 kwietnia. Mógł więc wyjechać nie wcześniej niż 1 maja. Najpóźniej 7 maja musiał zarejestrować się w urzędzie pracy w Dublinie. Gdyby dotrzymał tego terminu, dostawałby zasiłek od 1 maja, nawet na czas podróży do Irlandii. Ale pan Kowalski najpierw odwiedził znajomych i zarejestrował się dopiero 20 maja. Dopiero od tej daty pan Kowalski będzie dostawał zasiłek. Będzie on wypłacany po przeliczeniu w walucie kraju, w którym przebywasz. Wypłat dokonują wytypowane banki ich adresy wskaże ci urząd pra- EU Praca i zasilki to print.indd 17 6/7/05 8:49:19 AM

18 cy w kraju, gdzie pobierasz zasiłek. Jeśli nie chcesz stracić do niego prawa, a nie możesz znaleźć pracy, lepiej wrócić do Polski przed upływem 3 miesięcy i zgłosić się w twoim powiatowym urzędzie pracy, bo inaczej stracisz prawo do zasiłku! Chyba, że się spóźnisz, bo dotknie cię jakieś zdarzenie losowe, np. choroba zostanie to uwzględnione. Jeśli ostatni dzień tego terminu przypada na sobotę, niedzielę lub święto musisz się zgłosić do urzędu w pierwszym dniu roboczym po weekendzie lub święcie. Rozliczanie wypłaconych zasiłków w krajach unijnych będzie odbywało się za pośrednictwem instytucji łącznikowej. To instytucje w każdym z krajów Unii, upoważnione do bezpośredniego komunikowania się między sobą (są wymienione na str. 48 i 51). Każdy, kto przebywa na terytorium państwa członkowskiego, bo np. szuka tam pracy, może zwracać się do instytucji innego państwa członkowskiego albo bezpośrednio, albo za pośrednictwem właśnie instytucji łącznikowych. W Polsce instytucja łącznikowa w zakresie bezrobocia to Ministerstwo Polityki Społecznej. U W A G A! Jeśli nie chcesz stracić prawa do zasiłku w Polsce, pracując w krajach unijnych, musisz sam dostarczyć wojewódzkiemu urzędowi pracy wszelkie dokumenty potwierdzające okresy zatrudnienia lub ubezpieczenia, np. świadectwa pracy lub dowody opłacania składek na ubezpieczenie i jeśli są potrzebne zaświadczenia o okresach zatrudnienia w innych państwach. Nikt za ciebie tego nie zrobi! Po powrocie do kraju możesz nadal pobierać zasiłek, o ile nie wyczerpałeś podczas pobytu za granicą całego okresu zasiłkowego. Okres pobierania zasiłku za granicą także do tego limitu jest wliczany! Praca i zasilki to print.indd 18 6/7/05 8:49:19 AM

Praca i zasiłki dla bezrobotnych 19 P R Z Y K Ł A D : Pan Nowak miał w Polsce prawo do zasiłku przez 12 miesięcy. Po 3 miesiącach jego pobierania, wyjechał do Francji szukać pracy. Niestety, przez 3 miesiące nie znalazł żadnego zajęcia i postanowił wrócić do kraju, by nie stracić prawa do zasiłku. Po powrocie pan Nowak dostawał zasiłek jeszcze przez 6 miesięcy (3 miesiące w Polsce, 3 we Francji podczas szukania pracy i 6 po powrocie. W sumie 12 miesięcy). Gdyby natomiast pan Nowak miał przyznany zasiłek na pół roku po powrocie do Polski już nic by mu się nie należało. U W A G A! Jeśli wrócisz do Polski, musisz przepracować co najmniej rok, aby nabyć prawo do nowego zasiłku. Dopiero wtedy będziesz dostawał świadczenie, gdy znowu wyjedziesz za granicę w poszukiwaniu pracy. Ale pamiętaj: nie możesz wyjechać za granicę i tam bez końca, ze statusem bezrobotnego, szukać jakiegoś zajęcia. W tej kwestii obowiązują bardzo rygorystyczne przepisy. Możesz poszukiwać pracy w wybranym kraju nie dłużej niż 6 miesięcy! Chyba że udowodnisz w urzędzie pracy wybranego kraju, iż masz szansę ją znaleźć np. przedstawisz list intencyjny lub wstępną umowę z przyszłym pracodawcą. P R Z Y K Ł A D : Pan Nowak kucharz wyjechał szukać pracy do Holandii. Przez prawie 6 miesięcy nie mógł znaleźć pracy. Ale w ostatnim tygodniu wymaganego okresu poszukiwania, właściciel restauracji obiecał, że może go zatrudnić ale dopiero za dwa tygodnie. Na prośbę pana Nowaka napisał dla holenderskiego urzędu pracy oświadczenie, w którym zobowiązał się zatrudnić pana Nowaka za dwa tygodnie. EU Praca i zasilki to print.indd 19 6/7/05 8:49:19 AM

20 To oświadczenie urząd pracy uznał za wystarczające, by wydłużyć panu Nowakowi czas poszukiwania pracy ponad dopuszczalne 6 miesięcy. Podobnie jak dla własnego dobra powinieneś pamiętać o dopełnieniu niezbędnych formalności przed wyjazdem w poszukiwaniu pracy, tak samo przestrzegaj zaleceń, gdy już znajdziesz posadę. Przede wszystkim wystąp o kartę pobytową, wydawaną zwykle na 5 lat Dostaniesz ją pod warunkiem, że zawarłeś umowę o pracę na czas nieokreślony. U W A G A! Karta pobytowa jest wydawana automatycznie, jeśli udokumentujesz, że masz wymagane środki utrzymania muszą one być co najmniej tej wysokości, co wysokość środków z pomocy społecznej kraju, do którego wyjechałeś. Możesz pracować, spokojnie czekając na wydanie karty pobytowej U W A G A! Jeśli chcesz, by praca za granicą miała wpływ na wszystkie uprawnienia pracownicze, np. prawo do nagrody jubileuszowej, dodatku za staż pracy, prawo do urlopu wypoczynkowego czy odprawę pośmiertną, muszą co miesiąc być opłacane składki na świadczenia z tytułu bezrobocia chyba, że przepisy państwa gdzie pracujesz tego nie przewidują W praktyce wygląda to tak: Jeżeli podpiszesz umowę o pracę z zagranicznym pracodawcą będzie on odprowadzał od twojej pensji składki do odpowiedniego urzędu, któremu podlega. Jeśli za granicą otworzysz firmę musisz je opłacać sam. W każdym kraju unijnym podstawa wymiaru składek jest różna. Praca i zasilki to print.indd 20 6/7/05 8:49:19 AM

Praca i zasiłki dla bezrobotnych 21 EU Praca i zasilki to print.indd 21 6/7/05 8:49:26 AM

22 6. Czy i kiedy należy ci się za granicą zasiłek, jeśli stracisz pracę Przypomnijmy: według polskiego prawa jeśli jesteś bezrobotny, prawo do zasiłku przysługuje ci za każdy dzień kalendarzowy po 7 dniach od dnia zarejestrowania się we właściwym powiatowym urzędzie pracy jeżeli: w okresie 18 miesięcy przed zarejestrowaniem przez co najmniej 365 dni opłacałeś składki na ubezpieczenia społeczne i Fundusz Pracy od co najmniej minimalnego wynagrodzenia za pracę, nie ma dla ciebie propozycji odpowiedniej pracy, propozycji szkolenia lub stażu, prac interwencyjnych lub robót publicznych, regularnie zgłaszasz się do urzędu pracy, wykazując gotowość do podjęcia pracy. Każde państwo UE ma inne przepisy dotyczące zasiłków i świadczeń dla bezrobotnych. Na to, kiedy bezrobotny dostanie zasiłek i w jakiej wysokości, mają wpływ różne czynniki. Wszystko zależy od: wieku bezrobotnego, czasu pobierania zasiłku im dłużej, tym świadczenie jest niższe, liczby osób na utrzymaniu, sytuacji ekonomicznej bezrobotnego, okresu zatrudnienia i opłacania składek na świadczenia z tytułu bezrobocia. Oto wybrane przykłady warunków przyznania i ustalania wysokości zasiłku dla bezrobotnych. Najczęściej dotyczą stażu pracowniczego: Praca i zasilki to print.indd 22 6/7/05 8:49:26 AM

Praca i zasiłki dla bezrobotnych 23 Austria aby mieć prawo do zasiłku, trzeba przepracować co najmniej 52 tygodnie w ciągu ostatnich 24 miesięcy, Belgia minimum 312 dni w ciągu ostatnich 18 miesięcy, podstawa wyliczenia zasiłku, to przeciętne dzienne zarobki z okresu zatrudnienia. Wysokość świadczenia zależy od liczby osób na utrzymaniu. Jeśli bezrobotny ma rodzinę, w pierwszym roku pobierania zasiłku dostaje 60 proc. podstawy wymiaru zasiłku, w drugim roku ta kwota spada do 42 proc. podstawy wymiaru. Bezrobotny samotny dostaje 55 proc. podstawy, po trzech miesiącach 35 proc., Dania minimalny okres zatrudnienia i ubezpieczenia 52 tygodnie przed utratą pracy, Finlandia przynajmniej 43 tygodnie zatrudnienia w ciągu ostatnich 28 miesięcy, Francja przynajmniej 182 dni zatrudnienia w ciągu ostatnich 22 miesięcy, wysokość zasiłku 75 proc. wynagrodzenia, od którego były płacone składki na ubezpieczenie społeczne, lecz nie więcej niż czterokrotność minimalnej płacy (ok. 9 tys. euro), Grecja minimum 125 dni pracy w ciągu ostatnich 14 miesięcy, Hiszpania minimum 360 dni w ciągu 6 lat przed utratą pracy, Holandia 26 tygodni zatrudnienia w ciągu ostatnich 4 lat, wysokość zasiłku zależy od osiąganego wcześniej dochodu, Irlandia minimum 39 tygodni zatrudnienia, Islandia 10 tygodni zatrudnienia w ciągu ostatnich 12 miesięcy, Niemcy 12 miesięcy w ciągu ostatnich 3 lat, podstawą wyliczenia są dochody z 52 tygodni ostatniego zatrudnienia, Portugalia 540 dni przed utratą pracy, Szwecja 6 miesięcy przed utratą pracy, Wielka Brytania nie ma wymaganego okresu zatrudnienia i ubezpieczenia. Wysokość zasiłku zależy od sytuacji materialnej bezrobotnego (przeciętna wysokość zasiłku 700 funtów), Włochy wymagane 2 lata pracy. EU Praca i zasilki to print.indd 23 6/7/05 8:49:26 AM

24 Zawsze licz się, choć to trudne, z możliwością utraty pracy za granicą. Byś nie był wtedy bezradny i nie został bez środków do życia, pamiętaj o kilku zasadach. Spełnij wymagane warunki, by pobierać zasiłek. Warunek pierwszy: Bądź zarejestrowany co najmniej 4 tygodnie w powiatowym urzędzie pracy. Urząd może w wyjątkowych wypadkach skrócić ten okres jeśli np. zabierasz ze sobą całą rodzinę! Warunek drugi: Z wojewódzkiego urzędu pracy zabierz formularze, które wymieniliśmy na str. 38. Musisz je mieć w momencie wyjazdu. Warunek trzeci: Jeśli chcesz szukać pracy w kilku krajach unijnych, musisz przed wyjazdem, wtedy gdy występujesz o formularze w wojewódzkim urzędzie pracy, podać możliwie najdokładniej daty przyjazdu do każdego z tych krajów. Wtedy wojewódzki urząd pracy wyda ci formularze oddzielnie dla każdego z nich. Wszystko to oznacza, że musisz zaplanować swój wyjazd ze sporym wyprzedzeniem, jeśli nie chcesz potem mieć problemów z zasiłkiem. Warunek czwarty: Musisz być bezrobotny! Jeżeli znajdziesz pracę po wyjeździe zasiłek ci się nie należy! Warunek piąty: Musisz wykazać się przed urzędem pracy kraju, do którego wyjechałeś, że aktywnie poszukujesz pracy, a więc np. stawiać się na każde jego wezwanie, zdawać relację, gdzie szukałeś pracy, jakie rozmowy prowadziłeś. W każdym kraju unijnym taka gotowość jest jednym z warunków uzyskania zasiłku. Praca i zasilki to print.indd 24 6/7/05 8:49:26 AM

Praca i zasiłki dla bezrobotnych 25 EU Praca i zasilki to print.indd 25 6/7/05 8:49:32 AM

26 Jeśli wyjechałeś z kraju, a masz status osoby bez pracy z prawem do zasiłki, to powiatowy urząd pracy będzie przekazywał twoje zasiłki wyliczone w Polsce, lecz w walucie kraju, w którym przebywasz, transferem na podstawie wcześniejszej decyzji marszałka województwa. Nie martw się też tym, że stracisz prawo do zasiłku, bo nie zgłaszasz się do swojego urzędu pracy w Polsce. O chęci wyjazdu zawiadomiłeś przecież WUP, dopełniłeś wszystkich formalności. Więc nawet jeśli zgodnie z polskim prawem nie zgłaszasz się w macierzystym urzędzie pracy, a więc nie wykazujesz wymaganej gotowości do podjęcia zatrudnienia, ponieważ wyjechałeś - nie tracisz statusu bezrobotnego i prawa do świadczenia. U W A G A! Gdy stracisz pracę np. w Szwecji, twoje prawo do zasiłku i jego wysokość zostanie określone według prawa szwedzkiego, a więc według ustawodawstwa kraju w którym ostatnio byłeś zatrudniony. Dlaczego? W prawie unijnym obowiązuje zasada lex loci laboris. Oznacza to, że jeśli pracujesz jako pracownik najemny lub na własny rachunek na terenie państwa członkowskiego Unii Europejskiej, podlegasz wyłącznie ustawodawstwu tego państwa, w którym jesteś zatrudniony, nawet jeżeli na stałe mieszkasz w Polsce lub jeżeli przedsiębiorstwo lub pracodawca, który cię zatrudnia, ma swoją siedzibę w Polsce. P R Z Y K Ł A D : Pani Nowak pracowała i była ubezpieczona w Polsce przez półtora roku. Straciła pracę, wyjechała do Szwecji i zatrudniła się jako sprzątaczka w dużej firmie. Niestety, straciła pracę po pół roku. Choć jest obywatelką polską i na stałe mieszka w Polsce, podlega ustawodawstwu państwa, w którym ostatnio pracowała i straciła posadę. Wysokość zasiłku zostanie jej wyliczona według przepisów szwedzkich. Praca i zasilki to print.indd 26 6/7/05 8:49:33 AM

Praca i zasiłki dla bezrobotnych 27 U W A G A! Jeśli stracisz pracę w jednym kraju UE, a nie podejmiesz pracy na terytorium innego państwa obowiązuje cię ustawodawstwo państwa ostatniego zatrudnienia bez względu na to, jaki okres upłynął od utraty pracy. To przepisy tego państwa decydują, czy masz prawo do zasiłku i w jakiej wysokości. Wyjątek od reguły miejsca pracy stanowią m.in.: osoby delegowane podlegają one ustawodawstwu państwa, w którym jest siedziba firmy delegującej, a nie państwa, w którym pracują, (o pracownikach delegowanych powiemy obszerniej na 35 str. poradnika), osoby, które prowadzą działalność na własny rachunek na terytorium przynajmniej dwóch państw są objęte ustawodawstwem państwa zamieszkania, jeśli wykonują tam część pracy. Jeśli taka osoba nie mieszka w żadnym z państw, w którym pracuje, podlega ustawodawstwu tego państwa, w którym wykonuje większość pracy. P R Z Y K Ł A D : Pan Jerczyk ma własną firmę w Krakowie. Pracuje jednak w Czechach i na Słowacji. Większość jego klientów to Czesi, z nimi robi większość interesów, a na Słowacji dopiero rozpoczyna działalność handlową. W tej sytuacji pan Jerczyk podlega prawu czeskiemu. marynarze podlegają przepisom kraju, pod którego banderą pływają. P R Z Y K Ł A D : Pan Nowak jest marynarzem. Mieszka w Szczecinie, lecz pływa na statkach niemieckich. Gdyby pan Nowak stracił pracę zasiłek wyliczy mu i wypłaci niemiecki urząd pracy. Gdyby natomiast pływał pod banderą polską wtedy zasiłek wypłacałby mu według polskich przepisów polski urząd pracy. EU Praca i zasilki to print.indd 27 6/7/05 8:49:33 AM

28 7. Zsumują ci każdy dzień pracy Straciłeś w Polsce pracę, chcesz poszukać zajęcia w innym kraju, ale nie wiesz, czy go znajdziesz i boisz się, że stracisz prawo do świadczeń w wypadku bezrobocia? Nie obawiaj się! Zgodnie z prawem unijnym obowiązuje zasada sumowania okresów zatrudnienia lub ubezpieczenia. Prawo sumowania to bardzo ważna zasada, bo zdarza się, że stracisz pracę za granicą. I wówczas może okazać się, że masz za krótki staż w Polsce, by dostać zasiłek, nie wypracowałeś go też za granicą. Zsumowanie obu tych czasów pracy da ci prawo do świadczenia. Oznacza to, że do czasu uprawniającego do zasiłku zalicza się także okresy zatrudnienia lub ubezpieczenia w państwach należących do Unii Europejskiej i Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz w krajach, z którymi Unia ma umowy o swobodnym przepływie siły roboczej. Co to są za okresy? Okres ubezpieczenia to czas, kiedy opłacałeś składki na ubezpieczenie społeczne i świadczenia z tytułu bezrobocia (w Polsce na Fundusz Pracy). Dotyczy to także tzw. okresów nieskładkowych (w Polsce to np. studia). Przypomnijmy, że w Polsce pracodawcy odprowadzają do ZUS składki na Fundusz Pracy w wysokości 2,45 proc. podstawy wymiaru składki na emeryturę lub rentę za: pracowników, pracujących na umowę zlecenie i agencyjną, pracujących chałupniczo. Prowadzący działalność gospodarczą opłacają je sami. Okres zatrudnienia to twój udokumentowany, np. umowami o pracę, staż pracy. Nie we wszystkich krajach istnieje wymóg opłacania składek na ubezpieczenie od bezrobocia, wystarczy do prawa do zasiłku odpowiedni okres zatrudnienia. Praca i zasilki to print.indd 28 6/7/05 8:49:33 AM

EU Praca i zasilki to print.indd 29 Praca i zasiłki dla bezrobotnych 29 6/7/05 8:49:39 AM

30 P R Z Y K Ł A D : Pani Kowalska, bezrobotna, wyjechała szukać pracy do Szwecji. W Polsce przepracowała 6 miesięcy (zbyt krótko, by mieć prawo do zasiłku polskiego). W Szwecji przepracowała 5 miesięcy (także zbyt krótko, by mieć prawo do zasiłku szwedzkiego), lecz została zwolniona. Pani Kowalskiej zostały zsumowane okresy zatrudnienia w Polsce i Szwecji, więc dostała zasiłek. U W A G A! Sumowaniu podlegają wyłącznie okresy ubezpieczenia lub zatrudnienia w ramach stosunku pracy, czyli umowy o pracę. Zasada ta nie dotyczy więc osób pracujących na własny rachunek! P R Z Y K Ł A D : Pan Nowak przepracował w Polsce pół roku, niestety został zwolniony. Wyjechał do Niemiec i tam otworzył własną firmę budowlaną. Niestety, musiał ją zamknąć. Czy panu Nowakowi należy się zasiłek? Niestety, nie. W Polsce pracował za krótko, a okres działalności gospodarczej w Niemczech nie może być doliczony do stażu pracy, bo sumuje się tylko staż w ramach umowy o pracę. Instytucja właściwa państwa (przypomnijmy w Polsce to wojewódzki urząd pracy), w którym pracownik ubiega się o przyznanie świadczenia z tytułu bezrobocia, ma obowiązek uwzględniać również okresy zatrudnienia lub ubezpieczenia w innych krajach unijnych, w których poprzednio pracował po to, by miał naliczony odpowiedni staż. I właśnie po to by potwierdzić kiedy, gdzie i ile pracowaliśmy, wymyślono specjalne druki. Okresy ubezpieczenia lub zatrudnienia potwierdzane są na formularzu E 301 (jego opis na str. 38). Jest on niezbędny, by można było sumować wszystkie tygodnie i miesiące, które przepracowałeś oraz byłeś ubezpieczony w Polsce lub którymś z kra- Praca i zasilki to print.indd 30 6/7/05 8:49:40 AM