Sygn. akt II UK 1/04 WYROK W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ Sąd Najwyższy w składzie : Dnia 4 listopada 2004 r. SSN Jerzy Kuźniar (przewodniczący) SSN Roman Kuczyński (sprawozdawca) SSN Maria Tyszel Protokolant Wanda Cabaj w sprawie z wniosku W. J. i T. J. - wspólników spółki cywilnej Zakładu Budowlano - Instalacyjnego "S." w S. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddziałowi w S. o zwrot świadczenia, po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 4 listopada 2004 r., kasacji wnioskodawców od wyroku Sądu Apelacyjnego w [ ] z dnia 22 lipca 2003 r., oddala kasację. U z a s a d n i e n i e Decyzją z dnia 13 października 2000 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział zażądał od W. J. i T. J. wspólników spółki cywilnej S. Zakład Budowlano- Instalacyjny zwrotu kwoty 10.334,41 zł nadpłaconych zasiłków chorobowych,
2 wypłacanych pracownikom spółki wobec ustalenia, że wynagrodzenie tych pracowników, stanowiące podstawę wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne, było zawyżone. Wyrokiem z dnia 20 lutego 2002 r. Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych oddalił odwołanie wspólników z uzasadnieniem, że prawomocnym wyrokiem z dnia 16 lutego 2000 r. Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych oddalił odwołanie tych wnioskodawców od decyzji organu rentowego z dnia 23 sierpnia 1995 r. w przedmiocie ustalenia podstawy wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne niektórych wymienionych w decyzji pracowników; Sąd ten ustalił, że ich wynagrodzenie w 1993 r. było zawyżone, zaś w wyniku tego zawyżenia przez wspólników spółki, organ rentowy wypłacił zawyżone zasiłki chorobowe na rzecz pracowników na łączną kwotę 10.334,41 zł. Okoliczności powyższe były pomiędzy stronami bezsporne. Natomiast nie dopatrzył się Sąd pierwszej instancji przedawnienia nienależnie pobranych świadczeń, ponieważ w świetle art. 35 ust. 4 ustawy z dnia 25 listopada 1986 r. o organizacji i finansowaniu ubezpieczeń społecznych (jednolity tekst: Dz. U. z 1989 r. Nr 25, poz. 137 ze zm.), obowiązującej w dacie wydania przez organ rentowy decyzji (23 sierpnia 1995 r.) dotyczącej ustalenia wysokości stawek na ubezpieczenie społeczne pracowników zatrudnionych przez wspólników spółki cywilnej bieg terminu przedawnienia jest przerwany przez każdą czynność zmierzającą do ściągnięcia należności, a taką właśnie czynnością była decyzja o ustaleniu wysokości podstawy świadczenia na ubezpieczenie społeczne pracowników a więc ostatecznie uprawomocnienie się wyroku Sądu Okręgowego w S. VII U./98 tj. dzień 6 czerwca 2000 r. i od tej daty przedawnienie zaczęło biec na nowo. Dopiero bowiem z chwilą uprawomocnienia się wyroku w zakresie ustalenia wysokości podstawy wymiaru składek było możliwe ustalenie wysokości nienależnie wypłaconych zasiłków chorobowych. Wypłata świadczeń nastąpiła wskutek przekazania przez pracodawców (wspólników) nieprawdziwych danych dotyczących wynagrodzenia pracowników a mających wpływ na wysokość ustalonych i wypłaconych zasiłków chorobowych co po myśli art. 84 ust. 6 wymienionej ustawy powoduje obowiązek zwrotu nadpłaconych zasiłków.
3 Wyrokiem z dnia 22 lipca 2003 r. Sąd Apelacyjny-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych oddalił odwołanie pracodawców (wnioskodawców w sprawie o zwrot świadczeń) podzielając stanowisko Sądu pierwszej instancji, iż decyzja organu rentowego z dnia 23 sierpnia 1995 r. dotycząca ustalenia podstawy wymiaru składki na ubezpieczenie społeczne pracowników spowodowała przerwanie biegu przedawnienia roszczeń, gdyż zmierzała do ściągnięcia nienależnych świadczeń, dopiero bowiem prawidłowo ustalona wysokość miesięcznego wynagrodzenia pracowników, a w konsekwencji ustalenie podstawy wymiaru składki na ubezpieczenie społeczne pracowników decydowało o wysokości nienależnie wypłaconych zawyżonych zasiłków chorobowych. Takie samo umotywowanie zawiera art. 24 ust. 4 i 5 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz. U. Nr 137, poz. 887 ze zm.), obowiązujący w dacie wydania przez organ rentowy zaskarżonej decyzji z dnia 13 października 2000 r. Ponowny bieg przedawnienia należności rozpoczął się dnia 6 czerwca 2000 r. tj. z dniem uprawomocnienia się wyroku Sądu Okręgowego w S. z dnia 16 lutego 2000 r. Powyższy wyrok zaskarżyli kasacją wnioskodawcy, zarzucając naruszenie prawa materialnego art. 35 ust. 4 ustawy z dnia 25 listopada 1986 r. o organizacji i finansowaniu ubezpieczeń społecznych przez błędną jego wykładnię a mianowicie przyjęcie, że decyzja ustalająca wysokość składek na ubezpieczenie społeczne była czynnością zmierzającą do ściągnięcia należności z tytułu nienależnie wypłaconych zasiłków chorobowych i tym samym przerywającą bieg terminu przedawnienia roszczenia o zwrot tych świadczeń. Sąd Najwyższy rozważył, co następuje: Kasacja jest nieuzasadniona i podlega oddaleniu. Nie zawiera ona zarzutu naruszenia przepisów postępowania, a zatem, zgodnie z art. 393 11 2 k.p.c. Sąd Najwyższy jest związany ustaleniami faktycznymi stanowiącymi podstawę zaskarżonego orzeczenia. Do faktów bezspornych w przedmiotowej sprawie należą ustalenia faktyczne prawomocnego wyroku Sądu Okręgowego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w S. z dnia 16 lutego 2000 r., z których wynika, że pracodawcy w stosunku do pracowników J.K., A.R., K.P., E.W., W.R. i B.M. zawyżyli wynagrodzenia w tym celu, aby organ rentowy wypłacił im w okresie
4 zwolnienia lekarskiego wyższe świadczenie w postaci zasiłku chorobowego. Analizując deklaracje rozliczeniowe Sąd ten doszedł do wniosku, że tylko ci pracownicy, którzy w niedługim okresie po zawarciu umowy korzystali ze stosunkowo długich zwolnień lekarskich zostali zgłoszeni do ubezpieczenia z bardzo wysokim wynagrodzeniem, w sytuacji, gdy pozostali pracownicy otrzymywali wynagrodzenie w granicach minimalnych, przy czym zawyżona wysokość wynagrodzenia nie była uzasadniona szczególnymi, bardzo wysokimi kwalifikacjami tych pracowników; nadto, poza J.K., wymienieni wyżej pracownicy przestali być, po wykorzystaniu zwolnień lekarskich pracownikami wnioskodawców, a J.K., po powrocie ze zwolnienia otrzymała już znacznie niższe wynagrodzenie. W sprawie VII U /98 Sąd Okręgowy uznał decyzję organu rentowego z dnia 23 sierpnia 1995 r. w przedmiocie ustalenia, że składki na ubezpieczenie społeczne wymienionych pracowników są niższe od odprowadzanych i powstała ich nadpłata (podlegająca zaliczeniu na poczet składek bieżących) za zgodną z prawem i zaczęła ona wywierać skutki prawne dnia 6 czerwca 2000 r., tj. z dniem uprawomocnienia się omawianego wyroku. Tym samym dopiero wówczas mogła zostać podjęta, zaskarżona w przedmiotowej sprawie decyzja organu rentowego z dnia 13 października 2000 r. którą zażądano od wnioskodawców (pracodawców) zwrotu nadpłaconych zasiłków chorobowych w łącznej kwocie 10.334,41 zł. Kasacja jako jedyny zarzut naruszenia prawa materialnego wskazuje przepis art. 35 ust. 4 ustawy z dnia 25 listopada 1986 r. o organizacji i finansowaniu ubezpieczeń społecznych (jednolity tekst: Dz. U. z 1989 r. Nr 25, poz. 137 ze zm.). Cały ten przepis reguluje kwestię terminu opłacania składek na ubezpieczenie społeczne pracowników; ustęp 3 stanowi, że należności z tytułu składek na ubezpieczenie społeczne pracowników ulegają przedawnieniu po upływie 5 lat licząc od dnia, w którym składka stała się wymagalna, natomiast według ust. 4 bieg przedawnienia przerywa, między innymi, każda inna czynność zmierzająca do ściągnięcia należności, jeżeli o czynności tej został zawiadomiony dłużnik, składek nie można jednak dochodzić, jeżeli od terminu ich płatności upłynęło 10 lat. Wykładni tego przepisu nie sposób oderwać od innych uregulowań wymienionej ustawy. I tak z art. 2 ust. 1 pkt 3 tej ustawy wynika, że zabezpieczenie społeczne obejmuje świadczenia pieniężne w razie choroby i macierzyństwa, z art. 4 ust. 1
5 że ubezpieczeniu społecznemu podlegają wszyscy pracownicy, obowiązek ubezpieczenia powstaje z dniem rozwiązania stosunku pracy, a wygasa z dniem jego ustania (ust. 3), zakład pracy jest obowiązany zgłosić do ubezpieczenia społecznego zatrudnionych pracowników, a w razie niezgłoszenia, objęcie ubezpieczeniem następuje z urzędu (ust. 4). Zgodnie z art. 11 ust. 1 pkt 1 i 4 ZUS wymierza i pobiera składki na ubezpieczenie społeczne oraz kontroluje wykonanie przez zakłady pracy obowiązków z zakresu ubezpieczenia społecznego. Art. 37 ust. 1 stanowi, że osoba, która pobrała nienależnie świadczenie pieniężne z ubezpieczenia społecznego, jest obowiązana do ich zwrotu, przy czym za kwoty nienależnie pobranych świadczeń uważa się, między innymi, świadczenia przyznane lub wypłacone na podstawie nieprawdziwych zeznań lub fałszywych dokumentów albo innych przypadków świadomego wprowadzenia w błąd Zakładu Ubezpieczeń Społecznych lub innego organu wypłacającego świadczenia (ust. 2 pkt 2), zaś gdy pobranie nienależnych świadczeń zostało spowodowane przekazaniem ZUS-owi przez zakład pracy nieprawdziwych danych mających wpływ na prawo do świadczeń lub ich wysokość, obowiązek zwrotu tych świadczeń obciążą zakład pracy (ust. 6). W przypadku dokonania przez zakład pracy nienależnej wypłaty świadczeń podlegających finansowaniu z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, do zwrotu nienależnych świadczeń organowi rentowemu jest zobowiązany zakład pracy (ust. 7). Należności z tytułu nienależnie pobranych świadczeń ulegają przedawnieniu po upływie 5 lat od dnia uprawomocnienia się decyzji ustalającej należność; przepis art. 35 ust. 4 stosuje się odpowiednio (ust. 8). Dopiero zatem odczytanie art. 37 ust. 6, 7 i 8 łącznie z art. 35 ust. 4 prowadzi do wykładni, że ustalenie przez organ rentowy, iż świadczenia zostały wypłacone nienależnie wskutek przekazania przez pracodawcę nieprawdziwych danych mających wpływ na prawo do świadczeń lub ich wysokość stanowi każdą inną czynność zmierzającą do ściągnięcia należności, która przerywa bieg przedawnienia. Należy też w tym miejscu zaznaczyć, że po myśli art. 39 ust. 1 omawianej ustawy Zakład Ubezpieczeń Społecznych przeprowadza kontrolę wykonywania przez zakłady pracy obowiązków w zakresie ubezpieczenia społecznego, a w szczególności kontrolę zgłaszania do ubezpieczenia społecznego, obliczania, pobierania i opłacania składek na ubezpieczenie
6 społeczne, a także ustalenia uprawnień do świadczeń z ubezpieczenia społecznego i wypłacania tych świadczeń oraz dokonywania rozliczeń z tego tytułu. Nie ulega zatem wątpliwości, że organ rentowy uprawniony był do wydania decyzji z dnia 23 sierpnia 1995 r., skoro zaś w świetle utrwalonego orzecznictwa Sądu Najwyższego (por. uchwały z dnia 19 października 1988 r. III UZP 33/88, OSNC 1989 r. nr 12, poz. 199 i z dnia 17 lutego 1988 r. III UZP 59/87, OSNC 1989 r. nr 11, poz. 171), żądanie od zakładu pracy zwrotu nienależnie wypłaconych ubezpieczonemu przez organ rentowy wskutek przekazania przez zakład pracy nieprawdziwych danych, mających wpływ na prawo do świadczeń lub ich wysokość następuje w postaci decyzji Oddziału ZUS koniecznym okazało się wydanie decyzji z dnia 13 października 2000 r., stanowiącej przedmiot niniejszej sprawy, a przeszkody do merytorycznego rozpoznania nie stanowi przedawnienie, wobec braku upływu 5 lat od uprawomocnienia się dopiero z dniem 6 czerwca 2000 r. decyzji dotyczącej ustalenia wysokości podstawy wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne. W stanie prawnym obowiązującym w chwili wydania tej decyzji odpowiednikiem przepisu art. 37 ustawy z dnia 25 listopada 1986 r. jest przepis art. 84 ust. 6 i 7 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz. U. Nr 137, poz. 887 ze zm.), a odpowiednikiem art. 35 ust. 4 ustawy z 1986 r. przepis art. 24 ust. 5 ustawy z dnia 13 października 1998 r. Nietrafne jest powołanie się w kasacji na przepis art. 36 ust. 1 ustawy z dnia 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (Dz. U. Nr 60, poz. 637 ze zm.) określający podstawę wymiaru zasiłku chorobowego, gdyż decyzja z dnia 23 sierpnia 1995 r. dotyczyła wymiaru składki na ubezpieczenie społeczne, której zawyżenie zmierzało do obejścia przepisów o wypłacaniu zasiłków chorobowych. Powołany w uzasadnieniu kasacji przepis art. 44 uprzednio obowiązującej ustawy z dnia 17 grudnia 1974 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (jednolity tekst: Dz. U. z 1983 r. Nr 30, poz. 143 ze zm.) w okresie, kiedy pracownicy, którym zawyżono składkę ubezpieczeniową, byli zatrudnieni dotyczył kosztów pogrzebu, zaś z dniem 1 marca 1995 r. (a więc w dacie wydania decyzji z dnia 23 sierpnia 1995 r. nie obowiązywał), został skreślony przez ustawę z dnia 3 marca 1995 r. (Dz. U. Nr 16, poz. 77) nowelizującą przepisy wyżej
7 wymienionej ustawy z dnia 17 grudnia 1974 r. Nieaktualny zatem w obowiązującym stanie prawnym jest wyrok Sądu Najwyższego z dnia 12 grudnia 1978 r. II URN 143/78 (LEX nr 14480). Z powyższych motywów Sąd Najwyższy nie znalazł usprawiedliwionych podstaw do uwzględnienia kasacji i w oparciu o art. 393 12 k.p.c. orzekł, jak w sentencji wyroku.