43/50 Solidification of Metais and Alloys, Year 2000, Volume 2. Book No. 43 Krzepnięcie Metali i Stopów, Rok 2000, Rocznik 2, Nr 43 PAN -Katowice PL ISSN 0208-9386 MODYFIKACJA TYTANEM, BOREM I FOSFOREM SILUMINU AK20 Stanisław PIETROWSKI Katedra Inżynierii Produkcji i Zarządzania Politechnika Łódzka ul. Stefanowskiego 1/ 15, 90-924 Łódź l. Wstęp Ogólnie wiadomo, że aluminium krystalizuje w sieci sześciennej (Al) o parametrze a= 4,0414 A. Krzem krystalizuje w sieci sześciennej (A4) o parametrze a= 5,4199 A. Z analizy wykresów równowag fazowych Al-B, AI-Ti oraz Ti-B wynika, że tworzą się odpowiednio fazy: AIB 2, AlTi, AI 3 Ti, TiB, TiB 2 [l]. Ze względu na ich budowę sieci krystalicznej oraz jej parametry mogą one stanowić podkładki krystalizacji fazy a w siluminach [2]. Jest bardzo prawdopodobnym, że faza TiB może również stanowić podkładkę krystalizacji fazy [3, ponieważ krystalizuje w sieci sześciennej (B3) o parametrze a = 4,20 A [2]. Potwierdzają to badania wykonane mikroanali zą rentgenowską wydzieleń fazy 13, w której stwierdzono obecność: Al, B, Ti, Fe, Mn i Sr przedstawione w pracach [3-5]. Zagadnienie to jest szczególnie istotne dla si luminów nadeutektycznych, w których pierwotna faza 13, pomimo modyfikacji fosforem, krystalizuje w postaci dużych wydzieleń. W pracy [6] wykazano, że istotnie, modyfikacja tytanem i borem siluminów nadeutektycznych, rozdrabnia fazę 13, szczególnie w połączeniu z fosforem. Celem niniejszej pracy jest przedstawienie dalszych wyników badań z omówionego zakresu. 2. Metodyka badań Badania przeprowadzono na siluminie AK20, którego skład w tablicy l. chemiczny przedstawiono
452 Tablica l Skł d h 'l a c em1cznv SI ummu AK20 Skład chemiczny,% S i C u Mg Ni Fe 19,83 l ' 11 0,83 1,15 0,35 Silumin modyfikowano stopem AITi5B w ilości 0,2%; 0,4% i 0,6% oraz mieszaniną 0,6% A1Ti58 + 0,3% P od masy ciekłego siluminu. Próbki o średnicy d =!Omm odlewano w kokilę. Mierzono odległość A. między płytkami fazy ~ w eutektyce oraz wielkość wydzieleń pierwotnych kryształów fazy ~ Określano ją za pomocą średnicy cięciwy, którą określano z zależności [7]: l n L=- ~>i n i=l gdzie: n - liczba przeciętych przez sieczną kryształów fazy ~. li - długość cięciwy i-tego kryształu Pomiar dokonywano na przekroju próbki co l mm. 3. Wyniki badań Mikrostrukturę siluminu niemodyfikowanego oraz po modyfikacji mieszaniną 0,6% AITi5B + 0,3% P przedstawiono na rysunku l (a, b). a) Rys. L Mikrostruktura siluminu niemodyfikowanego (a) oraz po modyfikacji 0,6% AITi5B + 0,3% p (b) Fig. l. Microstructure of the unmodified silumin (a) and the silumin modified with use 0,6% AITi5B + 0,3% P (b)
453 b) Cd. rys. l. Mikrostruktura siluminu niemodyfikowanego (a) oraz po modyfikacji 0,6% AITi5B + 0,3% P (b) Contd. fig. l. Microstructure o f the unmodified silumin (a) and the silumin modified with use 0,6% A!Ti5B + 0,3% P (b) Wpływ ilości i rodzaju modyfikatora na wielkość "s" kryształów fazy ~ oraz odległość międzypłytkową A w eutektyce w funkcji odległości "1" od powierzchni próbki pokazano odpowiednio na rysunku 2 i 3. s, ).Ul1 30 20 10 - bez modyfikacji, +- modyfikac)a 0,2%(Ti+8) 1 +-modyfikacja 0,4%(Ti+B): : ~ -=- _!TI_o_!!y!i~l!ll.il! Q, 'Y~0'!-1:.8) ~ l *- modyfikagia 0,6%(Ti+B)ł0,3%P --ł=-+ Y ---~- ---- ----~- ---- ----~--------~ l l...l--or- ' ' -~ ~ T, t--.=- : -.- ~==t---~ ------ ~ --- - ~-~ -~-~ ---1---------, o +---------~-------+--------~--------+-------~ o 2 3 4 l, mm Rys. 2. Wpływ ilo śc i i rodzaju modyfikatora na wielkość "s" kryształów fazy 13 w funkcji odległości "!" od powierzchni próbki Fig. 2. The influence o f modifier case and the "!" disance from sample surface on the "s" 13 phase dimension
454 lo ---------r---------r---------t------ -- -.,.----- - ----, - bez modyqkacji, +-modyfikacja 0,2%(Ti+B) : ~ +- modyfikao~a 0,4%(Ti+B)'... = m_orlyfiką_c~ą_ 0,6'7'<t(Ti+_B_)~ l.; -~ ~- ~ *-modyfikacja 0,6%(Ti+B)+0,3%P : +,,., l l...... t -+ l,. 1 _,... +."".f." 1 l......... + ~.,. :.".f ł ł l 8 - - - ~ -.;,- -'!: - - - - ~ - - ::-.-~ - - - ~ - - - - - - - - - ~ 6 l l.....-+_.. l ł l l 1... + l - -'-( -:.--+----- --=-l:_----:.*-4~*=:. --t-- -- - t-- -~.."". ::..._ - ~--..._. l l l l ~ l... l l l t l l l 4+-------~--------,_------~--------,_------~ o 2 3 4 l, mm Rys. 3. Wpływ ilości i rodzaju modyfikatora na odległość międzypłytkową "/.." w eutektyce kryształów fazy f) w funkcji odległości " 1" od powierzchni próbki Fig. 3. The influence of modifier case and the "1" disance from sample surface on the "/.." eutectic parameter Z przedstawionych danych wynika, że modyfikacja tytanem i borem siluminu zmniejsza wielkość pierwotnych wydzieleń fazy ~ Najsilniejszy efekt jej zmniejszenia występuje po modyfikacji 0,6% A1Ti5B, na który nie ma już wpływu dodatek 0,3% P (rys. 2). Podobny jest wpływ modyfikatora na odległość międzypłytkową "A" (rys. 3). Jednocześnie następuje zmniejszenie wpływu szybkości stygnięcia odlewu na wielkość fazy~ i odległości "A". Uzyskane wyniki badań potwierdzają hipotezę, że faza TiB stanowi podkładkę krystalizacji fazy ~ 4. Wnioski Z przedstawionych badań wynikają następujące wnioski: stop AlTi5B jest efektywnym modyfikatorem pierwotnych kryształów fazy ~. zmniejsza również odległość A między płytkami fazy ~ w eutektyce, optymalna ilość modyfikatora AITi5B wynosi 0,6% od masy ciekłego siluminu, dodatek 0,3% P do modyfikatora A1Ti5B nie zwiększa efektu modyfikacji.
455 Literatura l. Massalski T. B.: Binary Alloy phase diagrams. American Society for Metals, Metals Park, Ohio 44073, 1986. 2. Pearson W. B.: Lattice Spacings and Structures oj Metais and Alloys. Pergamon Press, 1967. 3. MUIIer K., Reif W.: Possilbilities oj struciurai refinement oj Al-Si-casting Alloys. Solidification of metais and Alloys. Polish Academy of Sciences. Founry Commission. z. 28, 1996, s. 127. 4. Romankiewicz F., Reif W. : Modyfikacja stopu AlSi7Mg. Krzepnięcie Metali i stopów. PAN- Komisja Odlewnictwa, z. 28, 1996, s. 200. 5. Rei f W., MUIIer K. : Improvement oj mechanical properties oj Al-Si-cast alloys by grain refinement and modiflcation. Advanced Light Alloys and Composites. Kluwer Academic Publishers, NATO ASI Series, 1997, s. 263. 6. Pietrowski S., Władysiak R.: Wpływ modyfikacji Ti, B i P na krystalizację siluminów nadeutektycznych. VIII Konferencja Tendencje rozwojowe w procesach produkcyjnych, Zielona Góra 1997, s. 99. 7. Ryś J. : Metalografia ilościowa. Skrypty uczelniane nr 922, AGH, Kraków, 1983. Recenzował : prof. dr hab. inż. Przemysław Wasilewski