KANCELARIA J BIENIAS I PARTNERZY RADCOWIE PRAWNI ul. Zgoda 3, 00-018 Warszawa tel./fax (22) 828 55 43 e-mail: biuro@kancelaria.net.pl Warszawa, dnia 13 stycznia 2006 roku Ogólnopolska Federacja Organizacji Pozarządowych Ul. Szpitalna 5 lok. 5 00-031 Warszawa ANALIZA ZNOWELIZOWANYCH PRZEPISÓW USTAWY O KOSZTACH SĄDOWYCH W SPRAWACH CYWILNYCH W KONTEKŚCIE ORGANIZACJI POZARZĄDOWYCH Nowa ustawa o kosztach sądowych w sprawach cywilnych z dnia 28 lipca 2005 roku (Dz. U. nr 167 poz. 1398) wejdzie w życie dnia 2 marca 2006 roku. Z tym dniem przestanie obowiązywać ustawa z dnia 13 czerwca 1967 roku o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (Dz. U. z 2002 r. nr 9 poz. 98 z późn. Zm). Nowa ustawa wprowadza nowe wysokości opłat sądowych, rozszerza krąg podmiotów zobowiązanych do uiszczania opłat w sądzie, wprowadza w dużym zakresie opłaty stałe. Nowa ustawa o kosztach sądowych zawiera również nowelizację ustawy z dnia 17 listopada 1964 roku kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. 64 nr 43 poz. 296 z późn. zm) (art. 126). Nowela ustawy kodeks postępowania cywilnego przynosi ze sobą istotne zmiany. Powstaje np. obowiązek uiszczenia opłaty sądowej wraz z pismem składanym do sądu. Dotyczy on stron będących przedsiębiorcami lub tych osób, które posiadają profesjonalnego pełnomocnika (radca prawny, adwokat). Jeżeli przedsiębiorca lub profesjonalny pełnomocnik nie opłaci należycie pisma złożonego do sądu sąd zwróci pismo bez wzywania do uiszczenia opłaty. Jednakże w terminie tygodniowym od dnia doręczenia zarządzenia o zwrocie pisma strona może uiścić brakującą opłatę. W tym miejscu wnosząc opłatę powinna dobrze obliczyć jej wysokość, bowiem jeżeli opłata zostanie wniesiona we właściwej wysokości, pismo wywoła skutek od daty pierwotnego wniesienia. Jest to bardzo istotne z uwagi na to, iż np. od daty wniesienia pozwu do sądu może zależeć przedawnienie roszczenia. Jak wiadomo termin przedawnienia przerywa się m.in. przez każdą czynność podjętą przed sądem. 1
Tak więc zarówno nowelizacja ustawy kodeks postępowania cywilnego, jak też wejście w życie nowej ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych z dnia 28 lipca 2005 roku ma głównie na celu przyspieszenie postępowania. CZY ORGANIZACJE POZARZĄDOWE BĘDĄ PŁACIĆ? Organizacjami pozarządowymi są podmioty, które nie są podporządkowane administracji publicznej 1. Obowiązująca jeszcze ustawa z dnia 13 czerwca 1967 roku stanowi, iż Skarb Państwa oraz instytucje państwowe, których zadanie nie polega na prowadzeniu działalności gospodarczej, nie mają obowiązku uiszczania opłat sądowych (zwolnienie to przestanie obowiązywać 2 marca 2006 roku). Według tej ustawy nie mają obowiązku uiszczania opłat sądowych także: 1) organizacje pożytku publicznego działające na podstawie przepisów o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie, z wyjątkiem spraw dotyczących prowadzonej przez te organizacje działalności gospodarczej, 2) organizacje pozarządowe oraz podmioty wymienione w art. 3 ust. 3 ustawy z dnia 24 kwietnia 2003 r. o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie (Dz. U. Nr 96, poz. 873) w sprawach dotyczących realizacji zleconego zadania publicznego na podstawie przepisów o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie. Podobnie stanowi art. 24 ustawy UDPIW, który stanowi, iż organizacji pożytku publicznego przysługuje, na zasadach określonych w przepisach odrębnych zwolnienie od: 1) podatku dochodowego od osób prawnych, 2) podatku od nieruchomości, 3) podatku od czynności cywilnoprawnych, 4) opłaty skarbowej, 5) opłat sądowych w odniesieniu do prowadzonej przez nią działalności pożytku publicznego. W nowej ustawie z dnia 28 lipca 2005 roku, nie ma zapisu który by zwalniał od opłat sądowych organizacje pożytku publicznego. Ustawa nakłada natomiast obowiązek ponoszenia opłat m.in. przez fundacje i stowarzyszenia na zasadach określonych w ustawie. Powstaje pytanie jakie opłaty będą ponosić organizacje pozarządowe, które posiadają status organizacji pożytku publicznego? Pytanie nasuwa się, gdyż nowa ustawa o kosztach sądowych, która zacznie obowiązywać dnia 2 marca 2006 roku milczy w przedmiocie zwolnienia od kosztów sądowych organizacji pożyku publicznego, a jednocześnie nie 1 Definicja organizacji pozarządowych jest zawarta w art. 3 ust. 2 ustawy z dnia 24 kwietnia 2003 roku o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie (Dz. U. 03 nr 96 poz. 873 z późn. zm.) ( UDPIW ) w następującym brzmieniu: Organizacjami pozarządowymi są niebędące jednostkami sektora finansów publicznych, w rozumieniu przepisów o finansach publicznych, i niedziałające w celu osiągnięcia zysku, osoby prawne lub jednostki nieposiadające osobowości prawnej utworzone na podstawie przepisów ustaw, w tym fundacje i stowarzyszenia (...). 2
wprowadza zmian w ustawie UDPIW. Z treści art. 24 ustawy UDPIW wynika, iż organizacje pożytku publicznego są zwonione z opłat sądowych, ale na zasadach określonych w przepisach odrębnych. Przepisem odrębnym na dzień dzisiejszy jest jeszcze ustawa z dnia 13 czerwca 1967 roku o kosztach sądowych w sprawach cywilnych, która jednak przestanie obowiązywać dnia 2 marca 2006 roku. W ustawie tej są określone zasady zwolnienia organizacji pożytku publicznego z obowiązku uiszczania opłat sądowych. Natomiast nowa ustawa o kosztach sądowych nie zawiera odniesienia do tej kwestii (pozostając w dalszym ciągu przepisem odrębnym w rozumieniu art. 24 ustawy UDPIW). W tym miejscu można pokusić się o stwierdzenie że art. 24 ustawy UDPIW zwalniający organizacje pożytku publicznego od ponoszenia kosztów sądowych będzie przepisem martwym, a organizacje pożytku publicznego będą musiały płacić opłaty sądowe, gdyż nie ma przepisu odrębnego, który zwalniałby organizacje pożytku publicznego od obowiązku ponoszenia opłat sądowych. CZY MOŻNA JEDNAK NIE PONOSIĆ KOSZTÓW? Organizacje społeczne, których zadanie nie polega na prowadzeniu działalności gospodarczej mogą wnosić o zwolnienie od kosztów sądowych. Sąd może przyznać zwolnienie od kosztów sądowych w ich własnych sprawach prowadzonych w związku z działalnością społeczną, naukową, oświatową, kulturalną, dobroczynną, samopomocową, w zakresie ochrony konsumenta, ochrony środowiska i opieki społecznej. Przyznając zwolnienie od kosztów sądowych, sąd uwzględnia przede wszystkim statutowe cele działalności danej organizacji i możliwości oraz potrzeby realizacji tych celów na drodze postępowania cywilnego (art. 104 ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych z dnia 28 lipca 2005 roku). W tym zakresie wniosek o przyznanie zwolnienia od kosztów sądowych należy zgłosić na piśmie lub ustnie do protokołu w sądzie, w którym sprawa ma być wytoczona lub już się toczy (w przypadku spraw wieczystoksięgowych zwolnienie od kosztów może nastąpić wyłącznie przed złożeniem wniosku o wpis do księgi wieczystej, a jeżeli wniosek o dokonanie wpisu do księgi wieczystej ma być zamieszczony w akcie notarialnym, zwolnienie od kosztów sądowych może nastąpić wyłącznie przed zawarciem tego aktu notarialnego). Do wniosku o zwolnienie od kosztów sądowych powinno być dołączone oświadczenie obejmujące szczegółowe dane o majątku, dochodach i źródłach utrzymania osoby ubiegającej się o zwolnienie od kosztów. Strona, która została zwolniona całkowicie przez Sąd od ponoszenia kosztów sądowych ma jednak obowiązek uiścić opłatę podstawową tj. 30 zł od wszystkich pism podlegających opłacie. Należy jeszcze zapamiętać, że zwolnienie od kosztów sądowych nie zwalnia strony od obowiązku zwrotu kosztów procesu przeciwnikowi. PODSTAWOWE ZASADY PONOSZENIA KOSZTÓW BEZ ZMIAN Nie zmieniają się podstawowe zasady ponoszenia kosztów przez strony tj.: 3
1) Do uiszczenia kosztów sądowych obowiązana jest strona, która wnosi do sądu pismo podlegające opłacie lub powodujące wydatki, chyba że ustawa stanowi inaczej; 2) Opłacie podlega pismo, jeżeli przepis ustawy przewiduje jej pobranie, np. pozew, pozew wzajemny, apelacja i zażalenie, skarga kasacyjna i skarga o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia, sprzeciw od wyroku zaocznego, zarzuty od nakazu zapłaty, interwencja główna i uboczna, wniosek: o wszczęcie postępowania nieprocesowego, o ogłoszenie upadłości, o wpis i wykreślenie w księdze wieczystej, o wpis w Krajowym Rejestrze Sądowym i w rejestrze zastawów oraz o zmianę i wykreślenie tych wpisów, skarga: o wznowienie postępowania, o uchylenie wyroku sądu polubownego, na orzeczenie referendarza sądowego, na czynności komornika; 3) Koszty sądowe obejmują oprócz opłat również wydatki. Wydatkami są w szczególności: koszty podróży strony zwolnionej od kosztów sądowych związane z nakazanym przez sąd jej osobistym stawiennictwem, zwrot kosztów podróży i noclegu oraz utraconych zarobków lub dochodów świadków, wynagrodzenie i zwrot kosztów poniesionych przez biegłych, tłumaczy oraz kuratorów ustanowionych dla strony w danej sprawie, wynagrodzenie należne innym osobom lub instytucjom oraz zwrot poniesionych przez nie kosztów, koszty przeprowadzenia innych dowodów, koszty przewozu zwierząt i rzeczy, utrzymywania ich lub przechowywania, koszty ogłoszeń, koszty osadzenia i pobytu w areszcie, ryczałty należne kuratorom sądowym za przeprowadzenie wywiadu środowiskowego w sprawach: o unieważnienie małżeństwa, o rozwód oraz separację, a także za uczestniczenie przy ustalonych przez sąd kontaktach rodziców z dziećmi. Natomiast nie obciążają stron: wydatki związane z doręczaniem pism sądowych, wydatki związane ze zwrotem opłat. Opłatę należy uiszczać przy wnoszeniu pisma do sądu podlegającego opłacie. Opłaty dzieli się na: stałe, stosunkowe lub podstawowe. Opłata stała: pobierana jest w sprawach o prawa niemajątkowe oraz we wskazanych w ustawie niektórych sprawach o prawa majątkowe, w wysokości jednakowej (niezależnie od wartości przedmiotu sporu lub wartości przedmiotu zaskarżenia). Opłata stała nie może być niższa niż 30 złotych i wyższa niż 5.000 złotych. Opłatę stosunkową: pobiera się w sprawach o prawa majątkowe, wynosi ona 5 % wartości przedmiotu sporu lub przedmiotu zaskarżenia, jednak nie mniej niż 30 złotych i nie więcej niż 100.000 złotych. Opłatę podstawową: pobiera się w sprawach, w których przepisy nie przewidują opłaty stałej, stosunkowej lub tymczasowej. Opłata podstawowa wynosi 30 złotych i stanowi minimalną opłatę, którą strona jest obowiązana uiścić od pisma podlegającego opłacie, chyba że ustawa stanowi inaczej. Pobranie od pisma opłaty podstawowej wyłącza pobranie innej opłaty. Przepisów o opłacie podstawowej nie stosuje się w postępowaniu wieczystoksięgowym oraz w postępowaniu rejestrowym. 4
WYSOKOŚĆ OPŁAT: Jeżeli chodzi o sprawy z zakresu działania Krajowego Rejestru Sądowego, to należy wskazać, iż podmiot dokonujący wpisu do Krajowego Rejestru Sądowego jest zobowiązany do uiszczania następujących opłat na następujących zasadach: 1) Opłatę stałą w kwocie 1.000 złotych pobiera się od wniosku o zarejestrowanie podmiotu w rejestrze przedsiębiorców w Krajowym Rejestrze Sądowym, chyba że przepis szczególny stanowi inaczej. 2) Opłatę stałą w kwocie 500 złotych pobiera się od wniosku o zarejestrowanie w Krajowym Rejestrze Sądowym w rejestrze stowarzyszeń, innych organizacji społecznych i zawodowych, fundacji oraz publicznych zakładów opieki zdrowotnej. 3) Opłatę stałą w kwocie 1.000 złotych pobiera się od wniosku, o zarejestrowanie podmiotu w rejestrze przedsiębiorców w Krajowym Rejestrze Sądowym, jeżeli dotyczy on jednocześnie wpisu do rejestru przedsiębiorców. 4) Opłatę stałą w kwocie 300 złotych pobiera się od wniosku o: wpisanie dłużnika do rejestru dłużników niewypłacalnych w Krajowym Rejestrze Sądowym, wykreślenie podmiotu z rejestru przedsiębiorców lub z rejestru stowarzyszeń, innych organizacji społecznych i zawodowych, fundacji oraz publicznych zakładów opieki zdrowotnej połączone z wykreśleniem z Krajowego Rejestru Sądowego. 5) Opłatę stałą w kwocie 400 złotych pobiera się od wniosku o dokonanie zmiany wpisu dotyczącego podmiotu wpisanego do rejestru przedsiębiorców. 6) Opłatę stałą w kwocie 150 złotych pobiera się od wniosku o: dokonanie zmiany wpisu dotyczącego podmiotu wpisanego tylko w rejestrze stowarzyszeń, innych organizacji społecznych i zawodowych, fundacji oraz publicznych zakładów opieki zdrowotnej, niewpisanego do rejestru przedsiębiorców, wykreślenie z rejestru przedsiębiorców - bez wykreślenia z Krajowego Rejestru Sądowego, wykreślenie z rejestru dłużników niewypłacalnych. 7) W wypadku jednoczesnego wniesienia przez tego samego wnioskodawcę, na kilku formularzach, kilku wniosków o wpis lub o dokonanie zmian w Krajowym Rejestrze Sądowym - pobiera się tylko jedną opłatę, z tym że jeżeli przepis przewiduje dla danego rodzaju spraw opłaty w różnych wysokościach - pobiera się opłatę wyższą. 8) Jedną opłatę stałą w kwocie 100 złotych pobiera się od skargi na orzeczenie referendarza sądowego, chociażby dotyczyło kilku wpisów w rejestrze przedsiębiorców lub rejestrze stowarzyszeń, innych organizacji społecznych i zawodowych, fundacji oraz publicznych zakładów opieki zdrowotnej. 9) Opłatę stałą w kwocie 300 złotych pobiera się od innych wniosków niż wymienione powyżej, jeżeli należą do właściwości sądu dokonującego wpisów w Krajowym Rejestrze Sądowym. 10) Opłatę stałą w kwocie 200 złotych pobiera się od wniosku o wpis zastawu rejestrowego do rejestru zastawów. 11) Opłatę stałą w kwocie 100 złotych pobiera się od wniosku o zmianę wpisu w rejestrze zastawów. 5
12) Opłatę stałą w kwocie 50 złotych pobiera się od wniosku o wykreślenie zastawu rejestrowego z rejestru zastawów. 13) Opłatę stałą w kwocie 40 złotych pobiera się od wniosku o przyjęcie dokumentów, o których sąd czyni wzmiankę w rejestrze, oraz dokumentów zawierających dane niepodlegające według przepisów ustawy wpisowi do określonego działu Krajowego Rejestru Sądowego. 14) Opłatę stałą w kwocie 40 złotych pobiera się od wniosku o uwierzytelnienie odpisu statutu w postępowaniu rejestrowym. Ustawa z dnia 28 lipca 2005 roku wprowadza również zmiany w ustawie z dnia 6 kwietnia z 1984 roku o fundacjach. Uchylony został art. 8. Stanowi on, iż nie pobiera się opłat notarialnych za sporządzenie aktu, którego przedmiotem jest wyłącznie oświadczenie woli o ustanowieniu fundacji, natomiast postępowanie w sprawach o wpis fundacji do Krajowego Rejestru Sądowego jest wolne od opłat sądowych. Przepis ten z dniem 2 marca 2006 roku przestanie obowiązywać. KTO NIE BĘDZIE PONOSIŁ KOSZTÓW SĄDOWYCH? Nowa ustawa o kosztach sądowych w sprawach cywilnych stanowi, iż wolniona od ponoszenia kosztów sądowych jest następująca grupa podmiotów: 1) Skarb Państwa; 2) strona dochodząca ustalenia ojcostwa lub macierzyństwa oraz roszczeń z tym związanych; 3) strona dochodząca roszczeń alimentacyjnych oraz strona pozwana w sprawie o obniżenie alimentów; 4) strona wnosząca o uznanie postanowień umownych za niedozwolone; 5) pracownik wnoszący powództwo lub strona wnosząca odwołanie do sądu pracy i ubezpieczeń społecznych, z zastrzeżeniem art. 35 i 36; 6) kurator wyznaczony przez sąd orzekający lub sąd opiekuńczy dla danej sprawy; 7) prokurator, Rzecznik Praw Obywatelskich, Rzecznik Praw Dziecka; 8) powiatowy (miejski) rzecznik konsumentów w sprawach dotyczących ochrony zbiorowych interesów konsumentów; 9) inspektor pracy oraz związki zawodowe w sprawach z zakresu prawa pracy; 10) strona w sprawach związanych z ochroną zdrowia psychicznego; 11) strona, która została zwolniona od kosztów sądowych przez sąd - w zakresie przyznanego jej zwolnienia; 12) powiatowy (miejski) rzecznik konsumentów w sprawach dotyczących ochrony indywidualnych interesów konsumenta - w zakresie przyznanego konsumentowi przez sąd zwolnienia od kosztów sądowych. W związku z powyższym, jeżeli organizacja pozarządowa będzie występowała jako strona w jednej z powyższych spraw nie będzie musiała ponosić opłat sądowach. 6
Podsumowując, od dnia 2 marca 2006 roku organizacje pozarządowe będą musiały ponosić opłaty sądowe na zasadach określonych w nowej ustawie o kosztach sądowych w sprawach cywilnych. Zwolnienie od kosztów będzie mogło nastąpić tylko na wniosek strony. Wobec czego wskazane będzie pospieszyć się i załatwić sprawy sądowe do dnia 1 marca 2006 roku, gdyż sprawy wniesione do sądu do dnia 1 marca 2006 roku będą podlegały opłacie na starych zasadach do czasu zakończenia sprawy w danej instancji (art. 149 ustawy z dnia 28 lipca 2005 roku o kosztach sądowych w sprawach cywilnych). Monika Ćwiek prawnik 7