Faza inwentaryzacji projektu GEF w Polsce MATERIAŁY ROBOCZE DO SPORZĄDZENIA PROFILU TZO W POLSCE (do ograniczonego korzystania) GF/POL/INV/R.18 POTENCJAŁ NAUKOWO-BADAWCZY W ZAKRESIE TRWAŁYCH ZWIĄZKÓW ORGANICZNYCH OBJĘTYCH KONWENCJA SZTOKHOLMSKĄ Joanna STRUŻEWSKA, Iwona KARGULEWICZ Niniejszy raport nie był redagowany. Został odtworzony w takiej postaci, w jakiej został przekazany do Instytutu Ochrony Środowiska przez Autora (Autorów)
Potencjał naukowo badawczy w Polsce, w zakresie trwałych związków organicznych objętych Konwencją Sztokholmską. Celem oceny potencjału naukowo badawczego w Polsce przeprowadzona została analiza zawartości internetowych baz danych: 1) grantów naukowo - badawczych Komitetu Badań Naukowych 2) artykułów polskich autorów w czasopismach polsko- i anglojęzycznych 3) tematyki referatów zgłaszanych na konferencje z cyklu: Dioksyny w przemyśle i środowisku (www.dioksyny.com.pl) 4) zawartości stron internetowych programu PCB-Stop Tematyka prac badawczych z zakresu problematyki trwałych związków organicznych jest bardzo rozległa i obejmuje różne aspekty związane z obecnością TZO środowisku. Prace dotyczące tych zagadnień prowadzone są na wielu uczelniach wyższych oraz w placówkach naukowo badawczych. W zależności od profilu działalności i wyposażenia placówek ich prace skupiają się wokół następujących zagadnień: opracowywanie metodyki pomiarów laboratoryjne analizy zawartości TZO w próbach różnego pochodzenia terenowe pomiary emisji TZO do atmosfery badanie chemicznych procesów powstawania i unieszkodliwiania TZO (metodyka, technologie) analiza procesów migracji i kumulacji TZO w środowisku badanie wpływu TZO na organizmy żywe (badania laboratoryjne, eksperymenty na zwierzętach) 1. Granty naukowo - badawcze Komitetu Badań Naukowych Przeanalizowano bazę danych zawierającą informację o pracach finansowanych przez Komitet Badań Naukowych, pod kątem określonych w grancie słów kluczowych dioksyny, bifenyle polichlorowane i pestycydy. W kategorii dioksyny znaleziono dziewięć zakończonych projektów (Tabela 1). Większość z nich realizowana była w Instytucie Chemii i Technologii Nieorganicznej Politechniki Krakowskiej (Wydział Inżynierii i Technologii Chemicznej) i dotyczyła metodyki oznaczania TZO w różnego typu próbach środowiskowych (produkty spożywcze, próby gleby i osady denne, próby ściekowe i osady komunalne, osady wodne, wody powierzchniowe i podziemne, materiał biologiczny) oraz metodyki pomiarów emisji dioksyn i furanów do atmosfery. Trzy z pozostałych tematów dotyczyły wpływu dioksyn na procesy biologiczne. Niektóre prace w kategorii bifenyle polichlorowane (Tabela 2) również była realizowana w Instytucie Chemii i Technologii Nieorganicznej Politechniki Krakowskiej. Prace te dotyczyły metod oznaczania PCB w próbkach różnego
pochodzenia. Pozostałe prace dotyczyły oceny skażenia ekosystemów przez PCB (2), ługowania PCB z osadów ściekowych (1) i metod degradacji PCB w odpadach olejowych (1). Przeanalizowano również prace z kategorii pestycydy (Tabela 3). Celem oddzielenia prac nie dotyczących substancji objętych Konwencją Sztokholmską, wyodrębniono cztery tytuły. Trzy z nich dotyczą pestycydów chloroorganicznych i polichlorowanych (działanie toksyczne, degradacja, detoksykacja), czwarty oceny składu toksycznego środowiska rzecznego Odry (realizowany w IMGW - oddział w Gdyni). Nie znaleziono żadnych prac definiowanych słowem kluczowym heksachlorobenzen. Większość grantów (14) realizowana była w krótkim okresie czasu (1 rok). Czas realizacji pozostałych wynosił od 3 do 5 lat. Zaobserwować można więc rosnące zainteresowanie tą tematyką. W roku 1996 ukończony został jeden grant, w latach 1998 i 1999 po trzy granty, w roku 2000 sześć, a w roku 2001 siedem. Przeszukano również elektroniczną bazę danych z tytułami grantów KBN pod kątem występowania w nich wyrażeń: polichlorowane bifenyle lub dioksyny i znaleziono 7 pozycji (Tabela 4). Większość z nich realizowana była w ciągu ostatnich trzech lat. Ponieważ wśród innych informacji podana została również wysokość przyznanej kwoty, można stwierdzić, że trzy spośród projektów stanowiły duże, wymagające znacznych nakładów finansowych prace badawcze (czas realizacji: 2 4 lat; finansowanie: 120 000 180 000 zł). Trzy projekty to granty promotorskie, a wartość przyznanej kwoty wahała się w granicach 15 000 38 200 zł. Poniżej zamieszczona została lista kierowników grantów KBN oraz instytucji realizujących projekty naukowo badawcze dotyczące dioksyn i polichlorowanych bifenyli.
Kierownik grantu KBN: dr hab. Janina Lulek dr Piotr Błaszczak dr inż. Elżbieta Niemirycz mgr inż. Sylwia Oleszek dr hab. Jadwiga Piskorska- Pliszczyńska Instytucja wykonująca: Akademia Medyczna im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu; Wydział Farmaceutyczny, Katedra i Zakład Chemii Nieorganicznej i Analitycznej Akademia Medyczna w Lublinie; Wydział Lekarski; Katedra i Zakład Farmakologii Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej, Oddział w Gdyni Instytut Podstaw Inżynierii Środowiska PAN, Zabrze Państwowy Instytut Weterynaryjny dr hab. Wiesław Sułkowski Politechnika Częstochowska; Wydział Budownictwa i Inżynierii Środowiska, Częstochowa dr Agata Rosińska Politechnika Częstochowska; Wydział Inżynierii i Ochrony Środowiska; Instytut Inżynierii Środowiska prof. dr hab. inż. Jacek Namieśnik dr inż. Adriana Zaleska dr hab. inż. Adam Grochowalski dr inż. Ryszard Chrząszcz dr Elżbieta Sobiecka dr inż. Marek Stolarski dr Adriana Dembowska prof. dr hab. Jerzy Falandysz dr Zbigniew Adamski dr Anna Wójtowicz dr Renata Wołcz dr Izabela Wiater-Protas Politechnika Gdańska; Wydział Chemiczny; Katedra Chemii Analitycznej, Gdańsk Politechnika Gdańska; Wydział Chemiczny; Katedra Technologii Chemicznej Politechnika Krakowska im. Tadeusza Kościuszki; Wydział Inżynierii i Technologii Chemicznej; Instytut Chemii i Technologii Nieorganicznej Politechnika Krakowska im. Tadeusza Kościuszki; Wydział Inżynierii i Technologii Chemicznej; Instytut Chemii i Technologii Nieorganicznej Politechnika Łódzka; Wydział Chemii Spożywczej i Biotechnologii Politechnika Wrocławska; Wydział Chemiczny; Instytut Chemii i Technologii Nafty i Węgla, Wrocław Uniwersytet Gdański; Wydział Chemii Uniwersytet Gdański; Wydział Chemii, Gdańsk Uniwersytet im. Adama Mickiewicza; Wydział Biologii Uniwersytet Jagielloński W Krakowie; Wydział Biologii i Nauk O Ziemi; Instytut Zoologii, Kraków Uniwersytet Jagielloński; Wydział Biologii i Nauk o Ziemi Uniwersytet Jagielloński; Wydział Chemii
Tabela 1. Lista grantów KBN, słowo kluczowe dioksyny Prace naukowo-badawcze Słowo kluczowe : dioksyny Tytuł pracy naukowej: Kierownik: Instytucja wykonująca: Badania nad oznaczaniem polichlorowanych dibenzodioksyn, dibenzofuranów i bifenyli Badanie procesów tworzenia się dioksyn w fazie gazowej oraz opracowanie metod ich oznaczania w próbkach materiałów o złożonej matrycy Dioksyny - ocena zagrożenia dla zdrowia ludzi w Polsce - badania wstępne Funkcja receptora Ah w mechanizmie działania dioksyn i związków pokrewnych Opracowanie metody oznaczania polichlorowanych p-dibenzodioksyn i dibenzofuranów w materiałach typu produkty spożywcze Przeprowadzenie badań nad oznaczaniem dioksyn w próbkach ścieków i osadów komunalnych 02.1997 02.2001 10.1996 05.2001 02.1998 12.1998 12.1998 04.1999 01.2000 12.2000 09.2001 10.2001 Wpływ dioksyn na steroidogenezę komórek jajnikowych 12.1998 06.2001 Wykonanie pomiarów dioksyn i furanów oraz innych zanieczyszczeń emitowanych do atmosfery z pieca cementowego Cementowni Rudniki S.A Wykonanie prac analitycznych do prac naukowo-badawczych z wykorzystaniem aparatury Instytutu Chemii i Technologii Nieorganicznej w zakresie opracowania metodyki badań dioksyn w środowisku geologicznym (gleby, osady wodne, wody powierzchniowe i podziemne) oraz w materiale biologicznym 04.2001 05.2001 06.2000 06.2000 dr hab. inż. Adam Grochowalski dr Izabela Wiater-Protas dr hab. Jadwiga Piskorska- Pliszczyńska dr inż. Ryszard Chrząszcz dr hab. inż. Adam Grochowalski dr Renata Wołcz dr hab. inż. Adam Grochowalski dr hab. inż. Adam Grochowalski Politechnika Krakowska im. Tadeusza Kościuszki; Wydział Inżynierii i Technologii Chemicznej; Instytut Chemii i Technologii Nieorganicznej Uniwersytet Jagielloński; Wydział Chemii Państwowy Instytut Weterynaryjny Politechnika Krakowska im. Tadeusza Kościuszki; Wydział Inżynierii i Technologii Chemicznej; Instytut Chemii i Technologii Nieorganicznej Politechnika Krakowska im. Tadeusza Kościuszki; Wydział Inżynierii i Technologii Chemicznej; Instytut Chemii i Technologii Nieorganicznej Uniwersytet Jagielloński; Wydział Biologii i Nauk o Ziemi Politechnika Krakowska im. Tadeusza Kościuszki; Wydział Inżynierii i Technologii Chemicznej; Instytut Chemii i Technologii Nieorganicznej Politechnika Krakowska im. Tadeusza Kościuszki; Wydział Inżynierii i Technologii Chemicznej; Instytut Chemi10i i Technologii Nieorganicznej
Tabela 2. Lista grantów KBN, słowo kluczowe bifenyle polichlorowane (PCB) Prace naukowo-badawcze Słowo kluczowe :bifenyle polichlorowane (PCB) Tytuł pracy naukowej: Kierownik: Instytucja wykonująca: Badania nad polichlorowanymi bifenylami w próbkach pochodzenia organicznego Ekstrakcja i dynamika ługowania polichlorowanych bifenyli z osadów ściekowych Ocena skuteczności wybranych metod degradacji polichlorowanych bifenyli (PCB) w odpadach olejowych Opracowanie metody oznaczania koplanarnych chlorowanych bifenyli w próbkach gleby i osadów przy zastosowaniu spektrometrii masowej typu MS/MS Oznaczenie koplanarnych, polichlorowanych bifenyli w próbach gleby i osadów dennych w obecności polichlorowanych dibenzodioksyn i dibenzofuranów EtapI Polichlorowane bifenyle (PCB) w części południowej Morza Bałtyckiego 01.2001 12.2001 01.1997 06.2000 06.1998 09.2001 01.2000 12.2000 01.1998 12.1998 05.1997 12.2000 Polichlorowane bifenyle w środowisku 03.1999 11.1999 dr inż. Ryszard Chrząszcz Politechnika Krakowska im. Tadeusza Kościuszki; Wydział Inżynierii i Technologii Chemicznej; Instytut Chemii i Technologii Nieorganicznej dr Agata Rosińska Politechnika Częstochowska; Wydział Inżynierii i Ochrony Środowiska; Instytut Inżynierii Środowiska dr Elżbieta Sobiecka Politechnika Łódzka; Wydział Chemii Spożywczej i Biotechnologii dr hab. inż. Adam Grochowalski Politechnika Krakowska im. Tadeusza Kościuszki; Wydział Inżynierii i Technologii Chemicznej; Instytut Chemii i Technologii Nieorganicznej dr hab. inż. Adam Grochowalski Politechnika Krakowska im. Tadeusza Kościuszki; Wydział Inżynierii i Technologii Chemicznej; Instytut Chemii i Technologii Nieorganicznej dr Adriana Dembowska Uniwersytet Gdański; Wydział Chemii dr hab. Janina Lulek Akademia Medyczna im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu; Wydział Farmaceutyczny
Tabela 3. Lista grantów KBN, słowo kluczowe pestycydy (wybrane wyłącznie dotyczące pestycydów chloroorganicznych) Prace naukowo-badawcze Słowo kluczowe :pestycydy Tytuł pracy naukowej: Kierownik: Instytucja wykonująca: Degradacja pestycydów chloroorganicznych w układzie UV/TiO2 10.1995 07.2000 dr inż. Adriana Zaleska Politechnika Gdańska; Wydział Chemiczny; Katedra Technologii Chemicznej Drgawkotwórcze i toksyczne działanie wybranych pestycydów polichlorowych i pyretroidów syntetycznych u myszy. Wpływ antagonistów aminokwasów pobudzających Fotokatalityczna detoksykacja pestycydów chloroorganicznych: porównanie efektywności zastosowania dwutlenku tytanu w postaci zawiesiny oraz dwutlenku tytanu immobilizowanego na powierzchni szklanych mikrosfer 10.1996 12.1997 dr Piotr Błaszczak Akademia Medyczna w Lublinie; Wydział Lekarski; Katedra i Zakład Farmakologii 02.1998 01.1999 dr inż. Adriana Zaleska Politechnika Gdańska; Wydział Chemiczny; Katedra Technologii Chemicznej Ocena składu toksyczności środowiska rzecznego Odry 01.2001 12.2001 dr inż. Elżbieta Niemirycz IMGW Oddział w Gdyni Tabela 4. Lista grantów KBN zawierających w tytule pracy wyrażenia polichlorowane bifenyle lub dioksyny Polichlorowane bifenyle (PCB) jako czynnik zaburzający procesy endokrynne w jajniku świni 01.2000-12.2002 180000 PLN dr Anna Wójtowicz Badania zawartości i analiza polichlorowanych bifenyli w odpadach i osadach (PROMOTORSKI) Hydrofinacja olejów mineralnych skażonych polichlorowanymi bifenylami (PCB) Ocena poziomu pozostałości wybranych polichlorowanych bifenyli (PCB) u ludności regionu Wielkopolska Dioksyny w komunalnych osadach ściekowych jako kryterium ich nieprzemysłowego wykorzystania Badanie wpływu matrycy na proces przygotowania próbek wód powierzchniowych do analizy na zawartość związków organicznych (PROMOTORSKI) Polichlorowane bifenyle (PCBs) w części południowej Morza Bałtyckiego (PROMOTORSKI) 06.1996 12.1998 38200 PLN 01.2000 12.2001 120000 PLN 03.1999-02.2002 150000 PLN 08.2001 07.2002 20000 PLN 01.2000 12.2000 15000 PLN 07.1999 06.2000 20000 PLN dr hab. Wiesław Sułkowski dr inż. Marek Stolarski dr Janina Lulek mgr inż. Sylwia Oleszek prof. dr hab. inż. Jacek Namieśnik prof. dr hab. Jerzy Falandysz Uniwersytet Jagielloński W Krakowie; Wydział Biologii I Nauk O Ziemi; Instytut Zoologii, Kraków Politechnika Częstochowska; Wydział Budownictwa I Inżynierii Środowiska, Częstochowa Politechnika Wrocławska; Wydział Chemiczny; Instytut Chemii I Technologii Nafty I Węgla, Wrocław Akademia Medyczna W Poznaniu; Wydział Farmaceutyczny; Katedra I Zakład Chemii Nieorganicznej I Analitycznej, Poznań Instytut Podstaw Inżynierii Środowiska Pan, Zabrze Politechnika Gdańska; Wydział Chemiczny; Katedra Chemii Analitycznej, Gdańsk Uniwersytet Gdański; Wydział Chemii, Gdańsk
2. Artykuły polskich autorów w czasopismach polsko- i anglojęzycznych Analiza internetowych baz danych czasopism naukowych z pewnością nie pozwala na zestawienie wszystkich prac polskich autorów dotyczących problematyki trwałych związków organicznych. Na podstawie bazy ScienceDirect znaleziono sześć pozycji w czasopismach anglojęzycznych: Fuel and Energy Abstracts, Chemosphere, Journal of Chromatography (Grochowalski, 1998; Grochowalski i inni 1996, 2001a, 2001b; Lulek 1998; Sułkowski, Rosińska 1999). Znaleziono również cztery nieuwzględnione w tej bazie artykuły z czasopism Organohalogen compounds, Journal of Chromatography (Grochowalski i inni, 1990, 1995, 1996) oraz Polish Journal of Environmental Studies (Falandysz i inni, 2001; Tabela 5). W bazie danych polskich czasopism technicznych tematyka dotycząca dioksyn publikowana jest głównie w następujących tytułach: Chemia Analityczna, Ochrona Środowiska, Ekologia i Technika, Chemik. Prace na podobne tematy zamieszczane były również w pismach: Ekoproblemy, Ekoprofit, Ochrona Powietrza i Problemy Odpadów, oraz w Rocznikach PZH, Biuletynach WIChiR i Zeszytach Naukowych niektórych uczelni. Znacząca ilość materiałów naukowych publikowana jest w materiałach konferencyjnych (konferencje krajowe i zagraniczne oraz sympozja naukowe). Warto odnotować, że w ostatnim czasie wydane zostały dwie pozycje książkowe dotyczące problematyki trwałych zanieczyszczeń organicznych. W roku 2001 (wydawnictwo Arkady) ukazała się książka pt. Niebezpieczne dioksyny (autorzy: Zbigniew Makles, Andrzej Świątkowski, Sylwia Grybowska). W książce omówiono zagadnienia związane z oddziaływaniem polichlorowanych dibenzo-p-dioksyn i polichlorowanych dibenzofuranów oraz pokrewnych im polichlorowanych bifenyli na środowisko naturalne. Przedstawiono warunki tworzenia się tych związków, przyczyny ich powstawania w powietrzu, wodzie, glebie, produktach żywnościowych oraz metody usuwania. Omówiono także problemy związane z biologiczna aktywnością i skutkami toksycznego działania na organizmy ludzi i zwierząt. W tym samym roku nakładem Wydawnictw Naukowo Technicznych ukazała się książka pt. Pestycydy : występowanie, oznaczanie i unieszkodliwianie (praca zbiorowa pod red. prof. dr hab. inż. Marka Biziuka). Książka zawiera wiadomości na temat stosowania preparatów pestycydowych, ich właściwości, występowania w środowisku, metod oznaczania i unieszkodliwiania. Ja twierdzą autorzy, opisane przykładowe metody oznaczania pestycydów w różnych elementach środowiska mogą być również przydatne do oznaczania innych grup związków w środowisku (WWA, PCB, PCDD, PCDF). Przedstawione zostały też problemy związane z w występowaniem odpadów pestycydowych zgromadzonych w mogilnikach i składowiskach,. Opisano technologie unieszkodliwiania pestycydów ze szczególnym zwróceniem uwagi na likwidacje mogilników.
Tabela 5. Artykuły polskich autorów w czasopismach zagranicznych (baza danych Science Direct) Grochowalski A., Wybraniec S.: Grochowalski, A. Grochowalski, A.; Chrzaszcz, R.; Pieklo, R.; Gregoraszczuk, E.L.: Grochowalski, A.; Chrzaszcz, R.; Pieklo, R.; Gregoraszczuk, E.L: Lulek, Janina Sułkowski, W.; Rosinska, A: (Inne źródła:) Grochowalski A., Chrząszcz R., Wybraniec S Grochowalski A. I inni Grochowalski A. I inni Falandysz J., Szymczyk K. Levels of polychlorinated dibenzop-dioxins and dibenzofurans in flue gas and fly ash from coal combustion in a power plant PCDDs and PCDFs concentration in combustion gases and bottom ash from incineration of hospital wastes in Poland Estrogenic and antiestrogenic effect of in vitro treatment of follicular cells with 2,3,7,8- tetrachlorodibenzo-p-dioxin Estrogenic and antiestrogenic effect of in vitro treatment of follicular cells with 2,3,7,8- tetrachlorodibenzo-p-dioxin Levels of polychlorinated biphenyls in some waste motor and transformer oils from Poland Comparison of the efficiency of extraction methods for polychlorinated biphenyls from environmental wastes Detemination of PCDFs/PCDDs in ambient ait from Cracow city, Poland Determination of PCDDs in Polish Wood Conservants PCDD/F mass concentration in residuesfrom incineration of medical wastes in Poland Data on on the manufacture, use, inventory and disposal of polychlorinated biphenyls (PCBs) in Poland Fuel and Energy Abstracts Volume: 37, Issue: 5, September, 1996, pp. 385 Chemosphere Volume: 37, Issue: 9-12, October 11, 1998, pp. 2279-2291 Chemosphere Volume: 43, Issue: 4-7, May, 2001, pp. 823-827 Chemosphere Volume: 43, Issue: 4-7, May, 2001, pp. 823-827. Chemosphere Volume: 37, Issue: 9-12, October 11, 1998, pp. 2021-2030 Journal of Chromatography A Volume: 845, Issue: 1-2, June 11, 1999, pp. 349-355. Organohalogen Compounds, 1995, 21, s. 321-326 Journal of Chromatography 1990, 502(1), s. 160-166 Organohalogen Compounds, 1996, 27, s. 42-46 Polish Journal of Environmental Studies Vol. 10, No. 3 (2001), 189-193.
Tabela 6. Artykuły polskich autorów w czasopismach polskich Dioksyny ocena zagrożeń środowiska naturalnego oraz metody ich wykrywania. Baranowska, I. ; Pieszko, C. Analiza pestycydów metodą spektrofotometrii pochodnej Baranowska, I. ; Pieszko, C. Spektrofotometria pochodna w analizie pestycydów PIOŚ, Biblioteka Monitoringu Środowiska Chemia Analityczna, 2000, Vol. 45, No. 4, s. 583--593, Bibliogr. 15 poz. Zeszyty Naukowe. Chemia / Politechnika Śląska, 1998, z. 137, s. 21--28, bibliogr. 11 poz Biłyk, A. Występowanie dioksyn i furanów w środowisku Ochrona Środowiska, 2000, Vol. 77, nr 2, s. 9- -13, Bibliogr. 36 poz. Dąbrowski, Ł. ; Biziuk, M ; Gaca, J. Falandysz J. Falandysz J. I inni Florek, A. Grabińska-Sota, E. ; Kalka, J. ; Wiśniowska, E. ; Ścieranka, B. Grochowalski A. Grochowalski A. I inni Oznaczanie wybranych zanieczyszczeń środowiska w próbkach gleby i osadów dennych w wykorzystaniem techniki GC-MS Związki chloroorganiczne w środowisku. Zagrożenie zdrowia Dioksyny i furany w jadalnych gatunkach ryb z Zatoki gdańskiej Ocena występowania dioksyn w środowisku morskim Wpływ wybranych pestycydów na pracę osadu czynnego Badania nad oznaczaniem polichlorowanych dibenzodioksyn, dibenzifuranów i bifenyli Slid phase extraction and capillary C-ECD analysis of PCDDs in chlorinated phenols Ekologia i Technika, 1999, Vol. 7, nr 6, s. 185-- 191, Bibliogr. 9 poz., Roczniki PZH, 1995, 47, s.41-57 Roczniki PZH, 1996, 47, s. 197 204 Ekologia i Technika, 2000, Vol. 8, nr 4, s. 100-- 108, Bibliogr. 67 poz., Ochrona Środowiska, 2000, Vol. 77, nr 2, s. 39--42, Bibliogr. 19 poz. Seria Inżynieria i Technologia Chemiczna, Monografia 272. Politechnika Krakowska, Kraków 2000 Chemia Analityczna, 1993, 33, s. 279-286 Grochowalski A., Wiater I. Carbon column as a clean-up method for oily Chemia Analityczna 1998, 43, s. 399-408
Kobierski, M. samples purification for the determination of polichlorinated dibenzodioxins and dibenzofurans Technologia oczyszczania ścieków pestycydowych na uaktywnionym pyle lotnym Problemy Inżynierii Rolniczej, 1998, R. 6, nr 1, s. 157--164, Bobliogr. 9 poz.,. Makles Z.. Dioksyny a spalanie odpadów Biuletyn WIChiR, 1997, 1(27), s.29-46 Nowakowski, L. ; Budziarek, M. Dioksyny - budowa, właściwości fizykochemiczne i źródła emisji Zeszyty Naukowe. Budownictwo / Politechnika Opolska / Inżynieria Środowiska, 1998, z. 1, s. 41--57, Bibliogr. 20 poz. Pająk T. Termiczna utylizacja odpadów komunalnych Przegląd Komunalny, 1998,3(78), s. 17-40 jako element współczesnej kompleksowej gospodarki odpadami Pająk T. Dioksyny w procesie spalania odpadów komunalnych zagrożenia, normy, aktualna sytuacja przeciwdziałanie Roczniki PZH 1996, 47, s. 105-119 Piecuch T. Termiczna utylizacja odpadów i ochrona powietrza przed szkodliwymi składnikami spalin Wydawnictwo Uczelniane Politechniki Koszalińskiej, Koszalin 1998 Płaza G. Dioksyny niebezpieczne związki Ochrona Powietrza i Problemy Odpadów, 1994, 28(2), s. 39-42 Skowron H. Termiczna Utylizacja odpadów komunalnych Ekoproblemy, 1998, 4, s. 14-18 konieczność w nieodległej przyszłości (4) Sokołowski M. Dioksyny właściwości, źródła i problemy analizy Roczniki PZH 1996, 47, s. 95-104 Ścigała, R. ; Maślanka, A Energetyczne spalanie paliw jako potencjalne źródło emisji dioksyn i furanów Chemik, 2000, Nr 4, s. 91--94, Bibliogr. 12 poz. Wachowski L., Kirszensztejn P. Groźne dioksyny i furany. Obecne w Ekoprofit, 1999, 10(36), s. 44-48
środowisku przyrodniczym i... żywności. Wandrasz J, Pikoń K. Zdolność pochłaniania imisji związków Ekoproblemy, 1996, 2, s. 10-11 PCDDs/PCDFs przez człowieka Wandrasz J. W. Gospodarka odpadami medycznymi Polskie Zrzeszenie Inżynierów i Techników Sanitarnych Oddział w Wielkopolski, Poznań 2000 Wiergowski, M. ; Dąbrowski, Ł. ; Galer, K. ; Makuch, B. ; Biziuk, M. Wiergowski, M. ; Zaleska, A. ; Biziuk, M. ; Hupka, J Ocena stopnia zanieczyszczenia wód w dorzeczu Odry związkami organicznymi po powodzi w lecie 1997. Część I. Oznaczanie pestycydów i fenoli w wodzie i osadach popowodziowych Porównanie trzech analitycznych procedur oznaczania chloroorganicznych pestycydów i ich produktów rozkładu w zawiesinie wodnej podczas fotokatalitycznego utleniania Chemia Analityczna, 2000, Vol. 45, No. 2, s. 181--190, Bibliogr. 11 poz. Chemia Analityczna, 2000, Vol. 45, No. 6, s. 901--910, Bibliogr. 19 poz.
3. Tematyka referatów zgłaszanych na konferencje z cyklu: Dioksyny w przemyśle i środowisku (www.dioksyny.com.pl) Tematyka referatów zgłaszanych na konferencje jest bardzo rozległa. Próba usystematyzowania pozwoliła na wyodrębnienie pewnych obszarów badawczych. Są to: a) metodyka oznaczania zanieczyszczeń b) analiza procesów powstawania TZO, źródła emisji c) metodyka monitoringu i ograniczania emisji d) wpływ TZO na środowisko biologiczne Pojawiają się również opracowania ogólne dotyczące oceny emisji do środowiska, kumulacji TZO w poszczególnych komponentach środowiska, narażenia na PCB w Polsce oraz problematyki prawnej. Ad a) Opracowania metodyki oznaczania TZO dotyczą m.in. zastosowania różnego rodzaju sprzętu specjalistycznego lub nowych metod analiz do ekstrakcji i pomiaru zawartości poszczególnych badanych grup związków w różnego rodzaju próbach środowiskowych (m.in. próbki tłuszczowe, węgiel, pyły, gazy odlotowe, próbki geologiczne, ścieki). 18 referatów i posterów w trakcie 3 konferencji Ad b) Tematykę opracowań dotyczących procesów powstawania i źródeł TZO można podzielić na: analizę powstawania TZO w procesach przemysłowych i technologicznych (spalanie odpadów komunalnych, przemysłowych i medycznych, energetyczne spalanie paliw, procesy produkcji bielonych mas celulozowych) analiza kumulacji i migracji TZO w środowisku (kumulacja w materiale biologicznym w ekosystemie miejskim, migracja w podłożu składowiska odpadów komunalnych, mechanizm propagacji w atmosferze pyłów przenoszących dioksyny) 11 referatów i posterów w trakcie 3 konferencji Ad c) Opracowania pomiarów i ograniczania emisji dotyczą głównie metodyki pomiarów i aspektów procesów technologicznych, które mogą skutecznie zmniejszyć emisję TZO (metody termiczne, unieszkodliwianie ciekłych odpadów przemysłowych) 17 referatów i posterów w trakcie 3 konferencji Ad d) Badania wpływu TZO na środowisko dotyczą: badania wpływu kancerogennego (rak sutka), oraz zaburzającego funkcje endokrynne (funkcje jajnika, bezpłodność u mężczyzn) badania na zwierzętach (wpływ TCDD na reprodukcję szczurów, zapalenie opłucnej u szczurów, aktywność enzymatyczna w erytrocytach u myszy) badania kumulacji TZO w organizmach żywych i w łańcuchu pokarmowym (ryby bałtyckie, TZO w mleku kobiet karmiących)
15 referatów i posterów w trakcie 3 konferencji 4. Zawartości stron internetowych programu PCB-Stop W roku 2001 Dolnośląska Fundacja Ekorozwoju prowadziła program informacyjnoedukacyjny pod nazwą PCB-Stop w zakresie likwidacji w Polsce urządzeń i odpadów zawierających PCB/PCT. Materiały dotyczące tego programy są zawarte zostały na stronie internetowej www.pcb.pl. Dostępne pod tym adresem referaty podzielone zostały na cztery kategorie: PCB PCB - odpad niebezpieczny w środowisku Polichlorowane bifenyle (PCB) w urządzeniach i odpadach Polichlorowane bifenyle w urządzeniach i odpadach wytyczne postępowania Dotychczasowe działania w zakresie ochrony krajowego środowiska naturalnego przed skażeniem polichlorowanymi bifenylami USTAWODAWSTWO Problematyka zagrożeń PCB w działalności inspekcji ochrony środowiska Zasady postępowania z PCB w świetle nowych ustaw: Prawo ochrony środowiska i ustawy o odpadach ZDROWIE Środowiskowe narażenie na polichlorowane bifenyle - Wybrane aspekty zdrowotne Badania pozostałości polichlorowanych bifenyli (PCB) w żywności zwierzęcego pochodzenia PCB czy dioksyny węzłem gordyjskim końca stulecia? Stężenia polichlorowanych bifenyli w materiale pochodzącym od człowieka Polichlorowane bifenyle -Toksykologia -Ryzyko Zdrowotne - Nowoczesne metody termiczne unieszkodliwiania odpadów niebezpiecznych TECHNOLOGIE Metody unieszkodliwiania polichlorowanych bifenyli (PCB), urządzeń i odpadów zawierających PCB Eksploatacja i bezpieczne wycofywanie z eksploatacji urządzeń zawierających PCB W programie brali udział specjaliści z: Instytutu Chemii i Technologii Nafty i Węgla, Politechniki Wrocławskiej, Instytutu Energetyki (Oddział Transformatorów Łódź) Politechniki Krakowskiej, Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie, Katedra Toksykologii Collegium Medicum, Państwowego Zakładu Higieny (Zakład Toksykologii Środowiskowej)
Akademii Medycznej im. Karola Marcinkowskiego (Katedra i Zakład Chemii Nieorganicznej i Analitycznej) Państwowego Instytutu Weterynaryjnego (Zakład Farmakologii i Toksykologii) a także przedstawiciele Ministerstwa Środowiska, (Departament Ochrony Środowiska), Głównego Inspektoratu Ochrony Środowiska i Ministerstwa Gospodarki.