NORMY PN-EN W DZIEDZINIE METOD BADAŃ KRUSZYW MINERALNYCH USTANOWIONE W 2002 r.

PRACE INSTYTUTU TECHNIKI BUDOWLANEJ - KWARTALNIK nr 2 (126) 2003 BUILDING RESEARCH INSTITUTE - QUARTERLY No 2 (126) 2003 Czesława Wolska-Kotańska* NORMY PN-EN W DZIEDZINIE METOD BADAŃ KRUSZYW MINERALNYCH USTANOWIONE W 2002 r. W artykule, który jest kontynuacją informacji podanych w numerach 3/2001 i 3/2002 kwartalnika Prace Instytutu Techniki Budowlanej, przedstawiono i zinterpretowano zmiany w metodach badań kruszyw mineralnych, jakie następują wraz z wprowadzaniem norm europejskich do zbioru norm polskich. W latach 1999-2002 decyzjami Polskiego Komitetu Normalizacyjnego wprowadzono łącznie 31 norm europejskich w dziedzinie metodyki badania kruszyw mineralnych, przy czym 22 normy zostały omówione we wcześniejszych publikacjach. Niniejszy artykuł zawiera szczegółową analizę 9 norm PN-EN ustanowionych w 2002 r. oraz porównanie ich z dotychczas obowiązującymi normami polskimi. Podano także wykaz sprzętu potrzebnego do korzystania z nowych norm. 1. Wprowadzenie Decyzją Polskiego Komitetu Normalizacyjnego do norm polskich wprowadzono do chwili obecnej łącznie 31 norm europejskich z zakresu metodyki badań kruszyw mineralnych, w tym w 1999 r. 4 normy, w 2000 r. 10 norm, w 2001 r. 8 norm i w roku 2002-9 norm. Normy europejskie dotyczące metodyki badań kruszyw zostały podzielone na 6 grup [1], [2]. Do zbioru norm polskich w latach 1999-2002 wprowadzono następującą liczbę norm w poszczególnych grupach badań: grupa PN-EN 932 5 norm, grupa PN-EN 933 10 norm, grupa PN-EN 1097 9 norm, grupa PN-EN 1367 4 normy, grupa PN-EN 1744 1 norma, grupa PN-EN 13179 2 normy. Wprowadzone normy europejskie w dwudziestu przypadkach zastępują odpowiednie arkusze PN-76/B-06714, zaś w jedenastu przypadkach nie mają odpowiedników w dotychczasowych normach polskich. Zastąpienie normy polskiej normą PN-EN następuje tylko wtedy, gdy metodyka i aparatura stosowana do wykonania danego badania nie odbiegają od podanych w normie polskiej i jest możliwe zastosowanie wymagań jako- * dr n.t. - gł. specjalista badawczo-techniczny w Zakładzie Betonu 53

ściowych zawartych w normach krajowych, bowiem normy europejskie w zakresie wymagań dotyczących właściwości kruszyw nie są na razie wprowadzone do zbioru norm polskich. Przedstawione poniżej omówienie norm ustanowionych w 2002 r. jest uzupełnieniem informacji dotyczących tego tematu podanych we wcześniejszych publikacjach autorki [1 ], [2]. 2. Omówienie norm ustanowionych w 2002 r. 2.1. PN-EN 932-6:2002 Badania podstawowych właściwości kruszyw. Definicje powtarzalności i odtwarzalności Norma PN-EN 932-6:2002 nie ma odpowiednika krajowego. Podano w niej definicje powtarzalności i odtwarzalności przyjęte z normy ISO 5725-1 i przystosowane szczególnie do sytuacji związanych z pobieraniem próbek i badaniem kruszyw. W omawianej normie określono warunki powtarzalności jeżeli wyniki badań są uzyskiwane z zastosowaniem tej samej metody, na identycznych próbkach analitycznych, w tym samym laboratorium i przez tego samego wykonawcę, stosującego tę samą aparaturę, w krótkim odstępie czasu. Podano także wariant jeżeli są spełnione wszystkie powyższe warunki, ale badanie wykonuje się na różnych próbkach analitycznych kruszywa. W normie zdefiniowano zakres krytyczny powtarzalności jako wartość takiej wartości, przy której pojedynczych oznaczeń wykonanych w celu uzyskania wyniku badania, ma oczekiwane prawdopodobieństwo 95%. Pojedyncze oznaczenia mogą być przyjęte do obliczenia wartości średniej, jeśli ich zakres nie przekracza zakresu krytycznego, który jest obliczany ze wzoru g d z i e : - współczynnik, którego wartości podano w tablicy, - odchylenie standardowe pojedynczych oznaczeń. W normie zdefiniowano warunki odtwarzalności w których wyniki badań są uzyskiwane z zastosowaniem takiej samej metody badania i z użyciem identycznych próbek analitycznych kruszywa, ale w różnych laboratoriach i przez różnych wykonawców, stosujących różną aparaturę. Podano również wariant stosowany wówczas, gdy badane próbki pochodzą z różnych próbek laboratoryjnych pobranych z jednej próbki ogólnej lub z różnych próbek ogólnych pobranych z jednej partii. Wartość odtwarzalności jest to wartość mniejsza lub równa wartości bezwzględnej różnicy między dwoma wynikami badania, uzyskanymi w warunkach odtwarzalności z oczekiwanym prawdopodobieństwem 95%. Warunki powtarzalności i odtwarzalności przedstawiono w normie w formie graficznej. W normie podano również równania przedstawiające zależności pomiędzy granicami powtarzalności i odtwarzalności a odchyleniami standardowymi oraz przedstawiono w formie tabelarycznej przyczyny zmienności pomiarów w warunkach powtarzalności oraz odtwarzalności 54

Tablica 1. Przyczyny zmienności pomiarów w warunkach powtarzalności oraz odtwarzalności Table 1. Reasons of mearurement variations in condition of repeatibility Przyczyny zmienności Błąd pobierania próbki Błąd pomniejszania próbki ogólnej Błąd pomniejszania próbki laboratoryjnej Zmienność wyników badania pomiędzy laboratoriami Zmienność wyników badania w jednym laboratorium and reproducibility 2.2. PN-EN 933-6:2002 Badanie geometrycznych właściwości kruszyw. Badanie współczynnika przepływu kruszywa PN-EN 933-6:2002 jest całkowicie nową normą dotyczącą badań kruszywa. Zasada badania polega na oznaczeniu współczynnika przepływu kruszywa. Współczynnik ten wyraża czas w sekundach, w którym w określonych w normie warunkach kruszywo o danej objętości przepływa przez otwór w specjalnym normowym aparacie do badania. Badanie przepływu przeprowadza się oddzielnie w przypadku kruszyw drobnych i grubych, przy zastosowaniu innych urządzeń, których schematy i podstawowe części składowe zostały przedstawione w normie. Określanie współczynnika przepływu kruszyw grubych wykonuje się na jednej z następujących frakcji kruszywa: 4/6,3 mm, 6,3/10 mm, 4/10 mm lub 4/20 mm. Wybraną do badania frakcję kruszywa, po wypłukaniu, wysuszeniu oraz przesianiu przez odpowiednie sita prętowe pomniejsza się zgodnie z PN EN 932-2, aby otrzymać próbkę analityczną o masie obliczonej z poniższego równania: masa próbki analitycznej = w którym:- gęstość ziarn kruszywa poddanego badaniu w stanie suchym, określona zgodnie z PN EN 1097-6, Mg/m 3, 2,70 - stała wartość gęstości ziarn materiału wzorcowego w stanie suchym, Mg/m 3 Do badań niezbędne jest kruszywo wzorcowe frakcji 6,3/10 mm, o gęstości 2,70 Mg/m 3 i czasie przepływu w granicach (100 2) sekundy, przy otworze żaluzji w aparacie do badania w granicach (42,0 0,2). Rekomendowanym źródłem wzorcowego kruszywa jest francuskie Laboratorium Dróg i Mostów (LRPC) w Rouen, z tym że krajowa jednostka normalizacyjna może przyjąć alternatywne źródło wzorcowego kruszywa. Współczynnik przepływu takiego alternatywnego źródła powinien być określony w badaniach wykona- 55

nych w co najmniej dziesięciu laboratoriach. W przypadkach spornych należy zawsze stosować wzorcowe kruszywa LRPC. Badanie wzorcowe powinno być wykonane bezpośrednio przed pierwszym określeniem w danym dniu. Próbkę kruszywa wzorcowego, tak jak i próbkę analityczną badanego kruszywa, umieszcza się kolejno w aparacie i w określony sposób powoduje jego przepływ przez żaluzję, rejestrując czas przepływu. Średni czas przepływu uzyskuje się z pięciu oznaczeń, wykonanych w przypadku każdej próbki analitycznej. Współczynnik przepływu kruszyw grubych oblicza się zgodnie z równaniem w którym:- średni czas przepływu próbki analitycznej, s, - czas przepływu materiału wzorcowego przyjmowany za 100 s, - czas przepływu wzorcowej próbki analitycznej, s. W przypadku określania współczynnika przepływu kruszyw drobnych badanie wykonuje się na frakcji 0,063/2 mm lub 0,063/4 mm. Masę próbki analitycznej oblicza się w kilogramach, zgodnie z równaniem masa próbki analitycznej = w którym:- gęstość ziarn kruszywa poddanego badaniu w stanie suchym, określona zgodnie z PN EN 1097-6, Mg/m 3, 2,70 - stała wartość gęstości ziarn materiału wzorcowego w stanie suchym, Mg/m 3. W aparacie do badania kruszyw drobnych materiał przepływa przez odpowiednio dobrany lejek. Współczynnik przepływu badanego kruszywa drobnego, wyrażony w sekundach, jest średnią pięciu pojedynczych oznaczeń zaokrągloną do sekundy. W załączniku A do normy przedstawiono przykład arkusza z wynikami badania współczynnika przepływu kruszyw grubych, a w załączniku B podano wartości powtarzalności i odtwarzalności w przypadku kruszyw grubych i drobnych, uzyskane w wyniku badań w dziesięciu francuskich laboratoriach. 2.3. PN-EN 933-10: 2002 Badania geometrycznych właściwości kruszyw. Ocena zawartości drobnych cząstek. Uziarnienie wypełniaczy (przesiewanie w strumieniu powietrza) Norma PN-EN 933-10: 2002 nie ma odpowiednika krajowego. Podano w niej metodę przesiewania w strumieniu powietrza w celu wagowego oznaczenia rozkładu wielkości ziarn wypełniaczy, która ma zastosowanie w przypadku wypełniaczy naturalnych i pochodzenia sztucznego o nominalnym wymiarze ziarn do 2 mm. Badanie polega na podziale wypełniacza na klasy ziarnowe o zmniejszających się wymiarach za pomocą zestawu sit o wymiarach otworów 0,063 mm, 0,125 mm i 2 mm. Aparat do przesiewania w strumieniu powietrza powinien podczas badania zapewnić w przekroju sita różnicę ciśnienia (3,0 0,5) kpa. Schemat aparatu i podstawowe parametry jego budowy przedstawiono w normie. 56

Przesiew w strumieniu powietrza wykonuje się w przypadku każdego sita oddzielnie, rozpoczynając od sita 0,063 mm, a następnie przesiewając przez sito 0,125 mm i 2 mm. Wynik stanowi wyrażony w procentach materiał pozostający na każdym sicie w stosunku do początkowej suchej masy oraz narastająco - procent materiału przechodzącego. W załącznikach informacyjnych A, B i C podano kolejno: przykład raportu z badań, dokładność pomiarów i sposób graficznego przedstawiania wyników. 2.4. PN-EN 1097-4: 2002 Badania mechanicznych i fizycznych właściwości kruszyw. Oznaczanie pustych przestrzeni suchego, zagęszczonego wypełniacza Norma PN-EN 1097-4: 2002 nie zastępuje żadnej polskiej normy. Określono w niej metodę oznaczania pustych przestrzeni suchego, zagęszczonego wypełniacza za pomocą aparatu Rigdena. Badanie ma zastosowanie w przypadku wypełniaczy naturalnych oraz pochodzenia sztucznego i jest wykorzystywane między innymi do oznaczania objętości pustych przestrzeni wypełniaczy wykazujących zdolność do nasycania bitumami. Wypełniacz jest zagęszczany za pomocą aparatury, której budowę i wymiary podano w normie. Podstawowymi częściami tego urządzenia są: blok spadowy, tłok i płyta podstawy. Objętość zagęszczonego materiału jest oznaczana przez pomiar wysokości warstwy uzyskanej w wyniku zagęszczenia, podczas 100 uderzeń swobodnie spadającego bloku spadowego, w odstępach 1-sekundowych. Do obliczenia objętości pustych przestrzeni jest niezbędna znajomość gęstości ziarn wypełniacza. Obliczenia wykonuje się zgodnie ze wzorem w którym:- objętość pustych przestrzeni, %, - masa zagęszczonego wypełniacza, g, - wewnętrzna średnica cylindra bloku spadowego, mm, - gęstość ziarn wypełniacza, Mg/m 3, - wysokość zagęszczonego wypełniacza, mm. Powtarzalność wyników określono na 4,5%, a odtwarzalność na 5%. 2.5. PN-EN 1097-6: 2002 Badania mechanicznych i fizycznych właściwości kruszyw. Oznaczanie gęstości ziarn i nasiąkliwości Norma PN-EN 1097-6: 2002 zastępuje 18. arkusz normy kruszywowej PN-78/B-06714, jest jednak od normy polskiej znacznie obszerniejsza, gdyż zawiera omówienie sześciu metod oznaczania gęstości ziarn i nasiąkliwości. Pięć z tych metod dotyczy kruszyw zwykłych, a szósta ma zastosowanie do kruszyw lekkich. Podstawowe metody opisane w normie to: metoda drucianego kosza, dotycząca kruszyw frakcji 31,5 mm - 63 mm, metoda piknometryczna, dotycząca kruszyw od 4 mm do 31,5 mm i od 0,063 mm do 4 mm. 57

Gęstość ziarn jest obliczana jako stosunek masy do objętości, przy czym masę oznacza się poprzez ważenie próbki w stanie nasyconym, po powierzchniowym osuszeniu oraz po wysuszeniu w suszarce. Objętość kruszywa jest oznaczana albo na podstawie masy wypartej wody, albo poprzez redukcję masy - w przypadku metody drucianego kosza. Norma zawiera łącznie 6 załączników, przy czym 4 z nich są normatywne i dotyczą kolejno oznaczania: gęstości wstępnie osuszonych ziarn kruszywa, gęstości ziarn i nasiąkliwości kruszyw grubych, gęstości ziarn i nasiąkliwości kruszyw lekkich, gęstości wody w różnych temperaturach. Dwa pozostałe załączniki mają charakter informacyjny i dotyczą dokładności badania oraz różnicowania stopnia zawilgocenia kruszywa na podstawie badań w metalowej formie. 2.6. PN-EN 1097-8: 2002 Badania mechanicznych i fizycznych właściwości kruszyw. Oznaczanie wskaźnika polerowalności Norma PN-EN 1097-8: 2002 nie ma krajowego odpowiednika. Zawiera metodę oznaczania polerowalności kruszywa - tzw. wartości PSV kruszyw grubych stosowanych do nawierzchni drogowych. PSV jest miarą odporności grubego kruszywa na polerujące działanie opon pojazdów w warunkach zbliżonych do tych, jakie występują na powierzchni drogi. Bada się kruszywo przechodzące przez sito 10 mm oraz pozostające na sicie prętowym 7,2 mm. Badanie to składa się z dwóch części: 1. Próbki do badania są poddawane działaniu polerującemu w specjalnym aparacie do przyspieszonego polerowania, którego schemat i parametry podano w normie wraz z odpowiednimi materiałami stosowanymi w badaniu, tj. korundem i mączką korundową oraz kamieniem wzorcowym o znanej wartości PSV. 2. Stan wypolerowania każdej próbki mierzy się poprzez badanie tarcia w specjalnym aparacie, którego schemat i parametry podano w normie. Aparat ten jest znany w technice badawczej pod nazwą wahadła angielskiego, gdyż jego podstawową część stanowi wahadło zakończone gumowym ślizgaczem, obciążonym naciągniętą sprężyną. Na podstawie wyników badania tarcia oblicza się wartość PSV ze wzoru w którym: S - średnia wartość uzyskana w badaniu czterech próbek kruszywa, C - średnia wartość uzyskana w badaniu czterech próbek kamienia kontrolnego. W załączniku A normy podano także metodę oznaczania ścieralności kruszywa - tzw. wartości AAV, która jest miarą odporności kruszywa na zużywanie się powierzchni w warunkach ruchu drogowego. Badanie wykonuje się w maszynie do ścierania, stosując określony materiał ścierny, na kruszywie przechodzącym przez sito 14 mm i zatrzymywanym na sicie prętowym 10,2 mm. Z metody AAV korzysta się zazwyczaj wówczas, gdy zamierzone zastosowanie wymaga kruszyw szczególnie odpornych na poślizg (o wartości PSV 60 lub większej). 58

W załącznikach normatywnych B, C, D podano odpowiednio: sposób kontroli materiałów, wzorcowanie maszyny do przyspieszonego polerowania, wzorcowanie urządzenia do badania tarcia, a w załącznikach informacyjnych E i F - dokładność pomiarów oraz bibliografię. 2.7. PN-EN 1367-3:2002 Badania właściwości cieplnych i odporności kruszyw na działanie czynników atmosferycznych. Badanie słonecznej zgorzeli bazaltowej metodą gotowania Norma PN-EN 1367-3:2002 nie ma odpowiednika krajowego. Przedstawiono w niej metody oznaczania zgorzeli słonecznej w bazalcie oraz rozpadu kruszywa produkowanego z bazaltu wykazującego takie objawy. Badanie stosuje się w przypadku próbek skały i kruszywa bazaltowego. Zgorzel słoneczna jest rodzajem zniszczenia skały, który może występować w niektórych bazaltach i ujawnia się pod wpływem warunków atmosferycznych. Początek zgorzeli słonecznej to pojawienie się szarych/białych plam w kształcie gwiazdy. Wokół tych plam tworzą się zazwyczaj promieniście włoskowate spękania. Powoduje to spadek wytrzymałości, w wyniku czego skała rozpada się na drobne fragmenty. W zależności od pochodzenia kruszywa proces ten może wystąpić w ciągu kilku miesięcy od wydobycia kruszywa lub przeciągnąć się na kilkadziesiąt miesięcy. Wyjątkowo, w wyniku dużej liczby spękań może nastąpić szybki rozpad kruszywa. Obecność zgorzeli słonecznej w skale bazaltowej ocenia się makroskopowo po uprzednim gotowaniu próbki przez 36 1 h. Próbki kruszywa poddaje się również gotowaniu w takim samym przedziale czasu, jak próbki skały bazaltowej, a następnie oznacza się procentowy ubytek masy oraz spadek wytrzymałości przez oznaczenie współczynnika Los Angeles lub spadek odporności na uderzenie - w stosunku do właściwości próbek nie poddanych gotowaniu. 2.8. PN-EN 13179-1: 2002 Badania kruszyw wypełniających stosowanych do mieszanek bitumicznych. Badanie metodą pierścienia delta i kuli Norma PN-EN 13179-1:2002 nie ma odpowiednika krajowego i dotyczy metody oznaczania efektu utwardzenia kruszyw wypełniających po ich zmieszaniu z bitumem. Metoda pierścienia delta i kuli polega na pomiarze wzrostu temperatury mięknienia mieszaniny bitum/kruszywo, składającej się z 37,5 części objętościowych kruszywa i 62,5 części objętościowych bitumów, w stosunku do temperatury mięknienia bitumów zastosowanych w tej mieszaninie. Bada się kruszywo wypełniające o ziarnach mniejszych niż 0,125 mm oraz bitum. Krążki bitumu i mieszanki bitum/kruszywo są układane w mosiężnych pierścieniach i wraz z umieszczonymi na nich stalowymi kulami podgrzewane na łaźni z kontrolowaną prędkością. Oznaczana jest temperatura, w której pierścienie stają się na tyle miękkie, że kule opadają na głębokość 25 0,4 mm. Oblicza się średnie wartości temperatur pierścieni zawierających bitumy i pierścieni zawierających mieszaninę bitum/kruszywo 59

wypełniające. Wynik badania stanowi różnica między dwoma średnimi temperaturami, podawana jako z dokładnością do 0,5 C. 2.9. PN-EN 13179-2: 2002 Badania kruszyw wypełniających stosowanych do mieszanek bitumicznych. Liczba bitumiczna Norma PN-EN 13179-2: 2002 nie ma odpowiednika krajowego i dotyczy metody oznaczania lepkości mieszaniny kruszyw wypełniających i wody, wyrażonej jako liczba bitumiczna. Liczba bitumiczna oznacza ilość wody, która po zmieszaniu ze 100 ml kruszywa wypełniającego daje mieszaninę o określonej lepkości. Metoda ta ma zastosowanie przy kontroli produkcji mieszanek bitumicznych. Badanie polega na umieszczeniu mieszaniny kruszywa i wody w stalowym naczyniu i poddaniu penetracji aluminiowego stempla w aparacie zwanym penetrometrem. Określana jest ilość wody niezbędnej do tego, aby zagłębienie stempla w mieszaninie było w granicach od 5,0 mm do 7,0 mm. Jeżeli zagłębienie jest mniejsze niż 5,0 lub większe niż 7,0 mm, następną próbkę analityczną należy zbadać z uwzględnieniem innej ilości wody. Liczbę bitumiczną BN oblicza się ze wzoru w którym jest wyrażoną liczbowo w mililitrach objętością wody użytej do uzyskania podczas badania zagłębienia stempla w granicach od 5,0 mm do 7,00 mm. Obliczoną wartość zaokrągla się do liczby całkowitej. Ocena powtarzalności i odtwarzalności wynosi odpowiednio: 3. Sprzęt badawczy związany z normami PN-EN wprowadzonymi w 2002 r. Wykaz sprzętu niezbędnego do wprowadzenia ustanowionych w roku 2002 norm PN-EN w zakresie metodyki badań kruszyw mineralnych przedstawiono w tablicy 2, z podziałem na aparaturę podstawową, w którą są na ogół wyposażone laboratoria badawcze, oraz aparaturę specjalną. Tablica 2. Wykaz sprzętu związanego z wprowadzonymi w roku 2002 normami PN-EN Table 2. List of necessary equipment for functioning of PN-EN Standards established in 2002 Norma Sprzęt laboratoryjny podstawowy Sprzęt laboratoryjny dodatkowy 1 2 3 PN-EN 1097-4 Badania mechanicznych i fizycznych właściwości kruszyw Część 4: Oznaczanie pustych przestrzeni suchego, zagęszczonego wypełniacza suszarka z wentylacją, eksykator, suwmiarka, sito badawcze 0,125 mm urządzenie do zagęszczania próbki wypełniacza według schematu podanego w normie, omówione w p. 5.5 60

1 2 PN-EN 1097-8 Badania mechanicznych i fizycznych właściwości kruszyw Część 8: Oznaczanie wskaźnika polerowalności PN-EN 933-10 Badania geometrycznych właściwości kruszyw. Ocena zawartości drobnych cząstek Część 10: Uziarnienie wypełniaczy (przesiewanie w strumieniu powietrza) PN-EN 932-6 Badania podstawowych właściwości kruszyw Część 6: Definicje powtarzalności i odtwarzalności PN-EN 1367-3 Badania właściwości cieplnych i odporności kruszyw na działanie czynników atmosferycznych Część 3: Badanie słonecznej zgorzeli bazaltowej metodą gotowania PN-EN 13179-1 Badania kruszyw wypełniających stosowanych do mieszanek bitumicznych Część 1: Badanie metodą pierścienia delta i kuli PN-EN 13179-1 Badania kruszyw wypełniających stosowanych do mieszanek bitumicznych Część 2: Liczba bitumiczna sita badawcze, sita prętowe, suwmiarka sita badawcze, waga o dokładności 0,1% masy próbki, suszarka z wentylacją maszyna do przyspieszonego polerowania oraz przyrząd do badania tarcia - według schematów podanych w normie, p. 7.2 i 7.3 aparat do przesiewania w strumieniu powietrza - według schematu podanego w normie, p.5.3 stosowanie normy nie wymaga sprzętu suszarka z wentylacją, - waga o dokładności 0,1% masy próbki, sita badawcze, bęben Los Angeles zgodny z PN-79/B-06714/42, zestaw sit kontrolnych o wymiarach otworów od 0,2 mm do 14,0 mm suszarka z wentylacją, waga o dokładności 0,1% masy próbki, parownica, eksykator, sita badawcze waga o dokładności 0,1 g, biureta 50 ml, stoper, okrągła miska, łopatka pojemniki stalowe z pokrywami chłodzonymi wodą, piła do przecinania próbek bazaltu, aparatura specjalna do badania odporności na uderzenia według schematu podanego w PN-EN 1097-2:1999 mieszadło odporne na wysoką temperaturę, cztery pierścienie mosiężne zgodne z PN-EN 1427:1999, pierścień korkowy, szklana lub metalowa płyta o wymiarach 150 mm x 150 mm naczynie ze stali nierdzewnej w kształcie ściętego stożka o wymiarach podanych w normie, penetrometr zgodny z EN 1426, stempel aluminiowy o wymiarach i masie podanych w normie 61

cd. tablicy 2 PN-EN 933-6 Badanie geometrycznych właściwości kruszyw Część 6: Badanie współczynnika przepływu kruszywa 1 2 3 sita badawcze, suszarka z wentylacją, waga o dokładności 0,1% masy próbki, stoper, lejki plastikowe, pojemniki aparatura specjalna do badania współczynnika przepływu kruszywa według schematu podanego w normie, sita prętowe 4. Normy dotyczące wymagań ustanowione w 2002 r. notą uznaniową w wersji anglojęzycznej W grudniu 2002 r. PKN wprowadził notą uznaniową do zbioru norm polskich 2 normy obejmujące wymagania dotyczące kruszyw: 1. PN-EN 13139 Kruszywa do zapraw z maja 2002 r., która określa właściwości kruszyw naturalnych, pochodzenia sztucznego i z recyklingu oraz ich mieszanin stosowanych w budynkach, drogach i obiektach budowlanych jako a) zaprawa budowlana, b) zaprawa do posadzek I podkładów budowlanych, c) zaprawa tynkarska do powierzchni ścian wewnętrznych, d) wyprawa do ścian zewnętrznych, e) materiały do specjalnych podłoży, f) zaprawa do napraw, g) zaczyn. 2. PN-EN 13055-1 Kruszywa lekkie. Część 1: Kruszywa lekkie do betonu, zapraw i zaczynu, która określa właściwości kruszyw lekkich i lekkich wypełniaczy naturalnych, pochodzenia sztucznego i z recyklingu oraz ich mieszanin stosowanych w budynkach, drogach i obiektach budowlanych. Norma ta obejmuje kruszywa lekkie mineralne o gęstości ziarn nie większej niż 2000 kg/m 3 (2,0 Mg/m 3 ) lub gęstości nasypowej nie większej niż 1200 kg/m 3 (1,2 Mg/m 3 ). 5. Zestawienie norm europejskich dotyczących metodyki badań kruszyw wprowadzonych decyzją PKN w latach 1999-2002 Poniżej przedstawiono chronologicznie normy PN-EN wprowadzone do zbioru norm polskich w latach 1999-2002 w poszczególnych grupach badań. Badanie podstawowych właściwości kruszyw PN-EN 932-1:1999 Metody pobierania próbek PN-EN 932-3:1999 Procedura i terminologia uproszczonego opisu petrograficznego PN-EN 932-2:2001 Metody pomniejszania próbek laboratoryjnych PN-EN 932-5:2001 Wyposażenie podstawowe i wzorcowanie PN-EN 932-6:2002 Definicje powtarzalności i odtwarzalności 62

Badanie geometrycznych właściwości kruszyw PN-EN 933-2:1999 Oznaczanie składu ziarnowego. Nominalne wymiary otworów sit badawczych PN-EN 933-3:1999 Oznaczanie kształtu ziarn za pomocą wskaźnika płaskości PN-EN 933-7:2000 Oznaczanie zawartości muszli. Zawartość procentowa muszli w kruszywach grubych PN-EN 933-1:2000 Oznaczanie składu ziarnowego. Metoda przesiewania PN-EN 933-5:2000 Oznaczanie procentowej zawartości ziarn o powierzchniach powstałych w wyniku przekruszenia lub łamania kruszyw grubych PN-EN 933-4:2001 Oznaczanie kształtu ziarn. Wskaźnik kształtu PN-EN 933-8:2001 Ocena zawartości ziarn drobnych. Badanie wskaźnika piaskowego PN-EN 933-9:2001 Ocena zawartości drobnych cząstek. Metoda błękitu metylenowego PN-EN 933-10:2002 Ocena zawartości drobnych cząstek. Część 10: Uziarnienie wypełniaczy (przesiewanie w strumieniu powietrza) PN-EN 933-6:2002 Badanie współczynnika przepływu kruszywa Badania właściwości cieplnych i odporności kruszyw na działanie czynników atmosferycznych PN-EN 1367-4:2000 Oznaczanie skurczu przy wysychaniu PN-EN 1367-2:2000 Badanie w siarczanie magnezu PN-EN 1367-1:2001 Badanie odporności na zamrażanie i odmrażanie PN-EN 1367-3:2002 Badanie słonecznej zgorzeli bazaltowej metodą gotowania Badania mechanicznych i fizycznych właściwości kruszyw PN-EN 1097-3:2000 Oznaczanie gęstości nasypowej i jamistości PN-EN 1097-9:2000 Oznaczanie odporności na ścieranie przez opony z kolcami. Badanie skandynawskie PN-EN 1097-1:2000 Oznaczanie odporności na ścieranie (mikro-deval) PN-EN 1097-2:2000 Metody oznaczania odporności na rozdrabnianie PN-EN 1097-5:2001 Określanie zawartości wody przez suszenie w suszarce PN-EN 1097-7:2001 Oznaczanie gęstości ziarn. Metoda piknometryczna PN-EN 1097-4:2002 Oznaczanie pustych przestrzeni suchego, zagęszczonego wypełniacza PN-EN 1097-6:2002 Oznaczanie gęstości ziarn i nasiąkliwości PN-EN 1097-8:2002 Oznaczanie wskaźnika polerowalności Badania chemicznych właściwości kruszyw PN-EN 1744-1:2000 Analiza chemiczna (24 różne oznaczenia, zastępuje 7 arkuszy normy kruszywowej: 26; 28; 31; 35; 38; 39 i 49) Badania kruszyw wypełniających stosowanych do mieszanek bitumicznych PN-EN 13179-1:2002 Badanie metodą pierścienia delta i kuli PN-EN 13179-2:2002 Liczba bitumiczna 63

Bibliografia [1] Wolska-Kotańska C.: Dostosowywanie metodyki badań kruszyw mineralnych do norm europejskich. Prace Instytutu Techniki Budowlanej - Kwartalnik, 3, 2001 [2] Wolska-Kotańska C.: Metodyka badań kruszyw mineralnych według norm PN-EN ustanowionych w 2001 r. Prace Instytutu Techniki Budowlanej - Kwartalnik, 3, 2002 TEST METHODS FOR MINERAL AGGREGATES ACCORDING TO PN-EN ESTABLISHED IN 2002 Summary Changes in aggregate test methods resulting from introduction of European Standards to the Polish Standard's cataloque in 1999-2001 were published earlier in no 3/2001 and no 3/2002 of Quarterly. In present paper, PN-EN Standards established in 2002 in scope of aggregate testing are analysed in details and list of necessary equipment for using these Standards is presented. In addition, the full list of PN-EN Standards established in 1999-2002 is given. Praca wpłynęła do Redakcji 13 III 203 64