Informacja na temat głównych tez raportu EBA Consumer Trends Report 2014 oraz miejsca polskiego rynku na tle unijnym W dniu 28 lutego br. Europejski Urząd Nadzoru Bankowego (EBA ) opublikował coroczny raport na temat trendów konsumenckich, stanowiący przegląd analiz przeprowadzonych w dziedzinie ochrony konsumentów oraz innowacji finansowych w 2013 r. Raport identyfikuje główne obszary zainteresowania europejskich konsumentów usług finansowych oraz wskazuje na dalsze kierunki działań EBA w 2014 r. w ich zakresie. Został opracowany w oparciu o wyniki ankiety przeprowadzonej wśród organów nadzoru państw członkowskich UE. W raporcie omówiono następujące problemy: polityka kredytowa wobec gospodarstw domowych; przenoszenie rachunków bankowych, przejrzystość opłat oraz dostęp do podstawowego rachunku płatniczego; tradycyjne metody płatności gotówka, karty kredytowe/ debetowe, przelewy bankowe; alternatywne metody płatności płatności mobilne; waluty wirtualne; crowd-funding; zjawisko niewłaściwej sprzedaży produktów finansowych (tzw. mis-selling); porównywarki internetowe, edukacja finansowa. Poniżej przedstawiono kluczowe kwestie podniesione w raporcie w zakresie: 1) Polityki kredytowej wobec gospodarstw domowych Jak wynika z raportu zadłużenie konsumentów dotyczy głównie osób zaciągających kredyty hipoteczne i kredyty konsumpcyjne. Tabela obrazująca wskaźnik wzrostu zaciągniętych kredytów hipotecznych oraz konsumpcyjnych od grudnia 2012 do grudnia 2013 r. Lending for house purchase Credit for consumption Austria 1.57% -4.16% Belgium 11.08% -6.15% Bulgaria -1.25% 1.55% Croatia -2.82% -8.07% Cyprus -6.76% -10.27% Czech Republic -4.06% -8.51% Denmark 0.56% -10.57% Estonia 0.91% -2.83% Finland 2.28% -1.11% France 4.00% -5.73% 1
Germany 2.02% -2.82% Greece -4.84% -6.17% Hungary -7.12% -6.93% Ireland -1.95% -8.97% Italy -1.14% -1.87% Latvia -5.81% -33.84% Lithuania 0.41% 0.76% Luxembourg 7.71% 2.67% Malta 6.14% -0.26% Netherlands -0.37% -6.43% Poland 1.69% 3.49% Portugal -3.56% -9.66% Romania 9.45% -8.44% Slovakia 11.70% 7.53% Slovenia 0.91% -10.79% Spain -4.41% -7.37% Sweden 2.03% 0.12% United Kingdom -0.80% -5.42% Kredyt hipoteczny nie jest już tak łatwo dostępny dla konsumentów, jak przed kryzysem, który doprowadził do zaostrzenia standardów kredytowych, a tym samym - spadku wolumenów kredytowych. W raporcie poddaje się w wątpliwość, czy podczas długotrwałej fazy niskich stóp procentowych, kredytodawcy uwzględniają w wystarczającym stopniu - przy ocenie zdolności kredytowej kredytobiorców i przystępności kredytów - nieunikniony wzrost stóp procentowych w przyszłości. Prognozy na lata 2013-2016 pokazują, że rynek kredytów konsumenckich się ustabilizuje i od 2015 r. zacznie wykazywać tendencję umiarkowanego wzrostu w większości krajów Unii Europejskiej. Warto nadmienić, że te prognozy potwierdza większość europejskich organów nadzoru. Tabela obrazująca realny wzrost zaciągniętych kredytów konsumenckich w latach 2007-2012 2007 2008 2009 2010 2011 2012 Austria -3.24% -3.53% -6.69% -3.03% -7.06% -6.28% Belgium 7.83% 5.14% 0.64% 0.71% 1.61% -2.28% Bulgaria 33.29% 21.14% 4.05% -8.40% -5.01% -5.25% Croatia 14-25.67% -19.41% Cyprus 5.55% 33.87% 10.26% -30.37% -4.67% -2.16% Czech Republic 19.46% 18.56% 8.78% 5.30% -3.35% -2.33% Denmark 16.58% -1.29% -14.17% -11.96% -6.36% -6.98% Estonia 35.11% 0.41% -9.29% -16.86% -14.27% -1.60% Finland 5.78% 3.87% 0.81% -1.34% -0.44% 0.04% France 2.42% -0.88% -1.69% -2.14% -0.78% -2.75% Germany -2.22% 1.41% 1.90% 1.42% -0.61% -5.26% Greece 15.78% 11.64% -3.53% -7.44% -7.98% -8.65% 2
Hungary 31.26% 35.97% -3.50% 6.26% -2.11% -16.99% Ireland 3.15% 1.22% 7.36% -17.92% -12.01% -15.81% Italy 11.13% 5.68% 5.24% -0.17% -6.44% -3.67% Latvia 6.54% -0.36% -8.36% -11.20% -9.78% -12.00% Lithuania 32.15% 10.06% -19.80% -12.42% -28.30% -7.79% Luxembourg -2.00% 2.05% -5.58% -4.45% 2.18% -2.53% Malta 11.02% 9.27% 13.80% -6.03% 3.25% -1.59% Netherlands -6.70% 3.89% -1.96% 13.42% -6.24% -6.62% Poland 27.31% 28.54% 8.46% -1.92% -6.97% -7.16% Portugal 17.96% 11.12% 1.95% -3.92% -6.48% -12.61% Romania 65.42% 25.80% -5.66% -18.27% -6.44% -10.82% Slovakia 16.05% 32.32% 12.69% 61.23% -1.36% 5.60% Slovenia 13.58% 2.99% -1.21% -4.08% -5.87% -11.04% Spain 7.65% -2.43% -10.51% -13.61% -16.12% -7.36% Sweden 6.34% 5.04% 3.52% -2.68% 5.67% 1.39% United Kingdom 0.66% 0.09% -13.52% -6.97% -11.12% -4.55% Wyniki ankiety przeprowadzonej przez EBA potwierdziły obawy związane z kredytami hipotecznymi, w szczególności w kwestii klauzul umownych, wymogów informacyjnych oraz nieodpowiedzialnego kredytowania i jego wpływu na stabilność finansową. Dalsze kwestie konsumenckie wymienione w raporcie dotyczą zadłużania konsumentów powyżej ich zdolności kredytowej, nadmierne kredytowanie dla gospodarstw domowych, czy też wpływ ciągłych podwyżek stóp procentowych na zadłużenie gospodarstw domowych, zwłaszcza dla kredytów o zmiennym oprocentowaniu, które są powiązane ze indeksami takimi, jak np. Euribor. W 2014 r. EBA planuje podjąć szereg kroków w celu rozwiązania problemów wynikających z polityki kredytowej wobec gospodarstw domowych. Pod koniec 2014 roku zamierza ocenić skuteczność dwóch Opinii na temat dobrych praktyk w zakresie odpowiedzialnego kredytowania kredytów hipotecznych i postępowania banków w przypadku kredytobiorców hipotecznych, mających trudności ze spłatą zadłużenia, opublikowanych w czerwcu 2013 roku. W odniesieniu do Opinii dotyczącej postępowania wobec kredytobiorców hipotecznych mających problem ze spłatą zadłużenia: jako, że państwa członkowskie UE będą zmuszone do transpozycji zaleceń dyrektywy MCD do jurysdykcji krajowej, EBA oceni zasadność przekształcenia opinii w bardziej wiążące instrumenty prawne, np. wytyczne EBA. Ponadto, w raporcie wskazano, iż w kwietniu / maju br. EBA opublikuje ostateczną wersję Standardów technicznych w zakresie minimalnego zakresu ubezpieczenia od odpowiedzialności cywilnej dla pośredników kredytowych dla kredytów hipotecznych. To będzie kolejny element ochrony konsumentów na rynku kredytów hipotecznych UE. 3
2) Rachunków bankowych Przejrzystość opłat: jak wynika z raportu, w sześciu z 17 państw członkowskich, rachunki bankowe są głównym przedmiotem skarg konsumentów, natomiast opłaty bankowe najczęstszym przedmiotem sporów w czterech z dziewięciu krajów UE. Przenoszenie rachunków bankowych: dane przedstawione w raporcie pokazują wyraźnie, że nie ma jednolitego poglądu w państwach członkowskich w zakresie zasad przenoszenia rachunków bankowych. Pomimo, iż pewna grupa krajowych organów nadzoru wskazuje na podjęcie działań mających na celu promowanie inicjatywy przenoszenia rachunków, to przygotowywane przez nie w tym zakresie standardy nie mają charakteru wiążącego. Pozostałe twierdzą jednoznacznie, że w chwili obecnej nie zapewniają procedury łatwego i szybkiego przenoszenia rachunku. Dostęp do podstawowego rachunki płatniczego: z raportu wynika, że podczas, gdy cześć krajów UE wykazuje blisko 100% ubankowionej populacji powyżej 15 roku życia, to inne państwa członkowskie posiadają 10% lub więcej populacji bez rachunku bankowego. Wśród przyczyn takiego stanu rzeczy wymienia się m.in. restrykcyjne wymagania banków, brak zaufania do banków i rządów, słaba dostępność oddziałów banków itp. Tabela obrazująca poziom ubankowienia społeczeństwa w poszczególnych państwach członkowskich UE Countries 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 Unbanked 2013 Austria 97.4 97.5 97.6 97.7 97.9 98 98.9 99.3 99.3 99.4 99.4 0.6 Germany 98.0 98.5 98.5 98.8 98.9 99.2 99.5 99.3 99.1 99.1 99.2 0.8 France 97.5 96.9 97.8 97.9 98.2 98.5 98.6 98.7 98.6 98.7 98.7 1.3 Netherl. 98.9 99 99.4 99.1 99.4 99.2 99.0 98.9 98.3 98.0 98.0 2.0 Sweden 94.5 94.7 94.9 95.1 95.3 95.3 96.5 96.4 96.8 96.9 96.9 3.1 Denmark 90.8 92 92.8 93.1 93.3 95.1 95.3 95.5 95.8 96.1 96.3 3.7 Portugal 75.5 77.3 78.4 80 82.9 85.1 86.9 88.7 91.2 93.7 96.1 3.9 Spain 88.0 87.7 87.0 87.0 87.5 89.5 90.6 92.1 92.8 92.6 92.8 7.2 UK 93.5 94.2 94.9 94.2 93.9 93.4 92.9 92.3 91.7 91.1 90.5 9.5 Czech Rep 70.8 75.1 78.2 82.3 85.2 85.5 85.5 85.8 86.4 88.0 89.2 10.8 Hungary 68.0 69.9 71.9 73.8 75.0 79.9 81.2 82.9 84.1 85.0 86.7 13.3 Italy 74.9 74.6 75 76.2 77.6 79.2 79.6 81.6 82.1 82.9 83.1 16.9 Greece 85.7 86.4 86.3 86.3 86.3 86.3 86.7 87.5 85.6 84.4 82.2 17.8 Poland 55.5 57.5 60.9 65.1 68.9 71.2 71.6 72.6 74.9 78.8 81.0 19.0 Romania 30.6 31.7 33.1 34.8 36.8 39.2 41.9 45.1 46.3 46.8 47.7 52.3 W 2014 r. zadaniem EBA będzie podjęcie działań przygotowawczych do wejścia w życie projektowanej dyrektywy PAD (Payment Accounts Directive). EBA planuje opracować wytyczne, aby pomóc właściwym organom w zakresie ustalenia rozsądnej opłaty za prowadzenie podstawowego rachunku 4
płatniczego, a także określenia odpowiednich usług świadczonych w ramach podstawowego rachunku. 3) W zakresie crowd-funding: Crowd-funding oferuje alternatywne źródło finansowania dla banków, z których wiele zwiększyło wymagania w zakresie oceny zdolności kredytowej w wyniku kryzysu finansowego. Jednak może ono powodować ryzyko zarówno dla osób ubiegających się o kredyt, jak i samych kredytodawców, dlatego EBA przeprowadziła bardziej dogłębną analizę tego zagadnienia w 2013 roku. Jako, że darowizny, wygrane w konkursach, przedsprzedaż uważa się za wychodzące poza zakres regulacji bankowych, uwaga regulatorów skupiona jest na modelach inwestycyjnych i kredytowych. Niemniej jednak, gdy w grę wchodzą przelewy i przekazy pieniężne, można je zdaniem EBA podciągnąć pod dyrektywę PSD (Dyrektywa o usługach płatniczych). EBA wspólnie z ESMA - będzie prowadzić dalsze analizy tego zagadnienia w 2014 roku celem wypracowanie jednolitego poglądu na temat konieczności wypracowania europejskich ram regulacyjnych w zakresie crown-funding oraz formy, jaką te ramy powinny przyjąć. 4) W zakresie edukacji finansowej: Jak wynika z raportu EBA, kwestia edukacji finansowej jest jednym z priorytetów krajowych organów nadzoru na 2014 r. Celem EBA jest analiza i koordynowanie inicjatyw edukacyjnych podejmowanych przez krajowe organy nadzoru. Obecnie EBA jest na etapie opracowania sposobu dokonania takiego przeglądu, który ma pozwolić ocenić poziom wiedzy finansowej konsumentów. 5) W zakresie praktyk nieuczciwej sprzedaży: EBA rozpoczęła szereg inicjatyw w 2013 r., aby zająć się kwestią nieuczciwej sprzedaży zarówno w odniesieniu do jej siły napędowej, jak i sposobu rozpatrywania skarg. Działania te będą kontynuowane w 2014 r. W 2014 r. EBA będzie nadal kontynuował prace w zakresie przeglądu produktów oraz sposobu zarządzania nimi, i opracuje bardziej szczegółowe wymogi produktowe dotyczące kredytów hipotecznych, kredytów konsumenckich, kart kredytowych i produktów oszczędnościowych, a także - choć w mniejszym zakresie - usług płatniczych. Prace w tym zakresie EBA planuje zakończyć w drugim kwartale 2014 r. 5
EBA planuje także rozpocząć prace nad zachętami sprzedaży, które także przyczyniają się do rozwoju zjawiska nieuczciwe sprzedaży. W pierwszym etapie dokona się analizy doświadczeń krajowych organów nadzoru związanych z tą kwestią, a następnie - oceny prawnej uprawnień krajowych organów nadzoru do uzyskania i oceny niezbędnych informacji na temat podejścia instytucji finansowych do kwestii wynagrodzeń. Harmonogram prac EBA w tym zakresie pozostaje jeszcze jednak do ustalenia. EBA rozpocznie także prace nad wypracowaniem rozwiązań dla dwóch najbardziej powszechnych praktyk nieuczciwej sprzedaży: a) praktykę instytucji kredytowych sprzedających swoje własne instrumenty finansowe - akcje zwykłe, akcje uprzywilejowane, papiery wartościowe i wierzytelności hybrydowe - swoim deponentom; b) tzw. cross-selling - z raportu EBA wynika, że wiele krajowych organów nadzoru cross-selling polis ubezpieczeniowych powiązanych z produktami bankowymi (np. kredytami hipotecznymi) traktuje jako problem w ich jurysdykcji krajowej. Trzy nadały kwestii cross-selling charakter priorytetowy. Celem EBA jest opracowanie niezbędnych wytycznych lub innych narzędzi regulacyjnych w tym zakresie. Zdaniem EBA okażą się one pomocne przy okazji wdrażania zaleceń wynikających z dyrektywy MiFID 2, dyrektywy o pośrednictwie ubezpieczeniowym (IMD 2) czy dyrektywy dotyczącej kredytu hipotecznego (MCD). 6) W zakresie porównywarek internetowych: W odniesieniu do nadmiernych opłat bankowych i praktyk niewłaściwej sprzedaży, EBA chce głębiej zbadać kwestię porównywarek internetowych w 2014 roku. Jednak wyniki ankiety przeprowadzonej wśród krajowych organów nadzoru pokazują, że nie jest to kwestia priorytetowa z punktu widzenia państw członkowskich, być może dlatego, że większość operatorów porównywarek internetowych nie stanowią instytucje finansowe, a tym samym nie wchodzą w zakres kompetencji organów nadzoru. Celem prac EBA będzie opracowanie przewodnika dla konsumentów, stanowiącego poradnik, jak najlepiej korzystać z porównywarek internetowych, i wskazującego podstawowe kwestie, których konsument powinien być świadomy, tj. konflikt interesów właścicieli porównywarek, potencjalnie niewiarygodne/ stronnicze przedstawianie ofert, zakres produktów i i zasięg dostawców usług. Warszawa, dnia 27 marca 2014 roku 6