BYDGOSZCZ TU ŻYCIE NABIERA BARW Z WODY WIDAĆ INACZEJ

BYDGOSZCZ TU ŻYCIE NABIERA BARW Z WODY WIDAĆ INACZEJ

BYDGOSZCZ. TU ŻYCIE NABIERA BARW. Bydgoszcz od samego początku istnienia związana jest z wodą, a dokładnie rzeką Brdą, która przepływa przez same jej centrum. Rozwój miasta na przestrzeni wieków odbywał się w różnym tempie, ale zawsze zgodnie z naturą. Miasto i rzeka żyły w symbiozie, gdyż mieszkańcy umiarkowanie korzystali z walorów Brdy piękna i energii. Jednak z biegiem lat, w miarę potrzeb regulowano jej przebieg, obudowywano i umacniano brzegi. Budując jazy, śluzy i porty, wykorzystywano jej energię i umożliwiano bezpieczny transport wodny. Miasto rozwijając się, dotarło do Wisły. Bydgoski Festiwal Wodny Ster na Bydgoszcz 53 N 18 E. Z WODY WIDAĆ INACZEJ Owocna eksploatacja tego szlaku wodnego umożliwiała szybki rozwój i bogacenie się Bydgoszczy, która stała się kwitnącym miastem z dużym zapleczem, typowym dla wodnego transportu towarowego. Obok urządzeń służących jej regulacji i transportowi wodnemu, wzdłuż brzegów Brdy powstawała charakterystyczna zabudowa mieszkaniowa, rekreacyjna i sportowa. Tak kształtował się harmonijny, stosowny do miejsca, nadrzeczny pejzaż miasta, będący chlubą bydgoszczan, opiewany przez artystów, podziwiany przez turystów-wodniaków przybyłych z innych stron Polski i Europy. Tworzył się swoisty, niepowtarzalny i oryginalny klimat Bydgoszczy nadwodnej. 01 Okładka: Rzeka Brda, XVIII-wieczne spichrza.

Rzeka Brda, zejście na Wyspę Młyńską. 02

TROCHĘ HISTORII Historia i teraźniejszość spotykają się nad wodą. To tutaj równinna, leniwa Noteć, odpływająca na zachód w kierunku Warty i Odry, maksymalnie zbliża się do bystrzejszej i malowniczej Brdy, która następnie uchodzi do królowej polskich rzek. Dzięki temu sprzyjającemu położeniu, możliwe było powstanie w XVIII wieku Kanału Bydgoskiego oraz Bydgoskiego Węzła Wodnego strategicznego, najistotniejszego miejsca na drodze wodnej wschód-zachód z Berlina do Kaliningradu. Bydgoski Węzeł Wodny to również skrzyżowanie z wiślaną drogą wodną z Gdańska do Brześcia i Dniepru. Pierwsze pomysły o potrzebie i zasadności budowy kanału łączącego dorzecza Odry i Wisły pochodzą z XVI w., jednak wskutek uwarunkowań politycznych, militarnych i ekonomicznych tamtych lat nie mogły doczekać się realizacji. Pierwsza realna koncepcja kanału autorstwa Franciszka Czaki, została przedstawiona królowi Stanisławowi Augustowi Poniatowskiemu dopiero w 1766 r. Jednak budowę kanału, według innego zamysłu, rozpoczęto dopiero wiosną 1773 r. po I rozbiorze Polski i włączeniu ziem polskich do państwa pruskiego. Dzięki temu projektowi w 1774 r. powstał Bydgoski Węzeł Wodny. Zawrotne tempo budowy wynikające z przyczyn politycznych i jakość użytych materiałów spowodowały dużą awaryjność śluz. Konieczne były częste remonty i przebudowy, które trwały do końca XVIII w. Kanał Bydgoski w ówczesnym przebiegu, modernizowany i ulepszany wraz z uregulowaną Brdą, funkcjonował w swej formie przez cały wiek XIX i początek XX-tego. W tym czasie kilkakrotnie przebudowywano Śluzę Miejską, zbudowano port, Śluzę Brdyujście i Jaz Walcowy. Powstanie Kanału przyczyniło się do dynamicznego rozwoju miasta, które dzięki nowoczesnym urządzeniom hydrotechnicznym, charakterystycznej, nadwodnej zabudowie przemysłowej, mieszkaniowej i rekreacyjnej, zyskało swoją elegancję, nadrzeczną tożsamość oraz rangę jednego z głównych ośrodków transportu śródlądowego. Ze względu na małe zasilanie kanału wodami i konieczność ograniczania śluzowań, w latach 1908-1915 zbudowano tzw. Nowy Kanał wraz z unikatowymi śluzami Czyżkówko i Okole, wyposażonymi w zbiorniki wyrównawcze, pozwalające zaoszczędzić większość wody. Stary odcinek Kanału wraz z pięcioma śluzami i powstałym pięknym parkiem, pełnił przede wszystkim funkcję rekreacyjną. Ze względu na potrzebę przebudowy miejskiego systemu drogowego w latach 1969-1972, został w części wschodniej, wraz z dwiema śluzami, zasypany i skanalizowany. W wyniku działań rewitalizacyjnych i modernizacyjnych w Bydgoskim Węźle Wodnym i na pozostałym odcinku drogi wodnej, Kanał Bydgoski będzie mógł nadal pełnić swoją pierwotną funkcję. Jako międzynarodowa droga wodna służyć może transportowi towarowemu, nie przekreślając jednocześnie dotychczasowej roli szlaku turystycznego i rekreacyjnego. Stary Kanał Bydgoski. Po prawej Widok z Wyspy Młyńskiej.

04

BYDGOSKI WĘZEŁ WODNY (BWW) System BWW jest jednym z najcenniejszych dziedzictw miasta i głównym elementem drogi wodnej łączącej wschodnią i zachodnią Europę. Ze względu na tak istotną rolę przez ostatnie lata prowadzone są liczne działania, by obszar ten stał się kapitałem nowoczesnej Bydgoszczy. W działaniach rewitalizacyjnych Bydgoskiego Węzła Wodnego, obszarów przywodnych i przywracania nadwodnej tożsamości Bydgoszcz jest w Polsce niekwestionowanym liderem. Dzięki wielu projektom stan oraz wygląd rzeki, nabrzeży, architektury oraz oferta turystyczna nieustannie zmieniają się, tworząc nowoczesny, przyjazny środowisku klimat. Bydgoszcz przede wszystkim musiała poprawić jakość płynącej wody. Dzięki nowoczesnym oczyszczalniom i przebudowaniu całego systemu wodno-kanalizacyjnego, do rzek odprowadzane są tylko wody czyste. Po budowie przystani Gwiazda, rewitalizacji Wyspy Młyńskiej, zorganizowaniu tramwaju wodnego (trzy jednostki pływające, w tym dwie ekologiczne, zasilane energią słoneczną), miasto podejmuje kolejne działania inwestycyjne oraz organizacyjne. W 2011 roku rozpoczęła się budowa, kolejnej już, nowoczesnej mariny na Wyspie Młyńskiej. Zlokalizowana w samym centrum miasta, harmonijnie i twórczo wpisuje się w istniejący kontekst architektoniczny i urbanistyczny oraz charakter miejsca. Wykorzystuje istniejącą zatoczkę, która umożliwi również cumowanie przy pomostach, adaptowanych na cele hotelowe i konferencyjne dawnych Młynach Rothera z połowy XIX w. Przystań ma szansę stać się kolejną bydgoską ikoną i wspólnie z budynkiem BRE banku być przykładem dobrej, współczesnej architektury nadwodnej. Wizualizacja mariny. 05

ZOBACZ BYDGOSZCZ OD STRONY WODY O tym, że z wody widać inaczej, można przekonać się wpływając do Bydgoszczy Kanałem Bydgoskim, gdzie ustępujący równinny pejzaż Łąk Nadnoteckich przechodzi w obszar Bydgoskiego Węzła Wodnego. Kierując się na śluzy Osowa Góra i Prądy, wpływamy w zurbanizowany obszar miasta. Przemysłowy po północnej oraz rolny po południowej stronie Kanału, zmienia się stopniowo w obszar mieszkaniowy. Brda w obszarze Bydgoszczy zmienia swój charakter oraz bieg z południkowego na równoleżnikowy. Brda południkowa to rzeka naturalna, od miejsca gdzie łączy się z Kanałem Bydgoskim i przybiera bieg równoleżnikowy jest już rzeką uregulowaną. Sukcesywnie zmieniając się, przybiera charakter miejski. Dwiema odnogami, regulowana śluzami i jazami, na dwóch różnych poziomach, tworzy i opływa Wyspę Młyńską. Płynąc w obszarze śródmiejskim, poprzecinana jest licznymi mostami. Następnie przepływa przez obszar przemysłowy, w dolnym biegu tworzy zalew Brdyujście, a po przepłynięciu Jazu Walcowego zasila swoimi wodami Wisłę. Bydgoski Tramwaj Wodny traktowany jest jako element systemu komunikacji miejskiej, a zarazem jako jedna z głównych atrakcji turystycznych. O popularności tego środka transportu świadczą liczby: 1570 godzin rejsów rocznie, w których uczestniczy ponad 40 tysięcy osób. Rejs tramwajem wodnym zaczynamy na Rybim Rynku. Stąd możemy wyruszyć w podróż trzema trasami: Słoneczną", Staromiejską" i Szlakiem śluz". Okres żeglugowy trwa w miesiącach letnich (przeważnie od maja do października). Rzeka Brda w centrum miasta.

Przechodzący przez rzekę symbol przystąpienia Polski do Unii Europejskiej. LINIA SŁONECZNA" Czas rejsu: 80 minut Podczas tego rejsu przyjrzeć się można historycznej oraz nowoczesnej nadrzecznej zabudowie, która nie zawsze pełni pierwotną funkcję. Głównym budynkiem stojącym przy najważniejszym nadrzecznym placu w mieście Rybim Rynku są spichrze z XVIII wieku o charakterystycznej konstrukcji szachulcowej. Piękno budynków, pełniących obecnie funkcje muzealne, podkreśla doskonale wkomponowana w otoczenie nowoczesna bryła szklane spichrze autorstwa Andrzeja Bulandy i Włodzimierza Muchy. Tuż obok tego budynku znajduje się niezwykle urokliwy, czerwony budynek w stylu manieryzmu niderlandzkiego Pałacyk Lloyda. Gmach wzniósł pod koniec XIX stulecia przedsiębiorca żeglugowy Otto Liedke. Po przeciwnej stronie Brdy znajduje się majestatyczny, ceglany gmach Poczty Głównej z końca XIX wieku. Po przepłynięciu pod pierwszym z mostów Bernardyńskim mijamy pałacyk nad Brdą z 1894 roku, w którym dawniej swoją siedzibę miało Bydgoskie Towarzystwo Wioślarskie. Na ostatnim odcinku naszej trasy znajduje się Hala Sportowo- Widowiskowa Łuczniczka. Tuż przy ostatnim przystanku tramwaju wodnego stoi luksusowy hotel, którego działalność prowadzona jest w odnowionym budynku dawnych Młynów Kentzera. Obiekt z 1916 roku reprezentuje typową architekturę przemysłową, charakterystyczną dla Bydgoszczy przełomu XIX i XX wieku. 07

LINIA STAROMIEJSKA" Czas rejsu: 75 minut Podróż Bydgoskim Tramwajem Wodnym rozpoczynamy na Rybim Rynku, obok zabytkowych spichrzy. Tuż przed pierwszym z mostów na tej trasie im. Jerzego Sulimy-Kamińskiego dostrzeżemy nietypową rzeźbę unoszącą się kilka metrów ponad taflą wody. Zaprzeczające prawom fizyki dzieło sztuki przedstawia postać linoskoczka trzymającego w jednej ręce tyczkę, a w drugiej strzały. Rzeźba została odsłonięta 1 maja 2004 roku dla upamiętnienia przystąpienia Polski do Unii Europejskiej. Po przepłynięciu pod mostem naszym oczom ukazuje się budynek Opery Nova, Jaz Farny z 1899 roku oraz gotycka Katedra św. Marcina i Mikołaja. Kolejnym z mijanych miejsc jest Wyspa Młyńska zielona enklawa z rozrzuconymi na jej terenie zabytkowymi obiektami. Większość z budynków spełnia obecnie funkcje muzealne. I tak np. w stojącym nad samą Brdą tzw. Białym Spichrzu z 1789 roku mieszczą się zbiory archeologiczne. Największym obiektem na wyspie, doskonale uzupełniającym jej niepowtarzalny klimat, są Młyny Rothera. Najważniejszym punktem rejsu, podczas którego podziwiamy wodny pejzaż miasta, jest śluzowanie. W śluzie miejskiej w 1915 roku statek podnoszony jest o 3,5 metra. Zabytkowy obiekt inżynieryjny umożliwia pokonywanie przez jednostki pływające różnicy poziomów wody, spiętrzonej za pomocą jazów znajdujących się na terenie Bydgoszczy. Kolejny przystanek znajduje się tuż przy moście Królowej Jadwigi. Chociaż w Bydgoszczy znajduje się ponad 30 różnego rodzaju mostów i kładek, to właśnie ten uznawany jest za najważniejszy w mieście. Swoją popularność zawdzięcza nie tylko swojemu efektownemu wyglądowi, lecz również bydgoskiemu pisarzowi Jerzemu Sulimie-Kamińskiemu, autorowi epopei pt. Most Królowej Jadwigi. Jednoprzęsłowa przeprawa zdobiona pięknymi latarniami oraz kutymi barierkami z herbem miasta oddana została do użytku w 1913 roku. Opera Nova, widok z rzeki Brda.

LINIA SZLAKIEM ŚLUZ" Czas rejsu: 120 minut Trasa Szlakiem śluz" jest najdłuższa z wszystkich trzech, na których pływa Bydgoski Tramwaj Wodny. Trasę obsługuje zbudowana w 1908 roku na przedmieściach Rostocku m/s Bydgoszcz". Po przepłynięciu pod mostem Królowej Jadwigi Brda zmienia znacząco swój charakter miejska zabudowa nie jest już tak gęsta. Można natomiast podziwiać walory przyrodnicze okolicy. Podczas rejsu mijamy jednak wiele interesujących obiektów inżynieryjnych. Pierwszym z nich jest kompleks trzech mostów kolejowych. Dwa z nich - zbudowane z cegły powstały odpowiednio w latach 1851 i 1872, dzięki czemu zaliczane są do najstarszych, czynnych konstrukcji tego typu na terenie Polski. Trzeci z mostów nawiązuje wyglądem do dwóch starszych, wykonany został jednak z żelbetonu. Kilkaset metrów dalej do rzeki Brdy wpływa Kanał Bydgoski. Najstarszy, czynny do dnia dzisiejszego, śródlądowy kanał wodny w Polsce został zbudowany w latach 1773-1774. Od 2005 roku znajduje się on w całości w rejestrze zabytków. Kilkadziesiąt metrów dalej czeka nas drugie na tej trasie śluzowanie. Przy ulicy Młyńskiej na bydgoskim osiedlu Okole znajduje się zabytkowa śluza nr 3 Okole". Zabytkowe urządzenia śluzowe na Starym Bydgoskim Kanale. Mosty kolejowe na rzece Brda.

ZABYTKOWA ŚLUZA NR 3 OKOLE" Płynąc dalej widzimy kolejne dwie przeprawy o konstrukcji kratownicowej. Pierwsza z nich zbudowana została w 1913 roku jako most kolejowy. Po wojnie jednak przebudowano go na most drogowy, a obok niego postawiono bliźniaczy most, który do dzisiaj pełni funkcję przeprawy kolejowej. Tuż przed rozwidleniem Starego i Nowego Kanału Bydgoskiego czeka nas ostatnie, trzecie, śluzowanie. Obiekt został zbudowany w 1915 roku. Podobnie jak w przypadku śluzy Okole różnica piętrzeń wynosi ponad 7,5 metra. Zaraz za śluzą Czyżkówko" - przy nowoczesnej przystani Gwiazda" - zlokalizowany jest ostatni z przystanków Bydgoskiego Tramwaju Wodnego. Z tego miejsca powrócić do centrum Bydgoszczy możemy na kilka sposobów: statkiem, tramwajem lub spacerem wzdłuż kanału.? CZY WIESZ, ŻE? Zbudowana w 1914 roku stanowi jedną z budowli hydrotechnicznych Kanału Bydgoskiego, umożliwiającą podniesienie (bądź obniżenie) statku o ponad 7,5 metra! Warto również pamiętać, że śluza ta była scenerią do 15. odcinka pt. Wysoka fala" kultowego serialu Czterej pancerni i pies". Scena, w której Gustlik wysadza śluzę nagrana została w roku 1969. Woda jest czynnikiem, wokół którego łączą się inne cechy, atrybuty i walory charakteryzujące Bydgoszcz, takie jak: Bydgoszcz muzyczna gdzie muzyka z Opery Nova poprzez okazały amfiteatr spływa wręcz do wody, dając możliwość występów na scenie zlokalizowanej na wodzie; Bydgoszcz sportowa gdzie wioślarstwo i kajakarstwo są jednymi z najstarszych i najważniejszych, uprawianych dyscyplin sportowych; Bydgoszcz, miasto finansów i biznesu gdzie budynek banku BRE, współczesna ikona miasta, zlokalizowany nad Brdą, nawiązujący do architektury spichrzy, został uznany za najlepszy w Polsce obiekt użyteczności publicznej dekady lat 90-tych; Bydgoszcz turystyczna gdzie turystyka wodna na Międzynarodowej Drodze Wodnej E 70 będzie jej głównym wyróżnikiem, a Bydgoszcz najważniejszym, turystycznym miejscem pobytowym lub przejazdowym; Bydgoszcz, lider rewitalizacji gdzie w działaniach rewitalizacyjnych Bydgoskiego Węzła Wodnego, obszarów przywodnych i przywracania nadwodnej tożsamości miasta jest w Polsce niekwestionowanym liderem; Bydgoszcz, miasto zieleni gdzie większość zieleni rekreacyjnej i parkowej, to zieleń związana bezpośrednio lub pośrednio z wodą; Opracował Stanisław Wroński oraz www.visitbydgoszcz.pl Fot. Robert Sawicki UMB, Bartosz Otlewski 10

Podwale 2 Św.Trójcy 4 ks.a. Kordeckiego Filarecka Rogali Garbary Chwytowo Królowej Jadwigi Św.Trójcy Ks. IgnacegoSkorupki Leszczyńskiego A. Czartoryskiego A. Naruszewicza Kącik A. Grottgera Poznańska Grudziądzka Podgórna STARE MIASTO Mennica 5 Tramwaj wodny Nowodworska Wyspa Młyńska Wąska Dworcowa 3 Nowy Rynek Marcinkowskiego Śluza Miejska Przyrzecze Ku Młynom H. Sienkiewicza Dworcowa Stary Rynek Podolska Warmińskiego Marszałka M. Focha Jezuica PodBlankami Trybunalska Farna Przesmyk Batorego WAŻNE ADRESY Malczewskiego Zduny Długa JanaKazimierza Lenartowicza Mostowa Kręta Zaułek Wały Jagiellońskie Pomorska Gdańska Pocztowa Magdzińskiego Grodzka Romualda Traugutta Przy Zamczysku 19.03.1981 r. 5 Tramwaj wodny Pl. Kościeleckich StaryPort Bernardyńska Rondo Bernardyńskie Kujawska Gdańska Z. Krasińskiego 1 Ks. Stanisława Konarskiego Gimnazjalna K. Libelta Mikołaja Reja Ks. PiotraSkargi 3Maja Rondo Jagiellonów Toruńska św. Floriana Babia Wieś Szwalbego Kołłątaja S. Staszica Reymonta M. Kopernika ks. R. Markwarta Asnyka ŚRÓDMIEŚCIE Moczyńskiego Urocza Rumińskiego WZGÓRZE WOLNOŚCI Port Lotniczy Wyspiańskiego Sielanka Al. Ossolińskich Rondo Ossolińskich Piotrowskiego Toruńska Żupy Berwińskiego ks. L. Sienki Ogińskiego Rondo Wielkopolskie F. Chopina BABIA WIEŚ Skwer Norkowskiego S. Moniuszki Krakowska Stadion KS Polonia Wyczółkowskiego Marii Skłodowskiej Curie M. Karłowicza Jagiellońska Jagiellońska 5 Tramwaj wodny / WaterTram al. Powstańców Wielkopolskich Kurpińskiego O. Kolberga Jurasza Łużycka Hala Sportowo Widowiskowa Łuczniczka 2 Toruńska 1 Bydgoskie Centrum Informacji ul. Batorego 2, 85-104 Bydgoszcz tel. +48 52 340-45-50 www.visitbydgoszcz.pl Urząd Żeglugi Śródlądowej w Bydgoszczy ul. ks. Konarskiego 1/3, 85-066 Bydgoszcz tel. +48 320-42-30 www.bydg.uzs.gov.pl 2 3 Regionalny Zarząd Gospodarki Wodnej w Gdańsku Nadzór Wodny BYDGOSZCZ ul. Łowicka 82, 85-776 Bydgoszcz tel. +48 365-21-90 kom. +48 508-268-299 Regionalny Zarząd Gospodarki Wodnej w Poznaniu Zarząd Zlewni Noteci w Bydgoszczy ul. Marcinkowskiego 1, 85-056 Bydgoszcz tel. +48 52 376-84-50 4 5 Marina Gwiazda ul. Bronikowskiego 45, 85-350 Bydgoszcz Bydgoski Tramwaj Wodny tel. 52 32-33-201 www.zdmikp.bydgoszcz.pl www.visitbydgoszcz.pl BYDGOSZCZ NA MIĘDZYNARODOWYCH IMPREZACH TARGOWO-WYSTAWIENNICZYCH W LATACH 2011-2012 Projekt jest współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Kujawsko-Pomorskiego na lata 2007-2013 oraz ze środków budżetu Miasta Bydgoszczy