Prowadzenie ewidencji księgowej w jednostkach organizacyjnych sfery budżetowej 343[01].Z2.02

MINISTERSTWO EDUKACJI NARODOWEJ Barbara Kozłowska Prowadzenie ewidencji księgowej w jednostkach organizacyjnych sfery budżetowej 343[01].Z2.02 Poradnik dla ucznia Wydawca Instytut Technologii Eksploatacji Państwowy Instytut Badawczy Radom 2006

Recenzenci: mgr Miroslawa Gastoł mgr Małgorzata Krzyżaniak Opracowanie redakcyjne: mgr Elżbieta Kozłowska Konsultacja: dr Elżbieta Sałata Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej Prowadzenie ewidencji księgowej w jednostkach organizacyjnych sfery budżetowej 343[01].Z2.02 zawartego w modułowym programie nauczania dla zawodu technik administracji. Wydawca Instytut Technologii Eksploatacji Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2006 1

SPIS TREŚCI 1. Wprowadzenie 3 2. Wymagania wstępne 5 3. Cele kształcenia 6 4. Materiał nauczania 7 4.1. Ogólne zasady systemu budżetowego 7 4.1.1. Materiał nauczania 7 4.1.2. Pytania sprawdzające 10 4.1.3. Ćwiczenia 10 4.1.4. Sprawdzian postępów 12 4.2. Zasady gospodarki finansowej jednostek budżetowych 13 4.2.1. Materiał nauczania 13 4.2.2. Pytania sprawdzające 18 4.2.3. Ćwiczenia 18 4.2.4. Sprawdzian postępów 21 4.3. Zasady gospodarki finansowej zakładów budżetowych i gospodarstw pomocniczych 22 4.3.1. Materiał nauczania 22 4.3.2. Pytania sprawdzające 22 4.3.3. Ćwiczenia 23 4.3.4. Sprawdzian postępów 25 4.4. Aktywa trwałe w jednostkach sektora finansów publicznych 26 4.4.1. Materiał nauczania 26 4.4.2. Pytania sprawdzające 30 4.4.3. Ćwiczenia 30 4.4.4. Sprawdzian postępów 32 4.5. Fundusze w jednostkach sfery budżetowej 33 4.5.1. Materiał nauczania 33 4.5.2. Pytania sprawdzające 35 4.5.3. Ćwiczenia 35 4.5.4. Sprawdzian postępów 36 4.6. Wynik finansowy i jego rozliczenie 37 4.6.1. Materiał nauczania 37 4.6.2. Pytania sprawdzające 40 4.6.3. Ćwiczenia 41 4.6.4. Sprawdzian postępów 42 4.7. Budżet samorządu terytorialnego 43 4.7.1. Materiał nauczania 43 4.7.2. Pytania sprawdzające 46 4.7.3. Ćwiczenia 46 4.7.4. Sprawdzian postępów 47 4.8. Ewidencja całościowa jednostek sfery finansów publicznych 48 4.8.1. Materiał nauczania 48 4.8.2. Pytania sprawdzające 48 4.8.3. Ćwiczenia 48 4.8.4. Sprawdzian postępów 49 5. Sprawdzian osiągnięć 50 6. Literatura 54 2

1. WPROWADZENIE Poradnik będzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy i zdobyciu umiejętności z zakresu ewidencji księgowej w jednostkach sfery budżetowej. W poradniku zamieszczono: wymagania wstępne, czyli wykaz umiejętności, jakie powinieneś posiadać, aby bez problemów korzystać z poradnika, cele kształcenia, czyli wykaz umiejętności, jakie ukształtujesz podczas pracy z poradnikiem, materiał nauczania, niezbędny skrót wiadomości teoretycznych do opanowania treści jednostki modułowej, zestaw pytań przydatnych do sprawdzenia, czy już opanowałeś podane treści, ćwiczenia, które pomogą Ci zweryfikować wiadomości teoretyczne oraz ukształtować umiejętności praktyczne, sprawdzian postępów, czyli pytania, które pozwolą sprawdzić stopień opanowanej przez Ciebie wiedzy, sprawdzian osiągnięć, czyli przykładowy zestaw pytań i zadań. Pozytywny wynik sprawdzianu potwierdzi, że dobrze pracowałeś podczas kolejnych lekcji zdobyłeś wiedzę i umiejętności z zakresu tej jednostki, literaturę uzupełniającą. Materiał nauczania zamieszczony w poradniku został omówiony w sposób ogólny. Podany zasób wiedzy powinien być poszerzany o dodatkowe informacje. Pragnąc rozwijać swoje umiejętności, powinieneś korzystać z literatury podanej w poradniku, jak również z innych źródeł. W trakcie nauki pomocny Ci będzie nauczyciel, który odpowie na Twoje pytania, rozwieje Twoje wątpliwości oraz wskaże Ci dodatkowe źródła informacji. Zamieszczone w poradniku Pytania sprawdzające pozwolą Ci na skontrolowanie, czy posiadasz wystarczającą wiedzę, która pozwoli Ci przystąpić do wykonania ćwiczeń. Jeśli Twoje odpowiedzi będą pozytywne, to możesz rozpocząć wykonywanie ćwiczeń, a jeżeli odpowiedzi będą negatywne, to musisz uzupełnić wiedzę. Po samodzielnym sprawdzeniu stanu wiedzy możesz przystąpić do wykonywania ćwiczeń praktycznych, których celem jest utrwalenie informacji teoretycznych. Ćwiczenia zawarte w poradniku mają zróżnicowany charakter. Występują ćwiczenia, które należy wykonać w oparciu o informacje wyszukane w ustawach, rozporządzeniach i innych aktach prawnych, w oparciu o informacje zdobyte z Internetu, a także ćwiczenia, w których należy posługiwać się pakietem komputerowym MS Office oraz komputerowym programem finansowo-księgowym. Po wykonaniu zestawu ćwiczeń masz możliwość sprawdzić swoje postępy odpowiadając na pytania zawarte w sprawdzianie postępów, zamieszczone na końcu każdego podrozdziału. Po określeniu poziomu swoich postępów będziesz wiedział jaką wiedzę i umiejętności zdobyłeś, a jakie treści musisz jeszcze uzupełnić. Na zakończenie jednostki możesz w celu sprawdzenia swojej wiedzy i umiejętności wykonać przykładowy test zamieszczony w poradniku, który zawiera różnego rodzaju zadania i pozwoli określić, w jakim stopniu opanowałeś wiedzę i umiejętności. 3

343[01].Z2 Ekonomiczne podstawy funkcjonowania jednostek organizacyjnych 343[01].Z2.01 Prowadzenie pełnej ewidencji zdarzeń gospodarczych w przedsiębiorstwie 343[01].Z2.02 Prowadzenie ewidencji księgowej w jednostkach organizacyjnych sfery budżetowej 343[01].Z2.03 Gromadzenie danych statystycznych i ich wykorzystywanie w procesach decyzyjnych 343[01].Z2.04 Sporządzanie sprawozdań finansowych, statystycznych i budżetowych 343[01].Z2.05 Przeprowadzanie analizy ekonomicznofinansowej Schemat układu jednostek modułowych w modelu Ekonomiczne podstawy funkcjonowania jednostek organizacyjnych 4

2. WYMAGANIA WSTĘPNE Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej, powinieneś umieć: korzystać z różnych źródeł informacji, posługiwać się pojęciami z zakresu rachunkowości, ewidencjonować aktywa, pasywa, koszty i przychody w przedsiębiorstwie, klasyfikować i rozróżniać dokumenty występujące w ewidencji księgowej, ustalać wynik finansowy przedsiębiorstwa, sporządzać zestawienie obrotów i sald w przedsiębiorstwie, sporządzać bilans przedsiębiorstwa, obsługiwać komputer i korzystać z pakietu MS Office, korzystać z Internetu. 5

3. CELE KSZTAŁCENIA W wyniku realizacji programu jednostki modułowej, powinieneś umieć: określić podstawy prawne rachunkowości budżetowej, wskazać różnice w budowie planu kont jednostek sfery budżetowej, posługiwać się klasyfikacją budżetową, rozróżnić formy organizacyjne jednostek sektora finansów publicznych, rozróżnić metody budżetowania, określić dysponentów środków budżetowych, zastosować zasady dokonywania wydatków budżetowych, określić źródła dochodów w jednostkach sfery budżetowej, zaewidencjonować wydatki budżetowe, zaewidencjonować dochody budżetowe, zaksięgować kredyty budżetowe, określić funkcję rachunku dochodów i rachunku wydatków budżetowych, ustalić i rozliczyć wynik finansowy w jednostkach sektora finansów publicznych, zaewidencjonować rezerwy i fundusze w jednostkach sektora finansów publicznych, określić rodzaje, tryb i zakres kontroli budżetowej, zastosować do ewidencji działalności jednostek sfery budżetowej komputerowe programy finansowo-księgowe. 6

4. MATERIAŁ NAUCZANIA 4.1. Ogólne zasady systemu budżetowego 4.1.1. Materiał nauczania Rachunkowość budżetowa W jednostkach gospodarczych podstawowym systemem informacji jest rachunkowość. Prowadzenie rachunkowości oznacza obowiązek ewidencji zdarzeń gospodarczych zgodnie z obowiązującym prawem i zasadami rachunkowości. Podstawowym zadaniem rachunkowości budżetowej jest dostarczanie informacji o wykonaniu planów i o realizacji budżetu, kontrola oraz sporządzanie sprawozdań i ich analiza. Wyróżnić możemy trzy rodzaje rachunkowości budżetowej: 1) rachunkowość wykonania budżetu państwa i budżetów jednostek samorządu terytorialnego przedmiotem tej rachunkowości są procesy gromadzenia i wydatkowania środków budżetowych oraz ustalanie wyniku wykonania budżetu (nadwyżek lub niedoborów); 2) rachunkowość jednostek budżetowych, zakładów budżetowych, gospodarstw pomocniczych jednostek budżetowych występuje tu plan finansowy dochodów i wydatków budżetowych oraz przychodów i kosztów, przedmiotem tej rachunkowości jest gromadzenie i wydatkowanie środków pieniężnych, ewidencja składników aktywów trwałych i obrotowych, ewidencja przychodów i kosztów oraz ewidencja rozrachunków. 3) rachunkowość organów podatkowych prowadzą ją urzędy skarbowe i gminy, należą do niej ewidencja podatków i opłat należnych budżetowi państwa lub budżetom gmin. W urzędach gmin występują wszystkie trzy rodzaje rachunkowości budżetowej. W rachunkowości budżetowej należy przyjąć założenia, że: budżet wykonują organy finansowe, plany finansowe dochodów i wydatków budżetowych oraz przychodów i kosztów wykonują jednostki budżetowe, zakłady budżetowe, gospodarstwa pomocnicze, a podatki oraz niepodatkowe dochody budżetowe pobierają organy podatkowe (urzędy skarbowe, urzędy gmin). Podstawy prawne dotyczące rachunkowości budżetowej Ogólne zasady prowadzenia rachunkowości w Polsce wyznacza ustawa o rachunkowości z dnia 29 września 1994 r. (DzU Nr 121, poz. 591 z poźn. zm.). Określone w tej ustawie zasady muszą być przestrzegać m.in. przez: gminy, powiaty, województwa i ich związki oraz gminne, powiatowe, wojewódzkie jednostki budżetowe, gospodarstwa pomocnicze, zakłady budżetowe, fundusze celowe. Wymienione jednostki sfery budżetowej muszą jednocześnie przestrzegać ustawy z dnia 30 czerwca 2005 r. o finansach publicznych (DzU Nr 249, poz. 2104 z poźn. zm.) oraz szczegółowych wymagań zawartych w rozporządzeniach Ministra Finansów między innymi: Rozporządzenie Ministra Finansów z dn. 28 lipca 2006 r. w sprawie szczegółowych zasad rachunkowości oraz planów kont dla budżetu państwa, budżetów jednostek samorządu terytorialnego oraz niektórych jednostek sektora finansów publicznych (DzU Nr 142, poz. 1020), Rozporządzenie Ministra Finansów z dnia 29 czerwca 2006 r. w sprawie gospodarki finansowej jednostek budżetowych, zakładów budżetowych i gospodarstw pomocniczych oraz trybu postępowania przy przekształcaniu w inną formę organizacyjno-prawną (DzU Nr 116, poz.783) i inne wymienione w pkt.6 poradnika. Prowadząc rachunkowość jednostek sfery budżetowej, należy korzystać z innych aktów prawnych między innymi z: ustawy o postępowaniu egzekucyjnym w administracji, ustawy o kontroli skarbowej, ustawy o regionalnych izbach obrachunkowych, ustawy o zamówieniach publicznych itp. 7

Plan kont Właściwa konstrukcja planu kont pozwala na uzyskanie z określonych kont właściwych informacji. Zgodnie z rozporządzeniem Ministra Finansów z dn. 28 lipca 2006 r. w sprawie szczegółowych zasad rachunkowości oraz planów kont dla budżetu państwa, budżetów jednostek samorządu terytorialnego oraz niektórych jednostek sektora finansów publicznych (DzU Nr 142, poz. 1020), istnieje swoboda w budowie planu kont. W załącznikach do tego rozporządzenia występuje wzorcowy plan kont, który można rozbudowywać lub zmniejszyć do potrzeb jednostki. Istnieją następujące plany kont: plan kont dla budżetu państwa i budżetów jednostek samorządu terytorialnego oraz plan kont dla jednostek budżetowych, zakładów budżetowych i gospodarstw pomocniczych, plan kont dla placówek, czyli jednostek budżetowych mających siedzibę poza granicami Polski. Wykaz głównych grup (zespołów) kont do ewidencji budżetu jednostek samorządu terytorialnego: Konta bilansowe: Zespół 1 Środki pieniężne i rachunki bankowe, Zespół 2 Rozrachunki i roszczenia, Zespół 9 Dochody, wydatki budżetu, rozliczenia międzyokresowe oraz wynik z wykonania budżetu, fundusze pomocowe i prywatyzacja. Konta pozabilansowe: 991 Planowane dochody budżetu, 992 Planowane wydatki budżetu, 993 Rozliczenia z innymi budżetami. Plan kont wskazuje, że ewidencja budżetu jednostek samorządu terytorialnego sprowadza się do dochodów i wydatków budżetowych. Wykaz głównych grup (zespołów) kont dla jednostek budżetowych, zakładów budżetowych, gospodarstw pomocniczych przedstawia się następująco: Konta bilansowe: Zespół 0 Majątek trwały, Zespół 1 Środki pieniężne i rachunki bankowe, Zespół 2 Rozrachunki i roszczenia, Zespół 3 Materiały i towary, Zespół 4 Koszty wg rodzajów i ich rozliczenie, Zespół 5 Koszty wg typów działalności i ich rozliczenie, Zespól 6 Produkty, Zespół 7 Przychody i koszty ich uzyskania, Zespół 8 Fundusze, rezerwy i wynik finansowy. Konta pozabilansowe: 980 Plan finansowy wydatków budżetowych, 980 Plan finansowy niewygasających wydatków, 995 Zaangażowanie środków zakładów budżetowych gospodarstw pomocniczych, 996 Zaangażowanie dochodów własnych jednostek budżetowych, 997 Zaangażowanie środków funduszy pomocowych, 998 Zaangażowanie wydatków budżetowych roku bieżącego, 999 Zaangażowanie wydatków budżetowych przyszłych lat. Klasyfikacja i charakterystyka jednostek organizacyjnych gospodarki budżetowej Jednostki sektora finansów publicznych to: jednostki budżetowe, w których mogą być powoływane gospodarstwa pomocniczych, zakłady budżetowe i fundusze celowe. Jednostki budżetowe są to takie jednostki organizacyjne, których wydatki są wydatkami budżetu (państwa lub jednostki samorządu terytorialnego), a dochody dochodami budżetu, przy czym wysokość ich wydatków nie zależy od wysokości ich dochodów. Taki sposób finansowania określa się mianem metody budżetowania brutto. Możemy wyróżnić państwowe jednostki budżetowe i samorządowe jednostki budżetowe. Jednostkami budżetowymi są: szkoły, sądy itp. Podstawą gospodarki finansowej jednostek budżetowych jest plan finansowy (plan dochodów i wydatków), ale wydatki tu nie są zależne od dochodów. Plan finansowy ustala kierownik jednostki. Prawo budżetowe zezwala na istnienie gospodarki pozabudżetowej. Jednostki gospodarki pozabudżetowej pokrywają swoje koszty z własnych przychodów. Nadwyżkę przychodów nad kosztami (zysk) pomniejszoną o niezbędny stan środków obrotowych odprowadzają do budżetu. Jest to tzw. metoda budżetowania netto. Podstawowe formy działalności pozabudżetowej to: 8

Gospodarstwa pomocnicze prowadzą działalność podstawową lub uboczną jako jednostki wyodrębnione finansowo i organizacyjnie z jednostki budżetowej. Pokrywają koszty działalności z przychodów osiągniętych ze sprzedaży produktów i usług. Gospodarstwa te zajmują się działalnością o charakterze produkcyjno-usługowym np. produkcja rolna, leśna, ogrodnicza. Przykładowe gospodarstwa pomocnicze to warsztaty przy szkołach, zakłady remontowo-budowlane przy jednostkach administracji państwowej i samorządowej itp. Zakłady budżetowe nie są podmiotami samodzielnymi, ale finansują swoją działalność gospodarczą z uzyskanych wpływów (bez obowiązku odprowadzania ich do budżetu). Zakłady budżetowe realizują zadania państwowe i zadania samorządów terytorialnych. Do zakładów budżetowych można zaliczyć żłobki, przedszkola, zakłady wodociągowe, zakład komunikacji lokalnej itp. Fundusze celowe powoływane w formie ustawy np. Fundusz Pracy, Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych. Przeznaczone są na zadania finansowane ze środków publicznych. Klasyfikacja budżetowa Klasyfikacja budżetowa to jednolity system symboli cyfrowych i nazw stosowany do zapewnienia przejrzystości przepływu środków budżetowych. Dochody i wydatki budżetowe, przychody i rozchody oraz środki pochodzące ze źródeł zagranicznych klasyfikowane są wg działów, rozdziałów i paragrafów, a w budżecie państwa dodatkowo wg części. Klasyfikacja wyróżnia części budżetowe, które są oznaczone symbolem cyfrowym od 01 do 98. Działy klasyfikacji budżetowej określone są symbolem trzycyfrowym od 010 do 926 i odpowiadają działom określonym wg PKD (Polska Klasyfikacja Działalności) np. 010 Rolnictwo i łowiectwo, 500 Handel, 730 Nauka, 801 Oświata i wychowanie, 851 Ochrona zdrowia. Działy dzielą się na rozdziały, które odpowiadają rodzajom działalności wyodrębnionej w PKD. Rozdziały oznacza się 5-cyfrowymi symbolami, np. w dziale 851 będą następujące rozdziały: 851 11 Szpitale ogólne, 851 12 Szpitale kliniczne itd. W poszczególnych rozdziałach występują paragrafy dochodów, przychodów i środków oraz paragrafy wydatków i środków oznaczone symbolem 4-cyfrowym. Klasyfikacja budżetowa ma również charakter rodzajowy. Klasyfikacja rodzajowa dochodów wskazuje, jakie są źródła dochodów budżetowych. Klasyfikacja rodzajowa wydatków określa, na jakie cele przeznaczone są wydatki. Dysponenci środków budżetowych Jednostki budżetowe na finansowanie swojej działalności otrzymują środki z budżetu i nazywa się je dysponentami środków budżetowych. Dysponentami środków budżetowych są dysponenci główni czyli państwowe jednostki budżetowe, np. ministrowie, wojewodowie. Oprócz dysponentów głównych są dysponenci II i III stopnia. Dysponenci II stopnia to jednostki budżetowe podległe dysponentom głównym, np. kuratoria oświaty. Dysponenci II stopnia nie występują w budżecie samorządu terytorialnego. Dysponenci III stopnia to jednostki budżetowe podległe dysponentom II-go stopnia lub bezpośrednio dysponentom głównym. Kontrola gospodarki budżetowej Kontrola gospodarki budżetowej ma na celu ustalenie stanu rzeczywistego w stosunku do stanu obowiązującego oraz porównanie tych stanów i wyjaśnienie przyczyn stwierdzonych rozbieżności. Można wyróżnić kilka rodzajów kontroli, tzn.: kontrolę zewnętrzną i wewnętrzną, kontrolę kompleksową, problemową, doraźną i sprawdzającą oraz kontrolę wstępną, bieżącą i następną. W ustawie o finansach publicznych występuje pojęcie kontroli. Wykonanie budżetu państwa podlega kontroli bieżącej i następnej. Kontroli budżetu państwa dokonują: NIK, NBP, minister finansów, Sejm i Senat. Budżet jednostki samorządu terytorialnego podlega kontroli wstępnej, bieżące 9

i następnej. Kontroli budżetu jednostki samorządu terytorialnego dokonują: regionalne izby obrachunkowe, zarząd jednostki samorządu terytorialnego, bank sprawujący bankową obsługę budżetu oraz organ stanowiący jednostki samorządu terytorialnego. Kontrola wstępna dotyczy operacji, które dopiero mają być wykonane. Kontrola bieżąca dotyczy operacji w trakcie ich wykonania lub zaraz po ich wykonaniu. Kontrola następna dotyczy operacji już wykonanych. Kontrola zewnętrzna to taka, której podmiotem jest zewnętrzny organ kontrolujący, np. RIO (Regionalne Izby Obrachunkowe). Kontrola wewnętrzna to kontrola prowadzona przez pracowników danej jednostki, np. głównego księgowego. Kontrola wewnętrzna prowadzona jest zgodnie z przyjętymi procedurami wewnętrznymi. Procedura to sposób, tok postępowania podczas przeprowadzania kontroli. Opracowana procedura kontroli może składać się np. z procedury wstępnej, która będzie określała ocenę zaciągania zobowiązań i dokonywania wydatków ze środków publicznych, procedury kontroli procesów gromadzenia i pobierania środków publicznych, procedurę kontroli finansowej dotyczącej wydatkowania środków publicznych i procedury kontroli finansowej dotyczącej procesów gospodarowania mieniem. Procedura taka zawiera informacje, kto dokonuje kontroli, zasady dokonania kontroli m.in. jakie informacje należy zebrać, jakie dokumenty należy sprawdzić i przeanalizować oraz jak dokonać oceny gospodarowania. Ustawa o finansach publicznych nakłada na kierowników jednostek sektora finansów publicznych obowiązek wprowadzenia szczegółowych procedur wewnętrznej kontroli finansowej w formie pisemnych instrukcji i regulaminów. Regulamin kontroli wewnętrznej powinien zawierać zasady działania służb kontrolnych, rodzaje, formy, funkcje i cele kontroli wewnętrznej, obowiązki kontrolujących, tryb wnoszenia i rozpatrywania zastrzeżeń do ustaleń kontrolnych. 4.1.2. Pytania sprawdzające Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń. 1. Co to jest rachunkowość budżetowa i jakie są jej rodzaje? 2. Jakich ustaw związanych z rachunkowością muszą przestrzegać jednostki sfery budżetowej? 3. Co to jest plan kont i jakie ich rodzaje występują w rachunkowości budżetowej? 4. Jakie znasz jednostki sektora finansów publicznych i czym się charakteryzują? 5. Co to jest klasyfikacja budżetowa? 6. Kto jest dysponentem środków budżetowych? 7. Jaki są rodzaje kontroli gospodarki budżetowej? 8. Kto może dokonać kontroli budżetu państwa i budżetu jednostki samorządu terytorialnego? 9. Co to są procedury kontroli gospodarki budżetowej? 4.1.3. Ćwiczenia Ćwiczenie 1 Wskaż różnice i podobieństwa w budowie planu kont jednostek sfery budżetowej. Sposób wykonania ćwiczenia Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś: 1) zapoznać się z wzorcowymi planami kont dla jednostek samorządu terytorialnego i dla jednostek budżetowych, zakładów budżetowych i gospodarstw pomocniczych, 2) wyszukać różnice i podobieństwa w planach kont, 3) sporządzić przy użyciu komputera tabelę zawierającą różnice i podobieństwa, 4) wydrukować wykonane zadanie, 5) porównać wykonane zadanie z innymi. 10

Wyposażenie stanowiska pracy: komputer z oprogramowaniem MS Office, drukarka, literatura zgodna z punktem 6 Poradnika dla ucznia. Ćwiczenie 2 Wyszukaj na stronie internetowej Ministerstwa Finansów obowiązujące aktualnie regulacje prawne dotyczące klasyfikacji budżetowej i uzupełnij tabelę dotyczącą klasyfikacji rodzajowej wydatków. Dział Rozdział Paragraf Resort Komenda Powiatowa Policji Zakupy Straż Miejska Wynagrodzenia Składki na ubezpieczenia społeczne Fundusz Pracy Szkoła Podstawowa Dożywianie dzieci Dofinansowanie świetlicy Amortyzacja urządzeń Sposób wykonania ćwiczenia Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś: 1) odszukać teksty aktów prawnych w Internecie, 2) zapoznać się z obowiązującą klasyfikacją budżetową, 3) wyszukać dane potrzebne do uzupełnienia tabeli, 4) wpisać do tabeli działy, rozdziały, paragrafy, 5) porównać swoja pracę z innymi. Wyposażenie stanowiska pracy: komputer z dostępem do Internetu, tabela do uzupełnienia, literatura zgodna z punktem 6 Poradnika dla ucznia. Ćwiczenie 3 Wyszukaj na dowolnej stronie internetowej opracowaną procedurę wewnętrznej kontroli finansowej w jednostkach sektora finansów publicznych oraz opracuj procedury kontroli dotyczącej sprawdzenia prawidłowości dokonywania wydatków ze środków publicznych w urzędzie gminy. Sposób wykonania ćwiczenia Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś: 1) przeczytać uważnie ćwiczenie, 2) odszukać w ustawie o finansach publicznych artykuły dotyczące kontroli wewnętrznej, 3) odszukać w Internecie opracowane procedury wewnętrznej kontroli finansowej, 4) opracować, stosując edytor tekstu MS Word, procedurę kontroli wydatków, 5) wydrukować wykonane zadanie, 6) porównać rozwiązanie z innymi uczniami. 11

Wyposażenie stanowiska pracy: komputer z dostępem do Internetu, drukarka, ustawa o finansach publicznych, literatura zgodna z punktem 6 Poradnika dla ucznia. 4.1.4. Sprawdzian postępów Czy potrafisz: Tak Nie 1) określić, czym zajmuje się rachunkowość budżetowa? 2) podać najważniejsze akty prawne dotyczące rachunkowości budżetowej? 3) scharakteryzować różnice w planach kont występujących w rachunkowości budżetowej? 4) zdefiniować pojęcie klasyfikacji budżetowej? 5) nazwać dysponentów środków budżetowych? 6) omówić, na czym polega kontrola budżetowa? 7) opracować procedury kontroli wydatków w urzędzie gminy? 12

4.2. Zasady gospodarki finansowej jednostek budżetowych 4.2.1. Materiał nauczania Zasady gospodarki finansowej jednostek budżetowych Jednostki budżetowe wykonują swoje zadania głównie w sferze nieprodukcyjnej, w takich dziedzinach, jak: oświata, wychowanie, opieka zdrowotna, kultura, opieka społeczna, nauka, sądownictwo, obrona narodowa, administracja itp. W jednostkach budżetowych obowiązuje metoda budżetowania brutto, która polega na tym, że jednostki budżetowe nie pokrywają swoich wydatków z osiągniętych dochodów. Wydatki pokrywają ze środków otrzymanych z budżetu, a uzyskane dochody przekazują do budżetu. Środki budżetowe nie wykorzystane do końca roku podlegają zwrotowi do budżetu. Jednostki budżetowe mogą zaciągać zobowiązania do wysokości planowanych wydatków pomniejszonych o wydatki na wynagrodzenia i obligatoryjne wypłaty. Pokrywają wydatki zgodnie z planem finansowym ze swojego rachunku bieżącego. Plan finansowy jednostek budżetowych ma charakter kasowy, przedstawia dochody i wydatki. Wydatki jednostek budżetowych są wydatkami budżetu, a dochody dochodami budżetu. Jednostki budżetowe mogą osiągać dochody z mienia, czyli najmu lub dzierżawy, dochody ze sprzedaży rzeczy i praw. Od 2005 roku jednostki budżetowe mogą realizować tzw. dochody własne i tworzyć fundusze motywacyjne. Dochodami własnymi są: opłaty za udostępnienie dokumentacji przetargowej, spadki, zapisy, darowizny w postaci pieniężnej, odszkodowania za uszkodzone lub utracone mienie. Dochody własne jednostki budżetowe gromadzą na wyodrębnionym rachunku bankowym Rachunku dochodów własnych jednostki budżetowej. Decyzję o założeniu takiego rachunku podejmuje kierownik. Dochody te przeznacza się na finansowanie wydatków bieżących, cele wskazane przez darczyńcę i remonty. Wydatki jednostek budżetowych to głównie wynagrodzenia pracowników i narzuty na wynagrodzenia, zakup materiałów, energii, środków trwałych i wartości niematerialnych i prawnych, nagrody i wydatki nie zaliczane do wynagrodzeń, koszty podróży służbowych, odsetki od nieterminowych wpłat, kary i odszkodowania wypłacone osobom fizycznym. Ujęte w planie finansowym, a niezrealizowane wydatki wygasają do końca roku, oprócz wydatków, których źródłem finansowania są dochody własne. Plan finansowy jednostki budżetowej Plan finansowy, czyli plan dochodów i wydatków jednostki budżetowej jest to dokument, w którym jednostka określa planowane wielkości z podziałem na działy, rozdziały, paragrafy klasyfikacji budżetowej. Plan dochodów i wydatków budżetowych składa się z czterech części: część A zawiera dane planu gospodarczego, liczbę etatów oraz normy budżetowe, część B zawiera wykaz planowanych wydatków budżetowych wg paragrafów, część C zawiera wykaz planowanych dochodów wg paragrafów klasyfikacji dochodów, część D zawiera dokładne wyjaśnienia i uzasadnienia do części B i C. Plan finansowy jednostki budżetowej ustala się na jeden rok kalendarzowy. Zasady ewidencji dochodów i wydatków jednostek budżetowych Ewidencję dochodów i wydatków jednostek budżetowych prowadzi się na kontach zespołu I oraz zespołu II. Do ewidencji dochodów i wydatków służą konta: Konto 130 Rachunek bieżący jednostek budżetowych służy do ewidencji wpłat i wypłat na rachunek w banku środków pieniężnych z tytułu dochodów i wydatków budżetowych jednostek budżetowych. Po stronie DT tego konta ujmuje się wpływy środków budżetowych, wpływy z tytułu odsetek od środków zgromadzonych na rachunku bankowym, wpłaty odsetek za zwłoką w nieterminowym regulowaniu należności, wpłaty z tytułu zrealizowanych przez jednostkę dochodów, dotacje. Po stronie CT tego konta ujmuje się zrealizowane na podstawie planów finansowych wydatki budżetowe jednostki, przelew środków przez dysponentów wyższego stopnia 13

na rzecz dysponentów niższego stopnia, urzędów skarbowych, przekazanie dotacji budżetowej. Do konta Rachunek bieżący jednostek budżetowych prowadzi się dwa subkonta celem odrębnego ujęcia dochodów i wydatków: subkonto dochodów, którego saldo DT oznacza stan środków budżetowych z tytułu zrealizowanych dochodów i subkonto wydatków, którego saldo DT oznacza stan środków budżetowych otrzymanych na realizację wydatków budżetowych niewykorzystanych do końca roku. Konto 222 Rozliczenie dochodów budżetowych służy do rozliczenia jednostki budżetowej z tytułu zrealizowanych dochodów. Po stronie DT tego konta ujmuje się przelewy dochodów budżetowych, które przekazuje się okresowo na rachunek dochodów budżetowych. Po stronie CT tego konta ujmuje się przeniesienie zrealizowanych dochodów budżetowych na fundusz jednostki na podstawie sprawozdań okresowych. Konto wykazuje saldo DT, które oznacza stan dochodów budżetowych, zrealizowanych, a nie przelanych na rachunek urzędu skarbowego lub rachunek budżetu samorządu terytorialnego. Konto 223 Rozliczenie wydatków budżetowych służy do rozliczenia jednostki budżetowej ze środków otrzymanych na pokrycie wydatków budżetowych. Po stronie DT tego konta ujmuje się okresowe przelewy środków budżetowych dla dysponentów niższego stopnia na pokrycie ich wydatków, zwroty na rachunek dysponenta wyższego stopnia niewykorzystanych środków do końca roku, a otrzymanych na wydatki budżetowe, okresowe przeniesienie wydatków budżetowych zrealizowanych. Po stronie CT tego konta ujmuje się okresowe wpływy środków budżetowych od dysponenta wyższego stopnia lub na pokrycie wydatków budżetowych jednostki, zwrot od dysponentów niższego stopnia niewykorzystanych środków. Konto wykazuje saldo CT, które oznacza stan środków budżetowych otrzymanych od dysponenta wyższego stopnia, nie przekazanych dysponentom niższego stopnia oraz środków przeznaczonych na pokrycie wydatków danej jednostki budżetowej, lecz niewykorzystanych i nie zwróconych do końca roku. Ewidencja wydatków w jednostkach budżetowych: 1) ewidencja przelewu środków na wydatki jednostki budżetowej do wysokości zatwierdzonego planu finansowego. Rozliczenie wydatków budżetowych 1 Rachunek bieżący jednostek budżetowych 2) ewidencja środków budżetowych wykorzystanych zgodnie z planem finansowym wydatków budżetowych: a) pobranie środków pieniężnych do kasy lub na rachunek, b) zapłata zobowiązań, c) zapłata przelewem za zakup składników majątku trwałego i obrotowego, d) opłacone koszty bieżącej działalności i pozostałej działalności, e) przelew dotacji budżetowych. 14

Rachunek bieżący jednostek budżetowych 2a Kasa, Rachunek bieżący, Rachunek środków funduszy specjalnego przeznaczenia Rachunek bieżący jednostek budżetowych 2b Konta zespołu 2 Rozrachunki i roszczenia Rachunek bieżący jednostek budżetowych 2c Konta zespołu 3 Materiały, Środki trwałe Rachunek bieżący jednostek budżetowych Koszty zespołu 4 Koszty zespołu 7 2d Rachunek bieżący jednostek budżetowych 2e Dotacje budżetowe oraz środki z budżetu na inwestycje 3) ewidencja pokrycia strat nadzwyczajnych Rachunek bieżący jednostek budżetowych 3 Straty i zyski nadzwyczajne oraz wynik finansowy 4) ewidencja przeksięgowania zrealizowanych wydatków budżetowych na podstawie sprawozdania o wydatkach budżetowych. Rozliczenie wydatków budżetowych 4 Fundusz jednostki 5) ewidencja zwrotu nie wykorzystanych środków budżetowych na rachunek dysponenta wyższego stopnia. Rachunek bieżący jednostek budżetowych 5 Rozliczenie wydatków budżetowych Ewidencja analityczna wydatków budżetowych prowadzona jest w specjalnych urządzeniach księgowych, czyli kartach wydatków i rejestrach wydatków. Karta wydatków prowadzona jest odrębnie dla każdego paragrafu klasyfikacji w ramach danego rozdziału. Rejestr wydatków prowadzony jest odrębnie dla każdego rozdziału z podziałem na paragrafy. 15

Jednostka budżetowa... Karta wydatków Budżetu... Plan roczny w zł... Rok... Dział...Rozdział...Paragraf... Dziennik Treść Wydatki Wolne Koszty Nr Data Data wyciągu Wydatki (czarno) środki Poz. 1 płace Poz. 2 godz. Poz. 3 wypł. Poz. 4... Poz. 5... bankowego zwroty zasadn. nadlicz. wynagr (czerwono). 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 Do przeniesienia Rejestr wydatków Data Nr dowodu Treść Dt Razem Plan Ct Do przeniesienia Rejestr kosztów Konta 400 Koszty wg rodzajów Lp. Data Nr dokumentu Treść Razem Ewidencja dochodów w jednostkach budżetowych: 1) naliczenie dochodów budżetowych Przychody i koszty finansowe 1 Należności z tytułu dochodów budżetowych 2) przyjęcie do kasy dochodów uprzednio: a) naliczonych, b) nienaliczonych. Należności z tytułu dochodów budżetowych Kasa. 2a Przychody i koszty finansowe Kasa. 2b 16

3) zrealizowane dochody budżetowe z tytułu wpłat dochodów (wpływy na subkoncie dochodów): a) przyjętych do kasy, b) uprzednio naliczonych, c) uprzednio nienaliczonych. Rachunek bieżący jednostek budżetowych Kasa. 3a Należności z tytułu dochodów budżetowych Przychody i koszty finansowe 3b 3c Rachunek bieżący jednostek budżetowych Rachunek bieżący jednostek budżetowych 4) przelew zrealizowanych dochodów do urzędu skarbowego lub do budżetu jednostki samorządu terytorialnego. Rachunek bieżący jednostek budżetowych 4 Rozliczenie dochodów budżetowych 5) przeksięgowanie zrealizowanych dochodów budżetowych na podstawie sprawozdania budżetowego o dochodach. Rozliczenie dochodów budżetowych 5 Fundusz jednostki 6) przeksięgowanie zrealizowanych dochodów na koniec roku. Straty i zyski nadzwyczajne oraz wynik finansowy 6 Przychody i koszty finansowe 7) przeksięgowanie wyniku finansowego w następnym roku. Straty i zyski nadzwyczajne oraz wynik finansowy Fundusz jednostki 7 Ewidencja dochodów budżetowych prowadzona jest w specjalnych urządzeniach księgowych, czyli kartach dochodów i rejestrach dochodów. 17

Jednostka budżetowa...karta dochodów za rok Budżetu... Dział...Rozdział...Paragraf...Nazwa należności Lp. Data Treść Należności Uiszczenia Saldo Należności Należności i przypisy Odpisy Wpłaty Zwroty całości uboczne Odsetki Rejestr dochodów Lp. Dłużnik Do przeniesienia Koszty egzekucji Saldo Saldo początkowe Przypisy Odpisy Zwroty końcowe Termin Suma Data Nr Termin Su Data Nr Su Data Nr Su Dt Ct płatności doku- płatnoścmen- ma doku- ma doku- ma men- tu Dt Ct men- tu tu Sumy okreso -we 4.2.2. Pytania sprawdzające Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń. 1. Jaka metoda budżetowania obowiązuje w jednostkach budżetowych i na czym ona polega? 2. Jakie rodzaje dochodów i wydatków występują w jednostkach budżetowych? 3. Co to jest plan dochodów i wydatków budżetowych i z jakich części się składa? 4. Jak funkcjonują konta: Rachunek bieżący jednostek budżetowych, Rozliczenie dochodów budżetowych, Rozliczenie wydatków budżetowych? 5. W jaki sposób ewidencjonuje się dochody i wydatki jednostek budżetowych? 6. W jaki sposób prowadzi się ewidencję analityczną dochodów i wydatków jednostek budżetowych? 4.2.3. Ćwiczenia Ćwiczenie 1 Wpisz do tabeli symbole kont, na których należy zaksięgować operacje gospodarcze po stronie Dt i Ct. Lp. Treść operacji gospodarczej Kwota Dt Ct 1. WB. Otrzymano środki budżetowe na pokrycie wydatków jednostki. 100.000,- 2. WB. Uregulowano przelewem koszty energii elektrycznej. 12.000,- 3. KP, WB. Podjęto z rachunku bieżącego do kasy. 25.000,- 4. KW. Wypłacono pracownikowi zaliczkę na delegację służbową. 500,- 5. KP, WB. Podjęto z rachunku bieżącego do kasy gotówkę na wypłatę wynagrodzeń. 24.000,- 18

6. KW. Wypłacono pracownikom wynagrodzenia.... 7. WB. Spłacono przelewem zobowiązania wobec dostawcy. 1.500,- 8. WB. Spłacono przelewem podatek dochodowy od osób fizycznych. 6.000,- 9. WB. Wpływ na rachunek bieżący dochodów nieprzypisanych. 600,- 10. PK. Należności przypisanych (mandaty). 1.000,- 11. WB. Zwrot nadpłaconych dochodów nieprzypisanych. 500,- 12. WB. Wpływ na rachunek bieżący dochodów przypisanych. 800,- 13. PK. Zmniejszono część należności przypisanych. 200,- PK. Przeksięgowano na koniec okresu sprawozdawczego poniesione 14. wydatki i zrealizowane dochody na wynik finansowy.... Sposób wykonania ćwiczenia Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś: 1) przeczytać uważnie ćwiczenie, 2) odszukać w planie kont symbole kont potrzebnych do ewidencji, 3) wpisać do tabeli symbole (numery) kont, na których należy zaksięgować poszczególne operacje 4) gospodarcze po stronie Dt i Ct, 5) wpisać brakujące kwoty do podanych operacji gospodarczych, 6) porównać rozwiązanie z innymi uczniami. Wyposażenie stanowiska pracy: wzorcowy plan kont jednostek budżetowych, tabela z zadaniem. Ćwiczenie 2 Otwórz konta podanymi saldami, załóż karty wydatków zgodnie z planem wydatków, zaksięguj podane operacje gospodarcze w syntetyce i analityce, podlicz obroty na kontach i na kartach wydatków oraz odpowiedz na pytanie: Czy Zespół Szkół Ekonomicznych w Kielcach realizuje wydatki zgodnie z planem? W jednostce budżetowej tj. Zespole Szkół Ekonomicznych w Kielcach realizuje się plan wydatków, w którym zaplanowano następujące wydatki: wynagrodzenia osobowe 400.000,- podróże służbowe 2.000,- materiały 10.000,- pomoce naukowe i książki 32.000,- Salda wybranych kont wynoszą: Kasa 1.000, - Rozrachunki z tytułu wynagrodzeń 13.500,- (CT) Materiały 18.000,- Fundusz jednostki 300.000,- Operacje gospodarcze: 1. WB. Otrzymano środki budżetowe od dysponenta wyższego stopnia 500.000,- 2. KP. Podjęto z banku do kasy na wypłatę wynagrodzeń 3. KP. Podjęto z banku do kasy na wypłatę zaliczki dla pracownika na podróż służbową 100,- 4. KW. Wypłacono pracownikom wynagrodzenia 5. KW. Wypłacono pracownikowi zaliczkę na koszty podróży służbowej... 6. PZ. Otrzymano materiały biurowe z hurtowni (faktury do końca miesiąca nie otrzymano), materiały przyjęto do magazynu 300,- 7. RW. Wydano materiały biurowe z magazynu do zużycia 120,- 19