Akademia Wychowania Fizycznego im. Bronisława Czecha w Krakowie. Rynek Turystyczny Iranu Analiza

Akademia Wychowania Fizycznego im. Bronisława Czecha w Krakowie Rynek Turystyczny Iranu Analiza جمھوری اسالمی ايران Adam Kroczek ORT/W nr indeksu 33292 Kraków 2009

Spis treści Wprowadzenie Rozdział I Iran... 4 1. Podstawowe informacje... 4 1.1 Iran czy Persja... 4 1.2 Warunki geograficzne... 5 1.3 Ludność... 5 1.4 Religia... 6 1.5 Ustrój polityczny... 6 1.6 Gospodarka... 6 1.7 Wiza, przepisy wjazdowe... 6 1.8 Przepisy celne... 7 1.9 Cudzoziemcy w Iranie... 7 1.10 Zakazy... 7 1.11 Ubiór... 8 1.13 Bezpieczeństwo... 9 1.14 Kultura, sport i rekreacja... 9 1.15 Zakupy... 10 1.15 Zwierzęta... 10 1.16 Transport... 10 2. Regiony turystyczne Iranu... 12 2.1 Wyżyna Irańska... 13 2.2 Północno-zachodni Iran... 14 2.3 Morze Kaspijskie... 15 2.4 Zatoka Perska i Omańska... 16 2.5 Góry Zagros... 17 Rozdział II Rynek recepcji turystycznej... 18 1. Profile Turystów... 19 2. Między narodowy ruch turystyczny w Iranie... 20 3. Przychody z turystyki... 22 4. Środki transportu wykorzystywane w turystyce... 24 5. Infrastruktura turystyczna... 26 Rozdział III Rynek emisji turystycznej... 30 Rozdział IV Znaczenie rynku turystycznego dla Polski... 33 Zakończenie... 34 Bibliografia... 35 Załączniki... 35 Spis tabeli... 36 Spis wykresów... 36 Spis map... 36

Wprowadzenie Praca została poświęcona analizie ruchu turystycznego w Iranie. Jak do tej pory brakuje opracowań tego rynku turystycznego, wynika to z niekompletnych badań prowadzonych przez urząd statystyczny w Iranie. Na podstawie zgromadzonych informacji, Iran został podzielony na 5 regionów turystycznych, dokonano analizy międzynarodowego ruchu turystycznego w Iranie. Wyróżniono sektor turystyki krajowej i zagranicznej obywateli Iranu. Analiza tych danych pomogła określeniu tendencji w rozwoju ruchu turystycznego w tym obszarze Bliskiego Wschodu. Oddzielny rozdział poświęcono Polsce jako rynkowi recepcji/emisji ruchu turystycznego związanego z Iranem. 3

Rozdział I Iran Mapa 1 Iran źródło: http://www.tradepersia.com 1. Podstawowe informacje 1.1 Iran czy Persja 1 Współczesna nazwa Iran jest używana od 1935 r. Wcześniej państwo to nosiło nazwę Persja. Początki cywilizacji na terenach współczesnego Iranu datują się na ponad 4000 lat p.n.e. Kluczowym momentem historii jest najazd Arabów w VII w n.e., w rezultacie którego Persowie przyjęli islam. W czasach nowożytnych najważniejsze wydarzenia to przeprowadzenie 22.08.1953 r. przez CIA zamachu stanu, który obalił demokratycznie wybranego premiera Mohammeda Mossadeka i zainstalowanie uległego wobec USA szaha Mohammada Rezy Pahlawiego, a następnie rewolucja na przełomie 1978 i 1979 r., w wyniku której powstała republika islamska z ajatollahem R. Chomeinim na czele. W dniu 4.11.1979 tłum demonstrantów zajął budynek Ambasady USA w Teheranie, rozpoczynając trwający 444 dni kryzys związany z przetrzymywaniem zakładników. W 1980 r. wojska irackie zaatakowały Iran, rozpoczynając ośmioletnią, niezwykle krwawą wojnę. 1 z internetu: https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/ir.html (data odczytu: 03.05.2009) 4

1.2 Warunki geograficzne 2 Powierzchnia terytorium Iranu to 1 648 000 km 2, z czego 1 636 000 km 2 przypada na ląd, a 12 000 km 2 na wody terytorialne. Stolica kraju jest Teheran, leży w północnozachodniej części kraju. Szacunkowe dane na temat populacji stolicy opiewają na 17 mln osób, jednak może być ich więcej. Teheran wraz z przyległościami jest faktycznym centrum kraju, pozostałe ośrodki miejskie mają znaczenie drugorzędne. Spośród nich zauważyć należy Maszhad, drugie co do wielkości miasto (ok. 3 mln mieszkańców), siedziba najważniejszego miejsca kultu religijnego oraz Esfahan, uważany za stolicę kultury. Ukształtowanie terenu oraz warunki klimatyczne Iranu są bardzo zróżnicowane. Północny zachód kraju, zwłaszcza wybrzeże Morza Kaspijskiego są porównywalne z Europą. Tereny te są w znacznym stopniu zalesione, choć wysoka wilgotność w przeszłości sprzyjała rozwojowi malarii na tych terenach. Znaczną część powierzchni kraju zajmują pasma Gór Elbrus (Alborz), których najwyższy szczyt, Demawend ma wysokość 5604 m n.p.m, oraz pasmo górskie Zagros. Wschód kraju zajmują suche obszary pustynne i półpustynne. Wybrzeże Zatoki Perskiej jest wilgotne i bardzo gorące. Całość terytorium Iranu znajduje się na obszarze bardzo aktywnym sejsmicznie. Za wyjątkiem północy Iranu, na większej części jego terytorium występują zupełnie odmienne dla Europejczyka warunki klimatyczne. Przez większość roku (mniej więcej od końca kwietnia do końca października) panują bardzo wysokie temperatury, zaś opady deszczu są sporadyczne. W tym czasie często w powietrzu unosi kurz i pył nawiewany z pustyni, sporadycznie ma to charakter burzy piaskowych. Niemniej jednak zima może być bardzo silna, z mrozami dochodzącymi do -30 stopni Celsjusza, a nawet więcej. Teheran jest położony na wysokości od 1000 do 1500 m n.p.m. Dla wielu osób przyjeżdżających z Europy oznacza to konieczność aklimatyzacji oraz dolegliwości związane ze zmianami ciśnienia. Najbardziej uciążliwym czynnikiem środowiskowym jest bardzo wysoki poziom zanieczyszczenia powietrza w stolicy (Teheran jest uznawany za jedno z najbardziej zatrutych miast na świecie). Jest to spowodowane zarówno ogromnym przeludnieniem miasta, jak otoczeniem z trzech stron przez góry (niecka), co utrudnia jego wentylację. W efekcie przez większość roku, zwłaszcza latem, gdy nie ma deszczu, nad miastem unosi się smog, powodujący dolegliwości dróg oddechowych. Władze nie informują na temat rzeczywistej skali problemu. Podobnie nie można wykluczyć, iż zachorowania na inne poważne choroby zakaźne są tuszowane. 1.3 Ludność 3 Grupy etniczne: Persowie 51%, Azerowie 24%, Gilanie i Mazandaranie 8%, Kurdowie 7%, Arabowie 3%, Lurowie 2%, Beludżowie 2%, Turkmeni 2%, inni 1%. Religie: szyici 89%, sunnici 10%, chrześcijanie, zoroastrianie, żydzi i bahaiści 1%. Używane języki (razem z dialektami): perski 58%, języki tureckie 26% kurdyjski 9%, luri 2%, beludżyjski 1%, arabski 3-4% społeczeństwa uważa go za swój pierwszy język, znaczna część populacji zna go na poziomie przynajmniej podstawowym), inne 3%. Znajomość języków europejskich dotyczy przede wszystkim ośrodków miejskich oraz miejsc odwiedzanych przez turystów. Głównie jest to angielski, w znacznie mniejszym stopniu niemiecki, francuski oraz rosyjski. 2 z internetu: http://en.wikipedia.org/wiki/iran#geography_and_climate (data odczytu: 03.05.2009) 3 z internetu: http://en.wikipedia.org/wiki/iran#demography (data odczytu: 03.05.2009) 5

1.4 Religia Oficjalną religią jest islam szyicki (89% osób wyznaje ten odłam). Prawo irańskie opiera się na prawie koranicznym (szariacie) i najczęściej znacznie odbiega od międzynarodowych standardów. Jest to powodem licznych apeli państw zachodnich oraz organizacji broniących praw człowieka. Obchodzone są wszystkie islamskie święta - Aszura, ramadan, itp. W Teheranie nabożeństwa katolickie zapewnia Nuncjatura Apostolska. Nie ma mszy w j. polskim, są po angielsku, włosku, francusku oraz farsi. 1.5 Ustrój polityczny Islamska Republika Iranu jest teokracją. Choć istnieje tradycyjny trójpodział władzy (prezydent stoi zarazem na czele rządu), to konstytucyjnie zapisana jest zasada zwierzchności władzy religijnej nad świecką (velayat-e faqih). Wypełnia ją funkcja religijnego przywódcy - dosłownie najwyższego przywódcy, który jest ajatollahem (szyickim duchownym). Pierwszym liderem był R. Chomeini, zaś po jego śmierci objął ją A. Chamenei. Szyickie duchowieństwo jest środowiskiem rządzącym w Iranie. Językiem urzędowym jest perski (farsi). 1.6 Gospodarka 4 Gospodarka irańska opiera się na przemyśle wydobywczym, przede wszystkim ropy naftowej. Jej wysokie ceny na rynkach światowych pozwalają tutejszej ekonomii względnie płynnie funkcjonować. Jest ona jednak wysoce nieefektywna, problemem jest również korupcja. Sytuację dużej części społeczeństwa należy określić jako tzw. sytą biedę". Dzięki systemowi subsydiów i dotacji oraz względnie niewysokiej ceny podstawowych artykułów spożywczych (mąka, olej, ryż, drób), nie ma problemu głodu. Niemniej jednak większość ludzi jest w stanie zaspokajać tylko najbardziej podstawowe potrzeby. Bezrobocie według oficjalnych danych to ok. 12 proc. Jest jednak szczególnie wysokie wśród osób młodych, do 35 lat - 35-40 proc. Dochód na jednego mieszkańca to szacunkowo 6 600 USD (dane z 2007 roku). Nie brakuje jednak ludzi zamożnych, a nawet bardzo bogatych, co zauważalne jest zwłaszcza w północnym Teheranie. Walutą jest Rial (IRR), w chwili obecnej (dane z 2.05.2009) 1 USD = 9 880 IRR, 1 EUR = 13 109 IRR. Typowe jest zawyżanie cen za towary i usługi wobec cudzoziemców; w wielu hotelach, zgodnie z irańskimi przepisami, ceny dla cudzoziemców są znacznie wyższe. 1.7 Wiza, przepisy wjazdowe 5 Obywatele RP muszą mieć wizę, zarówno na pobyt, jak i tranzyt. Można ją uzyskać w irańskiej placówce dyplomatycznej. Wizy tranzytowe są wystawiane na 5 dni, co często (zwłaszcza gdy przejazd przez Iran chce się połączyć ze zwiedzaniem) jest okresem niewystarczającym. Procedura przedłużania wizy jest skomplikowana i żmudna; wymaga z reguły poparcia Ambasady RP w Teheranie. Długotrwała jest także procedura uzyskania wizy wjazdowej w nowym paszporcie, wydanym w miejsce utraconego; może to trwać ok. 10 dni. Okres ważności paszportu przy wjeździe musi obejmować okres ważności wizy. Od podróżnych nie wymaga się okazywania biletu powrotnego ani określonej kwoty pieniędzy na dzień pobytu. Obywatele polscy udający się do Iranu na podstawie zwykłych 4 z internetu: www.teheran.polemb.net (data odczytu: 03.05.2009) 5 Ibidem 6

paszportów w celach turystycznych na okres do 7 dni mogą ubiegać się o wizy także na następujących lotniskach międzynarodowych: Teheran - Imam Khomeini, Teheran - Mehrabad, Sziraz, Tebriz, Meszhed. Dokumenty niezbędne do uzyskania wizy na lotnisku: paszport ważny co najmniej przez 6 miesięcy od daty przylotu do Iranu, powrotny bilet lotniczy, jedno zdjęcie paszportowe. Opłata za wystawienie wizy na lotnisku wynosi 50 USD od osoby. Nie ma możliwości uzyskania wizy na lądowych i morskich przejściach granicznych. W przypadku ubiegania się o wizę dziennikarską stosowną aplikację należy złożyć ze znacznym wyprzedzeniem. Procedura wydania wizy trwa nawet około miesiąca. 1.8 Przepisy celne 6 Wwóz i wywóz pieniędzy odbywa się na ogólnych zasadach (deklaracja celna). Większych kwot (ponad 1500 USD) nie wolno wywozić bez zezwolenia odpowiedniego banku. Nie wolno wwozić alkoholu (w tym piwa), wieprzowiny, a także wydawnictw o charakterze politycznym, antyislamskim lub erotycznym. Kasety magnetofonowe, wideo, płyty DVD, VCD lub CD mogą być sprawdzane na granicy; w tym celu zatrzymywane są do depozytu. Zakazany jest wywóz przedmiotów i sprzętów mogących uchodzić za antyki. 1.9 Cudzoziemcy w Iranie Cudzoziemcy, zwłaszcza przedstawiciele Zachodu, są postrzegani pozytywnie. Przeważa ciekawość i dobre nastawienie, co nierzadko okazuje się uciążliwe na dłuższą metę w związku z niechcianym towarzystwem. Niezależnie od pozytywnej reakcji, cudzoziemiec musi liczyć się z notorycznym zawyżaniem cen w wielu miejscach, czego najjaskrawszym przykładem są taksówki, gdzie cena może być nawet dziesięciokrotnie (lub więcej) razy większa niż normalnie. Tolerowane są inne wyznania monoteistyczne, które są wymienione w Koranie, tj. chrześcijaństwo, judaizm oraz zoroastrianizm. Wobec cudzoziemców raczej nie wykracza ona poza okazywanie wyższości przez Irańczyków. Mniejszości seksualne są prześladowane w najbardziej brutalny sposób, z publicznymi egzekucjami włącznie. Kobieta i mężczyzna mogą być nagabywani, czy są małżeństwem lub krewnymi, w przeciwnym wypadku konsekwencje mogą być podobne do wymienionych powyżej. Kobiecie nie podaje się ręki, również kobieta nie powinna wyciągać dłoni do mężczyzny. W mniej oficjalnych sytuacjach oraz w kontaktach z cudzoziemcami normy te ulegają rozluźnieniu, zawsze jednak lepiej jest poczekać na inicjatywę drugiej strony. Dzieci są traktowane pobłażliwie niemal we wszystkich sytuacjach. Istnieje zwyczaj szczypania przed dorosłych nawet obcych dzieci w policzek. Mniej powszechne, lecz występujące jest całowanie ich na szczęście". 1.10 Zakazy 7 Różnice obyczajowe są związane z okolicznościami wymienionymi w punkcie poprzednim. Istnieje całkowity zakaz posiadania alkoholu, w tym jego wwożenia. Dotyczy to także wieprzowiny, materiałów filmowych lub prasowych krytykujących islam, ustrój Iranu, propagujące niemoralne zachowania" - w praktyce interpretacja może być bardzo szeroka. Należy przestrzegać zasad ubioru. Najważniejsze różnice w protokole to niepodawanie ręki obcym osobom przeciwnej płci, niepodawanie (i nieprzyjmowanie) posiłków niezgodnych z zasadami islamu, alkoholu, itp. Oficjalny strój dyplomaty 6 z internetu: www.teheran.polemb.net (data odczytu: 03.05.2009) 7 Ibidem 7

irańskiego nie przewiduje zakładania krawata, zamiast tego noszone są koszule ze stójką. Krawat jest jednym z symboli poprzedniego reżimu. Prezydent zazwyczaj zakłada zwykłą koszulę z rozpiętym kołnierzykiem, lub jeszcze mniej formalne ubranie. Wielu przedstawicieli instytucji państwowych zachowuje się podobnie. Prezenty są bardzo powszechne w tutejszej kulturze. Mają one najczęściej symboliczny charakter. Wzajemne obdarowywanie się podczas spotkań lub rozmów jest naturalne i dobrze postrzegane. W relacjach z Irańczykami często natknąć się można na przesadną grzeczność wyrażającą się propozycjami lub gestami z ich strony, których nie należy brać dosłownie, np. powiedzenie komuś, iż ma ładny zegarek może oznaczać, iż zdejmie on go z ręki i zaofiaruje, choć naturalnie nie jest to jego intencją. W okresie ramadanu w miejscach publicznych nie można spożywać posiłków, pić napojów ani palić papierosów. Dla własnego bezpieczeństwa lepiej pytać o zgodę na fotografowanie. 1.11 Ubiór 8 Kobiety, bez względu na wyznanie, są kategorycznie zobowiązane do przestrzegania zasad ubioru islamskiego (nie musi być czarny), tzn. zakrywania całego ciała (chustka, długi rękaw, długie spodnie, ubranie do kolan, itp.). Niepodporządkowanie naraża na upomnienia lub nawet zatrzymanie przez policję, a w skrajnym przypadku agresję ze strony radykalnych bojówek, spontanicznie" wspomagających stróżów prawa. Dziewczynki w szkole muszą być ubrane odpowiednio do zasad islamu, poza szkołą mniej więcej do osiągnięcia 10 roku życia mogą nie przestrzegać zasad ubioru, ale zależy to głównie od ich wyglądu zewnętrznego i stopnia religijności. Zasady powyższe obowiązują we wszystkich miejscach publicznych (plaże, parki itp.). Mężczyźni nie mogą nosić krótkich spodenek (poza plażą), zakaz ten nie obowiązuje małych chłopców; w miejscach kultu (zwłaszcza na prowincji) nie powinni nosić koszul z krótkimi rękawami. W czasie rządów obecnej ekipy pojawiła się propozycja prawnego uregulowania zasad ubioru dla mężczyzn, dostosowanego do zasad islamu. Propozycja zakładała m.in. zakaz noszenia koszul z krótkimi rękawami i krawatów. Mężczyźni nie mogą nosić krótkich spodni, w niektórych sytuacjach, np. w miejscach kultu powinni także mieć długi rękaw. 1.12 Opieka zdrowotna 9 W Iranie nie ma ograniczeń w dostępie do służby zdrowia. Usługi świadczone są zarówno w placówkach zdrowotnych państwowych jak i prywatnych, z tymże cudzoziemiec nie jest objęty krajowym ubezpieczeniem zdrowotnym, w każdym przypadku musi za te usługi płacić. Pomoc medyczna w placówkach prywatnych w każdym zakresie jest na wysokim poziomie, porównywalnym z europejskim. W pełni dostępne są usługi specjalistyczne, nie jest również długi okres oczekiwania na ich wykonanie. Pomimo specyfiki kraju świadczona jest wszelka pomoc i opieka zdrowotna dla dzieci i kobiet w ciąży (specjalistami w tej dziedzinie są również mężczyźni). Znajomość języka angielskiego jest powszechna wśród irańskich lekarzy. W Iranie zgodnie z regulacjami WTO żadne dodatkowe szczepienia nie są wymagane. Większość lekarstw jest dostępna w aptekach, najczęściej są to lokalne odpowiedniki zagranicznych leków, dostępne są również zagraniczne specyfiki. Cena rutynowej wizyty lekarskiej wynosi 15-20 USD, u specjalisty 30-50 USD, u stomatologa 50-70 USD. Jest wiele prywatnych gabinetów lekarskich, gdzie ceny mogą być dwu- lub trzykrotnie wyższe. 8 z internetu: www.itto.org/aboutiran/?status=countryinfo (data odczytu: 03.05.2009) 9 z internetu: www.teheran.polemb.net (data odczytu: 03.05.2009) 8

1.13 Bezpieczeństwo 10 Ze względu na typowo policyjny charakter kraju Iran jest względnie bezpieczny, jeśli chodzi o przestępczości pospolitą. Oczywiście są miejsca gdzie przebywanie cudzoziemców może się wiązać z zagrożeniem ze strony ludności miejscowej. Ambasada RP w Teheranie jest na bieżąco informowana przez MSZ Iranu o zakazie wjazdu do poszczególnych prowincji Iranu (prowincje przygraniczne z Irakiem, Afganistanem i Pakistanem, gdzie występuje zagrożenie ze strony grup terrorystycznych i przemytników narkotyków). Zagrożenie przestępczością jest umiarkowane. Turyści najczęściej stają się ofiarami pospolitych kradzieży, jak wyrwanie torebki z ręki; często sprawcami takich napadów bywają motocykliści. Zdarza się także, że złodzieje udając funkcjonariuszy służb porządkowych, sił bezpieczeństwa pod pozorem kontroli kradną paszport, pieniądze lub inne cenne rzeczy. Wynajmując przypadkowy samochód z kierowcą, należy uważać, by nie dać się okraść: zdarzają się kierowcy-oszuści, którzy proszą o popchnięcie auta, po czym odjeżdżają z bagażem; podobnie może się zdarzyć, gdy turysta wysiądzie z samochodu, np. przed hotelem. 1.14 Kultura, sport i rekreacja W Teheranie dostępnych jest wiele obiektów kulturalnych takich jak kina, teatry, muzea oraz galerie sztuki. W kinach wyświetlane są firmy rodzimej produkcji, w stolicy znajduje się również kilka miejsc, gdzie można obejrzeć niektóre z zagranicznych ocenzurowanych filmów. Seanse irańskie są w języku perskim, zagraniczne w języku produkcji z perskimi napisami. Lokalny przemysł filmowy w ostatnich latach przeżywa okres ożywienia, spowodowane jest to rzecz jasna ograniczeniem dostępu do zagranicznych mediów i potrzebą zaspokojenia publiki. Wiele z lokalnych produkcji, zarówno dokumentalnych jak i fabularnych, jest wysoko ocenianych na międzynarodowych festiwalach filmowych. Cena biletu na seans filmowy to: 1-1,5 EURO. Baza teatralna jest w miarę rozwinięta, na scenie wystawiane są przede wszystkim inscenizacje lokalnych artystów, choć nie tylko. Często można obejrzeć znane sztuki europejskie lub nawet amerykańskie. Cena biletu do teatru: 3-4 EURO. W Teheranie nie ma oper, natomiast stosunkowo często w tzw. ośrodkach kultury organizowane są koncerty muzyki klasycznej oraz współczesnej, które są bardzo popularne wśród tutejszej publiczności. Cena biletu: 4-8 EURO. Rozwija się również sztuka, powstaje coraz więcej prywatnych galerii, w których można nie tylko obejrzeć, ale i zakupić wybrane dzieła malarskie, czy też rzeźbę. W ostatnich latach bardzo popularne wśród lokalnej społeczności stało się uprawiane sportu. Urzędy miasta instalują w parkach publicznych tzw. ścieżki zdrowia oraz urządzenia do gimnastyki, bardzo popularne stały się również ośrodki sportowe, sale gimnastyczne, baseny itp. Praktycznie każdy sport może być uprawiany w klubach sportowych (oprócz łyżwiarstwa), jedynym ograniczeniem jest podział na grupy żeńskie i męskie, rozwiązywany najczęściej poprzez ustalanie odrębnych dla nich godzin korzystania z obiektów. Niektóre kluby sportowe wymagają specjalnej karty członkowskiej, której roczna cena to ok. 100 EURO, natomiast w zależności od częstotliwości i rodzaju uprawianego sportu opłaca się miesięczne koszty korzystania z obiektów (np. korzystanie z siłowni, sześć razy w tygodniu kosztuje miesięcznie 50 EURO). Bierne uczestnictwo w wydarzeniach sportowych, przede wszystkich w meczach piłkarskich jest ograniczone tylko i wyłącznie dla męskiej publiczności, kobiety nie są 10 z internetu: www.teheran.polemb.net (data odczytu: 03.05.2009) 9

wpuszczane na obiekty. Dotychczas nie powstał żaden klub sportowy dla dyplomatów, niektóre ambasady założyły własne obiekty sportowe, które często są udostępniane innym członkom korpusu dyplomatycznego. Miejscowe władze i organizacje społeczne nie organizują publicznych imprez. 1.15 Zakupy Większość sklepów w Iranie oferuje podstawowe art. żywnościowe w wystarczającym zakresie do prowadzenia gospodarstwa domowego. Na terenie kraju działa kilka sieci dużych supermarketów oferujących szeroki asortyment towarów, w których prowadzi się sprzedaż samoobsługową. Niestety w wielu sklepach warunki sanitarne (szczególnie jeśli idzie o przechowywanie żywności pozostawiają wiele do życzenia). Posługiwanie się kartami kredytowymi jest praktycznie niemożliwe. Aktualnie na miejscu dostępna jest większość towarów niezbędnych do normalnego funkcjonowania rodziny. Przywożenie z Polski jakichkolwiek towarów nie wydaje się koniecznym ze względu na ograniczenia dot. bagażu lotniczego. Należy również stwierdzić, iż z tygodnia na tydzień wzrastają ceny wszystkich art. dostępnych na tutejszym rynku ze względu na wysoką inflację (25% w 2008 r.) i odchodzenie państwa od subwencji. Od czasu do czasu odnotowuje się braki niektórych artykułów, co może się pogłębiać ze względu na zaostrzenie sankcji międzynarodowych wobec Iranu. Na rynku ze względów religijnych nie ma produktów wytwarzanych z wieprzowiny oraz napojów zawierających nawet minimum alkoholu, którego przywóz i posiadanie jest całkowicie zabronione. 1.15 Zwierzęta 11 Generalnie należy stwierdzić, iż opieka weterynaryjna w Iranie w odniesieniu do zwierząt domowych jest na stosunkowo wysokim poziomie, ale ze względu na jej dostępność w prywatnych klinikach koszty są stosunkowo wysokie. Bez większych problemów można dokonać niezbędnych szczepień. Przepisy dot. przywozu zwierząt do Iranu są podobne do regulacji unijnych. Jedynie w sporadycznych przypadkach konieczna jest kwarantanna, której koszty pokrywa właściciel. Ze względów religijnych posiadanie psa jest bardzo utrudnione, a wielu właścicieli lokali mieszkalnych nie godzi się na ich wynajęcie osobie będącej posiadaczem psa. Gotowa żywność dla zwierząt jest dostępna jedynie w niektórych dobrych sklepach z art. zachodnimi i jest bardzo droga. 1.16 Transport 12 Transport publiczny sprowadza się głównie do komunikacji samochodowej (taksówki, autobusy miejskie dalekobieżne), lotniczej i w ograniczonym zakresie kolejowej. W Teheranie funkcjonuje sieć metra. Koszt użycia środków transportu jest stosunkowo niewielki. Niestety należy stwierdzić, iż standard proponowanych usług (może oprócz autobusów dalekobieżnych) jest bardzo niski, a w przypadku komunikacji lotniczej wręcz niebezpieczny. Iran mimo posiadania bardzo dobrej sieci dróg znajduje się na jednym z czołowych miejsc w świecie jeśli idzie o ilość śmiertelnych wypadków drogowych ze względu na kiepską jakość techniczną używanych samochodów, brawurę oraz słabe wyszkolenie kierowców. 11 z internetu: www.teheran.polemb.net (data odczytu: 03.05.2009) 12 z internetu: www.itto.org/aboutiran/?status=countryinfo (data odczytu: 03.05.2009) 10

W związku z utrzymywanym systemem subsydiów, w Iranie funkcjonują karty do tankowania i limity paliwowe. Miesięczny limit wynosi 120 litrów paliwa za 1000 RLS za litr (ok. 25gr), natomiast w ostatnim czasie władze dopuściły do sprzedaży paliwa po przekroczeniu limitu za cena 4000 RLS za 1 litr (ok. 1 PLN). Istnieje całkowity zakaz sprowadzania samochodów z silnikiem Diesel. Turyści chcący wjechać do kraju tego typu samochodem muszą posiadać pozwolenie władz na wjazd i oświadczenie, że tego samochodu nie sprzedadzą na lokalnym rynku. W Iranie silniki Diesla posiadają tylko samochody ciężarowe, dlatego też stacje benzynowe mające w swojej ofercie to paliwo znajdują się przy trasach tranzytowych. Nie ma możliwości zatankowania ropy na stacjach miejskich. Wymagane jest międzynarodowe prawo jazdy. Nie ma możliwości wjazdu na terytorium Iranu pojazdem zarejestrowanym za granicą bez wcześniejszego uzyskania pisemnej zgody władz irańskich; brak dokumentów świadczących o uzyskaniu takiej zgody oznacza bezwzględne zatrzymanie pojazdu na granicy. Drogowe przejścia graniczne czynne są najczęściej przez kilka godzin dziennie; w czasie ważniejszych świąt mogą być zamknięte. Sieć drogowa jest dobrze rozwinięta, główne drogi są dobrej jakości i mają właściwie oznakowanie, chociaż część informacji dla kierowców może być podawana wyłącznie w języku perskim (drogowskazy, tablice informacyjne). Za przejazd niektórymi autostradami pobierane są niewysokie opłaty. Benzyna jest łatwo dostępna na stacjach paliwowych, mogą natomiast wystąpić trudności z zakupem oleju napędowego (jest on sprzedawany tylko na wybranych stacjach). Ograniczenia ilościowe w zakupie paliwa obowiązują na niektórych obszarach przygranicznych, szczególnie we wschodnim Iranie. Podczas prowadzenia pojazdu w Iranie, zwłaszcza po zapadnięciu zmroku, należy zachować szczególną ostrożność, gdyż wielu miejscowych kierowców nie przestrzega przepisów drogowych. W razie kolizji winę za jej spowodowanie najczęściej przypisuje się cudzoziemcowi. 11

2. Regiony turystyczne Iranu Iran jest starożytnym państwem, gdzie swój początek miało wiele cywilizacji i w którym różne kultury, religie rozwijają się obok siebie. Jest to miejsce gdzie Wschód i Zachód spotykają się jak dobrzy sąsiedzi, odnajdziemy tu starożytne świątynie obok kościołów, synagogi naprzeciw meczetów. Ta niezwykła różnorodność wpływa na atrakcyjność Iranu. Tu każdy może znaleźć coś dla siebie, jak nie zabytki kultury to nieskażone środowisko naturalne. Na potrzeby tej pracy został dokonany podział Iranu na regiony turystyczne, czynnikami decydującymi o przynależności do danego regionu były: położenie geograficzne, warunki klimatyczne oraz rzeźba terenu. Zostało wyróżnionych pięć regionów: Północno-zachodni Iran, Wyżyna Irańska, Region Morza Kaspijskiego, Zatoka Perska i Omańska, Góry Zagros. Ze względu na niezwykłe bogactwo kulturowe i przyrodnicze Iranu nie sposób wymienić każdego miejsca które jest warte odwiedzenia. Z każdego regionu zostały wybrane najciekawsze miejsca, których spis znajduje się w podrozdziałach odnoszących się do poszczególnego regionu turystycznego. Ze względu na niewielką ilość informacji o Iranie w języku polski, nazwy miejsc podane są w języku angielski, co ułatwi odszukanie dodatkowych informacji. Mapa 2 Iran regiony turystyczne źródło: opracowanie własne 12

2.1 Wyżyna Irańska Ostany wchodzące w skład regionu: Markazi Qom Isfahan Semnān North Khorasan Yazd Razavi Khorasan Kermān Sistan Baluchestan Całą środkową i wschodnią część Iranu zajmuje Wyżyna Irańska, otoczona górami: od południa Mekran (2093 m n.p.m.), od zachodu Kuh-e Rud (4374 m n.p.m.) i Zagros (4548 m n.p.m.), od północy Elburs (z najwyższym szczytem Iranu, Demawend - 5671 m n.p.m.), Góry Turkmeńsko-Chorasańskie (3211 m n.p.m.), od wschodu Góry Wschodnioirańskie (4042 m n.p.m.). Wnętrze Wyżyny Irańskiej jest suche, zajęte przez kamieniste pustynie: Daszt-e Kawir (Wielka Pustynia Słona) i Daszt-e Lut (Pustynia Lota) oraz wielkie okresowe słone jeziora. Praktycznie cały region posiada klimat pustynny lub półpustynny, ze średnimi temperaturami od 40.6 C do 10.6 C w sezonie zimowym. Średnie opady szacuje się na 116.9 mm. Należy pamiętać o dużych deniwelacjach całego obszaru. Najwyższe partie gór cechują się klimatem alpejskim (np. Demawend), u podnóży tych terenów panują bardziej sprzyjające warunki do uprawiania turystyki. W okresie zimowym możliwe jest nawet uprawiane turystyki narciarskiej (ośrodki: Dizin ski resort w północnej części prowincji Teheran, pasmo górskie Albroz). Pozostałe partie Wyżyny Irańskiej cechują się bardzo wysokimi temperaturami nawet do 50 C w okresie od czerwca do września. Planując wycieczki w ten region należy skoncentrować się nad odpowiednim wyborem terminu, oraz unikać prowadzenia wycieczek po terenach przygranicznych z Afganistanem i Pakistanem. Na tych terenach występuje zagrożenie ze strony grup terrorystycznych i przemytników narkotyków. Miejsca warte uwagi: Bam and its Cultural Landscape UNESCO Yazd Grand Mosque Goharshad Mosque, Mashhad Narenj (Narin) Castle Ice-Pits Yazd Mir Chakhmaq (Amir Chakhmaq) Square Ahan Shahr Park Daranjir Desert Ali Spring Bayazid Bastami Tomb Golestan Palace Marmar Palace 13

2.2 Północno-zachodni Iran Ostany wchodzące w skład regionu: Zanjan Kurdistan East Azarbaijan Ardabil West Azarbaijan Kermanshah Hamadān Qazvīn Īlām Lorestān, Markazi Jest to region niezwykle atrakcyjny, mający znacznie korzystniejszy klimat (opady 1500-2000 mm rocznie), bardzo urozmaiconą rzeźbę i zróżnicowaną szatę roślinną. Dzięki korzystnemu klimatowi góry są też stosunkowo gęsto zaludnione i dobrze zagospodarowane. Północno-zachodnia część Iranu leży w obrębie wysokiej (średnio 1600 m n.p.m.) i wilgotnej (wpływ Morza Kaspijskiego) Wyżyny Armeńskiej. Jest to obszar bardzo urozmaicony krajobrazowo z głębokimi dolinami rzecznymi, jeziorami (największe Urmia), znacznie zalesiony, z dużą ilością jaskini, któremu na południu towarzyszą Góry Kurdystańskie (3810 m n.p.m.), na zachodzie pokryte wiecznymi śniegami wysokie stożki wygasłych wulkanów wschodniej Turcji (Ararat 5137 m n.p.m.), zaś na północy góry Armenii (3347 m n.p.m.). Temperatury wahają się w zakresie od 35 C w czasie lata do -25 C w czasie bardzo surowych zim. Region polecany głównie do turystyki wodnej, narciarskiej, trekkingu, wspinaczki górskiej. Południowa część regionu leży w pobliżu granicy z Irakiem, według Ambasady Polskiej w Teheranie występuje tam zagrożenie ze strony terrorystów oraz przemytników narkotyków. Miejsca warte uwagi: The Armenian Monastic Ensembles UNESCO Bisotun UNESCO Takht-e Soleyman UNESCO Ali-Sadr, Iran's unique water cave Hamedan Kataleh Khor Cave Lake Urmia Faqerqa Cave Qarah Church (Tatavoos Church) Aras River Soltanieh Royal Cytadel Imamzadeh Seyed Ebrahim Mauzoleum Ganj Nameh Inscriptions 14

2.3 Morze Kaspijskie Ostany wchodzące w skład regionu: Gilan Māzandarān Golestān Jest to niewielki region na północy Iranu, zajmujący obszar wybrzeża Morza Kaspijskiego. Od południa oddzielony od Wyżyny Irańskiej pasmem gór Alboz z najwyższym szczytem Iranu Demawend. Region ten charakteryzuje się klimatem subtropikalnym, umiarkowanymi temperaturami (25 C w lecie, 8 C w okresie zimowym) oraz dużą ilością opadów. Teren jest górzysty z wąskim pasem wybrzeża. Tutaj skupione są wszystkie ważniejsze nadmorskie uzdrowiska Iranu (Bandar-e AnzalT, Ram-sar, Amol, Bandar-e Torkaman). Miejsca warte uwagi: Soltaniyeh UNESCO The Caspian Coast Roodafshan Cave Valasht Lake Dizin ski resort Anzali Wetland Masooleh Village Kashefol Saltaneh Tomb Babol and Amol Forests Yakhi Waterfall Baladeh Castle Kaboodwall Spring 15

2.4 Zatoka Perska i Omańska Ostany wchodzące w skład regionu: Khuzestan, Bushehr, Fars, Hormozgān, Sistan Baluchestan Province Południowa cześć Iranu leży nad dwiema zatokami Perską i Omańską (linia brzegowa wynosi 1950 km). Teren ten cechuje się suchym klimatem podzwrotnikowym. Wybrzeże południowe z racji wysokich temperatur jest mniej korzystne od północnego. W czasie letnim temperatura może nawet przekraczać 50 C co w połączeniu z wysoką temperaturą stwarza niezwykle trudne warunki dla rozwoju turystki. Natomiast w czasie zimy temperatura znacznie spada nawet do około 0 C. Tak niskie temperatury notowane są u podnóża gór Zagros, które to oddzielają wybrzeże od Wyżyny Irańskiej. Miejsca warte uwagi: Zigurat of Chogha Zanbil (Tchogha Zanbil) UNESCO Chabahar Beaches Kish Island Beaches Ardeshir Palace Halleh Wetland Protected Zone Dalky Thermal Spring Goor Dokhtar, Dasht-e-Arjan Dutch (Holandiha) Castle, Khark Island Genoo Thermal Spring Hormoz Island The Anthropological Museum of Bandar Abbas Portuguese Castle 16

2.5 Góry Zagros Ostany wchodzące w skład regionu: Kohgiluyeh Boyer-Ahmad Province Chaharmahal Bakhtiari Province Fars Środkową część oprócz Wyżyny Irańskiej zajmuje pasmo gór Zagros, gdzie ponad 20 szczytów przekracza 4000 m.n.p.m. Północno zachodnia część regionu (Kohgiluyeh, Boyer-Ahmad, Chaharmahal, Bakhtiar) to klimat umiarkowany, z dużą ilością lasów liściastych (głównie lasy dębowe). Przesuwając się dalej na wschód regionu klimat zmienia się na suchy. Cała zachodnia część Ostanu Fars to klimat suchy z wyjątkowo wysokimi temperaturami nawet 50 C. Duża różnorodność klimatu powoduje duże zróżnicowanie w faunie i florze regionu. Miejsca warte uwagi: Pasargadae UNESCO Persepolis UNESCO Meidan Emam (Naghsh-e Jahan) Square UNESCO Eram Garden, Shiraz Hafezie, Tomb of Hafez Shiraz Quran Gateway, Shiraz Naqsh-e Rostam, Shiraz Vakil Mosque, Shiraz Nasirol Molk Mosque, Shiraz The Shaking Minaret (Manar Jonban) Isfahan Vank Cathedral Isfahan Ali Qapu Palace Isfahan 17

Rozdział II Rynek recepcji turystycznej Ostatnie badania wskazują, że turystyka jako przemysł jest głównym źródłem dochodu dla 83 państw na świecie. Faktem jest, że 125 milionów osób jest aktywnych w sektorze turystycznym 13 Iran zajmuje 59 miejsce na świecie pod względem przyjazdów w celach turystycznych. Biorąc pod uwagę potencjał turystyczny Iranu zajmuje on 10 miejsce wśród państw najbardziej atrakcyjnych. 14 Słaba reklama, brak stabilności gospodarczej i politycznej, brak projektów dot. rozwoju sektora turystycznego wpływa na bardzo powolny wzrost przyjazdów w celach turystycznych. Iran jest starożytnym państwem z 11 100 chronionymi pomnikami historii (z czego 9 zostało wpisanych na listę światowego dziedzictwa UNESCO), 300 muzeami i 1.5 mln starożytnymi artefaktami. 15 W celu promocji całego bogactwa od roku rząd Iranu tworzy Zagraniczne Biura Inwestycji, które już istnieją w Bahrajnie, Niemczech, Włoszech i Hiszpanii. W planach są następne państwa Malezja, Turcja, Chiny i kilka z krajów europejskich. Zagraniczne Biura Inwestycji współpracują z ambasadami Iranu w poszczególnych państwach dzięki czemu są w stanie dotrzeć do potencjalnych inwestorów i zapewnić im niezbędne informacje, dokumenty co ułatwia im wejście na rynek turystyczny Iranu. Eksperci z Organizacji ds. Organizacji i Zarządzania Iranu wskazują, że niskie ceny, duża atrakcyjność turystyczna, oraz zwiększające się bezpieczeństwo na terenie całego kraju, zachęcają coraz więcej zagranicznych turystów do odwiedzenia Iranu. Z drugiej strony, strategia rozwoju Iranu wciąż jest zdominowana przez sektor gospodarki związanej z wydobyciem ropy naftowej. Prowadzi to do braku szczegółowych informacji na temat ruchu turystycznego w Iranie. Brakuje danych na temat profili turystów, udziału poszczególnych Ostanów w recepcji ruchu turystycznego. Długość pobytu ograniczona jest posiadaniem wizy. Wiza turystyczna może być wystawiona na okres od 5 do 30 dni, a okres oczekiwania na rozpatrzenie i wydanie wizy to 2 tygodnie. Na potrzeby pracy próbowałem skontaktować się z Ambasadą Iranu w Polsce, oraz Polską Ambasadą w Iranie. Drogą e-mail nie uzyskałem żadnej odpowiedzi ze stron tych placówek, część podanych przez nich adresów e-mail nie istnieje. Podaje adresy pod które są aktywne: handlowy@teheran.pol-emb.net, ambasada@teheran.pol-emb.net, iranemb@iranemb.warsaw.pl, oraz nie aktywne adresy info@embpoltehran.com, ambrpiri@sokhan.net. 13 z internetu: http://www.iran-daily.com/1384/2241/html/focus.htm (data odczytu: 03.05.2009) 14 z internetu: http://www.nationmaster.com/country/ir-iran/eco-economy (data odczytu: 03.05.2009) 15 z internetu: http://www.irpedia.com/ (data odczytu: 03.05.2009) 18

Tabela 1 Rok Irański Rok Solar Hejri Chrześcijański (rok w Iranie) 1986 1987 1365 1987 1988 1366 1988 1989 1367 1989 1990 1368 1990 1991 1369 1991 1992 1370 1992 1993 1371 1993 1994 1372 1994 1995 1373 1995 1996 1374 1996 1997 1375 1997 1998 1376 1998 1999 1377 1999 2000 1378 2000 2001 1379 2001 2002 1380 2002 2003 1381 2003 2004 1382 2004 2005 1383 2005 2006 1384 2006 2007 1385 2007 2008 1386 2008 2009 1387 2009 2010 1388 Kalendarz Irański oparty jest o kalendarz muzułmański. Identycznie jak w kalendarzu muzułmańskim lata liczone są od ucieczki Mahometa z Mekki (hidżra, 622 r. n.e.). Słoneczny charakter kalendarza powoduje, jednak, iż inaczej niż w księżycowym kalendarzu muzułmańskim poszczególne miesiące przypadają zawsze o tej samej porze roku. Rok wg kalendarza perskiego dzieli się na 12 miesięcy liczących 30 lub 31 dni, z wyjątkiem miesiąca Esfand, który w latach nieprzestępnych ma 29 dni. Początek kolejnego miesiąca odpowiada przejściu słońca w kolejny znak zodiaku. W ramach kalendarza perskiego funkcjonują także 7-dniowe tygodnie. Pierwszym dniem tygodnia jak we wszystkich krajach islamskich jest sobota, a ostatnim piątek, będący zgodnie z zasadami religii muzułmańskiej dniem świątecznym. To wszystko powoduje znaczne różnice w porównaniu ze znanym nam powszechnie kalendarzem chrześcijańskim. Zauważamy różnice w dacie, natomiast rok Irański zaczyna się 21 marca (według kalendarza chrześcijańskiego) Wszystkie badania statystyczne prowadzone na zlecenie rządu irańskiego są zgodne z kalendarzem irańskim, co powoduje trudności z porównaniem ich z danymi prowadzonymi przez międzynarodowe instytucje. 1. Profile Turystów Z danych dotyczących ilości przyjazdów turystycznych, środków transportu, oraz atrakcji turystycznych, możemy wyróżnić dwa profile turystów odwiedzających Iran. Pierwszym są turyści zagraniczni (głównie Azja, mniejszą cześć stanowią turyści z Europy i Ameryki PN. ), w wieku 20-40 lat, mężczyźni (kobiety za względu na zasady panujące w Iranie zmuszone są do podróżowania w towarzystwie mężczyzn, najbezpieczniej jeśli jest to rodzina albo mąż). Celem jest turystyka krajoznawcza, przyrodnicza, trekking. Korzystają oni w znacznej mierze z usług linii lotniczych jako środka transportu, przy czym są to wyjazdy długie, głównie 20-30 dni. Drugim typem są turyści odwiedzający Iran w celach religijnych (dwa duże ośrodki recepcji Imam Reza i Hazrat Massoumeh) wiek 30-60 lat, rynkiem emisji są to państwa przygraniczne Iranu (Irak, Pakistan, Afganistan). Korzystają z lądowych środków transportu (autobus, kolej), podróżujący całymi rodzinami. Są to wyjazdy krótkie nie przekraczające 7 dni. 19

2. Między narodowy ruch turystyczny w Iranie Tabela 2 Miedzy narodowy ruch turystyczny Międzynarodowe przyjazdy turystyczne Udział w rynku Zmiana (miliony) (%) (%) 2005 2006 2007 2006 2007 06/05 07/06 Świat 803 847 903 100 100 5,5% 6,6% Europa 440,3 462,2 484,3 54,6 53,6 5,0% 4,8% Północna Europa 52,8 56,4 57,6 6,7 6,4 6,8% 2,1% Zachodnia Europa 142,4 149,5 154,9 17,7 17,2 5,0% 3,6% Centralna/Wschodnia Europa 87,8 91,5 95,6 10,8 10,6 4,2% 4,5% Południowa Europa/ Region Śródziemnomorski 157,3 164,8 176,2 19,5 19,5 4,8% 6,9% Azja i Pacyfik 154,6 167 184,3 19,7 20,4 8,0% 10,4% Pn. Wsch. Azja 87,5 94,3 104,2 11,1 11,5 7,8% 10,5% Pd. Wsch. Azja 48,5 53,1 59,6 6,3 6,6 9,5% 12,2% Oceania 10,5 10,5 10,7 1,2 1,2 0,0% 1,9% Pd. Azja 8,1 9,1 9,8 1,1 1,1 12,3% 7,7% Ameryki 133,3 135,8 142,4 16,0 15,8 1,9% 4,9% Ameryka Pn. 89,9 90,6 95,3 10,7 10,6 0,8% 5,2% Karaiby 18,8 19,4 19,5 2,3 2,2 3,2% 0,5% Ameryka Środkowa 6,4 7,1 7,7 0,8 0,9 10,9% 8,5% Ameryka Pd. 18,2 18,7 19,9 2,2 2,2 2,7% 6,4% Afryka 37,2 41,4 44,5 4,9 4,9 11,3% 7,5% Afryka Pn. 13,9 15,1 16,3 1,8 1,8 8,6% 7,9% Afryka Pd. 23,3 26,3 28,2 3,1 3,1 12,9% 7,2% Środkowy Wsch. 37,8 40,9 47,6 4,8 5,3 8,2% 16,4% Źródło: UNWTO Tabela 3 Przyjazdy turystów zagranicznych do Iranu Przyjazdy w celach Rok turystycznych 1991 1992 249103 1996 1997 573449 2001 2002 1341762 2001 2002 1402160 2002 2003 1584922 2003 2004 1500439 2004 2005 1659479 2005 2006 1889000 2006 2007 2735000 źródło: Ministry of Culture and Islamic Guidance 20

W 2007 r. Iran odwiedziło 2,735 mln turystów zagranicznych, w porównaniu z rokiem 2006 daje to wzrost o 44%. 5,7% osób odwiedzających cały region- Bliski Wschód, jako swój cel wybrało właśnie Iran. Większość turystów pochodzi z Azji, Europy i Ameryki. Ilość przyjazdów celach turystycznych 4500000 4000000 3500000 3000000 2500000 2000000 1500000 1000000 500000 0 1991 1992 1996 1997 2001 2002 2001 2002 2002 2003 2003 2004 2004 2005 2005 2006 2006 2007 2007-2008 2008-2009 2009-2010 Rok Wykres 1 Dynamika wzrostu zagranicznego ruchu turystycznego w Iranie źródło: Ministry of Culture and Islamic Guidance; Presidency of the Islamic Republic of Iran 4 letni plan, przedstawiony w 2006 roku przez Organizacje ds. Zarządzania i Planowania Iranu, zakłada wzrost osób indywidualnie odwiedzających Iran do 4,1 mln (66% w porównaniu z rokiem 2007). Z czego 200 tys. będą to wyjazdy zorganizowane przez biura podróży, będzie to wzrost o 75 tys. z poziomu 25 tys. (dane 2007r.) 21

3. Przychody z turystyki Organizacja ds. Zarządzania i Planowania Iranu podaje, że turystyka jest 4 największym przemysłem w Iranie. Blisko 1.8 % (873 tys. osób) zatrudnienia w Iranie jest generowane przez sektor turystyczny, szacuje się wzrost o 10% do poziomu 960 tys. osób w przeciągu następnych 5 lat. Tabela 4 Przychody z turystyki Przychody z międzynarodowej turystyki Udział w rynku Zmiana (ceny bieżące USD) (mld USD) (%) (%) 2005 2006 2007 2006 2007 06/05 07/06 Świat 676 742 856 100 100 9,8% 15,4% Europa 348,8 377 433,5 50,8 50,6 8,1% 15,0% Północna Europa 53,9 60,3 69,7 8,1 8,1 11,9% 15,6% Zachodnia Europa 122,5 131,6 149,1 17,7 17,4 7,4% 13,3% Centralna/Wschodnia Europa 32,4 38,2 48,3 5,1 5,6 17,9% 26,4% Południowa Europa/ Region Śródziemnomorski 140 146,9 166,4 19,8 19,4 4,9% 13,3% Azja i Pacyfik 134,4 156,6 188,9 21,1 22,1 16,5% 20,6% Pn. Wsch. Azja 65,4 75,2 89,2 10,1 10,4 15,0% 18,6% Pd. Wsch. Azja 33,8 43,6 54 5,9 6,3 29,0% 23,9% Oceania 25,6 26,6 32,3 3,6 3,8 3,9% 21,4% Pd. Azja 9,6 11,2 13,4 1,5 1,6 16,7% 19,6% Ameryki 145,2 154,1 171,2 20,8 20,0 6,1% 11,1% Ameryka Pn. 107,4 112,5 125,1 15,2 14,6 4,7% 11,2% Karaiby 20,8 21,7 22,6 2,9 2,6 4,3% 4,1% Ameryka Środkowa 4,6 5,5 6,3 0,7 0,7 19,6% 14,5% Ameryka Pd. 12,4 14,4 17,2 1,9 2,0 16,1% 19,4% Afryka 21,7 24,6 28,3 3,3 3,3 13,4% 15,0% Afryka Pn. 7 8,7 10,3 1,2 1,2 24,3% 18,4% Afryka Pd. 14,7 15,9 18 2,1 2,1 8,2% 13,2% Środkowy Wsch. 26,3 29,9 34,2 4,0 4,0 13,7% 14,4% źródło: UNWTO Tabela 5 Przychody z turystyki Iran 2005 2006 2007 2008 Przychody z turystyki ( USD mln) 1,069 1,194 1,263 1,321 źródło: "The New Arab Consumer" www.euromonitor.com 22

Wpływy z międzynarodowej turystyki dla całego regionu Bliski Wschód zostały oszacowane na 34,2 bln USD, z czego Iran odnotował wpływy na poziomie 1,263 mln USD (dane 2007 rok). Jest to niespełna 0.003% dochodów przypadających na cały region Bliskiego Wschodu. 1,4 Przychody z turystyki (mln USD) 1,3 1,2 1,1 1 0,9 0,8 2005 2006 2007 2008 Rok Wykres 2 Dynamika wzrostu przychodów z sektora turystycznego w Iranie; źródło: "The New Arab Consumer" www.euromonitor.com Analizując przychody Iranu z turystyki możemy zauważyć powolny wzrost w każdym roku. Najnowsze dane wykonane przez Euromonitor wykazują, że w 2008 r. do budżetu Iranu trafiło 1,321 mln USD co w porównaniu z rokiem poprzednim daje wzrost o 58 tys. USD (4,6%) Tabela 6 Wpływy do Budżetu Iranu 2004 2005 2005 2006 2006 2007 2008-2009 Wpływy do budżetu (bln rials) 1184506.8 1589989.8 1915105.1 2316856.6 Wpływy do budżetu (mln USD) 119889 160930 193836 234499 źródło: Management and Planning Organization. Sektor turystyczny w 2008 r. przyniósł wpływy do budżetu Iranu na poziomie 1,321 mln USD, co stanowi 0,0006% całości wpływów do budżetu. Można zauważyć jak niewielkie wpływy generuje turystyka do budżetu, który głównie zasilany jest poprzez sektor gospodarki związany z paliwami (ropa naftowa, gaz). 23

4. Środki transportu wykorzystywane w turystyce Do podstawowych środków transportu w Iranie możemy zaliczyć transport lądowy oraz lotniczy. Głównym lotniskiem obsługującym loty międzynarodowe jest lotnisko im. Imama Chomeiniego (IKIA) w Teheranie, pozostałe mniejsze lotniska, w liczbie 317 (dane z 2006 r.) obsługują głównie połączenia krajowe. Mniejszą rolę odgrywa transport Morski, z którego skorzystało 11 tys. turystów (dane z 2003 r.). Głównie są to rejsy pomiędzy irańskimi portami w Zatoce Perskiej i Dubajem. Transport kolejowy jest słabo rozwinięty, obecnie istnieje połączenie kolejowe z Turcja. Tabela 7 Podział turystów ze względu na środek transportu Transport Transport Transport Rok Suma powietrzny lądowy morski 1996 1997 249103 101 613 141 792 56 98 1996 1997 573449 168 578 398 437 64 34 2000 2001 1341762 257 109 1 075 163 10 751 2001 2002 1402160 395 309 991 833 15 018 2002 2003 1584922 429 287 1 144 284 11 351 2003 2004 1500439 0 0 0 2004 2005 1659479 0 0 0 2005 2006 1889000 0 0 0 2006 2007 2735000 0 0 0 źródło: Ministry of Culture and Islamic Guidance; Presidency of the Islamic Republic of Iran Dane z 2003 roku, pokazują że turystyka opiera się głównie na transporcie lądowym, który stanowi 72% z wszystkich wykorzystanych środków transportu. Od 2003 roku nie były prowadzone statystki dotyczące udziału poszczególnych środków transportu w ogólnym ruchu turystycznym. Możemy jednak wnioskować, że ilość osób korzystająca z transportu powietrznego będzie rosła, co wynika ze zwiększonego zainteresowania Iranem w Europie, Azji oraz Ameryce Pn. Tabela 8 Liczba Pasażerów lotów międzynarodowych korzystających podczas pobytu z krajowych/międzynarodowych linii lotniczych (1000 osób) Opis 2003 2004 2004 2005 2005 2006 2006 2007 Odloty Przyloty Odloty Przyloty Odloty Przyloty Odloty Przyloty Suma 2173 2169 2406 2403 2583 2523 2862 2822 Krajowe linie 1470 1456 1549 1542 1679 1658 1942 1921 Zagraniczne linie 703 713 857 860 903 866 921 901 źródło: Civil Aviation Organization. Ze względu na bardzo dużą ilość lotnisk krajowych 317, z czego 130 posiada nawierzchnie asfaltową średnio na 1 osobę przypadło w 2007 r. 2,8 lotu. Z czego znaczącą ilość odegrały loty krajowe. Należy zauważyć że stan większości lotnisk i samolotów krajowych linii lotniczych, znajduje się znacznie poniżej przyjętych standardów, a korzystanie z nich może być niebezpieczne. Jednak powoli następuje modernizacja tego sektora, ze względu na znaczy wzrost jego znaczenia w turystyce. Liczba lotów wykonanych w roku 2007 r. wzrosła o 25% w porównaniu do 2004 r. 24

Tabela 9 Liczba wyjazdów/osób przemieszczających się pomiędzy ostanami (2007 r.) Liczba wyjazdów (1000 osób) Liczba przyjazdów (1000 osób) Rok Suma Bus Minibus Samochód Suma Bus Minibus Samochód 1996 1997 1635 1189 398 49 42649 35197 7189 264 1996 1997 4084 2795 1052 238 85298 66228 17935 1134 2001 2002 4796 3322 935 539 84481 66259 15881 2340 2002 2003 4916 3440 845 631 85578 68569 14410 2600 2003 2004 5147 3519 844 785 89943 72628 14199 3116 2004 2005 5451 3558 784 1109 90777 73123 13282 4372 2005 2006 5767 3463 741 1563 91688 72740 12750 6198 2006 2007 5946 3457 694 1795 93186 74075 12004 7107 źródło: Ministry of Roads and Transportation. Tabela 10 Liczba wyjazdow/osób przemieszczających się w ostach (2007r.) Liczba wyjazdów (1000 osób) Liczba przyjazdów (1000 osób) Rok Suma Bus Minibus Samochód Suma Bus Minibus Samochód 1996 1997 2543 710 1808 25 56694 22020 34540 134 1996 1997 6587 1497 4706 385 127414 44897 80735 1782 2001 2002 7886 1714 5087 1084 136563 44969 87034 4560 2002 2003 7899 1714 4831 1353 132139 44272 82385 5482 2003 2004 8282 1722 5032 1529 134622 43248 85232 6142 2004 2005 8347 1643 4564 2139 127759 41928 77302 8529 2005 2006 9738 1746 4262 3729 130273 43549 71868 14857 2006 2007 10538 1760 4012 4766 130769 43901 67923 18945 źródło: Ministry of Roads and Transportation. Dane statystyczne które zostały wyżej przedstawione nie rozróżniają turystów zagranicznych od turystów krajowych. Pokazują ogólnie liczbę wyjazdów/przyjazdów przypadających na mieszkańca, zostały przeprowadzone na próbie 1000 osób i uwzględniają również podróże w celach nie turystycznych, zarobkowych. Ze względu na brak badań dot. typowo podróży turystycznych, w celu przybliżenia skali udziału transportu lądowego zostały przedstawione ogólne badania wykonane przez ministerstwo Dróg i transportu. W transporcie lądowym biorąc pod uwagę przemieszczanie się miedzy prowincjami dominuje wykorzystanie autobusów (liczba miejsc 40+), w przypadku wyjazdów jest to 60% ogółu.. Przeciętnie na 1 osobę przypadały w 2007 r. 3,4 podróże wykonane autobusem oraz 1,7 za pomocą samochodu osobowego. Stopień wykorzystania głównego środka transportu, którym w tym przypadku jest autobus na przestrzeni ostatnich lat 2002 2007 ulega bardzo niewielki wahaniom. Transport samochodowy nie odgrywa dużej roli przy przemieszczaniu się na duże odległości, ze względu na limity paliwowe ustalone przez rząd Iranu, w 2007 r. na 1 osobę przypadło 1,7 wyjazdu odbytego za pomocą samochodu. Analizując transport w prowincjach, stwierdzamy że głównym środkiem transportu są samochody oraz minibusy co stanowi 83% ogółu W odnośnie transportu zorganizowanego, typu busy minibusy, nie spotkamy się z rozkładem jazdy, określoną trasą, znamy tylko przystanek końcowy. 25

5. Infrastruktura turystyczna Tabela 11 Baza noclegowa Iranu Liczba hoteli Rok Nie Liczba Liczba Suma ***** **** *** ** * zaszeregowane pokoi łóżek 1986 1987 385 7 25 57 164 132 0 16166 33409 1991 1992 378 8 14 28 131 188 9 16781 32355 1996 1997 521 9 16 55 183 188 70 23897 48879 2001 2002 (2) 718 11 38 80 228 219 142 27889 57661 2002 2003 (3) 582 13 36 99 221 208 5 27148 56618 2003 2004 (3) 582 13 36 99 221 208 5 27148 56618 2004 2005 (3) 593 14 35 104 221 219 0 27835 57057 2005 2006 (3) 643 15 45 114 248 221 0 29159 60310 źródło: Ministry of Culture and Islamic Guidance; 1. Uwzględniając hotele, apartamenty, pensjonaty, ośrodki wypoczynkowe, kampingi, motele, domki wypoczynkowe. 2. Uwzględniając tylko hotele i apartamenty 3. Uwzględniając tylko hotele Pomimo standaryzacji obiektów hotelowych, możemy spotkać obiekty które pod żadnym względem nie spełniają wymogów bezpieczeństwa oraz higieny. Według nie oficjalnych danych liczba łóżek w 2008 r. wynosiła 88 tys. Posługując się danymi przekazanymi przez Ministerstwo Kultury, stwierdzamy wzrost w ostatnich latach ilości hoteli o standardzie 2 i 3- gwiazdkowym. Natomiast liczba hoteli 5-cio gwiazdkowych jest stosunkowo mała 15 obiektów, co stanowi 2,3% ogółu obiektów noclegowych. Wraz ze wzrostem ruchu turystycznego w Iranie, który według prognoz do roku 2010 ma ulec podwojeniu, wzrośnie zapotrzebowanie na usługi noclegowe o najwyższym standardzie. Na podstawie danych z poprzednich lat, widzimy że liczba hoteli 5-cio gwiazdkowych praktycznie się nie zmienia rok 2003 i 2004 to 13 obiektów do których w 2006 zostały dodane 2 nowe obiekty. 300 250 Liczba Hoteli 200 150 100 ***** **** *** ** * 50 0 1986 1987 1991 1992 1996 1997 2001 2002 2002 2003 2003 2004 2003 2004 2003 2004 Rok Wykres 3 Dynamika wzrostu liczby hoteli w Iranie źródło: Ministry of Culture and Islamic Guidance 26