Wymagania programowe z przyrody w klasie V Dział Odkrywamy tajemnice map Wymagania programowe na poszczególne oceny wymienia zasady pracy na lekcjach przyrody; określa, za co może uzyskać ocenę na lekcjach przyrody; wymienia możliwości poprawy oceny niedostatecznej - wykonuje pomiary przedmiotów w celu narysowania ich planów (2) - wykonuje rysunek przedmiotu w podanej skali, mając podane wymiary w skali (2) - oblicza wymiary przedmiotu w skali 1 : 10 (3) - wyjaśnia, co to jest podziałka liniowa (3) - potrafi korzystać z podziałki liniowej (3) - wyjaśnia, co to jest plan przedmiotu (4) - oblicza wymiary przedmiotu w różnych skalach, np. 1 : 5; 1 : 20; 1 : 50 (4) - wyjaśnia, co to jest skala (5) - zapisuje skalę różnymi sposobami (5) - przelicza skale planów i map (6) - wyjaśnia, co to jest plan obszaru (2) - wyjaśnia, co to jest mapa (3) - odczytuje skale planu najbliższej okolicy (3) - porównuje ilość informacji zawartych na mapach wykonanych w różnych skalach (4) - porównuje skale planów i map (5) - wyjaśnia związek odległości na mapie z zastosowaną skalą (większa, mniejsza) (5) - przelicza skale planów i map (6) - wyjaśnia, co to jest plan obszaru (2) - wyjaśnia, co to jest mapa (3) - odczytuje skale planu najbliższej okolicy (3) - porównuje ilość informacji zawartych na mapach wykonanych w różnych skalach (4) - porównuje skale planów i map (5) - wyjaśnia związek odległości na mapie z zastosowaną skalą (większa, mniejsza) (5) - przelicza skale planów i map (6) - oblicza odległość na planie lub mapie za pomocą podziałki liniowej, wykorzystując cyrkiel lub linijkę (2); - szacuje odległość od miejsca obserwacji do wskazanego obiektu, wykorzystując informacje zawarte w podręczniku (2) - oblicza odległość rzeczywistą za pomocą skali liniowej wykorzystując cyrkiel lub linijkę (3) - oblicza odległość rzeczywistą na planie lub mapie za pomocą skali liniowej, wykorzystując cyrkiel lub linijkę (3) - oblicza odległości na planie i mapie za pomocą skali liniowej, wykorzystując cyrkiel, linijkę oraz nitkę (4) - oblicza rzeczywiste odległości między wskazanymi miastami, korzystając z podziałki liniowej (5) - oblicza wymiary rzeczywiste obiektów, mając podane ich wymiary w skali i skalę (5) - oblicza odległość na planie i mapie za pomocą skali liczbowej lub
mianowanej (6) - sporządza plan terenu (działki, fragmentu osiedla, drogi do szkoły, fragmentu boiska) na papierze formatu A4, dobierając odpowiednią skalę (6) - odczytuje wartość wysokości względnej i bezwzględnej rys. w podręczniku (2) - wyjaśnia pojęcia: wysokość bezwzględna, wysokość bezwzględna (3) - zapisuje wysokość bezwzględną (3) - wyjaśnia pojęcie poziomica (4) - wyjaśnia pojęcie mapa poziomicowa (5) - omawia, jak powstaje mapa poziomicowa (5) - oblicza różnicę wysokości między najwyżej i najniżej położonymi punktami na terenie Polski, Europy i świata (6) - wymienia rodzaje wzniesień (2) - odczytuje wysokość punktu położonego na poziomicy (3) - rozróżnia rodzaje wzniesień (3) - odczytuje przybliżoną wysokość punktu położonego między poziomicami (4) - odczytuje z mapy poziomicowej wysokość względną (4) - rozróżnia rodzaje zagłębień (4) - podaje przykłady informacji, które można odczytać z mapy poziomicowej (5) - rozpoznaje na mapie poziomicowej formy terenu (5) - omawia ukształtowanie terenu na podstawie mapy poziomicowej (5) - oblicza różnicę wysokości między najwyżej i najniżej położonymi punktami na terenie Polski, Europy i świata (6) - wymienia rodzaje wzniesień (2) - odczytuje wysokość punktu położonego na poziomicy (3) - rozróżnia rodzaje wzniesień (3) - odczytuje przybliżoną wysokość punktu położonego między poziomicami (4) - odczytuje z mapy poziomicowej wysokość względną (4) - rozróżnia rodzaje zagłębień (4) - podaje przykłady informacji, które można odczytać z mapy poziomicowej (5) - rozpoznaje na mapie poziomicowej formy terenu (5) - omawia ukształtowanie terenu na podstawie mapy poziomicowej (5) - oblicza różnicę wysokości między najwyżej i najniżej położonymi punktami na terenie Polski, Europy i świata (6) - na podstawie legendy przyporządkowuje barwy hipsometryczne do odpowiadających im form ukształtowania powierzchni (2) - wskazuje na mapie ogólnogeograficznej miasta wojewódzkie, inne miasta, rzeki, jeziora (2) - omawia barwy stosowane na mapach hipsometrycznych (3) - wskazuje formy terenu na mapie ogólnogeograficznej (3) - odczytuje na mapie wysokości bezwzględne gór (3) - wyjaśnia pojęcie barwy hipsometryczne (4) -klasyfikuje wypukłe formy terenu, wykorzystując przedziały wysokości (4) - wyjaśnia pojęcie mapa ogólnogeograficzna (4) - wskazuje na mapie ogólnogeograficznej obiekty wymienione w legendzie mapy (4)
Poznajemy naszą ojczyznę i inne kraje europejskie - wyjaśnia pojęcie: mapa hipsometryczna (5) - klasyfikuje wypukłe i wklęsłe formy terenu, wykorzystując przedziały wysokości (5) - na podstawie informacji zawartych na mapie charakteryzuje wybrany fragment terenu, uwzględniając ukształtowanie powierzchni oraz składniki przyrody i wytwory człowieka (5) - porównuje zakres informacji zawartych na mapie hipsometrycznej i ogólnogeograficznej (6) - omawia rolę w kształtowaniu powierzchni ziemi przez wybraną siłę zewnętrzną (2) - wymienia siły kształtujące powierzchnię ziemi (3) - podaje przykłady wpływu człowieka na zmiany zachodzące na powierzchni ziemi (3) - omawia rolę sił zewnętrznych w kształtowaniu powierzchni ziemi (4) - wyjaśnia, na czym polega działanie sił zewnętrznych i wewnętrznych (5) - omawia działalność lodowca na obszarze Polski (6) - pokazuje na mapie pasy ukształtowania powierzchni Polski (2) - odczytuje z mapy nazwy krain tworzących wybrany pas ukształtowania powierzchnii Polski (2) - wyjaśnia, na czym polega pasowość ukształtowania powierzchni Polski (3) - wymienia nazwy pasów ukształtowania powierzchni Polski (3) - pokazuje najwyżej i najniżej położone miejsca w Polsce (3) - omawia dowolny pas ukształtowania powierzchni Polski (4) - charakteryzuje pas ukształtowania powierzchni, w którym położone jest jego miejsce zamieszkania (4) - pokazuje na mapie krainy, które tworzą poszczególne pasy ukształtowania powierzchni Polski (5) - na podstawie opisu rozpoznaje pas ukształtowania powierzchni Polski (5) - szacuje, które pasy ukształtowania powierzchni Polski zajmują największą i najmniejszą powierzchnię (6) - pokazuje na mapie Wisłę od źródła do ujścia (2) - pokazuje na mapie jeziora (2) - odczytuje nazwy wskazanych jezior (2) - pokazuje na mapie Odrę od źródła do ujścia (3); - wymienia typy zbiorników wodnych występujących w Polsce (3) - pokazuje na mapie naturalne zbiorniki wodne, takie jak jeziora polodowcowe górskie polodowcowe, przybrzeżne (3) - pokazuje na mapie główne dopływy Wisły i Odry (4) - pokazuje na mapie jeziora zaporowe (4) pokazuje na mapie największe obszary bagienne w Polsce (4) - wyjaśnia, dlaczego najwięcej jezior występuje w północnej Polsce (4) - pokazuje na mapie dorzecze Wisły i Odry (5) - wyjaśnia, w jakich celach tworzy się sztuczne zbiorniki wodne (5) - omawia, w jaki sposób powstają bagna (6) - wymienia przykłady drzew iglastych i liściastych rosnących w polskich lasach (2) - pokazuje na mapie położenie największych obszarów leśnych w Polsce (3) - wyjaśnia, dlaczego rozmieszczenie lasów w Polsce jest nierównomierne (4)
- omawia zmiany lesistości Polski na przestrzeni dziesięciu wieków (5) - wyjaśnia, dlaczego niekorzystne jest sadzenie lasów jednogatunkowych (6) -prezentuje informacje na temat najgroźniejszych szkodników lasów Polski (6) - wymienia nazwę województwa, powiatu, gminy, w której mieszka (2) - pokazuje na mapie województwo i powiat, w którym mieszka (2) - wymienia jednostki podziału administracyjnego Polski (3) - pokazuje na mapie największe i najmniejsze województwo (4) - odczytuje z mapy nazwy województw sąsiadujących z tym, w którym mieszka (4) - uzasadnia konieczność podziału administracyjnego kraju (5) - analizuje informacje (wykres) dotyczący liczby mieszkańców w poszczególnych województwach (5) - omawia sposób sprawowania władzy na terenie województwa, powiatu, gminy (6) - przygotuje informacje na temat podziału administracyjnego Polski, uwzględniając np.: największe i najmniejsze jednostki administracyjne, województwa najmniej i najbardziej zaludnione, województwa najmniej i najbardziej zurbanizowane itp. (6) - pokazuje Polskę na mapie Europy i świata (2) - pokazuje na mapie kraje sąsiadujące z Polską (2) - omawia położenie Polski w Europie (3) - wymienia nazwy krajów sąsiadujących z Polską (3) - wymienia nazwy stolic krajów sąsiadujących z Polską (4) - analizuje informacje (wykresy) dotyczące powierzchni i liczby mieszkańców wybranych krajów europejskich (5) - wskazuje na mapie skrajne punkty Europy (najbardziej wysunięte na: północ, południe, zachód i wschód) (6) - wymienia przynajmniej trzy kraje sąsiadujące z Polską (2) - odczytuje z mapy nazwy stolic tych krajów, główne rzeki, główne miasta (2) - charakteryzuje jeden kraj sąsiadujący z Polską (3) - charakteryzuje kraje sąsiadujące z Polską (4) - przygotowuje prezentację na temat krajów sąsiadujących z Polską (5) - przygotuje informacje: na temat państw europejskich, uwzględniając np.: największe i najmniejsze państwa, państwa najmniej i najbardziej zaludnione itp. (6) - wymienia 3 4 największe kraje Unii Europejskiej (2) - rozpoznaje symbole UE (flaga, hymn, waluta) (2) - wymienia cele Unii Europejskiej (3) - podaje trzy przykłady praw, jakie mają obywatele UE (3) - wyjaśnia, w jakim celu państwa UE podejmują wspólne działania (4) - wyjaśnia, czym jest strefa Schengen (4) - podaje przykłady działań UE mających na celu wsparcie krajów słabiej rozwiniętych (5) - przedstawia sylwetki dwóch Polaków działających we władzach Unii Europejskiej (6) - odczytuje z mapy nazwy stolic trzech państw należących do Unii
Poznajemy sposoby ochrony przyrody Europejskiej, główne rzeki, główne miasta (2) - prezentuje jedno państwo należące do Unii Europejskiej (3) - charakteryzuje trzy wybrane kraje Unii Europejskiej (4) - przygotuje prezentację na temat wybranych krajów Unii Europejskiej (5) - prezentuje informacje na temat terytoriów zamorskich wybranych państw europejskich (6) - wymienia rodzaje zanieczyszczeń środowiska (2) - wyjaśnia, dlaczego opadające pyły są szkodliwe dla środowiska (2) - wymienia źródła zanieczyszczeń (3) - podaje przykłady miejsc, w których powstają trujące pyły i gazy (3) - wyjaśnia, dlaczego nie należy uprawiać ziemi i wypasać bydła w pobliżu ruchliwych tras komunikacyjnych (3) - wyjaśnia, dlaczego lokalne zanieczyszczenia mogą stanowić zagrożenie dla odległych obszarów (4) - podaje przykłady zagrożenia środowiska wynikające z rozwoju transportu samochodowego (4) - wyjaśnia, dlaczego zanieczyszczenie środowiska jest groźne dla wszystkich organizmów (5) - omawia sposób powstawania kwaśnych opadów (5) - omawia sposób powstawania smogu (5) - przygotuje informacje na temat zagrożeń lokalnego środowiska (6) - wymienia źródła zanieczyszczeń gleby i wody (2) - wyjaśnia, co to są dzikie składowiska śmieci (2) - wymienia źródła powstawania ścieków (3) wyjaśnia, dlaczego wysypiska stanowią zagrożenie dla środowiska (3) - podaje przykłady bogactw przyrody wykorzystywanych przez człowieka (3) - wyjaśnia, dlaczego ścieki stanowią zagrożenie dla środowiska (4) - wyjaśnia pojęcie bogactwa przyrody (4) - wyjaśnia, dlaczego ścieki mogą stanowić zagrożenie dla zdrowia człowieka (5) - uzasadnia potrzebę racjonalnego wykorzystywania bogactw przyrody (5) - przygotuje informacje na temat zagrożeń lokalnego środowiska (6) - podaje 2 3 przykłady działań lokalnych służących ochronie przyrody (2) - podaje 2 3 przykłady działań człowieka służących ochronie przyrody (3) - wymienia działania człowieka służące ochronie przyrody (4) - podaje przykłady unieszkodliwiania zanieczyszczeń przez przyrodę (5) - przedstawia idee akcji służących ochronie przyrody (6) - wykonuje wybrane czynności zgodnie z poleceniem nauczyciela (2) - wykonuje wybrane czynności zgodnie z instrukcją (3) - wykonuje wszystkie czynności zgodnie instrukcją (4) - podejmuje dodatkowe czynności, uzasadnia ich celowość (5) - przygotuje informacje na temat lokalnych działań służących ochronie środowiska (6) - wymienia 2 3 formy ochrony przyrody w Polsce (2) - podaje 2 3 przykłady ograniczeń obowiązujących na obszarach chronionych (2)
- wyjaśnia, co to są parki narodowe (3) - podaje przykłady obiektów chronionych (3) - omawia sposób zachowania się na obszarach chronionych (3) - wyjaśnia cel ochrony przyrody (4) - wyjaśnia, co to są rezerwaty przyrody (4) - wyjaśnia, na czym polega ścisła i częściowa ochrona danego obszaru (4) - wskazuje różnice między parkiem narodowym a parkiem krajobrazowym (5) - przygotowuje prezentację o wybranym obszarze lub obiekcie chronionym leżącym na terenie województwa (5) - przygotowuje informacje na temat obszarów i obiektów chronionych uwzględniając np.: największe i najmniejsze obszary, najstarsze i najmłodsze, obejmujące ochroną największą i najmniejszą liczbę gatunków itp. (6) - przygotowuje informacje na temat najstarszego parku narodowego na świecie (6) - wyjaśnia, na czym polega ochrona całkowita (2); - rozpoznaje rośliny chronione, które może spotkać w najbliższej okolicy (2) - rozpoznaje zwierzęta chronione, które może spotkać w najbliższej okolicy (2) - wyjaśnia, na czym polega ochrona częściowa (3) - rozpoznaje wybrane gatunki roślin chronionych (3) - rozpoznaje wybrane gatunki zwierząt chronionych (3) - podaje przykłady organizmów objętych ochroną częściową (4) - porównuje zasady ochrony ścisłej i częściowej (4) - wyjaśnia, na czym polega ochrona gatunkowa (5) - przygotowuje informacje na temat okresów ochronnych kilku gatunków ssaków (np. sarny, dzika) i ryb (6) - wykonuje wybrane czynności zgodnie z poleceniem nauczyciela (2) - wykonuje wybrane czynności zgodnie z instrukcją (3) - wykonuje wszystkie czynności zgodnie z instrukcją (4) - podejmuje dodatkowe czynności, uzasadnia ich celowość (5) - przygotuje informacje na temat osobliwości przyrodniczych regionu (6) Poznajemy krajobrazy nizin - rozpoznaje na zdjęciach rodzaje krajobrazów (2) - podaje przykłady krajobrazu naturalnego (2) - określa rodzaj krajobrazu najbliższej okolicy (2) - wymienia rodzaje krajobrazów (3) - podaje przykłady krajobrazów kulturowych (3) - wskazuje w krajobrazie najbliższej okolicy przez składniki, które są wytworami człowieka (3) - wyjaśnia pojęcie krajobraz (4) - wymienia składniki, które należy uwzględnić, opisując krajobraz (4) - omawia cechy krajobrazu kulturowego (4) - wskazuje w krajobrazie najbliższej okolicy składniki naturalne (4) - podaje przykłady działalności człowieka skutkujące przekształcaniem krajobrazu (5) - opisuje krajobraz najbliższej okolicy (5) - wskazuje pozytywne i negatywne skutki przekształcenia (lub nie) krajobrazu
najbliższej okolicy (6) - pokazuje na mapie Polski, Europy, świata Morze Bałtyckie (2) - wyjaśnia pojęcie morze śródlądowe (3) - podaje przykłady organizmów występujących w Morzu Bałtyckim (3) - rozpoznaje wybrane gatunki ptaków żyjących nad Morzem Bałtyckim (3) - wyjaśnia pojęcie cieśnina (4) wyjaśnia, dlaczego Morze Bałtyckie jest morzem słabo zasolonym (4) podaje przykłady organizmów samożywnych występujących w Morzu Bałtyckim (4) - wyjaśnia, dlaczego Morze Bałtyckie należy do mórz chłodnych (5) - charakteryzuje rozmieszczenie organizmów żyjących w Morzu Bałtyckim, uwzględniając głębokość i zasolenie (5) - przygotowuje informacje na temat połowów ryb w Morzu Bałtyckim (6) - pokazuje na mapie pas pobrzeży (2) - pokazuje na mapie jeziora przybrzeżne (2) - rozpoznaje na zdjęciu typ wybrzeża (2) - pokazuje na mapie Żuławy Wiślane (2) - pokazuje na mapie 3 4 miejscowości turystyczne i wypoczynkowe (2) - omawia cechy wybrzeża niskiego i wybrzeża wysokiego (3) - wyjaśnia pojęcie wydmy (3) - omawia sposób gospodarowania na pobrzeżach (3) - wyjaśnia pojęcie wydmy ruchome (4) wyjaśnia, na czym polega niszcząca działalność morza (4) - opisuje wybrzeże wysokie (4) - wyjaśnia pojęcie depresja (4) - omawia, w jaki sposób powstały jeziora przybrzeżne (5) - omawia, w jaki sposób Wisła kształtowała krajobraz Żuław (5) - wyjaśnia, dlaczego obserwujemy cofanie się wybrzeża wysokiego (5) - omawia sposób powstawania bryzy (6) - pokazuje na mapie Gdańsk (2) - posługując się planem, wymienia atrakcje turystyczne Gdańska (3) - omawia wygląd współczesnego Gdańska (4) - prezentuje (np. na osi czasu) dzieje Gdańska od X w. do czasów współczesnych (5) - przygotuje informacje na temat atrakcji turystycznych Gdyni i Sopotu (6) - pokazuje na mapie Pojezierze Mazurskie (2) - pokazuje na mapie największe jezioro i najgłębsze jezioro (2) - wymienia cechy krajobrazu pojezierzy (3) - pokazuje na mapie Krainę Wielkich Jezior Mazurskich (3) - opisuje krajobraz Pojezierzy Suwalskich (4) - wymienia siłę, która ukształtowała krajobraz pojezierzy (5) - wyjaśnia, w jaki sposób kształtował się krajobraz pojezierzy (5) - omawia osobliwości przyrodnicze Krainy Wielkich Jezior Mazurskich (5) - planuje wycieczkę po Pojezierzu Mazurskim lub Pojezierzach Suwalskich (5) - przygotowuje informację na temat osobliwości przyrodniczych wybranego pojezierza (6) - pokazuje na mapie pas Nizin Środkowopolskich (2)
- wymienia dwie cechy krajobrazu nizinnego (2) - pokazuje na mapie Niziny Mazowieckie (2) - pokazuje na mapie największe obszary leśne Nizin Środkowopolskich (3) - opisuje krajobraz nizinny (3) - wskazuje składniki krajobrazu naturalnego na Nizinach Środkowopolskich (4) - opisuje krajobraz Nizin Mazowieckich (4) - omawia zmiany, jakie zaszły w krajobrazie Nizin Środkowopolskich (5) - podaje przykłady występujących na Nizinach Mazowieckich składników krajobrazu naturalnego i kulturowego (5) - odszukuje na mapie geometryczny środek Polski (6) - wymienia dwie cechy krajobrazu wielkomiejskiego (2) - pokazuje na mapie Warszawę (2) - pokazuje na mapie inne miasta, w których dominuje krajobraz wielkomiejski (3) - opisuje krajobraz wielkomiejski (4) - omawia zmiany zachodzące w krajobrazie wielkomiejskim Warszawy (6) - wymienia trzy zabytki, które warto obejrzeć, będąc w Warszawie (2) - posługując się planem, wymienia atrakcje turystyczne Warszawy (3) - proponuje trasę wycieczki po Warszawie (4) - proponuje tematyczną wycieczkę po Warszawie (5) - pokazuje na mapie parki narodowe w pasie pobrzeży i pasie pojezierzy (2) - rozpoznaje symbole dwóch z tych parków (2) - omawia wybrany park narodowy z pasa pobrzeży lub pasa pojezierzy (3) - charakteryzuje wybrany park narodowy z pasa pobrzeży lub pasa pojezierzy (4) - rozpoznaje symbole parków narodowych pasa pobrzeży i pasa pojezierzy (4) - charakteryzuje parki narodowe pobrzeży i pojezierzy (5) - przygotuje informacje na temat rzadkich gatunków występujących w parkach narodowych pasa pobrzeży i pasa pojezierzy (6) - pokazuje na mapie parki narodowe pasa Nizin Środkowopolskich (2) - rozpoznaje symbole dwóch z tych parków (2) - omawia wybrany park narodowy pasa Nizin Środkowopolskich (3) - charakteryzuje wybrany park narodowy pasa Nizin Środkowopolskich (4) - rozpoznaje symbole parków narodowych pasa Nizin Środkowopolskich (4) - wyjaśnia, dlaczego Puszczę Białowieską nazywamy lasem pierwotnym (5) - przygotuje informacje na temat rzadkich gatunków występujących w parkach narodowych pasa pobrzeży i pasa pojezierzy (6) Poznajemy krajobrazy wyżyn - pokazuje na mapie Polski pas wyżyn i Wyżynę Śląską (2) - odczytuje z mapy nazwy miast leżących na Wyżynie Śląskiej (2) - na podstawie zdjęcia wymienia charakterystyczne cechy krajobrazu miejskoprzemysłowego Wyżyny Śląskiej (2) - wymienia cechy krajobrazu miejsko-przemysłowego (3) - podaje przykłady wpływu rozwoju przemysłu na stan środowiska (3) - podaje przyczyny przekształcenia krajobrazu naturalnego Wyżyny Śląskiej w krajobraz miejsko-przemysłowy (4) - pokazuje na mapie Polski pas wyżyn i Wyżynę Śląską (2) - odczytuje z mapy nazwy miast leżących na Wyżynie Śląskiej (2) - na podstawie zdjęcia wymienia charakterystyczne cechy krajobrazu miejsko-
przemysłowego Wyżyny Śląskiej (2) - wymienia cechy krajobrazu miejsko-przemysłowego (3) - podaje przykłady wpływu rozwoju przemysłu na stan środowiska (3) - podaje przyczyny przekształcenia krajobrazu naturalnego Wyżyny Śląskiej w krajobraz miejsko-przemysłowy (4) Wyżyny Śląskiej z naturalnego w miejsko-przemysłowy (5) - podaje przykłady zmian w środowisku spowodowanych działalnością człowieka (5) - podaje przykłady wpływu środowiska na zdrowie ludzi (6) - wymienia różne postaci, w jakich węgiel występuje w skorupie ziemskiej i omawia sposób ich wykorzystania (6) - pokazuje na mapie Polski Wyżynę Krakowsko-Częstochowską (2) - na podstawie zdjęcia wymienia 2 3 cechy charakteryzujące nietoperze (2) - pokazuje na mapie Polski Prądnik i Ojców (3) - omawia tryb życia nietoperzy (3) - wymienia cechy krajobrazu krasowego (4) - wyjaśnia, w jaki sposób powstają jaskinie (4) - omawia cechy suchorośli (4) - uzasadnia, że Wyżyna Krakowsko-Częstochowska jest atrakcyjna turystycznie (4) - wyjaśnia pojęcie krasowienia (5) - opisuje wygląd jaskini krasowej (5) - wymienia przyczyny różnorodności świata roślin Wyżyny Krakowsko- Częstochowskiej (5) - na podstawie dodatkowych źródeł opisuje historię jednego z zamków położonych na Szlaku Orlich Gniazd (6) - pokazuje na mapie Polski Wyżynę Lubelską (2) - rozpoznaje rośliny uprawiane na Wyżynie Lubelskiej (2) - wymienia charakterystyczne cechy krajobrazu Wyżyny Lubelskiej (3) - pokazuje na mapie główne miasta Wyżyny Lubelskiej (3) - wyjaśnia, w jaki sposób powstają wąwozy (4) - omawia czynniki, dzięki którym na Wyżynie Lubelskiej intensywnie rozwinęło się rolnictwo (5) - opisuje atrakcje turystyczne wybranego miasta leżącego na Wyżynie Lubelskiej (5) - proponuje plan wycieczki po Wyżynie Lubelskiej (6) - pokazuje na mapie Polski Kraków (2) - wymienia główne wydarzenia z historii Krakowa (3) - omawia, wykorzystując mapę, położenie Krakowa (4) - zaznacza na osi czasu główne wydarzenia z historii Krakowa (4) - omawia osobliwości Wawelu (4) - wyjaśnia pojęcie kotlin podkarpackich (5) - omawia wkład wybranych władców w rozwój Krakowa (5) - przygotowuje prezentację na temat Ołtarza Wita Stwosza w kościele Mariackim (D) - rozpoznaje na zdjęciach 2 3 zabytki Krakowa (2) - wskazuje na planie miasta główne zabytki Krakowa (3) - opisuje dowolny zabytek Krakowa (3) - opracowuje plan zwiedzania Rynku Głównego w Krakowie (4)
- opracowuje plan wycieczki po Starym Mieście i po Kazimierzu w Krakowie (5) - pokazuje na mapie parki narodowe chroniące obszary wyżynne (2) - rozpoznaje symbole omawianych parków narodowych (2) - podaje przykłady 2 3 zwierząt żyjących w Ojcowskim PN (3) - podaje przykłady 2 3 zwierząt żyjących w Roztoczańskim PN (3) - opisuje roślinność Ojcowskiego PN (4) - opisuje krajobraz Roztoczańskiego PN (4) - uzasadnia celowość utworzenia Ojcowskiego PN i Roztoczańskiego PN (5) - omawia wpływ turystyki na przyrodę parków narodowych (6) - przygotowuje informacje na temat rzadkich gatunków roślin i zwierząt występujących w omawianych parkach narodowych (6) Poznajemy krajobrazy gór - pokazuje na mapie Polski Góry Świętokrzyskie (2) - pokazuje na mapie Polski Łysogóry (3) - wyjaśnia, jak powstały gołoborza (4) - opisuje krajobraz Gór Świętokrzyskich (4) - wymienia czynniki zewnętrzne, które ukształtowały krajobraz Gór Świętokrzyskich (5) - na podstawie dodatkowych źródeł wiedzy przygotowuje informacje na temat historycznych przyczyn wycinania lasów w Górach Świętokrzyskich (6) - pokazuje na mapie Polski Sudety i Karpaty (2) - na podstawie obserwacji okazów skał wymienia po dwie cechy skał występujących w górach (np. granitu i piaskowca) (2) - wymienia trzy cechy krajobrazu Karkonoszy (3) - przyporządkowuje nazwy do zaprezentowanych okazów skał (3) - pokazuje na mapie Polski Kotlinę Jeleniogórską i Kotlinę Kłodzką (4) - opisuje krajobraz Karkonoszy (4) - pokazuje na mapie Polski pasma górskie tworzące Karpaty (4) - porównuje krajobraz Sudetów z krajobrazem Gór Świętokrzyskich (5) - charakteryzuje skały występujące w górach (5) - na podstawie dodatkowych źródeł informacji prezentuje atrakcje turystyczne Karkonoszy (6) - pokazuje na mapie Polski Tatry (2) - na podstawie zdjęcia wymienia 2 3 cechy krajobrazu wysokogórskiego (2) - pokazuje na mapie Polski Rysy najwyższy szczyt polskiej części Tatr Wysokich (3) - wymienia 2 3 cechy krajobrazu wysokogórskiego (3) - pokazuje na mapie Tatr Tatry Wysokie i Tatry Zachodnie (4) - wymienia cechy krajobrazu wysokogórskiego (4) - omawia formy skalne występujące w Tatrach Wysokich (5) - wymienia nazwy dużych tatrzańskich jezior, jaskiń i dolin (A); porównuje krajobraz Tatr Wysokich z krajobrazem Tatr Zachodnich (5) - na podstawie dodatkowych źródeł informacji przygotowuje opis miejsc, które warto zobaczyć będąc w Tatrach (6) - wymienia 2 3 cechy tatrzańskiej pogody (2) - podaje nazwy pięter roślinności w Tatrach (2) - omawia wybrane piętro roślinności w Tatrach (2)
- wyjaśnia, dlaczego w wyższych partiach gór dłużej zalega śnieg (3) - porównuje roślinność regla dolnego i regla górnego (3) - wyjaśnia, dlaczego roślinność w górach jest rozmieszczona piętrowo (4) - oblicza temperaturę powietrza na szczytach, znając temperaturę powietrza u podnóża gór (4) - omawia cechy wiatru halnego i jego wpływ na warunki pogodowe w Tatrach (5) charakteryzuje piętra roślinności w Tatrach (5) - omawia cechy budowy roślin z poszczególnych pięter umożliwiające im życie na danej wysokości (5) - opracowuje spis zasad, których należy przestrzegać, wybierając się w góry (6) - pokazuje na mapie Polski parki narodowe w Górach Świętokrzyskich, Sudetach i Karpatach (2) - rozpoznaje symbole omawianych parków narodowych (2) - wymienia nazwy parków narodowych położonych w Górach Świętokrzyskich, Sudetach i Karpatach (3) - wymienia 2 3 osobliwości wybranego parku narodowego (3) - podaje po dwa przykłady organizmów chronionych w poznanych parkach narodowych (3) - charakteryzuje wybrany park narodowy (4) - charakteryzuje parki narodowe Gór Świętokrzyskich i Sudetów (5) - przygotowuje informacje na temat rzadkich gatunków roślin i zwierząt żyjących w omawianych parkach narodowych (6) Odkrywamy tajemnice świata roślin i grzybów - wskazuje na planszy części ciała mchu (2) - wymienia miejsca występowania mchów (2) - omawia budowę zewnętrzną mchu (3) - omawia znaczenie mchów w przyrodzie (3) - wyjaśnia związek budowy mchów ze sposobem pobierania przez nie wody (4) - podaje przykłady wykorzystywania mchów przez człowieka (4) - omawia proces rozmnażania się mchów przez zarodniki (5) - omawia rolę poszczególnych części ciała mchu (5) - wyjaśnia, dlaczego mchy nazywamy organizmami pionierskimi (5) - omawia budowę komórki roślinnej (6) - omawia rolę wybranych struktur komórkowych (6) - wymienia grupy paprotników (paprocie, skrzypy, widłaki) (2) - wymienia miejsca występowania paprotników (2) - rozpoznaje przedstawicieli paprotników (2) - omawia budowę zewnętrzną paproci (3) - dokumentuje obserwację zarodni i zarodników paproci (3) - podaje przykłady znaczenia paprotników (4) - omawia budowę zewnętrzną skrzypów (4) - omawia budowę zewnętrzną widłaków (4) - wskazuje cechy wspólne w procesie rozmnażania mchów i paprotników (5) - wskazuje cechy wspólne paproci, skrzypów i widłaków (5) - na podstawie dodatkowych źródeł informacji omawia sposób powstania węgla kamiennego (6)
- opisuje miejsca występowania mchów i paprotników (2) - rozpoznaje wybranych przedstawicieli mchów, paproci, skrzypów, widłaków (2) - na okazach naturalnych wskazuje poznane części ciała roślin (3) - wskazuje położenie zarodni u obserwowanych roślin (4) - dokumentuje prowadzone obserwacje (4) - rozpoznaje obserwowane mchy i paprotniki, posługując się atlasem roślin (5) - przygotowuje informacje na temat chronionych gatunków paprotników (6) - pokazuje na planszy organy rośliny nasiennej (2) - wymienia trzy przykłady znaczenia roślin nasiennych (2) - rozpoznaje nasiona kilku wybranych roślin nasiennych (3) - podaje 3 4 przykłady znaczenia roślin nasiennych w przyrodzie i dla gospodarki człowieka (3) - wyjaśnia pojęcie rośliny nasienne (4) -wyjaśnia pojęcia: rośliny nagonasienne i okrytonasienne (4) - omawia występowanie roślin nasiennych na Ziemi (4) - rozpoznaje typy kwiatostanów (5) - omawia wady i zalety rozmnażania się przez zarodniki i nasiona (5) - przygotowuje informacje na temat roślin nasiennych, uwzględniając np. najstarsze rośliny, największe, najmniejsze, itp. (6) - na podstawie obserwacji wskazuje dwie cechy rośliny nagonasiennej (2) - na podstawie obserwacji wskazuje dwie cechy rośliny okrytonasiennej (2) - rozpoznaje 2 3 rośliny nagonasienne (2) - rozpoznaje 2 3 rośliny okrytonasienne (2) - budowy pozwalające odróżnić od siebie wybrane rośliny nagonasienne (3) - wskazuje cechy budowy pozwalające odróżnić od siebie wybrane rośliny okrytonasienne (3) - porównuje położenie nasion u roślin nagonasiennych i okrytonasiennych (4) -wskazuje na okazach naturalnych roślin nago- i okrytonasiennych położenie kwiatostanów (np. u sosny i u leszczyny) (4) - wyszukuje rośliny okrytonasienne posiadające poznane na lekcji typy kwiatostanów (5) - rozpoznaje typy kwiatostanów wskazane przez nauczyciela (5) - przygotowuje dokumentację fotograficzną (lub prezentację multimedialną) pt. Rośliny nasienne rosnące w najbliższej okolicy (6) - wymienia główne części ciała rośliny nasiennej (2) - opisuje budowę pędu nadziemnego (2) -porównuje wygląd łodygi drzewa i rośliny zielnej (2 3 cechy) (2) - podaje przykłady roślin mających pędy podziemne (3); - omawia rolę łodygi (3); - na podstawie obserwacji przekroju drzewa iglastego, np. sosny, oblicza jego wiek (3) - omawia funkcje pędów: nadziemnego i podziemnego (4) - omawia sposób przewodzenia wody i soli mineralnych oraz produktów fotosyntezy (5) - podaje przykłady przekształceń łodygi (6); -podaje przykłady wykorzystywania łodyg roślin nasiennych przez człowieka
(6) - opisuje budowę zewnętrzną liścia (2) -wymienia dwie funkcje korzeni (2) - wymienia funkcje liścia (3) - omawia cechy palowego systemu korzeniowego (3) - omawia rolę aparatu szparkowego u roślin (4) - porównuje systemy korzeniowe palowy i wiązkowy (4) - omawia rodzaje i różne kształty liści, podając przykłady (5) - wymienia przykłady roślin mających: system korzeniowy palowy, system korzeniowy wiązkowy (5) - na podstawie dodatkowych źródeł informacji podaje przykłady przekształceń liści i korzeni (6) - wskazuje poznane części ciała rośliny na okazach naturalnych (2) - porównuje elementy budowy zewnętrznej dwóch rodzajów liści (np. brzozy i kasztanowca) (2) - rozpoznaje rodzaje pędów podziemnych (3) - rozpoznaje typy systemów korzeniowych roślin (3) - wskazuje poznane rodzaje liści na okazach naturalnych (4) - porównuje budowę dwóch roślin okrytonasiennych np. tulipana i mniszka lekarskiego (5) - wskazuje okazy roślin w środowisku przyrodniczym, u których można zaobserwować zmodyfikowane części ciała (6) - omawia kolejne czynności rozmnażania rośliny ozdobnej przez podział (2) - na modelu lub planszy wskazuje poszczególne części kwiatu (2) - wyjaśnia, na czym polega rozmnażanie bezpłciowe roślin (3) - podaje nazwy części kwiatu (3) - rysuje pręcik i słupek (3) - wyjaśnia, na czym polega rozmnażanie płciowe roślin (4) - omawia rolę poszczególnych części kwiatu (4) - omawia budowę pręcika i słupka (4) - wyjaśnia pojęcie kwiaty obupłciowe (5) - na podstawie dodatkowych źródeł informacji podaje przykłady różnych przystosowań kwiatów do zapylania (6) - wymienia warunki niezbędne do kiełkowania roślin (2) - podaje przykłady sposobów rozprzestrzeniania nasion znajdujących się w owocach (2) - korzystając ze schematu, omawia cykl rozwojowy rośliny okrytonasiennej (3) - opisuje rysunek budowy nasienia (3) - wyjaśnia znaczenie pojęć: zapylenie i zapłodnienie (4) - charakteryzuje przystosowania owoców do różnych sposobów rozprzestrzeniania zawartych w nich nasion (4) - omawia proces zapylenia i zapłodnienia u roślin okrytonasiennych (5) - omawia budowę owocu (5) - przygotuje informacje na temat wartości odżywczych wybranych nasion (6) - wskazuje na okazach naturalnych kwiaty i kwiatostany (2) - wskazuje na okazach naturalnych poznane części kwiatu (2) - porównuje budowę kwiatów tulipana i jabłoni (3) - wskazuje zmiany w wyglądzie kwiatu świadczące o tym, że nastąpił już proces zapłodnienia (4)
- na podstawie obserwacji omawia zmiany wyglądu rośliny na różnych etapach rozwoju (np. występowanie liścieni, czyli pierwszych liści różniących się od liści właściwych, liczba liścieni) (5) - na podstawie dodatkowych źródeł informacji wyjaśnia, czym jest bielmo (6) - na podstawie obserwacji rysuje owocnik grzyba kapeluszowego (2) - podaje nazwy części grzyba (2) - wymienia miejsca występowania grzybów (3) - wyjaśnia, dlaczego grzyby tworzą odrębne królestwo (4) - podaje przykłady grzybów jedno- i wielokomórkowych (4) - omawia budowę grzybów wielokomórkowych (4) - wymienia różnice między grzybami a roślinami (5) - opisuje różne kształty owocników, podając przykłady (5) - charakteryzuje porosty (6) - wyjaśnia, dlaczego należy zbierać tylko grzyby, które się zna (2) - na podstawie ilustracji wymienia charakterystyczne cechy muchomora sromotnikowego (2) - rozpoznaje 2 3 gatunki grzybów jadalnych (2) - podaje przykłady wykorzystywania grzybów (3); odróżnia gatunki grzybów jadalnych od gatunków grzybów trujących (3) - podaje po 2 3 przykłady pozytywnej i negatywnej roli grzybów (3) - wymienia cechy budowy zewnętrznej grzybów ułatwiające ich rozpoznawanie (4) - podaje przykłady wpływu grzybów pasożytniczych na rośliny, zwierzęta, ludzi (4) - wymienia objawy, które mogą świadczyć o zatruciu grzybami (5) - omawia sposób postępowania w przypadku podejrzenia zatrucia grzybami (5) - wyszukuje w różnych źródłach informacje o chronionych gatunkach grzybów (6) - przygotowuje spis zasad obowiązujących podczas grzybobrania (6) - wskazuje na okazie naturalnym poznane części ciała grzyba kapeluszowego (2) - opisuje (na podstawie obserwacji) warunki, w jakich występują grzyby (3) - wskazuje w środowisku przyrodniczym grzyby pasożytnicze (np. hubę, sporysz) (4) - rozpoznaje poznane kształty owocników grzybów kapeluszowych (5) - rozpoznaje, korzystając z atlasu 2 3 gatunki grzybów (5) - wskazuje w środowisku przyrodniczym porosty (6) - wykorzystując skalę porostową, ocenia stan czystości środowiska (6) Odkrywamy tajemnice materii - wykonuje z plasteliny modele drobin (2) - wykonuje z plasteliny modele dwóch różnych substancji zbudowanych z drobin (2) - na podstawie obserwacji wymienia właściwości 2 3 wybranych substancji (2) - podaje przykłady ciał stałych, cieczy i gazów (2) - rysuje ułożenie drobin w ciałach stałych, cieczach i gazach (2) - wyjaśnia, czym są drobiny (3) - wyjaśnia pojęcie właściwości substancji (3) omawia wpływ temperatury na
zmiany stanu skupienia substancji (3) - rozpoznaje stan skupienia substancji na podstawie ułożenia drobin (3) - porównuje właściwości wody w trzech stanach skupienia (4) - omawia ułożenie drobin w ciałach stałych, cieczach i gazach (4) - wyjaśnia, podając przykłady, czym jest materia (5) - wyjaśnia, od czego zależą właściwości substancji (5) - porównuje ruch drobin w ciałach stałych, cieczach i gazach (5) - na podstawie dodatkowych źródeł informacji wyjaśnia, czym jest atom (6) - bada doświadczalnie możliwość zmniejszenia objętości ciała stałego (2) - podaje przykłady ciał twardych, kruchych i plastycznych (2) - bada doświadczalnie właściwości mechaniczne wybranych ciał stałych (2) - bada doświadczalnie wpływ rozdrobnienia substancji na jej objętość (3) - określa właściwości ciał stałych w zakresie kształtu i ściśliwości (3) - wymienia właściwości mechaniczne ciał stałych (3) - wyjaśnia, co nazywamy nieściśliwością ciał stałych (4) - wyjaśnia, dlaczego ciała stałe mają określony kształt i określoną objętość (5) - omawia, popierając przykładami, wpływ sposobów ułożenia drobin w ciałach stałych na ich właściwości (6) - wskazuje bieguny magnetyczne w magnesie (2) -podaje przykłady przedmiotów wykonanych z substancji kruchych, twardych i sprężystych (2) - bada oddziaływanie magnesów na siebie i inne substancje (3) podaje przykłady wykorzystania w życiu właściwości plastycznych i magnetycznych ciał stałych (3) - wyjaśnia, czym jest magnes (4) - podaje przykłady ciał przyciąganych i nieprzyciąganych przez magnes (4) - określa właściwość mechaniczną wskazanego ciała stałego (np. węgla, materaca) (4) - omawia wzajemne oddziaływanie magnesów (5) - podaje przykłady przedmiotów (inne niż w podręczniku), do których wykonania wykorzystano właściwości mechaniczne i magnetyczne ciał stałych (5) - korzystając z dodatkowych źródeł informacji, podaje przykłady wykorzystania najtwardszych ciał stałych (6) - bada doświadczalnie wpływ wielkości naczynia na objętość cieczy (2) - określa właściwości cieczy w zakresie kształtu i ściśliwości (3) - bada doświadczalnie możliwość zmiany objętości cieczy (3) - wyjaśnia, dlaczego ciecze nie mają własnego kształtu (4) - porównuje właściwości ciał stałych i cieczy w zakresie kształtu i ściśliwości (4) - wyjaśnia, dlaczego ciecze mają stałą objętość (5) - wyjaśnia, na czym polega zjawisko dyfuzji w cieczach (5) - na podstawie dodatkowych źródeł informacji podaje przykłady dwóch cieczy, w których nie zaobserwujemy zjawiska dyfuzji, np. woda i olej; woda i benzyna (6) - wymienia czynniki wpływające na szybkość parowania cieczy (2) - podaje przykłady cieczy, których pary są łatwopalne (2) - porównuje, przeprowadzając doświadczenie, wpływ rodzaju cieczy na szybkość parowania (3) - bada doświadczalnie wpływ temperatury cieczy na ich dyfuzję (4)
- wyjaśnia, dlaczego ciecze mają stałą objętość (5) - wyjaśnia, na czym polega zjawisko dyfuzji w cieczach (5) - na podstawie dodatkowych źródeł informacji podaje przykłady dwóch cieczy, w których nie zaobserwujemy zjawiska dyfuzji, np. woda i olej; woda i benzyna (6) - wymienia nazwy jednostek masy (2) - podaje sposób wyznaczenia masy (3) - doświadczalnie porównuje masy różnych substancji o tej samej objętości (3) - oblicza masę substancji o danej objętości, mając daną masę 1 cm 3 tej substancji (4) - wyjaśnia, dlaczego substancje o tej samej objętości różnią się masami (5) - wyjaśnia związek objętości substancji z jej masą (5) - wyjaśnia pojęcie gęstości substancji (6) - bada doświadczalnie możliwość zmiany objętości gazu (2) - podaje przykłady wykorzystania w życiu codziennym ściśliwości i rozprężliwości gazów (2) - określa właściwości gazów w zakresie kształtu i ściśliwości (3) - podaje przykłady dyfuzji w gazach (3) - wyjaśnia, dlaczego gazy nie mają stałego kształtu i stałej objętości (4) - wyjaśnia, na czym polega ściśliwość gazów (4) - wyjaśnia, na czym polega rozprężliwość gazów (4) - porównuje przebieg dyfuzji w cieczach i w gazach (5) - wyjaśnia, co to jest próżnia (6) - omawia zasady bezpieczeństwa podczas posługiwania się urządzeniami, w których wykorzystano zjawisko ściśliwości gazów (6) - podaje przykłady ciał stałych dobrze i źle przewodzących ciepło (2) - wyjaśnia, dzięki czemu jest możliwe ogrzewanie mieszkań za pomocą kaloryferów (3) - wyjaśnia pojęcia: przewodnik ciepła, izolator ciepła (4) - podaje przykłady zastosowania gazu jako izolatora ciepła (4) - podaje przykłady zastosowania przewodnictwa cieplnego ciał stałych (5) - porównuje przekazywanie ciepła przez ciecze, gazy i ciała stałe (5) - wyjaśnia zasadę działania termosu 6) - wyjaśnia, czy powiedzenie futro grzeje jest prawdziwe (6) - podaje przykłady z życia codziennego potwierdzające zjawisko rozszerzalności cieplnej ciał stałych (2) - wyjaśnia, dlaczego latem na jezdniach powstają koleiny (3) - podaje przykłady świadczące o tym, że konstruktorzy i projektanci uwzględniają zjawisko rozszerzalności cieplnej ciał stałych (4) - wyjaśnia związek rozszerzalności cieplnej ciał stałych z ich budową drobinową (5) - wyjaśnia wpływ temperatury powietrza na dokładność pomiarów wykonywanych przy użyciu metalowej taśmy mierniczej (6) - podaje przykłady wykorzystania w praktyce zjawiska rozszerzalności cieplnej cieczy (2) - bada doświadczalnie rozszerzalność cieplną cieczy (3) - bada doświadczalnie wpływ temperatury na objętość gazów (3) - wyjaśnia, na czym polega nietypowa rozszerzalność cieplna wody (4) - porównuje zjawiska parowania i wrzenia (4) - wyjaśnia, na jakiej zasadzie zamyka się szczelnie słoiki z przetworami (4)
- wyjaśnia, dlaczego szybkość parowania cieczy zależy od jej temperatury (5) - wyjaśnia, dlaczego zamarzanie i rozmarzanie wody w szczelinach jezdni wpływa niekorzystnie na stan dróg (6)