Spis treści. Główne wnioski 1. 1. Wprowadzenie 2. 2. Rynek i jego uczestnicy strona podażowa 3. 2.1. Wielkość rynku 3

www.pwc.pl Ocena skutków wybranych regulacji projektu ustawy o zmianie ustawy o nadzorze nad rynkiem finansowym, ustawy Prawo Bankowe oraz niektórych innych ustaw Maj 2014 rok

Spis treści Główne wnioski 1 1. Wprowadzenie 2 2. Rynek i jego uczestnicy strona podażowa 3 2.1. Wielkość rynku 3 2.2. Model biznesowy firm pożyczkowych 4 2.3. Różnice w strukturze kosztów działalności firm pożyczkowych w poszczególnych segmentach 5 3. Rynek i jego uczestnicy strona popytowa 6 3.1. Profil klienta 6 3.2. Charakterystyka klienta w poszczególnych segmentach rynku 6 4. Cel i uwarunkowania badanej zmiany regulacyjnej 7 5. Wpływ regulacji na rynek 8 5.1. Wpływ regulacji na rentowność poszczególnych produktów 8 5.2. Wpływ regulacji na pożyczkobiorców, w tym możliwe zmiany zachowania klientów skutki społeczne 11 5.3. Wpływ regulacji na konkurencyjność w branży 15 6. Wpływ regulacji na gospodarkę i finanse państwa 17 7. Podsumowanie gospodarcze, społeczne i fiskalne skutki regulacji 18 8. Słownik pojęć 19

Główne wnioski Ministerstwo Finansów planuje wprowadzenie zmian w ustawie z dnia 21 lipca 2006 r. o nadzorze nad rynkiem finansowym oraz w ustawie z dnia 29 sierpnia 1997 r. Prawo Bankowe oraz w kilku innych ustawach. Proponowane rozwiązania dotyczą m.in. ograniczenia możliwości pobierania opłat, prowizji oraz odsetek w umowach pożyczek i kredytów w postaci wprowadzenia limitu całkowitego kosztu kredytu z wyłączeniem odsetek, w wysokości 25% całkowitej kwoty kredytu oraz dodatkowo 30% całkowitej kwoty kredytu wyrażone w skali rocznej nie więcej jednak niż 100% całkowitej kwoty kredytu. Inne proponowane w projekcie ustawy zmiany regulacyjne nie były przedmiotem analiz przeprowadzonych na potrzeby niniejszego opracowania. Zmiana regulacyjna ma na celu ochronę klientów instytucji finansowych, a w szczególności konsumentów korzystających z usług podmiotów działajacych na rynku bez koniczności uzyskiwania zezwolenia, oraz równocześnie minimalną ingerencję w strukturę samego rynku i w działalność firm pożyczkowych. Autorzy analizy skupili się przede wszystkim na opisie wpływu, jaki na ten rynek może mieć element proponowanej regulacji, który ogranicza maksymalne koszty pozaodsetkowe jakie może ponieść pożyczkobiorca. Wnioski z przeprowadzonego badania są następujące: 1. Planowana regulacja w swej konstrukcji opartej na wyraźnej zależności pomiędzy terminem zapadalności udzielanej pożyczki a jej maksymalnymi kosztami odzwierciedla, po pierwsze, rzeczywistą strukturę kosztów pożyczek z punktu widzenia firm, a po drugie rzeczywistą strukturę aktualnych kosztów ponoszonych przez klientów. W swym zamyśle skonstruowana została w sposób minimalnie zaburzający aktualne funkcjonowanie rynku. Jest to zdecydowana zaleta tego podejścia. 2. Proponowane wysokości maksymalnych progów kosztów pozaodsetkowych mogą ograniczyć przede wszystkim ofertę pożyczek o niewielkiej wartości (do 500 PLN) udzielanych na bardzo krótki okres (do 3 miesięcy). 3. Przeprowadzone kalkulacje wskazują, iż z rynku mogą zostać wycofane pożyczki, które w tej chwili odpowiadają za ok. 14% oferty (wg liczby zawieranych umów). Równocześnie przeprowadzona analiza dowodzi, że obecnie część z tych produktów jest nierentowna, natomiast z różnych względów nadal pozostaje w ofercie firm pożyczkowych. 4. Jest mało prawdopodobne, aby firmy pożyczkowe niezależnie od segmentu, w którym działają, zrezygnowały z udzielania najpopularniejszych pożyczek w kwotach ok. 1000 PLN na okres do 18 miesięcy, choć propono wana regulacja obniży ich rentowność. 5. Zmiana regulacyjna może spowodować, że część rynku przesunie się z segmentu tradycyjnego do segmentu online, charakteryzującego się niższymi kosztami stałymi działalności. Jedyną kategorią, która może zostać ograniczona planowaną regulacją, są pożyczki przeznaczane na spłatę poprzednich długów, których przeciętny okres kredytowania jest krótszy niż średnia na rynku. 6. Ograniczenie dostępności pożyczek najniższych i udzielanych na najkrótszy okres spłaty wpłynie na sytuację dwóch skrajnych grup pożyczkobiorców: klientów młodszych, lepiej wykształconych i lepiej oceniających własną sytuację finansową, którzy na skutek regulacji zasilą segment online lub skorzystają z oferty sektora bankowego, klientów gorzej wykształconych i źle oceniających własną sytuację finansową, którzy mogą odczuć ograniczenie podaży pożyczek najniższych ta grupa będzie korzystać z pożyczek rozłożonych na dłuższy okres spłaty, zrezygnuje z zadłużania się lub zwróci się do innych źródeł pozyskiwania środków finansowych. 7. Z racji niewielkiego rozmiaru rynku pożyczkowego w ogóle, a także ze względu na ograniczony wpływ, jaki proponowana regulacja będzie miała na ten rynek, wpływ zmian na całą gospodarkę oraz na finanse publiczne nie będzie znaczący. 1

1. Wprowadzenie W celu zwiększenia poziomu ochrony klientów instytucji finansowych, w szczególności klientów firm pożyczkowych, które jako niepobierające od swoich klientów depozytów nie są objęte nadzorem Komisji Nadzoru Finansowego (KNF), Ministerstwo Finansów (MF) planuje wprowadzenie zmian w ustawie z dnia 21 lipca 2006 r. o nadzorze nad rynkiem finansowym (Dz.U. z 2012 r. poz. 1149, z późn. zm.), w ustawie z dnia 29 sierpnia 1997 r. Prawo Bankowe (Dz.U. z 2012 poz. 1376, z późn. zm.) oraz w kilku innych ustawach. Proponowane rozwiązania dotyczą m.in. ograniczenia możliwości pobierania nadmiernych (i tym samym nieuzasadnionych) opłat, prowizji oraz odsetek w umowach pożyczek i kredytów w postaci wprowadzenia limitu całkowitego kosztu kredytu z wyłączeniem odsetek, w wysokości 25% całkowitej kwoty kredytu (część stała, niezmienna w okresie kredytowania) oraz dodatkowo 30% całkowitej kwoty kredytu wyrażone w skali rocznej (co oznacza 2,5% miesięcznie), nie więcej jednak niż 100% całkowitej kwoty kredytu. Inne proponowane w projekcie ustawy zmiany regulacyjne dotyczą rozszerzenia uprawnień nadzoru finansowego, zasad dostępu oraz przekazywania i wymiany informacji o udzielonych kredytach także przez pożyczkodawców niebankowych, jednak te aspekty nie były przedmiotem analiz przeprowadzonych na potrzeby niniejszego opracowania. Każdorazowe wprowadzenie zmian w prawie powinno być poprzedzone stosowną analizą skutków regulacji. Niezależna ocena takich skutków ma na celu m.in. wychwycenie przypadków nieuzasadnionych ingerencji w rynek, które zamiast sprzyjać ochronie konkurencji i konsumentów, poprzez pośredni wpływ działają odwrotnie. Taka analiza może także pomóc zidentyfikować tzw. niezamierzone negatywne skutki regulacji (ang. unintended consequences of regulations). Celem niniejszego raportu jest zatem zbadanie skutków, jakie będzie miało dla strony popytowej i podażowej rynku pożyczek krótkoterminowych udzielanych przez podmioty nieobjęte nadzorem finansowym wprowadzenie ustawowego limitu całkowitego kosztu kredytu konsumenckiego, z wyłączeniem odsetek. W szczególności zbadano wpływ regulacji na: rentowność poszczególnych produktów, pożyczkobiorców, konkurencyjność w branży, gospodarkę i finanse państwa. Metodyka badania Niniejszy raport prezentuje wnioski z przeprowadzonej analizy, w ramach której zastosowano różne metody badawcze skierowane zarówno w stronę popytową, jak i podażową rynku. Wśród zastosowanych metod badawczych należy wyróżnić: 1. Badanie metodą CAPI (ang. Computer Assisted Personal Interviewing) badanie ankietowe skierowane do klientów firm pożyczkowych przeprowadzone z użyciem komputera. Zostało ono zrealizowane w dniach 17-24 marca br. specjalnie na potrzeby niniejszego opracowania przez podmiot zewnętrzny na ogólnopolskiej próbie liczącej 201 respondentów, którzy w ciągu ostatnich 12 miesięcy zaciągali pożyczki w firmach pożyczkowych. W przypadku osób, które wzięły więcej niż jedną pożyczkę, w analizie uwzględniono wszystkie pożyczki, dlatego łączna liczba analizowanych pożyczek wyniosła 241. W dalszej części raportu zwane jest ono badaniem klientów ; 2. Badanie metodą indywidualnych pogłębionych wywiadów IDI (ang. Individual In-Depth Interviews) z wybranymi przedstawicielami branży; 3. Desk research analizę danych historycznych dotyczącą kosztów działalności firm pożyczkowych w Polsce przeprowadzoną na podstawie ogólnie dostępnych publikacji. Wnioski, które wysnuli autorzy raportu, bazują na analizowanych danych, które z przyczyn obiektywnych wynikających z charakterystyki branży nie zawsze mogły zostać zweryfikowane, ale poddane były krytycznemu osądowi. Równocześnie dla zapewnienia jak największej wiarygodności przedstawionych danych i analiz przy opracowaniu niniejszego raportu przyjęto określone zasady pracy. Celem takich działań była ważna przesłanka, aby niniejszy raport był: niezależny przygotowany przez podmiot zewnętrzny nie będący uczestnikiem rynku pożyczek firmę PwC; obiektywny opracowanie prezentuje sytuację na rynku zarówno po stronie podażowej, jak i popytowej, nie odnosząc się do poszczególnych podmiotów funkcjonujących w branży; konstruktywny publikacja bada materialne skutki planowanej zmiany regulacyjnej w kluczowych obszarach wpływu na funkcjonowanie rynku firm pożyczkowych. Ostateczny kształt raportu jest wynikiem niezależnej decyzji PwC. Raport pogłębia wnioski zawarte we wcześniejszej publikacji PwC pt. Rynek firm pożyczkowych w Polsce wydanej w grudniu 2013 roku. 2

2. Rynek i jego uczestnicy strona podażowa 2.1. Wielkość rynku Ze względu na specyfikę funkcjonowania firm udzielających pożyczek krótkoterminowych trudne jest precyzyjne określenie wielkości tego rynku czy też wymienienie całego katalogu podmiotów na nim działających. Wspólną cechą tych podmiotów jest to, że nie są one objęte nadzorem finansowym, a tym samym nie podlegają licencjonowaniu, tj. nie muszą uzyskiwać zezwolenia organów nadzoru na prowadzenie swojej działalności. Nie mają także obowiązku publikowania danych dotyczących liczby i wartości udzielanych pożyczek ani raportowania swoich danych finansowych i pozafinansowych do organów nadzoru bankowego i banku centralnego. Dodatkowo, często różnią się skalą działania (skupienie się na rynkach lokalnych lub działalność ogólnopolska) oraz podstawowym kanałem sprzedaży. Wszystkie te cechy składają się na trudności w badaniu tego rynku. Mając świadomość ograniczeń informacyjnych, na podstawie danych z Diagnozy Społecznej 2013 1 oszacowano, iż zadłużenie wobec firm pozabankowych w 2013 roku wynosiło w przybliżeniu ok. 3,0-4,0 mld PLN. To niewiele w porównaniu do całkowitej kwoty zadłużenia Polaków sięgającej w grudniu 2013 roku, wg danych Narodowego Banku Polskiego, 550,4 mld PLN. Z drugiej strony jednak należy stwierdzić, że udział firm pożyczkowych w rynku pożyczek małych, do 3 tys. PLN, jest znacznie większy i według różnych szacunków rynkowych sięga ok. 30% całości. Równocześnie, z dostępnych informacji branżowych oraz szacunków własnych wynika, że liczba pożyczek udzielonych przez firmy pożyczkowe w latach 2012-2013 wyniosła w przybliżeniu 1,2 mln i wykazywała nieznaczną tendencję rosnącą, przy średniej wielkości pojedynczej pożyczki wynoszącej od 1500 do 1700 PLN 2. 1 J. Czapiński, T. Panek (red.), Diagnoza Społeczna 2013, Warszawa 2013 ogólnopolskie badanie panelowe warunków i jakości życia Polaków realizowane przez zespół naukowców pod kierownictwem prof. Janusza Czaplińskiego oraz prof. Tomasza Panka od ponad 10 lat 2 Rynek firm pożyczkowych w Polsce, PwC, Warszawa 2013 3

2.2. Model biznesowy firm pożyczkowych Firmy pożyczkowe, które są przedmiotem niniejszej analizy, ze względu na fakt, iż nie prowadzą działalności polegającej na pozyskiwaniu depozytów od osób prywatnych, finansują się kapitałem własnym lub pochodzącym z grupy kapitałowej oraz kredytami bankowymi. Fakt finansowania się kredytami bankowymi przez firmy pożyczkowe z tego segmentu rynku przykuwa uwagę zarówno KNF, jak i NBP. Instytucje te analizują potencjalną ekspozycję banków wobec tego sektora oraz potencjalny efekt zarażenia banków jego problemami, co w efekcie mogłoby wygenerować ryzyko dla depozytów gromadzonych przez banki. Skala finansowania się firm pożyczkowych w bankach nie jest znana. Biorąc pod uwagę ryzyka działalności firm pożyczkowych, są one bliższe ryzykom związanym z każdą inną działalnością biznesową i różnią się od ryzyk występujących w sektorze bankowym. Największe firmy działające w tej branży są zwykle spółkami akcyjnymi lub spółkami z ograniczoną działalnością. Ich przychody pochodzą z udzielania pożyczek (oprocentowania pożyczki, prowizji od udzielonej pożyczki, ubezpieczeń, prowizji od spłaty oraz innych kosztów umownych). Dodatkowymi przychodami operacyjnymi mogą być opłaty związane np. z nieterminowym regulowaniem przez klientów swoich zobowiązań (odsetki karne, koszy monitów, inne opłaty windykacyjne). Jednym z podstawowych aspektów determinujących model biznesowy jest podejście do obsługi klienta, a przede wszystkim kanał dotarcia do niego. Decyduje on o tym, jak przebiega procedura wnioskowania o pożyczkę, determinuje metodę weryfikacji klienta, a także w jaki sposób i gdzie zostaje podpisana umowa. Ponieważ przedstawione aspekty istotnie wpływają na koszty funkcjonowania poszczególnych modeli biznesowych, dla celów niniejszego opracowania rynek firm pożyczkowych podzielono na dwa segmenty, w których na podstawie szacunków własnych ustalono, że koszty działalności w ramach każdego z segmentów są zbliżone. Zgodnie z metodyką podziału rynku przyjętą na potrzeby niniejszego raportu wyróżnia się: segment 1. firmy udzielające pożyczek z obsługą tradycyjną (w domu lub w oddziale/punkcie kredytowym); segment 2. firmy udzielające pożyczek online. 4

2.3. Różnice w strukturze kosztów działalności firm pożyczkowych w poszczególnych segmentach Do segmentu 1. zaklasyfikowano firmy udzielające pożyczek z obsługą domową oraz z obsługą w oddziale lub punkcie kredytowym. Choć struktura kosztów stałych wśród firm udzielających pożyczek w domu różni się od struktury kosztów stałych firm udzielających pożyczek w oddziale lub punkcie kredytowym, ich całkowita wysokość w przeliczeniu na jedną pożyczkę jest zbliżona. W segmencie 1. istotną pozycję po stronie kosztowej stanowią koszty stałe związane z administracją (utrzymanie biur, oddziałów, wynagrodzenia pracowników, usługi zewnętrzne oraz amortyzacja). W przypadku firm udzielających pożyczek z obsługą domową, do stałych kosztów administracyjnych działalności dochodzą koszty agentów (prowizje) będące w zależności od przyjętego modelu stałym lub zmiennym (zależny od kwoty pożyczki) kosztem pojedynczej pożyczki wpływającym na jej rentowność. W przypadku firm udzielających pożyczek w oddziałach lub punktach kredytowych, koszty wynagrodzenia pracy agentów zastąpione są przez wyższe koszty wynagrodzeń pracowników oraz sieci stałych biur lub koszty agencji kredytowych. W segmencie 2. stałe koszty administracyjne są znacznie niższe. Poprzez zautomatyzowanie pewnych czynności oraz ograniczenie formalności część kosztów udaje się ograniczyć lub pominąć, co sprawia, że ten kanał sprzedaży jest uznawany za tańszy. Kontrybucja tych firm jako podmiotów dostarczających możliwości zatrudnienia jest niższa w porównaniu do segmentu 1., gdyż skala zatrudnienia w tych firmach w Polsce to zazwyczaj kilkanaście-kilkadziesiąt osób (pożyczki online). Inne koszty działalności operacyjnej firm pożyczkowych są podobne i nie są silnie zróżnicowane pomiędzy określonymi segmentami. Należą do nich: koszty akwizycji/reklamy, koszty ryzyka pożyczkowego, koszty finansowe oraz koszty windykacji. 5

3. Rynek i jego uczestnicy strona popytowa 3.1. Profil klienta Udział gospodarstw domowych zadłużonych w firmach pożyczkowych w całej grupie zadłużonych gospodarstw jest niewielki i wynosi 4% 3. Jak wskazują wyniki badania Diagnoza Społeczna 2013, występują przy tym niewielkie różnice pomiędzy gospodarstwami zadłużonymi w firmach pożyczkowych a tymi, które zadłużają się w innych instytucjach. Do podstawowych cech klientów firm pożyczkowych należy zaliczyć fakt, iż rzadziej zamieszkują oni duże miasta (powyżej 500 tys. mieszkańców) oraz częściej oceniają swoją sytuację finansową jako niekorzystną. Około 50% tych klientów stwierdza, że ledwo wiąże koniec z końcem (tak brzmi pytanie w ankiecie), podczas gdy wśród pozostałych zadłużonych ten odsetek sięga jedynie 17%. Według przeprowadzonego na potrzeby niniejszej analizy badania klientów 34% klientów firm pożyczkowych stwierdziło, że uzyskiwane dochody nie wystarczają im na zaspokojenie podstawowych potrzeb. Z przeprowadzonej analizy wynika również, iż po pożyczki udzielane w firmach pożyczkowych częściej sięgają kobiety (65% respondentów), osoby z wykształceniem zasadniczym (57% respondentów) oraz osoby w wieku do 35 lat (41% respondentów). 3.2. Charakterystyka klienta w poszczególnych segmentach rynku Profil klienta determinuje także kanał sprzedaży. W segmencie online do zaciągnięcia pożyczki konieczne jest posiadanie konta bankowego oraz sprawne poruszanie się po sieci. Z kanału internetowego korzystają więc przede wszystkim osoby pracujące, lepiej wykształcone i młodsze, które potrzebują krótkookresowego finansowania większych nieoczekiwanych wydatków. Klienci segmentu tradycyjnego są nieco bardziej zróżnicowani więcej jest wśród nich osób starszych i słabiej wykształconych, dla których istotny jest bezpośredni kontakt z agentem. Wielu klientów tego segmentu nie korzysta z produktów bankowych. 3 Opracowanie własne na podst. J. Czapiński, T. Panek (red.), Diagnoza Społeczna 2013, Warszawa 2013 6

4. Cel i uwarunkowania badanej zmiany regulacyjnej Przygotowany przez Ministerstwo Finansów projekt zmian ustawy o nadzorze nad rynkiem finansowym, ustawy Prawo Bankowe oraz niektórych innych ustaw ma na celu m.in. zwiększenie poziomu ochrony klientów instytucji finansowych, w tym w szczególności konsumentów korzystających z usług podmiotów nieobjętych nadzorem finansowym. Proponowane zapisy mają zapobiegać sytuacjom, w których w zawieranych transakcjach wykorzystywana jest słabsza pozycja klienta wynikająca m.in. z asymetrii informacyjnej 4 oraz może pojawić się pokusa wykorzystania przez pożyczkodawcę słabszej pozycji pożyczkobiorcy (brak dostępności do kredytu bankowego oraz brak zdolności kredytowej) i narzucenia mu kosztu pożyczki nieproporcjonalnego do poziomu ryzyka i nieuzasadnionego dostarczoną wartością. Tym samym projekt regulacji wprowadza ustanowienie ograniczeń dla kosztów całościowych pożyczek w zależności od terminów ich wymagalności, jako że dotychczas stosowane ograniczenie możliwości pobierania nadmiernych odsetek wynikające z art. 359 2 Kodeksu cywilnego (czterokrotność wysokości stopy kredytu lombardowego Narodowego Banku Polskiego) nie wpływało na ograniczenie nakładania nadmiernych dodatkowych opłat i prowizji, które znacząco podwyższały koszt pożyczki dla klienta. W wyniku stosowania wysokich opłat pozaodsetkowych w ramach dzisiejszych regulacji łączne koszty obsługi długu często przewyższają wysokość pożyczonego kapitału. Równocześnie, jak pokazują przeprowadzone badania rynku, takie praktyki nie są często uzasadnione realnymi kosztami działalności podmiotów udzielających tych pożyczek. Mając na uwadze charakterystykę rynku projektodawca zdecydował się na wprowadzenie limitu całkowitego kosztu kredytu z wyłączeniem odsetek, w wysokości 25% całkowitej kwoty kredytu (część stała, niezmienna w okresie kredytowania) oraz dodatkowo 30% całkowitej kwoty kredytu wyrażone w skali rocznej (co oznacza 2,5% miesięcznie). Proponowane rozwiązanie ma odzwierciedlać strukturę kosztów ponoszonych przez firmy pożyczkowe, a zaproponowane limity, zdaniem Ministerstwa Finansów, odpowiadają dolnym granicom przedziałów kosztowych wskazywanych przez przedsiębiorców działających w branży pożyczkowej. Taka struktura z jednej strony pozwoli na ochronę konsumentów przed nadmiernym obciążaniem ich nieuzasadnionymi kosztami, a z drugiej strony powinna wymuszać optymalizację kosztów. Tabela 1. Maksymalny koszt pozaodsetkowy zgodnie z propozycjà regulacji Ministerstwa Finansów mies. % mies. 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 27,5 30,0 32,5 35,0 37,5 40,0 42,5 45,0 47,5 50,0 52,5 55,0 57,5 60,0 62,5 65,0 67,5 70,0 72,5 75,0 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 % 77,5 80,0 82,5 85,0 87,5 90,0 92,5 95,0 97,5 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 Źródło: Opracowanie własne PwC na bazie projektu regulacji Ministerstwa Finansów 4 Asymetria informacji (ang. information asymmetry) w ekonomii oznacza sytuację, w której jedna ze stron transakcji dysponuje większą liczbą informacji od drugiej strony. Równocześnie, proponowane przez Ministerstwo Finansów rozwiązanie ogranicza całkowity koszt kredytu z wyłączeniem odsetek do wysokości 100% całkowitej kwoty kredytu. W Tabeli 1. zaprezentowano maksymalny koszt pozaodsetkowy pożyczki w podziale na okres kredytowania (tenor) pożyczki w miesiącach. Warto zauważyć, że od 30 miesiąca koszty pozaodsetkowe nie mogą przekroczyć stałego, równego 100% kwoty kredytu, limitu i nie ulega on zwiększeniu. 7

5. Wpływ regulacji na rynek 5.1. Wpływ regulacji na rentowność poszczególnych produktów Aby dokonać oceny wpływu proponowanej regulacji na rynek, w pierwszej kolejności skupiono się na analizie rentowności występujących na rynku produktów po wprowadzeniu zmiany regulacyjnej. Pożyczki zostały przeanalizowane przede wszystkim w zależności od kwoty i okresu kredytowania wyrażanego w miesiącach. Analiza została przeprowadzona dla dwóch segmentów rynku firm pożyczkowych, dla których kluczowym czynnikiem wpływającym na rentowność pożyczek są koszty prowadzenia działalności. Dla firm z segmentu 1., udzielających pożyczek z obsługą tradycyjną (obsługa domowa lub obsługa w oddziale firmy/punkcie kredytowym), najbardziej istotne są koszty stałe związane z utrzymaniem administracji (budynki, infolinia), wynagrodzeniem stałych pracowników itd. Firmy działające w ten sposób będą ponosiły również wyższe koszty zmienne związane z prowizyjnym wynagradzaniem agentów bądź nienależących do nich punktów kredytowych, a także dość wysokie koszty związane z ryzykiem braku spłaty zaciągniętych zobowiązań. Dla potrzeb analizy modelowej, na podstawie danych uzyskanych w toku badania, rozbito koszt stały pożyczki na dwie części: stałą kwotę przypisywaną każdej pożyczce, zawierającą się w przedziale 200-250 złotych, oraz stałą średnią kwotę przypisaną do portfela pożyczek na poziomie 12-16% jego wartości. Natomiast średni koszt zmienny dla segmentu 1. założony w analizie wynosi w zależności od okresu kredytowania od 20% do 40% pożyczonej kwoty. W przypadku segmentu 2., czyli podmiotów udzielających pożyczek online, dzięki temu, że firmy nie muszą ponosić tak wysokich kosztów administracyjnych jak koszty biurowe oraz koszty wynagrodzeń dla dużej liczby pracowników obsługujących infolinię, koszty stałe są utrzymywane na poziomie istotnie niższym. Bardziej sztywne metody oceny klientów (scoring) i brak agentów ich dokonujących, a następnie egzekwujących należności, umożliwiają firmom online obniżenie kosztów zmiennych, także tych, związanych z ryzykiem braku spłaty zaciągniętych zobowiązań. Na potrzeby analizy modelowej, na podstawie danych uzyskanych w toku badania, koszt stały pożyczki rozbito na dwie części: stałą kwotę przypisywaną każdej pożyczce, mieszczącą się w przedziale 110-140 PLN, a także stałą średnią kwotę przypisaną do portfela pożyczek na poziomie 12-16% jego wartości 5. Średni koszt zmienny założony dla segmentu 2. w analizie wynosi w zależności od okresu kredytowania od 10% do 30% pożyczonej kwoty. Zestawiając maksymalne koszty pożyczki wynikające z proponowanej regulacji ze średnimi kosztami przypadającymi na pożyczkę dla segmentu firm tradycyjnych udało się ustalić rentowność pojedynczej pożyczki, co zostało zaprezentowane w Tabeli 2. Badanie przeprowadzono dla średnich kwot w analizowanych przedziałach kosztowych. Pole oznaczone na czerwono ze znakiem oznacza, że maksymalny wynikający z regulacji koszt przypadający na jedną pożyczkę jest wyższy niż średni koszt przypadający na pożyczkę, w związku z tym pożyczka jest nierentowna. Pole oznaczone na zielono ze znakiem + oznacza, iż pożyczka jest rentowna dzięki temu, że jej średni koszt jest niższy niż maksymalny proponowany w ustawie. Pola żółte ze znakami +/ oznaczają pożyczki na granicy rentowności, których nie da się jednoznacznie sklasyfikować ze względu na rozbieżności kosztów pomiędzy firmami funkcjonującymi na rynku. 8 5 Poczyniono takie założenie, gdyż firmy pożyczkowe podobnie jak banki zarządzają przede wszystkim portfelem pożyczek, w którym funkcjonują produkty zarówno rentowne, jak i nierentowne.

Tabela 2. RentownoÊç po yczek w segmencie tradycyjnym w zale noêci od kwoty i długoêci okresu kredytowania przy zało eniu przyj cia proponowanych limitów mies. 250 zł 500 zł 1 000 zł 1 500 zł 2 000 zł 3 000 zł 4 000 zł 5 000 zł 6 000 zł mies. 250 zł 500 zł 1 000 zł 1 500 zł 2 000 zł 3 000 zł 4 000 zł 5 000 zł 6 000 zł 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 - - +/ +/ +/ +/ +/ +/ +/ +/ +/ +/ +/ +/ +/ +/ +/ +/ +/ +/ +/ +/ + + + + +/ +/ +/ +/ +/ +/ +/ +/ +/ + + + +/ +/ + + + + + + + + + + + + + + + + + + 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - +/ +/ +/ +/ +/ + + + + + + +/ +/ +/ +/ +/ +/ - - - + + + + + + + + + + + + + + + +/ +/ +/ +/ +/ + + + + + + + + + + + + + + + + + +/ +/ +/ / Źródło: Opracowanie własne PwC Tabela 3. RentownoÊç po yczek w segmencie online w zale noêci od kwoty i okresu kredytowania mies. 250 zł 500 zł 1 000 zł 1 500 zł 2 000 zł 3 000 zł 4 000 zł 5 000 zł 6 000 zł 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 +/ +/ +/ +/ +/ +/ +/ +/ +/ +/ +/ +/ +/ + + + + +/ +/ + + + + + + + + + + + + + + + + + + Źródło: Opracowanie własne PwC Przeprowadzona analiza pozwoliła na wyciągnięcie następujących wniosków dla segmentu firm z obsługą tradycyjną przy założeniu proponowanych zmian regulacyjnych: nierentowne będą pożyczki udzielane na niskie kwoty 500 zł i mniej, nierentowne będą pożyczki poniżej 1000 zł udzielane na krótki okres, tj. do 5 miesięcy, ograniczona zostanie rentowność pożyczek udzielanych na relatywnie długi okres kredytowania w segmencie tradycyjnym, tj. powyżej 5 miesięcy. Tabela rentowności pożyczek została również przygotowana dla segmentu firm online. Wyniki różnią się w stosunku do tabeli przedstawionych powyżej ze względu na niższe średnie koszty charakterystyczne dla tego segmentu. Należy pamiętać, że firmy z segmentu online udzielają pożyczek standardowo na 30 dni, jednak wolumen udzielanych pożyczek (w tym przypadających na jednego pożyczkobiorcę) jest znacząco wyższy niż dla firm z segmentu tradycyjnego, dlatego rentowność produktów powinno się rozpatrywać również w dłuższym terminie (dla dłuższych okresów kredytowania) i wyższych kwot, co zostało przedstawione w Tabeli 3. Pole oznaczone na czerwono ze znakiem oznacza, że maksymalny wynikający z regulacji koszt przypadający na jedną pożyczkę jest wyższy niż średni koszt przypadający na pożyczkę, w związku z tym jest ona nierentowna. Pole oznaczone na zielono ze znakiem + oznacza, iż pożyczka jest rentowna dzięki temu, że jej średni koszt jest niższy niż maksymalny proponowany w ustawie. Pola żółte ze znakami +/ oznaczają pożyczki znajdujące się na granicy rentowności, których nie da się jednoznacznie sklasyfikować ze względu na rozbieżności kosztów pomiędzy firmami funkcjonującymi na rynku. 9

Przeprowadzona analiza pozwoliła na wyciągnięcie następujących wniosków dla segmentu firm z obsługą online: nierentowne będą pożyczki udzielane w kwocie do 250 zł, nierentowne będą pożyczki w wysokości do 500 zł udzielane na okres do 3 miesięcy, pożyczki udzielane w kwocie 1000 zł i na okres do 2 miesięcy mogą być nierentowne w przypadku niektórych firm. O sukcesie modelu biznesowego firm pożyczkowych z segmentu online decyduje przede wszystkim duży obrót pożyczkami o niskiej wartości. Jest to możliwe dzięki szybkiemu przyznaniu pożyczki i możliwości jeszcze szybszego zaciągania kolejnych po podpisaniu przez klienta umowy ramowej. Pierwsze pożyczki na niskie kwoty są z zasady nierentowne, a firmy bardzo często udzielają je klientom bezpłatnie, by zachęcić do podpisania umowy ramowej i zaciągania kolejnych pożyczek bez większych formalności w niedalekiej przyszłości. Wysoki wolumen udzielanych pożyczek pozwala również w istotny sposób zmniejszyć koszty zmienne przypadające na jednego klienta, które ponoszone przez firmę głównie przy pierwszej pożyczce są związane z podpisaniem umowy ramowej oraz oceną wiarygodności klienta (scoringiem). Należy równocześnie pamiętać, że zarówno w przypadku segmentu firm tradycyjnych, jak i online, firmy zarządzają pożyczkami przede wszystkim na bazie portfelowej, nie podchodząc indywidualnie do każdej pożyczki. Firmy te, na bazie portfela pożyczek i wyliczonych dla niego parametrów ryzyka i rentowności podejmują decyzje biznesowe przy wykorzystaniu metod scoringowych (oparte w swoich założeniach na analizie statystycznej). Pożyczki udzielane na niskie kwoty mają często na celu sprawdzenie klienta, by umożliwić mu w przyszłości zaciąganie pożyczek na większe kwoty, przynoszących zysk firmie pożyczkowej. Tym samym nie można jednoznacznie stwierdzić, że pożyczki te ze względu na swoją nierentowność, zostaną wyparte z rynku. Obecnie bowiem istnieją produkty, które są nierentowne (np. pożyczki za 0 zł, gdzie klient nie ponosi żadnych kosztów związanych z zaciągnieciem zobowiązania). Pełnią one rolę swoistego pilotażu zarówno dla firmy jak i dla klienta. Proponowane wysokości maksymalnych progów kosztów pozaodsetkowych mogą ograniczyć przede wszystkim ofertę pożyczek o niewielkiej wartości (do 500 PLN) udzielanych na bardzo krótki okres (do 3 miesięcy). Równocześnie należy mieć na uwadze, że część tych produktów już obecnie nie jest rentowna, ale z różnych względów pozostają one w ofercie firm pożyczkowych. 10

5.2. Wpływ regulacji na pożyczkobiorców, w tym możliwe zmiany zachowania klientów skutki społeczne Jak pokazała analiza wpływu planowanych regulacji na rentowność poszczególnych produktów firm pożyczkowych, jest on zależny przede wszystkim od trzech czynników: segmentu, w którym udzielana jest pożyczka, wielkości pożyczki, okresu, na jaki udzielana jest pożyczka. Badanie rynku wykonane przez zewnętrzną firmę specjalnie na potrzeby tego opracowania pozwala nam na przeprowadzenie analizy cech społeczno-demograficznych klientów firm pożyczkowych przede wszystkim w zależności od wielkości oraz terminu zapadalności pożyczki. Analiza ze względu na segment jest utrudniona z racji małej liczby obserwacji dotyczących pożyczek zaciągniętych w segmencie online (8%). W związku z tym interpretując osiągane wyniki należy zachować daleko idącą ostrożność. Trzeba jednak zauważyć, że segment, w którym udzielna jest pożyczka, ma silny wpływ na jej oczekiwany okres kredytowania oraz wielkość (patrz Tabela 4.). Pożyczki udzielane w segmencie online charakteryzują się znacznie krótszym przeciętnym okresem kredytowania oraz mniejszą kwotą. Wynika to z modelu biznesowego umożliwiającego i zakładającego udzielanie niewielkich pożyczek na stosunkowo krótki termin, często wielokrotnych dla tych samych klientów. Dalsza część analizy zawiera charakterystykę segmentów, w jakich udzielane są pożyczki w poszczególnych grupach. Główny jednak nacisk położony został na analizę zróżnicowania okresu kredytowania i wielkości pożyczek. Chcąc odpowiedzieć na pytanie, jakie skutki społeczne wywrze planowana zmiana dla klientów pożyczek, poddano analizie zróżnicowanie średniego okresu kredytowania oraz kwot pożyczek w zależności od: wieku, wykształcenia, oceny sytuacji materialnej, celu zaciąganych pożyczek, liczby zaciąganych pożyczek rocznie. Tabela 4. Âredni okres kredytowania oraz Êrednia kwota po yczek w zale noêci od segmentu Liczba pożyczek Średni okres kredytowania Średnia kwota w próbie pożyczki (w tygodniach) pożyczki (w PLN) Segment tradycyjny 170 39 1 140 Segment online 14 12 636 Cała próba 184 37 1 102 Źródło: Opracowanie własne PwC na podstawie danych z badania klienta 11

Wiek pożyczających Przeprowadzona analiza pokazuje, że zarówno przeciętna wielkość, jak i termin zapadalności udzielanych pożyczek, są powiązane z wiekiem pożyczającego (patrz Wykres 1.). Dla osób młodszych (do 40. roku życia) przeciętna kwota pożyczki nie przekracza obecnie 1000 PLN. Osoby w wieku dojrzałym częściej zaciągają pożyczki o większej wartości średnia kwota pożyczki dla osób po 40. roku życia wynosi 1200-1300 PLN. Inaczej przedstawia się zależność pomiędzy wiekiem a terminem zapadalności pożyczek. Tutaj wyraźną cezurę stanowi wiek ok. 55 lat. Osoby poniżej tego wieku preferują pożyczki krótsze średnio spłacają zaciągnięte kwoty w ok. 35 tygodni, z drugiej strony osoby starsze preferują pożyczki dłuższe, których spłata zajmuje im średnio ok. 47 tygodni. Ponieważ wprowadzane zmiany ograniczają przede wszystkim atrakcyjność pożyczek krótkoterminowych o małej wartości, mogą one zmienić przede wszystkim sytuację osób młodszych, preferujących tego typu pożyczki. Nieco częściej będą one zaciągały pożyczki o wyższej wartości lub w ogóle zrezygnują z zadłużania się w firmach pożyczkowych. Więcej tych osób może także z racji ograniczenia oferty segmentu tradycyjnego, przenieść się do segmentu online. Wykształcenie i ocena sytuacji materialnej pożyczających Ponieważ według badań ekonomicznych sytuacja materialna gospodarstw domowych jest najsilniej determinowana wykształceniem ich członków, analiza struktury pożyczek ze względu na wykształcenie została połączona z analizą ze względu na ocenę własnej sytuacji materialnej (patrz Tabela 5.). Wyniki analizy pokazują, iż osoby z wykształceniem co najwyżej zawodowym, czyli najprawdopodobniej te o niższych dochodach, źle oceniające swoją sytuację finansową, pożyczają zdecydowanie najniższe kwoty, na przeciętny okres kredytowania. Osoby te najsilniej odczują wycofanie z rynku części pożyczek o najmniejszej wartości. Wykres 1. WielkoÊç i termin zapadalnoêci po yczek a wiek po yczajàcych Termin zapadalności pożyczki w tygodniach 50 1 400 zł 45 1 200 zł 40 35 1 000 zł 30 800 zł 25 600 zł 20 15 400 zł 10 200 zł 5 0 0 do 25 25 do 40 41 do 55 powyżej 55 Wiek pożyczających Średni termin zapadalności pożyczek Średnia kwota pożyczek Źródło: Opracowanie własne PwC na podstawie danych z badania klienta Wielkość pożyczki w złotych Przeprowadzone badanie pokazuje również, że pożyczki na relatywnie krótsze okresy, choć niekoniecznie najniższej wartości, chętniej zaciągają osoby generalnie dobrze oceniające własną sytuację finansową. Osoby te odczują ewentualne ograniczenie podaży pożyczek udzielanych na najkrótsze okresy. Osoby lepiej wykształcone, źle oceniające własną sytuację finansową, już w tej chwili są konsumentami pożyczek o nieco wyższej wartości i dłuższych okresach spłaty, więc wprowadzone zmiany będą miały bardzo ograniczony wpływ na ich wybory. Ciekawy przypadek stanowią osoby z wykształceniem wyższym, dobrze oceniające swoją sytuację finansową. Są one konsumentami pożyczek o relatywnie niskiej wartości i na krótki okres spłaty. Tej grupie została udzielona ponad połowa zidentyfikowanych w badaniu klienta pożyczek w segmencie online, który charakteryzuje się takim rodzajem pożyczek. Te osoby także odczują proponowane zmiany, jednak w ich przypadku będzie to skutkowało przede wszystkim wydłużeniem okresów spłat. 12

Tabela 5. WielkoÊç i terminy zapadalnoêci po yczek a wykształcenie i ocena własnej sytuacji materialnej Średnia kwota pożyczki (w PLN) Średni termin zapadalności pożyczki (w tygodniach) Osoby z wykształceniem do zawodowego 964 38 włącznie źle oceniające własną sytuację finansową Osoby z wykształceniem do zawodowego 1 116 35 włącznie dobrze oceniające własną sytuację finansową Osoby z wykształceniem powyżej 1 367 48 zawodowego źle oceniające własną sytuację finansową Osoby z wykształceniem powyżej 1 097 34 zawodowego dobrze oceniające własną sytuację finansową Źródło: Opracowanie własne PwC na podstawie danych z badania klienta Tabela 6. WielkoÊç i terminy zapadalnoêci zaciàgni tych po yczek w zale noêci od ich celu Powód zaciągania Średnia kwota Średni termin pożyczki pożyczki (w PLN) zapadalności pożyczki (w tygodniach) Leczenie 1 525 48 Cel zaciąganych pożyczek Wyniki analizy nie różnią się specjalnie od innych podobnych analiz obrazujących strukturę celów, na jakie zaciągane są pożyczki. Najbardziej popularne są pożyczki na bieżące cele konsumpcyjne (39% wskazań) oraz na uiszczenie stałych opłat, np. mieszkaniowych (15%). Ponieważ są to pożyczki charakteryzujące się przeciętnymi kwotami oraz okresami kredytowania, nie wydaje się, aby przeciętni pożyczkobiorcy przeznaczający na te cele zaciągnięte środki odczuli wyraźnie proponowane zmiany regulacyjne (patrz Tabela 6.). Nie wydaje się też, aby ograniczone zostały możliwości zaciągania pożyczek przeznaczonych na leczenie, remonty, stałe opłaty lub ważne sytuacje rodzinne są to pożyczki o wyższych przeciętnie kwotach i dłuższych niż przeciętne okresach kredytowania. Jedyną kategorią, która może zostać ograniczona planowaną regulacją, są pożyczki przeznaczane na spłatę poprzednich długów, których przeciętny okres kredytowania jest krótszy niż średnia na rynku. Zakup dóbr trwałego użytku 1 271 34 Remont domu lub mieszkania 1 218 37 Stałe opłaty 1 217 40 Ważne sytuacje rodzinne 1 191 40 Spłata wcześniejszych długów 1 138 32 Bieżące wydatki konsumpcyjne 1 013 38 Inne Źródło: Opracowanie własne PwC na podstawie danych z badania klienta 13

Liczba zaciąganych pożyczek w ciągu roku Wyniki badań pokazały, że ok. 16% respondentów zaciągnęło w ciągu roku więcej niż jedną pożyczkę w firmie pożyczkowej. Ciekawe jest zatem, jakiego typu pożyczki leżą w kręgu zainteresowania takich osób i jaki w związku tym wpływ może wywrzeć na nie proponowana regulacja. Wyniki badania wskazują, że nie ma istotnych różnic w kwotach pożyczek zaciąganych jedno- i wielokrotnie. Wydaje się natomiast, iż w przypadku, gdy pożyczkobiorca ma więcej niż 2 pożyczki, spada ich przeciętny okres kredytowania (patrz Tabela 7.). Podobnie, jak było to w przypadku osób wykształconych, dobrze oceniających własną sytuację materialną, może to być związane z faktem, że relatywnie duży odsetek wielokrotnych pożyczek w zidentyfikowanych w badaniu zaciągany jest w segmencie online. Wyniki badania pokazują, że 37% pożyczek w tej grupie (wśród respondentów, którzy zaciągnęli co najmniej 3 pożyczki w roku) pochodziło z segmentu online, podczas gdy średni udział tego segmentu w badaniu wynosił 8%. W tym miejscu należy zwrócić uwagę, że istotnym elementem proponowanej regulacji jest wykluczenie możliwości wielokrotnego przedłużania terminu spłaty pożyczki poprzez zaciąganie kolejnych pożyczek. Może to spowodować ograniczenie liczby osób stosujących tę praktykę poprzez konieczność zaciągania kolejnych pożyczek w różnych firmach. Równocześnie, jak wykazała wcześniejsza analiza, ze względu na cel przeznaczenia długu, kategorią, która może zostać ograniczona planowaną regulacją, są pożyczki przeznaczane na spłatę poprzednich zobowiązań, których przeciętny okres kredytowania jest krótszy niż średnia na rynku. Zgodnie z przeprowadzonym badaniem klienta w sytuacji, gdy nie będzie możliwe zaciągnięcie długu w firmach pożyczkowych, 30 % respondentów wskazało, że zwróci się do najbliższej rodziny, 24% będzie próbowało zaciągać pożyczki w innych instytucjach finansowych (banki i SKOKi), 20% zrezygnuje w ogóle z zadłużania się. Równocześnie 38% respondentów może sięgać po pożyczkę na najmniej chronionym rynku, tj. u znajomych, innych osób prywatnych i w lombardzie. Wykres 2. obrazuje wskazania respondentów w tym zakresie. Wykres 2. èródła dodatkowych Êrodków finansowych w przypadku wycofania firm po yczkowych z rynku Udział odpowiedzi wśród respondentów Tabela 7. WielkoÊç i terminy zapadalnoêci po yczek w zale noêci od liczby zaciàgni tych po yczek w ciàgu roku Średnia kwota pożyczki (w PLN) Średni termin zapadalności pożyczki (w tygodniach) Jedna pożyczka 1 097 37 17% 1% 13% 15% 5% 2% Dwie pożyczki 1 141 39 Więcej niż dwie pożyczki 1 044 34 Źródło: Opracowanie PwC na podstawie wyników badania klienta 9% 25% 13% Bank SKOK Pośrednicy oferujący kredyty ratalne Najbliższa rodzina Dalsza rodzina, znajomi lub innych osób prywatnych Lombard Rezygnacja z zadłużenia Inne Nie wiem/trudno powiedzieć Źródło: Opracowanie PwC na podstawie wyników badania klienta Ograniczenie dostępności pożyczek o najniższych wartościach i udzielanych na najkrótszy okres kredytowania może wpłynąć na sytuację dwóch skrajnych grup pożyczkobiorców: klientów młodszych, lepiej wykształconych i lepiej oceniających własną sytuację finansową, którzy na skutek regulacji zasilą segment online lub skorzystają z oferty sektora bankowego lub SKOK-ów, klientów gorzej wykształconych i źle oceniających własną sytuację finansową, którzy mogą odczuć ograniczenie podaży pożyczek najniższych ta grupa zrezygnuje z zadłużania się lub będzie korzystać z pożyczek o wyższej wartości rozłożonych na dłuższy okres spłaty lub poszuka innych źródeł pozyskania środków finansowych. 14

5.3. Wpływ regulacji na konkurencyjność w branży Wcześniejsze analizy wykazały, że wpływ planowanych zmian jest zróżnicowany w zależności od zdefiniowanych wcześniej segmentów rynku, w którym działają firmy. W segmencie tradycyjnym praktycznie przestaną być opłacalne pożyczki w kwocie do 500 PLN. Pożyczki do 1000 PLN znajdą się na granicy opłacalności. Podobnie stanie się w przypadku niektórych produktów do 1500 i 2000 PLN. Co więcej, w przypadku segmentu tradycyjnego mogą stać się nieopłacalne także pożyczki udzielane na niskie kwoty i bardzo długie okresy, powyżej 3 lat, jednak ich znaczenie na rynku jest niewielkie. W segmencie online zdecydowanie nieopłacalne będą tylko pożyczki do 250 PLN oraz pożyczki do 500 PLN udzielane na bardzo krótki czas do 3 miesięcy. Na granicy opłacalności znajdą się pożyczki w wysokości do 500 PLN udzielane na dłuższe okresy. W celu ukazania wpływu powyższych zmian na rynek i konkurencyjność branży dokonano analizy obecnej struktury pożyczek wg badania klienta (patrz Wykres 3.). Wykres 3. Aktualna struktura po yczek ze wzgl du na wielkoêç i okres kredytowania wg badania klienta 40% 39% 35% Udział w rynku 30% 25% 20% 15% 10% 5% 26% 11% 13% 8% 3% 2% 0% do 500 złotych 501-1000 złotych 1001-1500 złotych 1501-2000 złotych 2001-3000 złotych 3001-5000 złotych powyżej 5000 złotych >24 miesięcy 0% 0% 1% 0% 0% 1% 1% >24 18-24 0% 0% 1% 1% 1% 0% 0% >12-18 1% 9% 3% 6% 5% 0% 0% >9-12 1% 13% 4% 4% 2% 2% 1% >6-9 4% 6% 2% 1% 1% 0% 0% >3-6 5% 5% 1% 1% 0% 1% 0% >1-3 6% 5% 0% 1% 0% 0% 0% >do miesiąca 8% 2% 0% 0% 0% 0% 0% Wszystkie pożyczki 26% 39% 11% 13% 8% 3% 2% Źródło: Opracowanie własne PwC na podstawie danych z badania klienta Uwaga: z racji zaokrągleń suma udziałów poszczególnych produktów przewyższa 100% rynku. 15

Pożyczki, które są najbardziej zagrożone wycofaniem z oferty (do 3 miesięcy i do 500 PLN) stanowią w sumie (według wyników badań) ok. 14% rynku. Pozostałe produkty, których przyszłość jest niepewna (inne produkty do 1000 PLN), to ok. 30% rynku, choć trzeba zwrócić uwagę, że niepewność ta dotyczy głównie rynku tradycyjnego. Należy się więc spodziewać, że na skutek proponowanych zmian pożyczki na niskie kwoty (do 500 PLN) udzielane na okres powyżej 3 miesięcy zostaną zdominowane przez segment online. Do tego segmentu przeniesie się także część klientów szukających pożyczek do 1000 PLN na okres do 18 miesięcy. Wydaje się jednak, że w ostatnim okresie rynek firm pożyczkowych w wyniku zmian technologicznych i zachowań konsumentów podąża już w tym kierunku, co dzieje się bez udziału regulacji, choć wciąż dominującą rolę mają firmy z segmentu tradycyjnego. Firmy z segmentu tradycyjnego, chcące utrzymać opłacalność udzielania pożyczek, będą zmuszone nieco podnieść oferowane kwoty pożyczek. Według dokonanych analiz, dla pożyczek na okres od 3 do 24 miesięcy kwota ta będzie wynosiła od 1200 do 1500 PLN. Przy założeniu redukcji kosztów pożyczek oraz akceptacji nieco niższej marży zysku, najprawdopodobniej możliwe będzie utrzymanie pożyczek w kwocie ok. 1000 PLN oferowanych na ten okres. Planowana regulacja może spowodować: utrzymanie najpopularniejszych pożyczek na okres do roku i kwotę ok. 1000 PLN, przy nieco niższej ich opłacalności dla firm pożyczkowych, wycofanie z oferty części pożyczek o niskich wartościach (do 500 złotych) i o krótkich okresach kredytowania (do 3 miesięcy) stanowiących w tej chwili ok. 14% badanego rynku, przesunięcie klientów zaciągających najniższe pożyczki (do 500 PLN) o dłuższych okresach kredytowania w dużej części do sektora online, częściowe przeniesienie pożyczek o wartości do 1000 PLN do sektora online, przy czym do segmentu tego najprawdopodobniej przesuną się przede wszystkim osoby lepiej wykształcone i o nieco lepszej sytuacji finansowej, bardziej skłonne do korzystania z tej drogi zaciągania pożyczek. 16

6. Wpływ regulacji na gospodarkę i finanse państwa Planowane zmiany dotyczą rynku o niewielkim rozmiarze w sumie zadłużenie Polaków w analizowanym sektorze wynosi ok. 3-4 mld PLN, a roczna kwota udzielanych pożyczek to, wg raportu KPF 6, ok. 2,3 mld PLN. Cała wartość rynku to blisko 0,15% PKB. Wykonana analiza wskazuje, że planowane zmiany ograniczą skalę działania firm pożyczkowych w niewielkim stopniu z rynku wycofanych może zostać ok. 14% pożyczek o najniższej wartości stanowiących w sumie ok. 5-7% wartości rynku. Głównym skutkiem zmiany będzie przesunięcie części oferty pomiędzy segmentami rynku (z segmentu tradycyjnego do segmentu online). Planowana regulacja nie będzie miała istotnych skutków gospodarczych ani innych skutków istotnych dla finansów publicznych. 6 https://www.kpf.pl/101-serwis-prasowy/430-rynek-instytucji-pozyczkowych-w-polsce-raport-kpf 17

7. Podsumowanie gospodarcze, społeczne i fiskalne skutki regulacji Tabela 8. podsumowuje potencjalne skutki przedmiotowej regulacji w badanych obszarach wpływu. Tabela 8. Potencjalne skutki przedmiotowej regulacji rynku w zakresie wprowadzenia limitu kosztu pozaodsetkowego Obszar wpływu Kluczowe wnioski Rentowność poszczególnych produktów Pożyczki o niewielkiej wartości (do 500 PLN) udzielane na bardzo krótki okres (do 3 miesięcy), które w tej chwili odpowiadają za ok. 14% oferty (wg liczby zawieranych umów), mogą stać się nierentowne i tym samym zostać wycofane z rynku. Równocześnie, przeprowadzona analiza wskazuje, że obecnie część z tych produktów jest nierentowna, natomiast z różnych względów nadal pozostaje w ofercie firm pożyczkowych. Pożyczkobiorcy Zmiany mogą odczuć klienci młodsi, lepiej wykształceni i lepiej oceniający własną sytuację finansową oraz klienci gorzej wykształceni i źle oceniający własną sytuację. Pierwsza grupa może zwiększyć swoje zainteresowanie segmentem online lub sektorem bankowym. Druga grupa będzie zmuszona zaciągać pożyczki o nieco wyższej wartości i rozłożone na dłuższe okresy lub zwrócić się do innych źródeł finansowania. Konkurencyjność w branży Proponowana regulacja w niewielkim stopniu będzie miała wpływ zarówno na firmy z segmentu tradycyjnego, jak i online. Jednocześnie jest mało prawdopodobne, aby firmy pożyczkowe niezależnie od segmentu, na którym działają, zrezygnowały z udzielania najpopularniejszych pożyczek w kwotach ok. 1000 PLN na okres do 18 miesięcy, choć proponowana regulacja może obniżyć ich rentowność. Zmiana regulacyjna może także spowodować, że część firm przesunie się z segmentu tradycyjnego do segmentu online, charakteryzującego się niższymi kosztami stałymi działalności. Równocześnie taka tendencja jest widoczna już teraz, co wynika z niższych kosztów działalności w segmencie online. Gospodarka i finanse państwa Wpływ regulacji na całą gospodarkę oraz na finanse publiczne nie będzie istotny. Źródło: Opracowanie własne PwC 18