I. Genetyka Wymagania edukacyjne z biologii na ocenę roczną dla klasy 8 szkoły podstawowej Dział Temat Poziom wymagań 1. Czym jest genetyka? dopuszczająca Uczeń: określa zakres badań genetyki, że podobieństwo dziecka do rodziców jest wynikiem dziedziczenia cech dostateczna Uczeń: rozróżnia cechy dziedziczne i niedziedziczne definiuje pojęcia genetyka i zmienność dobra Uczeń: cechy indywidualne i gatunkowe podanych omawia zastosowanie genetyki w różnych dziedzinach: medycynie, kryminalistyce, rolnictwie i archeologii bardzo dobra Uczeń: uzasadnia występowanie zmienności genetycznej wśród ludzi różnice między cechami gatunkowymi a indywidualnymi, z czego wynika podobieństwo potomnych w rozmnażaniu bezpłciowym celująca Uczeń: dowodzi, że cechy organizmu kształtują się dzięki materiałowi genetycznemu oraz są wynikiem wpływu środowiska znaczenie rekombinacji genetycznej w kształtowaniu się zmienności
2. Nośnik informac ji genetycz nej DNA miejsca występowania DNA elementy budujące DNA przedstawia rolę DNA jako nośnika informacji genetycznej przedstawia budowę nukleotydu nazwy zasad azotowych omawia budowę chromosomu definiuje pojęcia: kariotyp, helisa, gen i nukleotyd rolę jądra konieczność związania DNA przez białka i powstania chromatyny w jądrze komórkowym, z czego wynika komplementarność zasad azotowych graficznie przedstawia regułę komplementarnośc i proces replikacji rozpoznaje DNA i RNA* na modelu lub ilustracji porównuje budowę DNA z budową RNA* omawia budowę i funkcję RNA* uzasadnia konieczność zachodzenia procesu replikacji DNA przed podziałem komórki wykonuje dowolną techniką model DNA rolę replikacji w zachowaniu niezmienionej informacji genetycznej
I. Genetyka Dział Temat 3. Podziały komórkowe dopuszczająca nazwy podziałów komórkowych podaje liczbę chromosomów w komórkach somatycznych i płciowych dostateczna definiuje pojęcia: chromosomy homologiczne, komórki haploidalne i komórki diploidalne miejsce zachodzenia mitozy i mejozy w organizmie Poziom wymagań dobra omawia znaczenie mitozy i mejozy oblicza liczbę chromosomów w komórce haploidalnej, znając liczbę chromosomów w komórce diploidalnej danego organizmu bardzo dobra konieczność redukcji ilości materiału genetycznego w komórkach macierzystych gamet różnice między mitozą a mejozą celująca znaczenie rekombinacji genetycznej podczas mejozy wykonuje dowolną techniką model mitozy lub mejozy 4. Podstawow e prawa dziedziczen ia definiuje pojęcia fenotyp i genotyp symbole używane przy zapisywaniu krzyżówek genetycznych omawia badania Gregora Mendla zapisuje genotypy homozygoty dominującej i homozygoty recesywnej oraz heterozygoty wykonuje genetyczne przedstawiające dziedziczenie jednego genu identyfikuje allele dominujące i recesywne omawia prawo czystości gamet na schemacie genetycznej rozpoznaje genotyp oraz określa fenotyp rodziców i pokolenia potomnego przewiduje cechy osobników potomnych na podstawie prawa czystości gamet interpretuje genetyczne, używając określeń: homozygota, heterozygota, cecha dominująca i zapisuje genetyczne przedstawiające dziedziczenie określonej cechy i przewiduje genotypy oraz fenotypy potomstwa ocenia znaczenie prac Gregora Mendla dla rozwoju genetyki
cecha recesywna 5. Dziedzic zenie cech u człowiek a u ludzi przykładowe cechy dominującą i recesywną z pomocą nauczyciela rozwiązuje proste genetyczne cechy dominujące i recesywne u z niewielką pomocą nauczyciela rozwiązuje proste genetyczne, że cechę recesywną determinują allele homozygoty recesywnej na podstawie genetycznej przewiduje wystąpienie cechu potomstwa cechy, które są zarówno wynikiem działania genów, jak i czynników środowiska ustala prawdopodobieńs two występowania cechy u potomstwa, jeśli nie są znane genotypy obojga rodziców ocenia wpływ środowiska na kształtowanie się cech na podstawie znajomości cech dominujących i recesywnych projektuje genetyczne, poprawnie posługując się terminami homozygota i heterozygota Dzia ł Temat dopuszczająca dostateczna Poziom wymagań dobra bardzo dobra celująca
I. Genetyka 6. Dziedzi czenie płci u człowie ka podaje liczbę chromosomów występujących w komórce diploidalnej chorób dziedzicznych sprzężonych z płcią rozpoznaje kariotyp określa cechy chromosomów X i Y omawia zasadę dziedziczenia płci rolę chromosomów płci i autosomów przedstawia zjawisko nosicielstwa chorób pod kątem dziedziczenia płci mechanizm ujawniania się cech recesywnych sprzężonych z płcią wykonuje genetyczne przedstawiające dziedziczenie hemofilii oraz daltonizmu interpretuje genetyczne przedstawiające dziedziczenie hemofilii oraz daltonizmu ocenia znaczenie poznania budowy ludzkiego DNA 7. Dziedzic zenie grup krwi cztery główne grupy krwi występujące u przedstawia cech zależnych od wielu genów oraz od środowiska omawia sposób dziedziczenia grup krwi sposób dziedziczenia czynnika Rh wpływ środowiska na rozwój cech osobniczych rozpoznaje grupy krwi na podstawie zapisu genotypów wykonuje krzyżówkę genetyczną przedstawiającą dziedziczenie grup krwi określa możliwość wystąpienia konfliktu serologicznego ustala grupy krwi dzieci na podstawie znajomości grup krwi ich rodziców ustala czynnik Rh dzieci na podstawie znajomości czynnika Rh ich rodziców określa konsekwencje dla drugiej ciąży wiążące się z wystąpieniem konfliktu serologicznego, że dziedziczenie czynnika Rh jest jednogenowe
8. Mutacje definiuje pojęcie mutacja czynniki mutagenne podaje chorób uwarunkowanych mutacjami genowymi i chromosomowymi rozróżnia mutacje genowe i chromosomowe omawia przyczyny wybranych chorób genetycznych mechanizm dziedziczenia mukowiscydozy, na czym polegają mutacje genowe i chromosomow e omawia znaczenie poradnictwa genetycznego wybrane choroby genetyczne podłoże zespołu Downa mechanizm powstawania mutacji genowych i chromosomowych omawia zachowania zapobiegające powstawaniu mutacji znaczenie badań prenatalnych uzasadnia, że mutacje są podstawowym czynnikiem zmienności analizuje przyczyny mutacji i wskazuje ich skutki wykonuje portfolio na temat chorób genetycznych Dział Temat 9. Ewolucja i jej dowody dopuszczająca definiuje pojęcie ewolucja dowody ewolucji narządów szczątkowych w organizmie dostateczna omawia dowody ewolucji różnych rodzajów skamieniałości omawia etapy powstawania skamieniałości definiuje pojęcie relikt Poziom wymagań dobra istotę procesu ewolucji rozpoznaje żywe skamieniałości omawia potwierdzające jedność budowy i funkcjonowania bardzo dobra określa warunki powstawania skamieniałości analizuje ogniwa pośrednie ewolucji istnienie związku między rozmieszczeniem gatunków a ich pokrewieństwem celująca jedność budowy i funkcjonowania ocenia rolę struktur homologicznych i analogicznych jako dowodów ewolucji
reliktów struktur homologicznych i analogicznych 10. Mechani zmy ewolucji znaczenie pojęcia endemit podaje doboru sztucznego endemitów, na czym polega dobór naturalny i dobór sztuczny omawia ideę walki o byt główne założenia teorii ewolucji Karola Darwina różnicę pomiędzy doborem naturalnym a doborem sztucznym główne założenia syntetycznej teorii ewolucji izolację geograficzną jako drogę do powstawania nowych gatunków rolę endemitów z Galapagos w badaniach Darwina* uzasadnia, że walka o byt jest formą doboru naturalnego ocenia korzyści doboru naturalnego w przekazywaniu cech potomstwu omawia współczesne spojrzenie na ewolucję ilustruje przykładami działanie doboru naturalnego i doboru sztucznego ocenia korzyści dla płynące z zastosowania doboru sztucznego
syntetyczną teorię ewolucji 11. Pochodze nie należących do rzędu naczelnych omawia cechy rozumnego na mapie miejsce, gdzie rozpoczęła się ewolucja naczelnych czynniki, które miały wpływ na ewolucję określa stanowisko systematyczne na przykładzie szympansa różnice pomiędzy człowiekiem a innymi naczelnymi analizuje przebieg ewolucji cechy wspólne z innymi naczelnymi cechy pozwalające zaklasyfikować go do poszczególnych jednostek systematycznych porównuje różne formy człowiekowat ych, że naczelne to ewolucyjni krewni
III. Ekologia Poziom wymagań Dział Temat 12. Organizm a środowisk o dopuszczająca, czym zajmuje się ekologia czynniki ograniczające występowanie gatunków w różnych środowiskach nazywa formy morfologiczne porostów wykorzystywane w skali porostowej dostateczna identyfikuje siedlisko wybranego gatunku omawia, czym jest nisza ekologiczna organizmu, do czego służy skala porostowa dobra rozróżnia siedlisko i niszę ekologiczną określa wpływ wybranych czynników środowiska na funkcjonowanie związek między zakresem tolerancji a stosowaniem skali porostowej odczytuje z wykresu dane dotyczące zakresu tolerancji bardzo dobra zależność między czynnikami środowiska a występującymi w nim organizmami rozpoznaje na ilustracji formy morfologiczne porostów wykorzystywane w skali porostowej celująca interpretuje wykres przedstawiający zakres tolerancji ekologicznej danego gatunku praktycznie wykorzystuje skalę porostową
13. Cechy definiuje pojęcia populacja i gatunek wylicza cechy typy rozmieszczenia osobników w określa wady i zalety życia w grupie zależność między definicją i gatunku zwierząt żyjących w stadzie określa przyczyny migracji przedstawia, jakie dane można odczytać z piramidy wiekowej populacje różnych gatunków określa wpływ migracji na liczebność wpływ cech na jej liczebność odczytuje dane z piramidy wiekowej zależność między liczebnością a jej zagęszczeniem graficznie przedstawia różne typy rozmieszczenia osobników w i podaje ich zależność między strukturą płciową a liczebnością grupy wiekowe w piramidach przeprowadza w terenie obliczanie zagęszczenia wybranego gatunku przewiduje losy na podstawie jej piramidy wiekowej
III. Ekologia B Poziom wymagań Dział Temat 14. Konkurencja dopuszczająca nazywa zależności międzygatunkow e zasoby, o które konkurują organizmy dostateczna, na czym polega konkurencja rodzaje konkuren cji dobra graficznie przedstawia zależności między organizmami, zaznacza, który gatunek odnosi korzyści, a który straty porównuje konkurencję wewnątrzgatunko wą z konkurencją międzygatunkową bardzo dobra przyczyny i skutki konkurencji międzygatunkow ej i wewnątrzgatunko wej zależność między zasobami środowiska a intensywnością konkurencji celująca uzasadnia, wykorzystując wiedzę z ewolucjonizmu, że konkurencja jest czynnikiem doboru naturalnego 15. Drapi eżnict wo. Roślin ożern ość roślinożerców drapieżników i ich ofiar omawia przystosowania do drapieżnictwa podaje określa znaczenie roślinożerców w przyrodzie omawia adaptacje roślinożerców do zjadania pokarmu roślinnego na wybranych przykładach, na czym polega drapieżnictwo, w jaki sposób rośliny i roślinożercy wzajemnie regulują swoją liczebność omawia różne strategie polowań stosowanych przez drapieżniki opisuje sposoby obrony ocenia znaczenie drapieżników i roślinożerców w środowisku adaptacje drapieżników i roślinożerców do zdobywania pokarmu określa rolę drapieżników w zależności między liczebnością drapieżników a liczebnością ich ofiar przyczyny drapieżnictwa i wskazuje metody zdobywania
roślin drapieżnych charakterystyczne cechy drapieżników i ich ofiar przed drapieżnikami przystosowania rośliny drapieżnej do zdobywania pokarmu przyrodzie jako regulatorów liczebności ofiar sposoby obrony roślin przed zjadaniem pokarmu przez rośliny drapieżne korzyści dla roślin płynące z roślinożerności przedstawia pozytywne i negatywne skutki roślinożerności 16. Pasożytnictw o pasożytów zewnętrznych i wewnętrznych pasożytnictwa u roślin, na czym polega pasożytnictwo klasyfikuje pasożyty na zewnętrzne i wewnętrzne przystosowania do pasożytniczego trybu życia pasożytnictwo u roślin ocenia znaczenie pasożytnictwa w przyrodzie przystosowania roślin do pasożytniczego trybu życia znaczenie pasożytnictwa w regulacji zagęszczenia ofiar Poziom wymagań Dział Temat dopuszczająca dostateczna dobra bardzo dobra celująca
III. Ekologia 17. Nieantag onistycz ne zależnoś ci między gatunka mi nieantagonistyczn e zależności międzygatunkowe podaje, które łączy zależność nieantagonistyczn a określa warunki współpracy między gatunkami rozróżnia pojęcia komensalizm i mutualizm omawia budowę korzeni roślin motylkowych omawia różnice między komensalizmem a mutualizmem role grzyba i glonu w plesze porostu określa warunki występowania nieantagonistyczn ych relacji między organizmami różnych gatunków relacje między rośliną motylkową ocenia znaczenie bakterii azotowych występujących w glebie, jakie praktyczne znaczenie ma wiedza o mikoryzie 18. Cz ym jest eko sys tem? przykładowe ekosystemy przedstawia składniki biotopu i biocenozy rozróżnia ekosystemy sztuczne i naturalne elementy biotopu i biocenozy wybranego ekosystemu omawia, do czego człowiek wykorzystuje ekosystemy przemiany w ekosystemach omawia różnice między ekosystemami naturalnymi a sztucznymi omawia przebieg sukcesji pierwotnej i wtórnej różnicę między sukcesją pierwotną a wtórną zależności między biotopem a biocenozą wyszukuje w terenie miejsce zachodzenia sukcesji wtórnej 19. Zal eżn ości pok arm owe nazwy ogniw łańcucha pokarmowego przyporządkow uje znane organizmy przyczyny istnienia łańcuchów pokarmowych różnice między analizuje wybrane powiązania pokarmowe we wskazanym ekosystemie role rolę destruentów w ekosystemie omawia czynniki, które zakłócają równowagę ekosystemu przewiduje skutki, jakie dla ekosystemu miałoby wyginięcie określonego ogniwa we
poszczególnym ogniwom łańcucha pokarmowego rysuje schematy prostych łańcuchów pokarmowych w wybranych ekosystemach producentami a konsumentami rysuje schemat prostej sieci pokarmowej poszczególnyc h ogniw łańcucha pokarmowego wskazanym łańcuchu pokarmowym interpretuje, na czym polega równowaga dynamiczna ekosystemu 20. Materi a i energia w ekosyst emie mawia na podstawie ilustracji piramidę ekologiczną, że materia krąży w ekosystemie omawia na podstawie ilustracji obieg węgla w ekosystemie, że energia przepływa przez ekosystem rolę producentów, konsumentów i destruentów w krążeniu materii interpretuje zależności między poziomem pokarmowym a biomasą i liczebnością analizuje informacje przedstawione w formie piramidy ekologicznej analizuje przyczyny zaburzeń w krążeniu materii w ekosystemach uzasadnia spadek energii w ekosystemie na kolejnych poziomach troficznych
IV. Człowiek i środowisko Poziom wymagań Dział Temat 21. Różnorod ność biologiczn a dopuszczająca przedstawia poziomy czynniki wpływające na stan ekosystemów dostateczna, na czym polega różnorodność biologiczna różnice pomiędzy dwoma poziomami wyszukuje w różnych źródłach informacje na temat skutków spadku dobra poziomy omawia wpływ klimatu na kształtowanie się bardzo dobra zmiany podczas sukcesji porównuje poziomy celująca analizuje przyczyny prowadzące do nagłego wymarcia gatunku 22. Wpływ na różnorodn ość biologiczn ą działalności przyczyniającej się do spadku podaje obcych gatunków działalność jako przyczynę spadku gatunki wymarłe jako przykład działalności, w jaki sposób niszczenie siedlisk wpływa na stan gatunkowy ekosystemów, skąd się biorą nowe gatunki roślin i zwierząt w ekosystemach naturalnych, w jaki sposób działalność wpływa na eliminowanie gatunków ocenia wpływ wprowadzania obcych gatunków na bioróżnorodność w Polsce analizuje zależności między działalnością a zmianą czynników środowiskowych wpływających na spadek
23. Racjonal ne gospodar owanie zasobam i przyrody 24. Sposob y ochron y przyrod y zasobów przyrody znaczenie recyklingu dla racjonalnego gospodarowania zasobami określa cele ochrony przyrody sposoby ochrony gatunkowej odnawialnych i nieodnawialnych zasobów przyrody ilustruje przykładami, jak należy dbać o ochronę zasobów formy ochrony przyrody omawia formy ochrony indywidualnej klasyfikuje zasoby przyrody na niewyczerpywalne i wyczerpywalne, podaje ich omawia racjonale gospodarowanie zasobami przyrody, na czym polega ochrona obszarowa różnicę między ochroną gatunkową ścisłą a częściową skutki niewłaściwej eksploatacji zasobów, na czy polega zrównoważony rozwój poszczególne formy ochrony przyrody, czego dotyczy program Natura 2000 prezentuje wybrane czynnej ochrony przyrody w Polsce objaśnia, w jaki sposób odtwarzają się odnawialne zasoby przyrody, jak młodzież może się przyczynić do ochrony zasobów przyrody formy ochrony przyrody występujące w najbliższej okolicy uzasadnia konieczność stosowania form ochrony przyrody dla zachowania gatunków i ekosystemów