ARCHITEKTURA WIDZENIA Oddajemy w Wasze ręce nowy cykl felietonów. Duch materii to wycieczka w poszukiwaniu duchowości w procesie twórczym. To słowa o materii i ideach zespolonych z procesami natury, o głębi, czasie i refleksji w działalności projektowej oraz artystycznej. To treści, które trzeba czytać powoli, uważnie, bo wtedy sprawiają największą przyjemność z odkrywania tego, co podskórne. Waszym przewodnikiem będzie Olga Nieścier artystka, projektantka, a przede wszystkim uważna obserwatorka. Materią i duchem pierwszej wspólnej podróży jest fotograf Kacper Kowalski, wzbijmy się więc w powietrze. tekst: Olga Nieścier Zdjęcia: Kacper Kowalski Olga Nieścier Duch materii 57 PUNKT WYJŚCIA Kacper Kowalski jest z wykształcenia i doświadczenia architektem. Architektoniczne podejście, myślenie o kształtowaniu przestrzeni istnienia człowieka przenika wyraźnie jego fotografię. Jest obecne w jego drodze twórczej, w podejmowanych wyborach. Żadna inna kreatywna działalność nie ingeruje tak znacząco w przestrzeń, w otaczający nas pejzaż, jak architektura. Pięknie i również koszmarnie. Kowalski w miejsce kolejnej ingerencji, kolejnej konstrukcji, wybrał drogę obserwacji. Wydaje się to być przejawem pokory, potrzeby głębi i zrozumienia, które cechują wielkie umysły, ogromną wrażliwość i świadomość. Kacper jest pilotem, doświadczonym i rozmiłowanym. Lata pasji latania, tysiące godzin w powietrzu, to perspektywa, z której świat odczuwa się inaczej. Fascynacja przebywaniem w górze wynika z odmiennej percepcji przestrzeni, odległości, relacji do pozostawionych w dole miejsc, spraw. To ogląd z dystansu, zachwycający, emocjonujący. To poznanie niedostępne nam na ziemi. To punkt widzenia, który relacje człowieka z przestrzenią odkrywa w zupełnie innej skali. Fotografia, kolejna pasja, stała się naturalnym zapisem tej osobistej obserwacji, językiem wizualnej opowieści o architekturze relacji człowieka i natury. PROCES Perspektywa, z której Kowalski zapisuje świat jest fizycznie i umysłowo wyjątkowa, trudno dostępna. Wynika z wizji i dyscypliny. Sam o swojej obserwacji mówi jak o pracy badawczej. O żmudnych, uważnych wyprawach eksploratora. O godzinach przygotowań technicznych. O czasie spędzonym na trenowaniu umiejętności lotu, fotografowania i ich połączenia. O cierpliwości wyczekiwania odpowiedniego momentu i wytrwałych poszukiwaniach portretowanych miejsc. O powtarzającym się przyglądaniu tym samym przestrzeniom w różnych warunkach pogodowych, w odmiennych porach dnia i roku. O świadomości światła, wilgotności, czasu i ewolucji procesów natury oraz człowieka. O precyzyjnym zapisie tych delikatnych i ogromnych różnic. Kowalski jest badaczem, ale także i łowcą. Samotnym, skoncentrowanym, w pełni
58 Olga Nieścier Duch materii kontrolującym lot i kąt ujęcia w otwartym kokpicie, w fizycznym zespoleniu z powietrzem, wiatrem, przyrodą. Znalazłem takie miejsce, tylko moje. Robię swoje, nie zastanawiam się nad tym, tylko to robię. Słowa Kacpra wyrażają wsłuchanie się w siebie i instynktowne pójście za powołaniem. Jego metoda pracy porównywana jest do stanu medytacji, poszukiwania wewnętrznej prawdy przez poszukiwanie tej o świecie poprzez zespolenie się z przestrzenią. Akt tworzenia realizuje się w akcie poznania. Zapis skomplikowanej urody świata w fotografii Kowalskiego pozostaje bez komentarza, opisu, oceny. Bije jednak od niego nieustający zachwyt nad tajemnicą świata i istnienia. OBSERWACJA Bill Shapiro, kurator nowojorskiej wystawy Above & Beyond mówi o wizji Kowalskiego w kategoriach antropologii i humanistycznej intymności jednocześnie. Jego fotografie badają organizacje zachowań ludzkich i przemiany otoczenia związane z rozwojem społecznym, technologicznym. Jest to poszukiwanie prawdy, próba stworzenia dokumentu uniwersalnego, nawet jeśli opartego jedynie na studium wybranych miejsc na terenie Polski. Obrazy Kowalskiego wskazują napięcia pomiędzy naturą a cywilizacją. Na tle całej planety, w swojej mikroskali te wybrane miejsca są przykładem prawdy istnienia człowieka i jego śladów, ciągle powstających i zmieniających się. To fascynacja tymi odciskami, tropami jest motywem przewodnim pracy fotografa. Obserwacja z lotu ptaka pokazuje skalę ingerencji, przemian, pozostawionych w przestrzeni znaków. Oglądamy formy, faktury, zestawienia i kontrasty barw niewidoczne z innej niż lotnicza perspektywy. Niewidoczne z innej perspektywy niż wrażliwość Kacpra. Jego fotografie są ostatecznie zaskakujące, często totalnie abstrakcyjne. Odkrywające, kadrujące, czasem porządkujące wzory, kompozycje, układy, symetrie i zakrzywienia odciśnięte w pejzażu w wyniku ludzkiej działalności. Podziw dla różnorodności form, kolorów i tekstur poprzedza racjonalne rozumienie przedstawionych miejsc i sytuacji, stawiając kolejne pytania o rozwój pojęcia piękna. Agnieszka Jacobson Cielecka, kurator albu-
60 Dział DZIAŁ 61
Olga Nieścier Duch materii 63 mu Efekty Uboczne oraz wystaw fotografii Kowalskiego potwierdza: Uważam, że to, iż Kacper został trzykrotnie nagrodzony w konkursie World Press Photo, konkursie fotografii prasowej, jest bardzo znaczące. W świecie mediów coraz częściej ważna jest sensacja, efekt zaskoczenia, bardziej niż forma. WPP wybiera kadry doskonałe artystycznie, ale w większości o bardzo czytelnym przekazie. U Kowalskiego forma i kompozycja są zasłoną, za którą ukrywa się wrażliwa obserwacja świata i mocny przekaz. ŚWIADECTWO Jedynym towarzyszącym fotografiom opisem są współrzędne geograficzne przedstawionych miejsc. Brak komentarza prowokuje do zgłębienia osobistego odbioru, poszukiwania znaczeń i refleksji. W opinii Krzysztofa Candrowicza, dyrektora FotoFestiwalu w Łodzi i dyrektora artystycznego Triennale Fotografii w Hamburgu: Fotografie Kacpra trudno sklasyfikować. Jego projekty wychodzą poza czysty wizualny przekaz. Mają w sobie wiele wymiarów dokumentalny, artystyczny i krytyczny, związany z refleksją nad życiem człowieka w XXI wieku i degradacją naturalnego ekosystemu. Jak każda wartościowa praca artystyczna, są punktem wyjścia do dyskusji o etyce, o człowieczeństwie oraz relacji człowieka ze światem, o naszym wpływie i udziale w naturalnym życiu planety. Wreszcie o sens naszej ludzkiej aktywności. Twórczość Kacpra to z jednej strony wzruszające studium przyrody, a z drugiej dynamiczny portret cywilizacji w jej ciągłym rozwoju, pokazujący jej najlepsze i najgorsze strony. Jakie jest naturalne środowisko człowieka? Nieskażona natura czy pejzaż zmodyfikowany i zaadoptowany do ludzkich potrzeb? pyta fotograf, darując nam poruszające obrazy pełne oczarowania i trudnych pytań jednocześnie. Kowalski wskazuje nieznaną lub też nieuświadomioną perspektywę, nie oceniając, lecz wnikliwie patrząc. Odejście od oceny pozwala na potwierdzenie owej zaskakującej strony ludzkiej natury zachwytu nad pięknem, potrzeby jego poszukiwania nawet w sytuacjach niszczycielskich, tragicznych, jak również banalnych i codziennych.
Kacper Kowalski fotograf, pilot paralotni, architekt. Specjalizuje się w fotografii z lotu ptaka. Otrzymał nagrody i wyróżnienia w najważniejszych polskich i międzynarodowych konkursach fotograficznych: World Press Photo (2009, 2014, 2015), Picture of The Year International poyi (2012 i 2014), Grand Press Photo, Nikon Photo Contest International, National Geographic, Sony World Photography Award, International Photography Awards (ipa), Best Of Photojournalism (nppa). W styczniu 2014 roku ukazał się pierwsza debiutancka książka Efekty uboczne. Premiera albumu i wystawa miały miejsce w Leica Gallery w Warszawie. Publikacja znalazła się m.in. w tegorocznym finale Picture of the Year w kategorii Best Photography Book Award. Tylko w 2014 roku jego fotografie wystawiane były w ponad 80 krajach na całym świecie. Na mapie wystaw znalazła się również Galeria Leica w Salzburgu. W kwietniu Above and Beyond została pokazana w The Curator Gallery w Nowym Jorku. W czerwcu 2015 roku Efekty uboczne pojawią się w Muzeum Miasta Gdynia, a w drugiej połowie roku planowane są wystawy w Moskwie oraz na Warszawskim Festiwalu Fotografii Artystycznej. Olga Nieścier Duch materii 65 KREACJA Ta godna podziwu pokora, uważność i wrażliwość obserwacji Kowalskiego owocuje naturalnym rozwojem artysty. Natura architekta, który widzi świat poprzez pryzmat projektowania przestrzeni wraca w najnowszych pracach. W Nowym Jorku obok cyklu Side Effects ( Efekty uboczne ) zawisła kompozycja zatytułowana Beach 1102 będąca częścią nowego projektu Weaving. Od czasów odkrycia fotografii, sztuka wizualna stawia sobie za cel przekazanie, nie tyle obiektywnej prawdy, co prawdy widzianej oczami artysty, przefiltrowanej przez jego emocje i doświadczenia. Kilkaset godzin w powietrzu i trzy lata pracy w Weaving Kacper cierpliwie tworzy z uzbieranej dokumentacji fotograficznej własną wizję. Zrywa z czystym dokumentem, przetwarzając obraz tak, aby korespondował z jego odczuciami szuka przedstawienia powidoku, wrażenia. Ponownie jak architekt konstruuje swoją przestrzeń, bogatszą o lata obserwacji, zrozumienia.