389/5/B/2010 POSTANOWIENIE z dnia 22 czerwca 2010 r. Sygn. akt Ts 316/09 Trybunał Konstytucyjny w składzie: Maria Gintowt-Jankowicz, po wstępnym rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym skargi konstytucyjnej Waldemara S. w sprawie zgodności: art. 46 w zw. z art. 43 ustawy z dnia 15 czerwca 1999 r. oświadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego i macierzyństwa (Dz. U. z 2005 r. Nr 31, poz. 276, ze zm.) z art. 2, art. 32 ust. 1 i 2, art. 67 ust. 1 i 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, p o s t a n a w i a: odmówić nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej. UZASADNIENIE W skardze konstytucyjnej złożonej do Trybunału Konstytucyjnego 21grudnia 2009 r. pełnomocnik skarżącego zarzucił sprzeczność art. 46 w zw. z art. 43 ustawy z dnia 15 czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego i macierzyństwa (Dz. U. z 2005 r. Nr 31, poz. 276, ze zm.) z art. 2, art. 32, art. 67 ust. 1 i 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, w takim zakresie, w jakim nabyta przez ubezpieczonego podstawa wymiaru zasiłku chorobowego w danej wysokości może zostać decyzją organu rentowego ponownie ustalona, pomimo tego, że ubezpieczony stał się niezdolnym do pracy z powodu choroby w okresie trwania ubezpieczenia chorobowego, a niezdolność ta trwała nieprzerwanie po ustaniu tytułu ubezpieczenia. Decyzją z 23 grudnia 2008 r. (znak 100300-6000-2009/2008-RZ) Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w Gdańsku przyjął do podstawy wymiaru zasiłku chorobowego należnego skarżącemu za okres od 6 lutego 2006r. do 23 czerwca 2006 r. kwotę wynoszącą 100% przeciętnego wynagrodzenia. W odwołaniu złożonym od powyższej decyzji skarżący wniósł o przyjęcie do obliczenia podstawy wymiaru zasiłku chorobowego kwoty stanowiącej przeciętne wynagrodzenie ubezpieczonego za okres 12 miesięcy kalendarzowych poprzedzających miesiąc, w którym powstała niezdolność dopracy. Odwołanie skarżącego zostało oddalone przez Sąd Rejonowy Gdańsk-Południe w Gdańsku VI Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych wyrokiem z 8 maja 2009 r. (sygn. akt VI U 155/09). Sąd Okręgowy Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Gdańsku oddalił apelację wniesioną od powyższego rozstrzygnięcia wyrokiem z 28 sierpnia 2009 r. (sygn. akt VIII Ua 34/09), doręczonym skarżącemu 21 września 2009 r. Skarga kasacyjna wniesiona od powyższego rozstrzygnięcia została uznana za niedopuszczalną i odrzucona ze względu na zbyt niską wartość przedmiotu sporu. Z wydaniem wskazanych w skardze rozstrzygnięć skarżący wiąże naruszenie zasady ochrony praw nabytych przez pozbawienie go prawa do zasiłku w określonej wysokości na skutek zmiany decyzją organu rentowego ustalonej podstawy wymiaru zasiłku chorobowego, pomimo braku przerwy w pobieraniu tego zasiłku. Zdaniem
skarżącego w momencie zaistnienia zdarzenia ukształtowała się sytuacja prawna w takim zakresie, że obywatel ma prawo do ochrony swych praw nabytych, ich utrzymania lub niezmienności, aprzepisy prawa nie mogą stwarzać możliwości pozbawiania go tych praw oraz wprowadzać stanu niepewności prawnej. Zasada równości została naruszona zdaniem skarżącego przez wprowadzenie dyskryminującego kryterium, za jakie uznaje fakt istnienia lub nieistnienia tytułu ubezpieczeniowego w trakcie trwania niezdolności do pracy, bez jednoczesnego rozróżnienia, w którym momencie prawo do zasiłku zostało nabyte. W konsekwencji ustawodawca tak samo traktuje osoby, które się stały niezdolne do pracy po okresie ubezpieczenia, jak i te osoby, które się stały niezdolne do pracy jeszcze w okresie ubezpieczenia. Skarżący wprawdzie przyznaje, że strony stosunku pracy przewidziały, że łączący je stosunek zostanie zakończony w trybie rozwiązania umowy za porozumieniem stron, to jednak stał się on niezdolny do pracy przed tą datą i ukształtował tym samym swoją sytuację faktyczną i prawną wraz z wszystkimi konsekwencjami, w tym nabyciem prawa do zasiłku chorobowego na warunkach osoby ubezpieczonej. Zdaniem skarżącego zasady ustalania wysokości zasiłku chorobowego winny odpowiadać zasadom ustalania składki na ubezpieczenie chorobowe. W jego ocenie, skoro ustawodawca nie ogranicza wysokości składki na ubezpieczenie chorobowe do100% przeciętnego wynagrodzenia, to nie może przy użyciu tego miernika limitować wysokości otrzymywanego zasiłku po ustaniu tytułu chorobowego. Jego zdaniem fakt ustania stosunku ubezpieczenia nie prowadzi do zmiany funkcji zasiłku chorobowego. Dyskryminację upatruje skarżący także w fakcie braku przełożenia obowiązku płacenia wyższej składki na ubezpieczenie społeczne na wysokość zasiłku chorobowego wypłacanego przez organ rentowy po ustaniu tytułu ubezpieczenia, bez jednoczesnego uwzględnienia momentu powstania niezdolności do pracy. Naruszenie art. 67 ust. 1 i 2 Konstytucji upatruje skarżący w przyjęciu do podstawy zasiłku stawki znacznie niższej niż wynikało to z dotychczasowych zarobków osoby ubezpieczonej i w ograniczeniu przez to prawa do zabezpieczenia w oczekiwanym i wypracowanym przez skarżącego zakresie. Odwołując się do tezy Trybunału Konstytucyjnego, według której świadczenia z ubezpieczenia społecznego mają pokrywać usprawiedliwione potrzeby ubezpieczonego, skarżący wskazuje, że należy je ustalać indywidualnie, przy uwzględnieniu konkretnego przypadku. Oznacza to w jego ocenie że wszelkie próby stosowania mierników obiektywnych, takich jak wysokość przeciętnego wynagrodzenia, zawsze będą godzić w usprawiedliwione potrzeby ubezpieczonych, opłacających wyższe składki zdrowotne, a przez to naruszać prawo wyrażone w art. 67 ust. 1 zdanie pierwsze Konstytucji. Zarządzeniem z 19 marca 2010 r. wezwano skarżącego do uzupełnienia braku wniesionej skargi konstytucyjnej przez określenie sposobu, w jaki zaskarżony przepis narusza prawo do zabezpieczenia społecznego, o którym mowa w art. 67 ust. 1 i 2 Konstytucji. W piśmie nadesłanym do Trybunału Konstytucyjnego w celu uzupełnienia braku skargi wskazano, że przyjęcie do wymiaru zasiłku chorobowego stawki znacznie niższej niż wynikająca z dotychczasowych zarobków osoby ubezpieczonej, ogranicza w sposób niesłuszny i nieuzasadniony jej prawo do zabezpieczenia społecznego w wypracowanym i oczekiwanym przez nią zakresie. Obywatel ma bowiem prawo do takiego zabezpieczenia społecznego, które w ocenie skarżącego nie obniża jego poziomu życia w stosunku do poziomu osiąganego w czasie, w którym świadczył pracę, z której osiągał on określone zarobki i uzyskuje określony standard życiowy ima prawo oczekiwać zabezpieczenia społecznego na podobnym poziomie, a tego zaskarżony przepis ubezpieczonego pozbawia. 2
W dalszej części skarżący ponownie odwołał się do usprawiedliwionych potrzeb ubezpieczonego jako kryterium ustalającego wysokość świadczenia z ubezpieczenia społecznego. Odwołał się także do uzasadnienia uchwały Sądu Najwyższego z 18 kwietnia 1996 r. (sygn. akt II UZP 23/95), gdzie wskazano m.in., że funkcją zasiłku chorobowego jest zabezpieczenie w okresie niezdolności do pracy wskutek choroby środków utrzymania utraconych wobec braku zarobku. Naruszeniem prawa do zabezpieczenia społecznego jest zatem zdaniem skarżącego zaskarżona regulacja, która zaprzecza uznanej funkcji zasiłku chorobowego i prowadzi do ewidentnego uszczuplenia środków utrzymania, zapewnienia ich na poziomie znacznie niższym niż w czasie świadczenia pracy oraz znaczącego obniżenia poziomu życia. Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje: Skarga konstytucyjna jest środkiem ochrony konstytucyjnych praw lub wolności, którego przesłanki zostały uregulowane w art. 79 ust. 1 Konstytucji oraz w ustawie z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.). Niespełnienie ustawowych przesłanek skargi lub oczywista bezzasadność wysuniętego w skardze zarzutu uzasadnia odmowę nadania dalszego biegu wniesionej skardze konstytucyjnej. Trybunał Konstytucyjny w niniejszej sprawie podziela pogląd wyrażony już w innej wniesionej przez skarżącego sprawie Ts 81/07 (postanowienia TK z: 25 listopada 2008 r., OTK ZU nr 5/B/2009, poz. 362 oraz 22 października 2009 r., OTK ZU nr 5/B/2009, poz. 363), w zakresie istoty zasiłku chorobowego. Zasiłek ten jest świadczeniem o charakterze ubezpieczeniowym, związanym z istniejącym ryzykiem powstania przejściowej niezdolności do pracy z powodu choroby lub niemożności świadczenia pracy z określonych przyczyn. Zasiłek służyć ma likwidacji szkody jako skutku ziszczenia się ryzyka; ma służyć zapewnieniu środków utrzymania lub (częściowemu co najmniej) zastąpieniu wynagrodzenia za pracę. Okres ubezpieczeniowej ochrony zgodnie z tradycyjną zasadą systemu ubezpieczeniowego, w tym systemu ubezpieczenia chorobowego (art. 6 ustawy) przysługuje zazwyczaj w trakcie trwania ubezpieczenia chorobowego. Sama możliwość otrzymania zasiłku po wygaśnięciu tytułu ubezpieczenia chorobowego jest rozszerzeniem ochrony ubezpieczeniowej, co uzasadnia tym samym możliwość odmiennego ukształtowania zasad jego przyznawania. Nie budzi wątpliwości Trybunału Konstytucyjnego, że skarżący nie uprawdopodobnił, iż w jego sprawie doszło do naruszenia zasady ochrony praw nabytych oraz zasady równości. Skarżący sam przyznaje, że w momencie, w którym stał się niezdolny do pracy, miał już świadomość, że łączący go stosunek pracy wygaśnie na skutek rozwiązania umowy za porozumieniem stron. Nie ma także podstaw do przyjęcia, że w tym właśnie momencie skarżący nabył prawo do zasiłku chorobowego za cały czas trwania niezdolności do pracy w wysokości ustalanej proporcjonalnie do wysokości uzyskiwanego wynagrodzenia. To zaskarżone przepisy kształtują (m.in.) sytuację prawną skarżącego w momencie powstania niezdolności do pracy i wynika z nich jednoznacznie, że wysokość zasiłku uzyskiwanego po ustaniu tytułu ubezpieczenia obliczana jest według innych kryteriów niż przed ustaniem tego tytułu. Podkreślić przy tym należy, że skarżący nie wykazał ani w skardze konstytucyjnej, ani w piśmie procesowym wniesionym w celu uzupełnienia jej braków na czym polega nieprecyzyjność kwestionowanych przepisów. Skarżący nie wykazał także naruszenia zasady równości. Nie wyjaśnił, dlaczego okoliczność powstania niezdolności do pracy w okresie trwania stosunku pracy uzasadnia twierdzenie, że wysokość zasiłku chorobowego pobieranego w okresie, w którym stosunek 3
ten już wygasł, powinna być ustalana na takich samych zasadach, jak w przypadku trwania stosunku pracy, a inaczej niż w przypadku osób, które stały się niezdolne do pracy dopiero po ustaniu tego stosunku. Innymi słowy: skarżący nie wykazał, że kryterium momentu powstania niezdolności do pracy, jest tym kryterium, które w kontekście zasady równości przesądza o konieczności odmiennego traktowania osób pobierających zasiłek w chwili, w której tytuł ubezpieczeniowy już wygasł. Nie wykazał także, dlaczego osoby te powinny pomimo ustania stosunku pracy pobierać zasiłek w takiej samej wysokości, jak osoby pozostające w tym stosunku. Podkreślić należy na co wskazał już Trybunał Konstytucyjny w postanowieniu z 25listopada 2008 r. (Ts 81/07) że zasiłek stanowi pewien quasi-korelat osiąganego wynagrodzenia za pracę, w sytuacji, w której przejściowa niezdolność do pracy uniemożliwia dalsze jego uzyskiwanie. W przypadku, w którym osoba nie jest zatrudniona i nie osiąga wynagrodzenia trudno mówić o powstaniu»szkody«stanowiącej skutek ziszczenia się ryzyka chorobowego. Inna musi być zatem funkcja uzyskiwanego w takim przypadku świadczenia, skoro nie może ono służyć rekompensacie utraconego zarobku. Jak twierdzi Sąd Najwyższy, prawo do tego świadczenia podyktowane jest koniecznością ochrony wytworzonej przez chorobę przerwy w pracy oraz przeszkodą w znalezieniu i podjęciu nowego zatrudnienia (uchwała SN z 10 grudnia 1984 r., II UZP 55/84). Z tych też względów brak jest jakichkolwiek podstaw do traktowania jako podmioty podobne, które zgodnie z art. 32 Konstytucji winny być równo traktowane, osób ubezpieczonych oraz osób, które wprawdzie były kiedyś ubezpieczone, ale aktualnie nie posiadają żadnego tytułu ubezpieczenia chorobowego. Należy podkreślić, że gdyby w okresie pobierania zasiłku skarżący był zdolny do pracy, otrzymywałby wynagrodzenie w pełnej wysokości tylko wtedy, kiedy wiązałby go z pracodawcą stosunek pracy. Skarżący jednak nie zauważa, że w sytuacji, w której ustał już stosunek pracy, nie otrzymywałby on w ogóle wynagrodzenia, nawet będąc zdolnym do pracy. Z tych właśnie względów nie ma podstaw do domagania się, aby wysokość zasiłku chorobowego w tym okresie kształtowana była w ten sam sposób, co w okresie pozostawania w stosunku pracy. Podzielić należy także stanowisko Trybunału Konstytucyjnego wyrażone w przytoczonych powyżej rozstrzygnięciach co do oczywistej bezzasadności zarzutu naruszenia art. 67 ust. 1 Konstytucji. Nie znajduje podstaw dokonywana przez skarżącego wykładnia terminu usprawiedliwione potrzeby uprawnionego przez odwoływanie się do poziomu jego życia. Oczywiście bezzasadne jest twierdzenie, że Konstytucja gwarantuje więcej osobom, których poziom życia jest większy niż przeciętny. Podobnie orzekł Sąd Najwyższy w postanowieniu z 19 października 2007 r. (sygn. akt IIUK96/07), uznając, że nie można przyjąć naruszenia konstytucyjnego prawa do zabezpieczenia społecznego w sytuacji, w której ubezpieczony wprawdzie uzyskał ochronę w przypadku choroby, jednakże poziom tej ochrony uznaje on za nieodpowiedni do zapewnienia mu dotychczasowego standardu życia. Skarżący nie dostrzega, że nie można mówić o zastępowaniu przez zasiłek chorobowy utraconych w skutek choroby zarobków, w sytuacji, w której brak jest i tak podstawy prawnej do ich otrzymania, ze względu na ustanie stosunku pracy. Z tego względu nie ma znaczenia brak ograniczenia wysokości składki na ubezpieczenie zdrowotne do wysokości 100% przeciętnego wynagrodzenia, na które powołuje się skarżący we wniesionej skardze konstytucyjnej. Zasiłek chorobowy uzyskiwany przez skarżącego jeszcze w trakcie trwania stosunku pracy ustalony został z uwzględnieniem wysokości uzyskiwanego wynagrodzenia. Domaganie się ograniczenia wysokości składek do 100% byłoby uzasadnione tylko w przypadku, w którym także w trakcie trwania stosunku pracy wysokość przeciętnego wynagrodzenia stanowiłaby podstawę ustalania wysokości zasiłku chorobowego. 4
Mając powyższe na względzie należało orzec jak w sentencji. 5