AIRLAW.PL WYROK TRYBUNAŁU (trzecia izba) z dnia 22 listopada 2012 r. Transport lotniczy Odszkodowanie i pomoc dla pasażerów Odmowa przyjęcia na pokład, odwołanie lub duże opóźnienie lotów Termin na wytoczenie powództwa W sprawie C-139/11 mającej za przedmiot wniosek o wydanie, na podstawie art. 267 TFUE, orzeczenia w trybie prejudycjalnym, złożony przez Audiencia Provincial de Barcelona (Hiszpania) postanowieniem z dnia 14 lutego 2011 r., które wpłynęło do Trybunału w dniu 21 marca 2011 r., w postępowaniu: Joan Cuadrench Moré Przeciwko Koninklijke Luchtvaart Maatschappij NV, TRYBUNAŁ (trzecia izba), w składzie: R. Silva de Lapuerta, pełniąca obowiązki prezesa trzeciej izby, K. Lenaerts, E. Juhász, T. von Danwitz i D. Šváby (sprawozdawca), sędziowie, rzecznik generalny: Y. Bot, sekretarz: A. Calot Escobar, uwzględniając pisemny etap postępowania, rozważywszy uwagi przedstawione: w imieniu J. Cuadrencha Morégo przez J.P. Mascaraya Martíego, abogado, w imieniu Koninklijke Luchtvaart Maatschappij NV przez M.C. de Yzaguirre y Morer, Procuradora, oraz J.M. Echegaraya Frailego, abogado, w imieniu rządu niemieckiego przez T. Henzego oraz J. Kemper, działających w charakterze pełnomocników, w imieniu rządu polskiego przez M. Szpunara, działającego w charakterze pełnomocnika, w imieniu Komisji Europejskiej przez K. Simonssona, działającego w charakterze pełnomocnika, podjąwszy, po wysłuchaniu rzecznika generalnego, decyzję o rozstrzygnięciu sprawy bez opinii, wydaje następujący 1
Wyrok 1 Wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym dotyczy wykładni rozporządzenia (WE) nr 261/2004 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 11 lutego 2004 r. ustanawiającego wspólne zasady odszkodowania i pomocy dla pasażerów w przypadku odmowy przyjęcia na pokład albo odwołania lub dużego opóźnienia lotów, uchylającego rozporządzenie (EWG) nr 295/91 (Dz.U. L 46, s. 1). 2 Wniosek ten został przedstawiony w ramach sporu między J. Cuadrenchem Morém a spółką Koninklijke Luchtvaart Maatschappij NV (zwaną dalej KLM ) w przedmiocie odmowy przyznania przez KLM odszkodowania na rzecz J. Cuadrencha Morégo z tytułu odwołania lotu. Ramy prawne Prawo międzynarodowe Konwencja warszawska 3 Zgodnie z art. 17 ust. 1 Konwencji o ujednostajnieniu niektórych prawideł dotyczących międzynarodowego przewozu lotniczego, podpisanej w Warszawie dnia 12 października 1929 r., zmienionej i uzupełnionej protokołem haskim z dnia 28 września 1955 r., konwencją guadalajarską z dnia 18 września 1961 r., protokołem gwatemalskim z dnia 8 marca 1971 r. oraz czterema dodatkowymi protokołami montrealskimi z dnia 25 września 1975 r. (zwanej dalej konwencją warszawską ), przewożący odpowiedzialny jest za szkody wynikłe w razie śmierci, zranienia lub wszelkiego innego uszkodzenia ciała, którego doznał podróżny, jeśli wypadek, który spowodował szkodę, zdarzył się na pokładzie statku powietrznego lub podczas wszelkich czynności związanych z wsiadaniem i wysiadaniem [ ]. 4 Artykuł 19 konwencji warszawskiej stanowi: Przewożący odpowiedzialny jest za szkodę wynikłą z opóźnienia w przewozie powietrznym podróżnych, bagażu i towarów. 5 Artykuł 29 konwencji warszawskiej przewiduje: 1. Poszukiwanie odpowiedzialności winno być wszczęte pod rygorem wygaśnięcia w ciągu dwóch lat od chwili przybycia do miejsca przeznaczenia, lub od dnia, w którym statek powietrzny powinien był przybyć, lub od chwili zatrzymania przewozu. 2. Sposób obliczania terminu określony jest przez prawo sądu orzekającego. Konwencja montrealska 6 Sporządzona w Montrealu w dniu 28 maja 1999 r. Konwencja o ujednoliceniu niektórych zasad dotyczących międzynarodowego przewozu lotniczego została podpisana przez Wspólnotę Europejską w dniu 9 grudnia 1999 r. i zatwierdzona w jej imieniu na mocy decyzji Rady 2001/539/WE z dnia 5 kwietnia 2001 r. (Dz.U. L 194, s. 38, zwana dalej konwencją montrealską ). Konwencja ta weszła w życie w odniesieniu do Unii Europejskiej w dniu 28 czerwca 2004 r. Począwszy od tego dnia 2
i między innymi między państwami członkowskimi konwencja montrealska ma zgodnie z jej art. 55 pierwszeństwo stosowania przed konwencją warszawską. 7 Artykuł 19 konwencji montrealskiej stanowi: Przewoźnik ponosi odpowiedzialność za szkodę wynikłą z opóźnienia w przewozie lotniczym osób, bagażu lub ładunku. [ ]. 8 Artykuł 35 konwencji montrealskiej, zatytułowany Przedawnienie roszczeń, powielił dosłownie brzmienie art. 29 konwencji warszawskiej. 3
Prawo Unii Rozporządzenie (WE) nr 2027/97 9 Cel wyznaczony przez prawodawcę Unii rozporządzeniu Rady (WE) nr 2027/97 z dnia 9 października 1997 r. w sprawie odpowiedzialności przewoźnika lotniczego z tytułu wypadków lotniczych (Dz.U. L 285, s. 1) polega na podniesieniu poziomu ochrony pasażerów będących ofiarami wypadków lotniczych poprzez wprowadzenie przepisów, które mają zastąpić w odniesieniu do transportu lotniczego pomiędzy państwami członkowskimi niektóre postanowienia konwencji warszawskiej w oczekiwaniu na pogłębioną analizę i rewizję tej konwencji. 10 Artykuł 1 rozporządzenia nr 2027/97 przewiduje: Niniejsze rozporządzenie określa zobowiązania wspólnotowych przewoźników lotniczych w odniesieniu do odpowiedzialności z tytułu szkód poniesionych przez pasażerów podczas wypadku, w razie śmierci lub zranienia pasażera lub wszelkiego innego uszkodzenia ciała pasażera, jeśli wypadek, który spowodował tę szkodę, miał miejsce na pokładzie statku powietrznego lub w trakcie jakichkolwiek operacji związanych z wejściem na pokład lub zejściem z niego. [...]. Rozporządzenie nr 261/2004 11 Zgodnie z art. 5 ust. 1 rozporządzenia nr 261/2004: W przypadku odwołania lotu pasażerowie, których to odwołanie dotyczy: [...] c) mają prawo do odszkodowania od obsługującego przewoźnika lotniczego, zgodnie z art. 7 [...]. 12 Artykuł 6 omawianego rozporządzenia określa obowiązki przewoźników lotniczych w zakresie pomocy na rzecz pasażerów w przypadku opóźnienia lotów. 13 Artykuł 7 ust. 1 rozporządzenia nr 261/2004 ma następujące brzmienie: W przypadku odwołania do niniejszego artykułu pasażerowie otrzymują odszkodowanie w wysokości: a) 250 EUR dla wszystkich lotów o długości do 1500 kilometrów; b) 400 EUR dla wszystkich lotów wewnątrzwspólnotowych dłuższych niż 1500 kilometrów i wszystkich innych lotów o długości od 1500 do 3500 kilometrów; c) 600 EUR dla wszystkich innych lotów niż loty określone w lit. a) lub b). [...]. 14 Żaden przepis rozporządzenia nr 261/2004 nie precyzuje terminu na wytoczenie powództw o nakazanie poszanowania praw gwarantowanych przez to rozporządzenie. Prawo hiszpańskie 15 Mające zastosowanie w sprawie przepisy krajowe przewidują dziesięcioletni termin dla powództw, których wytoczenie nie podlega żadnemu innemu terminowi. Postępowanie główne i pytanie prejudycjalne 4
16 J. Cuadrench Moré dokonał rezerwacji lotu KLM z Szanghaju (Chiny) do Barcelony (Hiszpania), przewidzianego według rozkładu na dzień 20 grudnia 2005 r. Lot KL 0896 realizujący wskazane połączenie został odwołany, skutkiem czego J. Cuadrench Moré był zmuszony skorzystać następnego dnia z usług innego przewoźnika i odbyć podróż przez Monachium (Niemcy). 17 W dniu 27 lutego 2009 r. J. Cuadrench Moré wniósł do Juzgado Mercantil n 7 de Barcelona (sądu gospodarczego nr 7 w Barcelonie) powództwo przeciwko KLM, domagając się na podstawie rozporządzenia nr 261/2004 odszkodowania w kwocie 2990 EUR, powiększonej o odsetki i koszty postępowania, tytułem naprawienia szkody poniesionej w wyniku odwołania wspomnianego lotu. 18 KLM powołała się w tym zakresie na przedawnienie roszczeń ze względu na upływ ustanowionego w art. 29 konwencji warszawskiej dwuletniego terminu na wytoczenie powództwa o ustalenie odpowiedzialności przewoźnika lotniczego. 19 W orzeczeniu z dnia 26 maja 2009 r. Juzgado Mercantil n 7 de Barcelona, opierając się na rozporządzeniu nr 261/2004, zasądził od KLM kwotę 600 EUR wraz z ustawowymi odsetkami. We wskazanym orzeczeniu sąd ten oddalił podniesiony przez KLM zarzut, stwierdzając, że w zawisłym przed nim postępowaniu zastosowania nie znajduje ani termin przedawnienia przewidziany w art. 29 konwencji warszawskiej, ani termin przedawnienia przewidziany w art. 35 konwencji montrealskiej, a właściwe dla sprawy przepisy są zawarte w rozporządzeniu nr 261/2004. Z uwagi na brak wyraźnego przepisu tego rozporządzenia wskazującego termin na wytoczenie powództw go dotyczących, wspomniany sąd krajowy przyjął, że zastosowanie znajdują uregulowania hiszpańskie. 20 W toku postępowania apelacyjnego Audiencia Provincial de Barcelona (sąd okręgowy w Barcelonie) stwierdził, że w braku wyraźnego przepisu rozporządzenia nr 261/2004 w omawianym zakresie wyroki z dnia 10 stycznia 2006 r. w sprawie C-344/04 IATA i ELFAA, Zb.Orz. s. I-403 i z dnia 22 grudnia 2008 r. w sprawie C-549/07 Wallentin-Hermann, Zb.Orz. s. I-11061, w związku z wyrokiem z dnia 22 października 2009 r. w sprawie C-301/08 Bogiatzi, Zb.Orz. s. I-10185, nie pozwalają na określenie z dostatecznym stopniem prawdopodobieństwa mającego zastosowanie terminu na wytoczenie powództwa. 21 W tych okolicznościach Audiencia Provincial de Barcelona postanowił zawiesić postępowanie i zwrócić się do Trybunału z następującym pytaniem prejudycjalnym: Czy [rozporządzenie nr 261/2004] należy interpretować w ten sposób, że w odniesieniu do przedawnienia roszczeń ma zastosowanie art. 35 konwencji montrealskiej, który ustanawia termin dwóch lat, czy też należy przyjąć, iż ma zastosowanie inne uregulowanie [Unii] lub prawo krajowe?. W przedmiocie pytania prejudycjalnego 22 Przedstawiając powyższe pytanie, sąd odsyłający dąży w istocie do ustalenia, czy rozporządzenie nr 261/2004 należy interpretować w ten sposób, że termin na wytoczenie powództwa o odszkodowanie, o którym mowa w art. 5 i 7 tego rozporządzenia, został wyznaczony w art. 35 konwencji montrealskiej, czy też jest 5
ustalany zgodnie z innymi przepisami, w szczególności przepisami każdego państwa członkowskiego w dziedzinie przedawnienia roszczeń. 23 Tytułem wstępu należy przypomnieć, że w razie odwołania lotu i przy założeniu, że odwołanie nie jest następstwem wystąpienia nadzwyczajnych okoliczności, których nie można by było uniknąć pomimo podjęcia wszelkich racjonalnych środków, art. 5 i 7 rozporządzenia nr 261/2004 przyznają pasażerom prawo do odszkodowania w wysokości zróżnicowanej w zależności od odległości i miejsca docelowego danego lotu, na które to prawo pasażerowie ci mogą powołać się w razie potrzeby przed sądami krajowymi. 24 W tym zakresie bezsprzeczne jest, że rozporządzenie nr 261/2004 nie zawiera żadnego przepisu dotyczącego terminu przedawnienia roszczeń dochodzonych przed sądami krajowymi, mających za przedmiot uzyskanie wypłaty odszkodowania przewidzianego w art. 5 i 7 tego rozporządzenia. 25 Tymczasem z utrwalonego orzecznictwa wynika, że w braku przepisów prawa Unii w danej dziedzinie do wewnętrznego porządku prawnego każdego państwa należy określenie zasad proceduralnych wytaczania powództw przed sądem, służących zagwarantowaniu praw wywodzonych przez jednostki z prawa Unii, o ile te zasady proceduralne są zgodne z zasadami równoważności i skuteczności (zob. podobnie wyrok z dnia 25 listopada 2010 r. w sprawie C-429/09 Fuß, Zb.Orz. s. I-12167, pkt 72). 26 Z powyższego wynika, że termin na wytoczenie powództwa o odszkodowanie, o którym mowa w art. 5 i 7 rozporządzenia nr 261/2004, jest określany przez prawo krajowe każdego państwa członkowskiego, o ile jego zasady proceduralne są zgodne z zasadami równoważności i skuteczności. 27 Odmiennie niż utrzymuje KLM, stwierdzenia tego nie podważa okoliczność, że art. 29 konwencji warszawskiej i art. 35 konwencji montrealskiej przewidują, iż powództwo o ustalenie odpowiedzialności z tytułu praw przyznanych na mocy tych konwencji winno być wszczęte pod rygorem wygaśnięcia w ciągu dwóch lat od chwili przybycia do miejsca przeznaczenia, lub od dnia, w którym statek powietrzny powinien był przybyć, lub od chwili zatrzymania przewozu. 28 Przewidziany w art. 5 i 7 rozporządzenia nr 261/2004 środek w postaci odszkodowania znajduje się bowiem poza zakresem stosowania konwencji warszawskiej i montrealskiej (zob. podobnie wyrok z dnia 23 października 2012 r. w sprawach połączonych C-581/10 i C-629/10 Nelson i in., dotychczas nieopublikowany w Zbiorze, pkt 55). 29 Co za tym idzie, dwuletniego okresu przedawnienia ustanowionego w art. 29 konwencji warszawskiej i w art. 35 konwencji montrealskiej nie można uznać za mający zastosowanie do powództw wytoczonych w szczególności na mocy art. 5 i 7 rozporządzenia nr 261/2004. 30 Powyższego stwierdzenia nie może również podważyć wyżej wymieniony wyrok w sprawie Bogiatzi, w którym Trybunał orzekł, że rozporządzenie nr 2027/97 należy interpretować w ten sposób, że nie sprzeciwia się ono stosowaniu art. 29 konwencji warszawskiej do sytuacji, w której pasażer wnosi o ustalenie odpowiedzialności 6
przewoźnika lotniczego z tytułu szkody poniesionej przez niego w trakcie lotu pomiędzy państwami członkowskimi. 31 Należy zauważyć w tym względzie, że jak wynika z art. 1 rozporządzenia nr 2027/97, w brzmieniu obowiązującym w okresie właściwym dla okoliczności faktycznych będących przedmiotem wyżej wymienionego wyroku w sprawie Bogiatzi, rozporządzenie to dotyczy odpowiedzialności przewoźnika lotniczego z tytułu wypadków lotniczych, o której mowa w art. 17 konwencji warszawskiej. 32 Jedynym celem rozporządzenia nr 2027/97 było zastąpienie, w odniesieniu do transportu lotniczego pomiędzy państwami członkowskimi, niektórych postanowień konwencji warszawskiej przepisami podnoszącymi poziom ochrony pasażerów będących ofiarami wypadków lotniczych, jednakże bez wyłączenia stosowania pozostałych postanowień, a wśród nich w szczególności zasad ustalania odpowiedzialności na podstawie art. 29 tej konwencji (zob. podobnie ww. wyrok w sprawie Bogiatzi, pkt 41 44). Rozporządzenie nr 261/2004 wprowadza natomiast system ujednoliconych i natychmiastowych środków służących naprawieniu szkody wynikającej z niedogodności związanych z opóźnieniami i odwołaniem lotów, który interweniuje na etapie wcześniejszym niż konwencja montrealska, a w konsekwencji jest autonomiczny względem systemu przez nią ustanowionego (zob. podobnie ww. wyrok w sprawach połączonych Nelson i in., pkt 46, 55, 57 i przytoczone tam orzecznictwo). 33 Mając na względzie powyższe rozważania, na zadane pytanie należy odpowiedzieć, że rozporządzenie nr 261/2004 należy interpretować w ten sposób, że termin na wytoczenie powództwa o odszkodowanie, o którym mowa w art. 5 i 7 tego rozporządzenia, jest ustalany zgodnie z przepisami każdego państwa członkowskiego w dziedzinie przedawnienia roszczeń. W przedmiocie kosztów 34 Dla stron w postępowaniu głównym niniejsze postępowanie ma charakter incydentalny, dotyczy bowiem kwestii podniesionej przed sądem odsyłającym, do niego zatem należy rozstrzygnięcie o kosztach. Koszty poniesione w związku z przedstawieniem uwag Trybunałowi, inne niż koszty stron w postępowaniu głównym, nie podlegają zwrotowi. Z powyższych względów Trybunał (trzecia izba) orzeka, co następuje: Rozporządzenie (WE) nr 261/2004 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 11 lutego 2004 r. ustanawiające wspólne zasady odszkodowania i pomocy dla pasażerów w przypadku odmowy przyjęcia na pokład albo odwołania lub dużego opóźnienia lotów, uchylające rozporządzenie (EWG) nr 295/91, należy interpretować w ten sposób, że termin na wytoczenie powództwa o odszkodowanie, o którym mowa w art. 5 i 7 tego rozporządzenia, jest ustalany 7
zgodnie z przepisami każdego państwa członkowskiego w dziedzinie przedawnienia roszczeń. Podpisy 8