Maria Pawlikowska-Jasnorzewska. Wiktoria Swaczyna

Bezlitosna, zarówno dla silnych i słabych, Byłaś pierwsza i będziesz ostatnia. Zwycięsko Zawitasz pośród ruin o zmierzchu ludzkości, Jak bluszcz trwale zielony na trupich pomnikach Maria Pawlikowska-Jasnorzewska Wiktoria Swaczyna

Spis treści Spis treści Spis ilustracji... 3 Trzęsienie ziemi... 4 Podstawowe zagadnienia związane z trzęsieniami ziemi... 4 Rodzaje obszarów aktywności sejsmicznej... 6 Oznaczanie siły trzęsień ziemi i intensywności drgań gruntu... 7 Metody rejestrowania trzęsień ziemi... 8... 9 10. Asam (Indie) 15 sierpnia 1950r.... 9 9.Północno-zachodnie wybrzeże Sumatry (Indonezja) 28 marca 2005r.... 11 8. Wyspy Szczurze (Alaska, USA) 4 lutego 1965r... 12 7. Wybrzeże Ekwadoru 31 stycznia 1906r.... 13 6. Wybrzeże Chile 27 lutego 2010r.... 13 5.Kamczatka (Rosja) 5 listopada 1952r.... 14 4.Wybrzeże regionu Tōhoku (Japonia) 11 marca 2011r.... 15 3. Północno-zachodnie wybrzeże Sumatry (Indonezja) 26 grudnia 2004r.... 20 Ofiary... 22 2.Zatoka Księcia Williama (Alaska, USA) 27 marca 1964r.... 26 1. Valdivia (Chile) 22 maja 1960... 27 Skutki trzęsień ziemi... 29 Spis Indeksów... 31 Hiperłącza... 32 Bibliografia... 32 2

Spis ilustracji Spis ilustracji Rysunek 1 Drżenie ziemi... 4 Rysunek 2 Arsam 1950r.... 10 Rysunek 3 Wyspy Szczurze 1945r... 12 Rysunek 4 Chile 2010r.... 14 Rysunek 5 Kamczatka 1952r.... 15 Rysunek 6 Kamczatka, Zniszczony budynek... 15 Rysunek 7 Fukushima 2011r.... 19 Rysunek 8 Wybrzeże po katastrofie... 19 Rysunek 9 Płonąca rafineria Cosmo Oil... 19 Rysunek 10 Zawalone drogi i budynki, Indonezja 2004r... 25 Rysunek 11 Zalana Indonezja 2004r.... 25 Rysunek 12 Zawalony budynek, Indonezja 2004r.... 25 Rysunek 13 Drogi w mieście po trzęsieniu ziemi... 25 Rysunek 14 Zatoka Księcia Williama 1964... 26 Rysunek 15 Zatoka Księcia Williama 1964... 26 Rysunek 16 Rysunek 17 Zatoka Księcia Williama 1964... Błąd! Nie zdefiniowano zakładki. Rysunek 18 Rysunek 19 Zatoka Księcia Williama 1964... Błąd! Nie zdefiniowano zakładki. Rysunek 20 Valdivia po katastrofie... 28 3

Trzęsienie ziemi Trzęsienie ziemi Jest to gwałtowne rozładowanie naprężeń w skorupie ziemskiej 1 połączone z ruchem warstw skalnych. W przypadku trzęsienia tektonicznego jest to ruch wzdłuż uskoku. Nagromadzenie naprężeń jest często wynikiem przejściowego zablokowania ruchu skał wzdłuż tego uskoku. Uwalniająca się przy tym energia w około 20-30% rozchodzi się w postaci fal sejsmicznych, z których część dociera na powierzchnię Ziemi w postaci niszczących fal powierzchniowych. Pozostała część energii zamienia się w ciepło lub trwałe deformacje skał. Rysunek 1 Drżenie ziemi Podstawowe zagadnienia związane z trzęsieniami ziemi Ognisko trzęsienia ziemi- tj. miejsce, gdzie zapoczątkowane zostało uwalnianie energii nagromadzonej na linii uskoku. Należy przy tym pamiętać, iż jest to punkt czysto teoretyczny 2. Epicentrum 3 trzęsienia ziemi określa się miejsce na powierzchni ziemi, położone 1 część litosfery ograniczona od góry atmosferą i hydrosferą, a od dołu granicząca z górną warstwą płaszcza ziemskiego. 2 (ang.focus = hipocentrum). 4

Trzęsienie ziemi bezpośrednio nad ogniskiem wstrząsu. Punkt ten oznacza miejsce, gdzie fale sejsmiczne rozchodzące się z ogniska we wszystkich kierunkach najszybciej osiągają powierzchnię. Zazwyczaj właśnie w epicentrum fale posiadają największą siłę niszczącą i wprawiają podłoże w największy stopień wibracji (jest to tzw. obszar epicentralny). Nie stanowi to jednak reguły, gdyż intensywność wstrząsów w dużej mierze zależy od uwarunkowań geologicznych i rodzaju podłoża (np. położenie miasta na terenie bagnistym znacznie intensyfikuje drgania). Falą sejsmiczną 4 nazywamy pojedynczą falę wibracji, w jakiej nagromadzona energia jest uwolniona w trakcie ruchów mas skalnych na linii uskoku. Prędkość rozchodzenia się fal zależy od rodzaju podłoża i fali. Wyróżniamy trzy podstawowe rodzaje fal sejsmicznych: Ze względu na przyczynę: -tektoniczne (inaczej: dyslokacyjne) będące wynikiem przesunięć skał wzdłuż uskoku. Często ruch ten jest związany z globalnymi ruchami płyt tektonicznych, a uskok może być granicą stykania się dwóch płyt. Mogą występować jednak także w dużej odległości od granic płyt litosfery (np. w strefach młodych gór - takich, jak Karpaty czy Sudety); stanowią około 90% wszystkich zjawisk sejsmicznych występujących na Ziemi; -wulkaniczne związane z gwałtownymi erupcjami wulkanów lub zapadaniem się stropów opróżnianych komór magmowych czy zapadaniem kalder; stanowią ok. 7% wszystkich zjawisk sejsmicznych występujących na Ziemi; -zapadowe (zapadliskowe) związane z obszarami krasowymi, na których dochodzi do zawalania się stropów jaskiń lub innych próżni w podłożu; zjawiska wyjątkowo lokalne, najczęściej słabo odczuwalne; stanowią ok. 2% ogółu trzęsień ziemi; -antropogeniczne związane z działalnością człowieka w litosferze (np. tąpnięcia górnicze, naruszenie równowagi sił w skałach na skutek napełnienia tamy); na obszarach gęsto zabudowanych mogą spowodować znaczące szkody materialne, jednak w większości przypadków okazują się niegroźne. ze względu na głębokość ogniska: 3 miejsce na powierzchni skorupy ziemskiej położone w najbliższej odległości (prostopadle) nad ogniskiem trzęsienia ziemi. 4 fale sprężyste rozchodzące się w Ziemi. Mogą powstać wskutek wielu czynników, np. trzęsień ziemi, eksplozji materiałów wybuchowych, działalności górniczej, sztormów na morzu. 5

Trzęsienie ziemi -płytkie (85%) do 70 km; -średnie (12%) 70-350 km; -głębokie (3%) 350-700 km ze względu na powiązanie ze wstrząsem zasadniczym: -wstępne (ang. foreshock) o słabej magnitudzie; -zasadnicze (ang. main shock) o największej magnitudzie; -następcze (ang. aftershock) o zmniejszającej się z upływem czasu magnitudzie (szacunkowo: najsilniejszy wstrząs wtórny, występujący zazwyczaj jako pierwszy po głównym wstrząsie, posiada magnitudę o około 1.3-1.5 razy mniejszą od wstrząsu zasadniczego). Rodzaje obszarów aktywności sejsmicznej Ze względu na częstotliwość występowania trzęsień ziemi, na danym terenie wyróżnia się obszary: -sejsmiczne 5 obszary, na których odczuwalne trzęsienia ziemi są zjawiskiem niemal codziennym; -pensejsmiczne 6 obszary, na których silne wstrząsy występują stosunkowo rzadko; -asejsmiczne 7 obszary, na których bardzo rzadko spotykane są umiarkowane wstrząsy sejsmiczne. Homosejstą określa się linię łączącą obszary drgające w tym samym czasie. Wstrząsy ziemi, powodowane przez fale sejsmiczne, podzielić można na ruchy poziome i pionowe. Szczególnie destruktywne są ruchy pionowe, podczas których - w przypadku bardzo dużej intensywności drgań gruntu - budynki mogą zostać nawet wyrzucane w powietrze (przykładem jest zachowanie niektórych konstrukcji w trakcie 5 Obszary największej aktywności znajdują się głównie na granicach płyt litosfery. 6 obszary na których występują rzadkie i słabe trzęsienia ziemi. Do takich obszarów zalicza się północno-wschodnia część terytorium Polski. 7 obszary wolne od trzęsień ziemi. Pokrywają się one z miejscami występowania starych tarcz prekambryjskich. Obszary asejsmiczne występują np. w Polsce i w Niemczech, a także w Zjednoczonych Emiratach Arabskich. 6

Trzęsienie ziemi trzęsienia ziemi w Northridge, w roku 1994). Niszczące są także uderzenia ukośne - szczególnie, jeśli ich przebieg jest niezgodny z dłuższą osią budynku. Oznaczanie siły trzęsień ziemi i intensywności drgań gruntu Wielkość trzęsienia ziemi wyraża się w stopniach magnitudy. Magnituda 8 równa 0 lub ujemna (stosowana do oznaczania tzw. "mikrowstrząsów", rejestrowanych tylko przez bardzo czułe przyrządy) oznacza wibracje rejestrowane tylko przez aparaturę pomiarową, zaś magnituda równa 9,5 (wartość magnitudy najsilniejszego, udokumentowanego instrumentalnie trzęsienia ziemi) powoduje zmiany w otaczającym krajobrazie. Sejsmolodzy powątpiewają w istnienie trzęsień ziemi o magnitudzie większej niż 10, jednak teoretycznie wszystkie skale pomiarowe zjawisk sejsmicznych (np. logarytmiczna skala Richtera) to skale otwarte. Należy przy tym zaznaczyć, że każdy kolejny stopień magnitudy jest mierzony, jako dziesięciokrotnie większy od poprzedniego, ale faktycznie: każdy kolejny stopień niesie ze sobą w przybliżeniu 31-krotny wzrost energii. Do określenia intensywności drgań gruntu w danym miejscu służą tzw skale makrosejsmiczne, opierające się na obserwacji zniszczeń podczas trzęsienia ziemi w danym miejscu. Intensywność tę określić można też mierząc przyspieszenia gruntu w trakcie wstrząsów. Do najpopularniejszych skal makrosejmicznych należy zmodyfikowana 12 stopniowa skala Mercallego 9 - Mercallego-Cancaniego-Sieberga (MCS). W skali tej stopień I oznacza drgania rejestrowane wyłącznie przez aparaturę pomiarową, a stopień XII - wstrząsy powodujące zmiany w otaczającym krajobrazie. 8 liczbowa miara wielkości trzęsienia ziemi, oparta na wielkości tzw. momentu sejsmicznego. Pierwszą wersję opracował w 1935 r. 9 2-stopniowa skala stosowana przy określaniu intensywności trzęsienia ziemi w danym miejscu, jedna z makrosejsmicznych skal trzęsień. Intensywność wstrząsu określana jest na podstawie wartości przyspieszenia drgań gruntu, a także opisie skutków trzęsienia na powierzchni Ziemi. 7

Trzęsienie ziemi Metody rejestrowania trzęsień ziemi Pomiary wstrząsów sejsmicznych dokonuje się za pomocą sejsmografów 10. Sejsmometrem określa się przyrząd rejestrujący, zaś sejsmogram to sam zapis wstrząsu. Aparatury pomiarowe zainstalowane w stacjach sejsmicznych zwykle pracują bez przerwy, w istocie notując nieustanne drgania (bardzo rzadko zdarza się, aby na sejsmogramie utrwalona została idealnie pozioma linia). Jest to najbardziej namacalny dowód na nieustanny ruch płyt tektonicznych. Zanim skonstruowano najprostsze sejsmometry przyrządami do wykrywania trzęsień ziemi były sejsmoskopy. Za najstarszy sejsmoskop uważa się przyrząd skonstruowany przez chińskiego uczonego, Chan Henga 11. Było to metalowe naczynie w kształcie dzbana, do którego ze wszystkich stron przymocowano głowy smoków, a na otaczającej dzban podstawie figury żab. Każdy ze smoków trzymał w pysku dokładnie wyważoną kulkę. W chwili nadejścia wibracji, wywołanych bardzo silnym wstrząsem sejsmicznym z epicentrum w dość dużej odległości od urządzenia, kulka, ustawiona w paszczy smoka przymocowanego od strony epicentrum, spadała do paszczy ropuchy. W ten sposób władze cesarskie potrafiły wysłać pomoc w region klęski żywiołowej jeszcze przed nadejściem rządowego posłańca. 10 urządzenie do wykrywania i rejestracji drgań skorupy ziemskiej (przemieszczeń, prędkości lub przyspieszenia) wywołanych wstrząsami naturalnymi lub sztucznymi. 11 chiński uczony żyjący w latach 78-139r. p.n.e. 8

10 najsilniejszych trzęsień ziemi w historii świata 10. Asam (Indie) 15 sierpnia 1950r. Trzęsienie ziemi wystąpiło o godzinie 19:39 czasu lokalnego, a jego epicentrum znajdowało się w górskim regionie miejscowości Rima, w powiecie Zayü, w granicach Tybetu. Wstrząsy odczuł cały wschodni i południowy Tybet (m.in. Lhasa), południowe prowincji Chin: Syczuan i Yunnan, a nawet odległa Kalkuta. Początkowo magnitudę zdarzenia określono na 8,7. Po latach, bardziej specjalistyczne analizy zapisów utrwalonych na sejsmogramach zrewidowały tę wartość do 8,6 magnitudy. Wibracje o największej intensywności (XI-X stopień w skali Mercallego-Cancaniego- Sieberga) zarejestrowano w indyjskim stanie Asam - w regionie miast: Sibsagar i Sadija. Tam doszło do największych zniszczeń i przekształceń krajobrazu. Prawdopodobnie właśnie dlatego - mimo, że samo epicentrum mieściło się już po stronie tybetańskiej - trzęsienie to częściej utożsamiane jest z Indiami. Intensywność stopnia X zarejestrowano też w miejscowościach: Passighat 12, Dum Duma, Dibrugarh i Północny Lakhimpur. W Digboi i Galaghat był to IX stopień, w Shillong i Tezpur - VIII, a Darjeeling i Kalkucie - VI. Obszar makrosejsmiczny objął obszar o powierzchni 1,794 miliona kilometrów kwadratowych, przy czym region rozciągający się na powierzchni 49,7 tysiąca kilometrów kwadratowych odczuł najbardziej destruktywne drgania. Trzęsienie wygenerowało liczne - bardzo duże i obejmujące rozległe powierzchnie zboczy gór - osuwiska 13 ; zaobserwowano m.in. osuwanie (denudację) piaszczystych gleb. W gruncie otworzyło się wiele szczelin. W regionie Mendog, w wyniku jednego z takich procesów, do rzeki Brahmaputra osunęła się cała wioska Yedong. 12 miasto w Indiach. 13 nagłe przemieszczenie się mas ziemnych, powierzchniowej zwietrzeliny i mas skalnych podłoża spowodowane siłami przyrody lub działalnością człowieka (podkopanie stoku lub jego znaczne obciążenie). 9

Część z wstrząsów wtórnych (magnituda wielu sięgała lub przekraczała 6,0 stopnia) była odczuwalna na obszarze znacznie większym, niż zasadnicze trzęsienie ziemi, co wielu ówczesnych dziennikarzy wprawiło w błąd merytoryczny, wedle którego (w gazetach z tamtego okresu pojawiają się nawet stwierdzenia o "największym trzęsieniu ziemi w historii świata"). W rzeczywistości podobne różnice mogły wynikać chociażby z różnej głębokości ognisk wstrząsów wtórnych i nieco odmiennego układu skał, w którym nastąpiły. Skutki: Trzęsienie ziemi spowodowało ofiary śmiertelne i straty zarówno w Indiach 14, jak i po stronie Chin 15. Liczba ofiar w zależności od źródeł waha się od 1526 do 1530, nie ma jednak pewności, czy w wartości te zostały wliczone przypadki śmiertelne po stronie chińskiej oraz pośrednie ofiary trzęsienia, które utonęły w wyniku przerwania tam na rzekach, zablokowanych uprzednio osuwiskami. Łączna liczba strat materialnych oceniana jest na ponad 25 miliardów ówczesnych dolarów amerykańskich. Rysunek 2 Asam 1950r. 14 państwo położone w Azji Południowej, zajmujące większość subkontynentu indyjskiego. 15 państwo w Azji Wschodniej. 10

9.Północno-zachodnie wybrzeże Sumatry (Indonezja) 28 marca 2005r. Trzęsienie ziemi wystąpiło o godzinie 23:09 czasu lokalnego. Jego epicentrum znajdowało się mniej więcej w połowie odległości między wyspą Nias na południu a wyspą Simeulue na północy przy hipocentrum na głębokości trzydziestu kilometrów. Trzęsienie odczuto na olbrzymim obszarze Azji Południowo-Wschodniej: m.in. w indonezyjskich miastach Banda Aceh i Medan na Sumatrze; na wybrzeżach Malezji, na wyspie Phuket i w Bangkoku, w Tajlandii (IV stopień intensywności drgań w skali Mercallego- Cancaniego-Sieberga), w Singapurze, a nawet na Sri Lance i Malediwach (tam intensywność wibracji oceniono na III stopnie w skali Mercallego). Wstrząsy spowodowały powstanie serii fal tsunami 16, które zniszczyły wybrzeża wyspy Simeulue (zarejestrowano trzymetrowy przybór wód) i Nias (odnotowano dwumetrowy przyrost). W regionie miast: Singkil i Meulaboh na Sumatrze, fale liczyły metr wysokości. Skutki: W wyniku zdarzenia, na wyspie Nias runęło około trzystu budynków ponad tysiąc osób zginęło, trzysta odniosło obrażenia. Na wyspie Simeulue odnotowano około sto przypadków śmiertelnych. Dwieście osób zginęło na wyspie Kepulauan Banjak, zaś na samej Sumatrze w regionie miasta Meulaboh odnotowano trzy ofiary śmiertelne i czterdziestu rannych. Podczas zarządzonej na wybrzeżach Sri Lanki ewakuacji, w trakcie paniki śmierć poniosło dziesięć osób. W stolicy kraju, Kolombo, fala liczyła tylko 25 cm. Po trzęsieniu ziemi, na wielu zbiornikach w indyjskim stanie Bengal Zachodni zaobserwowano zjawisko sejszy 17. 16 fala oceaniczna, wywołana podwodnym trzęsieniem ziemi, wybuchem wulkanu, osuwiskiem ziemi lub cieleniem się lodowców, rzadko w wyniku upadku meteorytu. 17 swobodna fala stojąca, powstająca w zamkniętych zatokach, morzach i jeziorach pod wpływem wyraźnego zaburzenia równowagi wody (w jednej części zbiornika poziom wody podnosi się, a w drugiej jednocześnie opada). 11

8. Wyspy Szczurze (Alaska 18, USA) 4 lutego 1965r. Trzęsienie ziemi z dnia 4 lutego 1965 roku, pozostaje jednym z największych kiedykolwiek zanotowanych przez sejsmografy osiągnęło magnitudę 8,7. Wystąpiło w archipelagu Wysp Szczurzych. 19 Skutki: Zniszczenia materialne spowodowane trzęsieniem ziemi ograniczyły się do uszkodzeń w infrastrukturze regionu (spękania nawierzchni dróg i pasów startowych na lotniskach. na wyspach: Shemya i Attu). Na wyspie Adak, w wyniku wstrząsów w murach wielu budynków otworzyły się szczeliny. Wstrząsy spowodowały powstanie serii fal tsunami; wysokość najwyższej określono na 10,7 metra. Fala ta uderzyła w wybrzeża wyspy Shemya, jednocześnie powodując niszczącą powódź na wyspie Amczitka, gdzie koszt zniszczeń oszacowano na dziesięć tysięcy dolarów. Rysunek 3 Wyspy Szczurze 1945r. 18 stan USA w północno-zachodniej części Ameryki Północnej, będący eksklawą Stanów Zjednoczonych 19 grupa wysp należąca do archipelagu Aleutów, w południowo-zachodniej części amerykańskiego stanu Alaska, leżąca między Wyspami Bliskimi na zachodzie i Andreanof Islands (Wyspami Andrejanowa) na wschodzie. Największe wyspy grupy to od zachodu do wschodu: Kiska, Little Kiska, Segula, Hawadax (dawniej Rat Island), Khvostof, Davidof, Little Sitkin, Amczitka i Semisopochnoi. Całkowita powierzchnia wysp wynosi 934,594 km². 12

7. Wybrzeże Ekwadoru 20 31 stycznia 1906r. Trzęsienie ziemi, jakie miało miejsce u wybrzeży Ekwadoru 31 stycznia 1906 roku, powodując zniszczenia i ofiary śmiertelne zarówno w Ekwadorze, jak i w Kolumbii. Szacuje się, że życie straciło tam od pół do półtora tysiąca ludzi. Było to szóste pod względem siły trzęsienie ziemi w historii ich badań. U wybrzeży Ekwadoru na wysokości miasta Esmeraldas doszło do trzęsienia ziemi o szacowanej magnitudzie 8,8 (wcześniejsze szacunki równały się magnitudzie 8,2). Wstrząsy wygenerowały fale tsunami obserwowane na całym zachodnim wybrzeżu Ameryki Środkowej, na Hawajach, w Japonii, czy nawet w San Francisco 21. W hawajskim Hilo nieoficjalnej stolicy tsunami żywioł dotarł w dwanaście i pół godziny po wstrząsach. Nagły przypływ zakrył nadbrzeże w krańcu Waianuenue Street, podobnie jak tory kolejowe prowadzące do Waiakea. Tsunami wdarło się także w kanały połączone z rzekami Wailuku i Wailoa. Na pobliskiej wyspie Kahului trzy fale nadchodziły dwadzieścia minut po sobie każda większa od poprzedniej. Według rozbieżnych danych żywioł podniósł powierzchnię oceanu o 0,3 m albo okazał się tak wysoki, iż przykrył starą przystań dla parowców i biegnącą wybrzeżem drogę. 6. Wybrzeże Chile 27 lutego 2010r. Trzęsienie ziemi o magnitudzie 8,8, którego hipocentrum znajdowało się pod dnem oceanu, na głębokości 35 km, około 8 km od wybrzeża Chile (regionu Maule). Do trzęsienia doszło 27 lutego 2010 o godzinie 3:34 czasu lokalnego (7:34 czasu polskiego) i trwało od 10 do 30 sekund. Po głównym wstrząsie nastąpiły wstrząsy wtórne, najsilniejsze o magnitudzie 6,2. 11 marca 2010 roku nastąpiły dwa wstrząsy wtórne o magnitudzie 7,2. 20 państwo w Ameryce Południowej położone nad Oceanem Spokojnym, jedno z czterech powstałych w wyniku rozpadu Wielkiej Kolumbii w 1830 r. Sąsiaduje od północy z Kolumbią, a od południa z Peru. W skład Ekwadoru wchodzą także położone na Oceanie Spokojnym Wyspy Galapagos są jego największą atrakcją turystyczną. Nazwa kraju pochodzi od hiszpańskiego słowa oznaczającego równik. 21 miasto i hrabstwo w stanie Kalifornia w Stanach Zjednoczonych, położone na półwyspie otoczonym przez Ocean Spokojny na zachodzie, zatokę San Francisco na wschodzie i cieśninę Golden Gate na północy. Czwarte pod względem liczby ludności miasto w Kalifornii i trzynaste w całym kraju. 13

Straty: W Chile pozrywane są linie energetyczne i telefoniczne. Zamknięto lotnisko międzynarodowe w Santiago. Nieczynne są także kopalnie miedzi oraz rafinerie ropy naftowej. W Concepción około pół miliona domów zostało poważnie uszkodzonych. Łączna liczba ofiar śmiertelnych wyniosła 525 osób. Prezydent Michelle Bachelet 22 ogłosiła stan klęski żywiołowej Po trzęsieniu wydano ostrzeżenie przed tsunami, które obowiązywało w Chile, Peru, Kolumbii, Panamie, Kostaryce i na Antarktyce, a także na Hawajach i innych wyspach Pacyfiku. Tsunami wywołało poważne zniszczenia w portowym mieście Talcahuano oraz na wyspach archipelagu Juan Fernández 23, gdzie co najmniej 4 osoby poniosły śmierć, a 13 innych uważa się za zaginione. Tsunami oczekiwane na Hawajach i w Australii nie okazały się niebezpieczne. Japonia i Rosja ogłosiły stan pogotowia i zarządziły ewakuację terenów nadbrzeżnych. Japonia obawiała się 28 lutego fal o wysokości ponad 3 metrów, jednak również i te obawy się nie potwierdziły. Rysunek 4 Chile 2010r. 5.Kamczatka 24 (Rosja) 5 listopada 1952r. 22 chilijska polityk lewicowa, członkini Socjalistycznej Partii Chile, prezydent Chile w latach 2006 2010 i ponownie od 2014. Od 2010 do 2013 była dyrektorem wykonawczym ONZ Kobiety. 23 grupa wulkanicznych wysp w południowej części Pacyfiku, 667 km na zachód od wybrzeża Chile. 24 półwysep w azjatyckiej części Rosji. Rozdziela Morze Ochockie i Morze Beringa. Jego powierzchnia wynosi około 370 tys. km² (wraz z przylegającym fragmentem części kontynentalnej i Wyspami 14

Trzęsienie o magnitudzie 9,0 powstało 130 km na wschód od wybrzeża Kamczatki. Mierzące od 15 do 18 metrów fale tsunami zniszczyły wiele osiedli ludzkich w obwodach kamczackim i sachalińskim, największy dramat rozegrał się jednak w mieście Siewiero- Kurylsk na Kurylach. Trzęsienie wywołało trzy główne fale. Większość mieszkańców Siewiero- Kurylsk zdołało uciec przed pierwszą falą na otaczające miasto wzgórza, nie spodziewając się następnego zagrożenia, wrócili do swoich domostw i zostali zabici przez falę drugą (trzecia była już na szczęście znacznie słabsza). Według wyliczeń ekspertów spośród ok. sześciotysięcznej populacji Siewiero-Kurylska 25 tamtego tragicznego dnia życie straciło aż 2336 osób. Ocalonych przesiedlono w głąb kontynentalnej Rosji, a zabudowania z czasem odbudowano. Rysunek 5 Kamczatka 1952r. Rysunek 6 Kamczatka, Zniszczony budynek 4.Wybrzeże regionu Tōhoku 26 (Japonia) 11 marca 2011r. Trzęsienie ziemi o magnitudzie 9 miało miejsce 11 marca 2011 roku o 5:46:23 UTC (14:46:23 czasu miejscowego) w północno-wschodniej części Japonii. Hipocentrum położone Komandorskimi i Karagińskimi ok. 470 tysięcy km²). Zamieszkany przez około 400 tys. osób. Ludność stanowią głównie Rosjanie, Koriacy i Itelmeni. Głównym miastem jest Pietropawłowsk Kamczacki (195 tys. mieszkańców). 25 miasto leżące w obwodzie sachalińskim w Rosji. Ludność miasta wynosi 2592 osób. 26 jedna z geograficznych krain Japonii. Region Tōhoku (tōhoku po japońsku znaczy północnowschodni) znajduje się w północno-wschodniej części największej wyspy Japonii, Honsiu. 15

było pod dnem morza, około 130 kilometrów na wschód od półwyspu Oshika na wyspie Honsiu 27, na głębokości 24,4 km lub 32 km. Siła magnitudy uczyniła z niego największe trzęsienie ziemi w Japonii od 140 lat (czyli od czasu rozpoczęcia rejestracji aktywności sejsmicznej w Japonii) oraz czwarte co do wielkości na świecie (od czasu rozpoczęcia rejestracji pomiarów, ex aequo z trzema innymi trzęsieniami ziemi). Najsilniejszy wstrząs był poprzedzony serią mniejszych (ang. foreshocks) o maksymalnej magnitudzie dochodzącej do 7,2 w dniu 9 marca, których epicentra znajdowały się w odległości ok. 40 km od epicentrum z 11 marca. Trzy większe wstrząsy 9 marca osiągnęły siłę 6,0. Dnia 11 marca zanotowano szereg wstrząsów: początkowy o magnitudzie 9 o godz. 14:46 czasu lokalnego, kolejny o magnitudzie 7,0 o 15:06, 7,4 o 15:15 oraz 7,2 o 15:26. Ponad sto wstrząsów wtórnych o magnitudzie 4,5 lub większej odnotowano tego dnia na terenie Japonii. Na minutę przed największym wstrząsem 11 marca specjalny japoński system ostrzegania, odbierający sygnały z ok. 1000 sejsmografów na terenie kraju, spowodował nadanie informacji alarmowej w transmisjach telewizyjnych. Uchroniło to wielu Japończyków od nieprzewidywalnych konsekwencji. Następstwem trzęsienia ziemi były potężne, ponad 10-metrowe (w niektórych miejscach osiągnęły 29,6 metra wysokości) fale tsunami, które uderzyły w niemal całe wschodnie wybrzeże Japonii, zalewając porty morskie, strefy przemysłowe, miasta, wioski, farmy, pola uprawne i nadbrzeżne lasy regionu Tōhoku. Na równinach woda morska wdarła się na 10 km w głąb lądu. W innych rejonach barierami dla tsunami były klify, góry i wyżyny. W wyniku tsunami najbardziej ucierpiały takie miasta, jak: Natori, Ishinomaki, Kamaishi, Ōfunato, Miyako, Minamisanriku, Kesennuma i Rikuzentakata. Miejscowości te zostały niemal zrównane z ziemią. Mniejsze (choć także poważne) szkody odniosły Hachinohe i Sendai (głównie wschodnie dzielnice). Po trzęsieniu USGS 28 wydało komunikat ostrzegawczy przed tsunami dla wszystkich wysp i wybrzeży na Pacyfiku, w tym dla Rosji, Australii, Nowej Zelandii i Ameryki 27 największa, a tym samym główna wyspa Japonii. Na północy cieśnina Tsugaru oddziela ją od Hokkaido, na południu Morze Wewnętrzne od Sikoku, a na południowym zachodzie po drugiej stronie cieśniny Shimonoseki leży wyspa Kiusiu. Honsiu jest siódmą co do wielkości wyspą na świecie. 28 amerykańska agencja naukowo-badawcza, zajmująca się problemami z zakresu czterech dyscyplin nauk o Ziemi: biologii, geografii, geologii i hydrologii. Najważniejsze badania prowadzone w niej dotyczą przemian krajobrazu Stanów Zjednoczonych, rozmieszczenia bogactw naturalnych oraz ryzyka 16

Południowej. Przed tsunami ostrzegała również Międzynarodowa Federacja Stowarzyszeń Czerwonego Krzyża i Czerwonego Półksiężyca. Według przedstawicieli tej organizacji możliwa fala powodziowa była na tyle wysoka, że niektóre wyspy mogły zostać dosłownie zalane. Obawy te nie potwierdziły się; fala była dużo niższa niż zakładano, jednak ponad dwumetrowe tsunami w USA w stanach Oregon i Kalifornia spowodowało straty oceniane na 10 mln dolarów, natomiast na Hawajach została zniszczona infrastruktura publiczna o wartości 3 mln dolarów (a straty we własności prywatnej oszacowano na dziesiątki milionów dolarów). Fala spowodowała śmierć jednej osoby w Indonezji oraz w Kalifornii. Fala tsunami przeszła przez Pacyfik w ciągu niecałej doby. Po około 21 godzinach osiągnęła zachodnie wybrzeże Ameryki Południowej. W wielu miejscach po trzęsieniu oraz tsunami wybuchły pożary. Według doniesień medialnych w samym Tokio pojawiło się ich co najmniej dziesięć. W następstwie wstrząsów wybuchł pożar w rafinerii ropy naftowej w mieście Ichihara nieopodal Chiby 29. Wiele budynków zostało zawalonych, a drogi stały się nieprzejezdne. Duże tereny kraju pozbawione były energii elektrycznej. 30-milionowe megalopolis Tokio-Kawasaki- Jokohama-Chiba przeżyło paraliż komunikacyjny. Zakorkowane były drogi, nie kursowało metro i kolej, wstrzymany był cywilny ruch lotniczy. Po tsunami i trzęsieniu ziemi brakowało wody pitnej, baterii, benzyny, także ulice były opustoszałe. Ciągle nie ma ostatecznych danych na temat liczby ofiar kataklizmu. Według informacji opublikowanych 13 lipca 2011 w wyniku trzęsienia ziemi i tsunami zginęło 15 560 osób, a 5329 wciąż uważa się za zaginione. Liczby te zmieniają się jednak nadal i liczba ofiar może dalej rosnąć. Prawdopodobnie wiele ciał zabrała ze sobą cofająca się do oceanu woda, co znacznie zmniejszyło szansę na odnalezienie ich. Z zagrożonych okolic ewakuowano ponad 400 tys. osób. W całym kraju na skutek wstrząsów doszło do automatycznego wyłączenia co najmniej czterech spośród 54 wszystkich japońskich reaktorów jądrowych z 22 elektrowni atomowych 30. wystąpienia zagrożeń naturalnych. USGS zostało założone 3 marca 1879 przez Kongres na potrzeby inwentaryzacji zasobów zdobytych po zakupie Luizjany (1803) i wojnie amerykańsko-meksykańskiej (1848). 29 stolica prefektury Chiba w Japonii na wyspie Honsiu. 30 obiekt przemysłowo-energetyczny (elektrownia cieplna), wytwarzający energię elektryczną poprzez wykorzystanie energii pochodzącej z rozszczepienia jąder atomów, najczęściej uranu (uranu 17

Fukushima 31 : 11 marca 2011 roku w elektrowni atomowej Fukushima I doszło do serii wypadków jądrowych, które doprowadziły do ogłoszenia alarmu atomowego i ewakuacji ludności z rejonu obiektu. Właściciel obydwu elektrowni, Tokyo Electric Power, poinformował, że problemy z utrzymaniem ciśnienia pojawiły się także w położonej w pobliżu drugiej elektrowni atomowej Fukushima II. 15 marca podano, że 4 reaktory jądrowe znajdujące się w elektrowni Fukushima II zostały trwale wyłączone. Następstwa gospodarcze i pomoc innych krajów: Sytuacja wpłynęła na japońską giełdę. Główny indeks Nikkei 225 spadł w piątek o 1,7% do poziomu 10254,43 pkt. i tylko koniec sesji uchronił go przed ogromnymi spadkami. Kilka minut po trzęsieniu ziemi kończyły się notowania. Natomiast reakcja giełdy tokijskiej w poniedziałek była natychmiastowa. Szybko zareagował indeks Nikkei 225, który spadł na zamknięciu o 6,18 proc. i wyniósł 9620,49 pkt. Największą stratę odnotowała spółka TEPCO, zarządzająca uszkodzonymi elektrowniami atomowymi w Fukushimie. Spore spadki dotknęły również japońskie koncerny samochodowe: Toyota, Nissan i Honda. Na giełdach światowych mocno taniały akcje globalnych firm ubezpieczeniowych i reasekuracyjnych, które mogą ponieść straty. Najwięcej straciły Munich Re i Allianz. Z powodu braku prądu zamknięto wiele fabryk, zwłaszcza samochodów oraz akcesoriów elektronicznych i podzespołów dla wielu fabryk na całym świecie. Gotowość pomocy dotkniętej kataklizmem Japonii zadeklarowało wstępnie wiele państw z całego świata. Wkrótce po trzęsieniu Organizacja Narodów Zjednoczonych 32 poinformowała o zgłoszeniu gotowości od 30 międzynarodowych ekip ratunkowych, które w każdej chwili mogą podjąć działania zmierzające do włączenia się w opanowywanie naturalnego lub nieco wzbogaconego w izotop 235 U), w której ciepło konieczne do uzyskania pary wodnej, jest otrzymywane z reaktora jądrowego. 31 miasto gdzie miały miejsce serie wypadków jądrowych w elektrowni jądrowej Fukushima I w Japonii, do których doszło w 2011 roku w wyniku tsunami spowodowanego przez trzęsienie ziemi u wybrzeży Honsiu. 32 uniwersalna (z wyjątkiem narodów niereprezentowanych) organizacja międzynarodowa, z siedzibą w Nowym Jorku, powstała 24 października 1945 roku w wyniku wejścia w życie, podpisanej 26 czerwca 1945 w San Francisco, Karty Narodów Zjednoczonych. ONZ jest następczynią Ligi Narodów. 18

skutków żywiołu. Siły Zbrojne Stanów Zjednoczonych 33 rozpoczęły akcję pomocy humanitarnej dla Japonii, nazwaną Operacją Tomodachi. Pomoc zaoferowała również Unia Europejska, która dostarczyła 7 transportów z pomocą humanitarną, koordynowaną przez zespół ekspertów z UE 34, w którego skład wszedł również jeden Polak. Rysunek 7 Fukushima 2011r. katastrofie Rysunek 8 Wybrzeże po Rysunek 9 Płonąca rafineria Cosmo Oil 33 państwo federacyjne w Ameryce Północnej graniczące z Kanadą od północy, Meksykiem od południa, Oceanem Spokojnym od zachodu, Oceanem Arktycznym od północnego zachodu i Oceanem Atlantyckim od wschodu. 34 gospodarczo-polityczny związek 28 demokratycznych państw europejskich. Unia powstała 1 listopada 1993 na mocy podpisanego 7 lutego 1992 traktatu z Maastricht. 19

3. Północno-zachodnie wybrzeże Sumatry (Indonezja 35 ) 26 grudnia 2004r. Podwodne trzęsienie ziemi o magnitudzie 9,1, którego hipocentrum znajdowało się ok. 30 km pod dnem Oceanu Indyjskiego 36 w pobliżu zachodniego wybrzeża północnej Sumatry (3 31 64 N, 95 85 43 E) 250 km na południowy wschód od Banda Aceh. Główny wstrząs nastąpił 26 grudnia 2004 o godzinie 1:58:53 czasu warszawskiego (00:58:53 UTC, 7:58:53 czasu lokalnego w Dżakarcie i Bangkoku). Według sejsmologów było to trzecie pod względem siły trzęsienie ziemi od roku 1900, od kiedy to prowadzi się ciągłe obserwacje sejsmiczne. Trzęsienie ziemi wywołało fale tsunami, które najpierw dotarły do wybrzeży Indonezji, a w ciągu kolejnych kilku godzin uderzyły w wybrzeża kilku innych państw Azji Południowo-Wschodniej, a później także Afryki. Sięgające 15 m fale zniszczyły nadmorskie wsie i miasteczka, a także kąpieliska odwiedzane o tej porze roku przez zagranicznych turystów. Największe zniszczenia tsunami spowodowało na wybrzeżu Indonezji (prowincja Aceh), Sri Lanki i Indii (stan Tamil Nadu, Andhra Pradesh oraz w archipelagach Andamanów i Nikobarów) oraz Tajlandii (m.in. na wyspie Phuket). Mniejsze zniszczenia odnotowano w Malezji, Mjanmie, na Malediwach, Seszelach oraz w Somalii. Według bilansu publikowanego przez AFP (z dnia 6 lutego 2005) liczba zabitych i zaginionych wynosi co najmniej 294 tysiące ludzi i nie jest to ostateczny bilans tragedii. Kilka milionów straciło dach nad głową. Po głównym wstrząsie zarejestrowano szereg wtórnych. Na Wyspach Andamańskich w ciągu kilku następnych dni pojawiły się wstrząsy o magnitudzie w zakresie 5,7 6,3. W innych obszarach zarejestrowano też wstrząsy o magnitudzie 7,1 oraz 6,6. W obszarze hipocentrum pojawiły się natomiast drgania o sile w zakresie od 5,0 do 6,3. Trzy dni przed wstrząsem zarejestrowano inne trzęsienie ziemi o magnitudzie 8,1 na niezamieszkanych wyspach na zachód od Nowej Zelandii (Wyspy Auckland) oraz leżącej na południe od Australii wyspie Macquarie. 35 wyspiarskie państwo unitarne położone w Azji Południowo-Wschodniej oraz w Oceanii, którego stolicą jest Dżakarta z 8,4 mln mieszkańców. Położona między Oceanem Spokojnym a Indyjskim jest największym krajem wyspiarskim na świecie z ponad trzynastoma tysiącami wysp 36 trzeci pod względem wielkości zbiornik wodny na świecie, zajmujący około 20% powierzchni Wszechoceanu. Oficjalna polska nazwa tego oceanu, zatwierdzona przez Komisję Standaryzacji Nazw Geograficznych brzmi Ocean Indyjski. 20

Hipocentrum znajdowało się na zachód od Sumatry 30 km pod poziomem morza. Obszar ten jest częścią tzw. pacyficznego pierścienia ognia, czyli obszaru bardzo aktywnego sejsmicznie. Fale sejsmiczne odczuwalne były w Bangladeszu, Indiach, Malezji, Birmie, Singapurze, Tajlandii i na Malediwach. Niezwykła była rozległość obszaru generującego wstrząsy. Według szacunków 1200 km uskoku tektonicznego osunęło się o 15 metrów do strefy subdukcji, w której Płyta indyjska zanurza się pod płytą birmańską 37. Dno morskie Płyty Birmańskiej podniosło się około 10 metrów. Ruch ten był źródłem fal uderzeniowych poruszających się z prędkością 800 km/h, które po dotarciu na wybrzeża przekształciły się w zabójcze fale tsunami. Po głównym wstrząsie zarejestrowano szereg wtórnych. Na Wyspach Andamańskich w ciągu kilku następnych dni pojawiły się wstrząsy o magnitudzie w zakresie 5,7 6,3. W innych obszarach zarejestrowano też wstrząsy o magnitudzie 7,1 oraz 6,6. W obszarze hipocentrum pojawiły się natomiast drgania o sile w zakresie od 5,0 do 6,3. Trzy dni przed wstrząsem zarejestrowano inne trzęsienie ziemi o magnitudzie 8,1 na niezamieszkanych wyspach na zachód od Nowej Zelandii (Wyspy Auckland) oraz leżącej na południe od Australii wyspie Macquarie. Trzęsienie ziemi stało się źródłem fal uderzeniowych. Kiedy zbliżyły się one do wybrzeży Oceanu Indyjskiego, zamieniły się w tsunami. Na Pacyfiku zarejestrowano fale o wysokości nie przekraczającej kilku centymetrów. Organizacje humanitarne stwierdziły, że co trzecia ofiara kataklizmu była dzieckiem. Wśród ofiar znalazły się tysiące turystów z całego świata, którzy spędzali razem z dziećmi Boże Narodzenie na słonecznych plażach Oceanu Indyjskiego. Ostatnie uderzenie tsunami na Oceanie Indyjskim zostało wywołane wybuchem wulkanu Krakatau 38 w roku 1883. Wielka fala tsunami z 26 grudnia była pierwszą od 100 lat, która uderzyła na wybrzeża Oceanu Indyjskiego. Ludność była do tego stopnia nieprzygotowana na nadejście ściany wody, że niektórzy obserwowali jej przybycie, zamiast ratować swoje życie. 37 niewielka płyta tektoniczna, położona w Azji Południowo-Wschodniej, uznawana za część większej płyty euroazjatyckiej. Na tej płycie położone są wyspy Andamany, Nikobary oraz północno-zachodnia część Sumatry. 38 wyspa znajdująca się w Cieśninie Sundajskiej, pomiędzy wyspami Sumatra i Jawa w Indonezji. Wyspa jest aktywnym wulkanem klasyfikowanym jako stratowulkan. 21

Ofiary Indie: Wyspy Andamańskie 39 oraz Nikobarskie znajdowały się niedaleko na północ od epicentrum trzęsienia ziemi i dlatego poniosły w Indiach największe straty. Na południu archipelagu fala osiągnęła wysokość 15 metrów. Naliczono aż 5421 ludzi, którzy stracili życie, a odnaleźć nie można było podobnej liczby mieszkańców. Co piąty mieszkaniec archipelagu został ranny, zabity albo zaginął. Indonezja: Indonezyjskie Ministerstwo Zdrowia potwierdziło śmierć ponad 80 tys. osób. Spośród nich 9 tys. zginęło w stolicy prowincji Banda Aceh oraz w okolicznych miejscowościach. Setki tysięcy ludzi straciły dach nad głową. W Banda Aceh ponad 110 tys. osób znalazło się w obozach dla uchodźców. Mieszkańcy nie dotknięci kataklizmem rozpoczęli zbiórkę ubrań, a organizacje rządowe przystąpiły do budowy tymczasowych namiotów. Jednak silne deszcze stały się udręką dla pozbawionych domu ofiar. Uchodźcy myli się i pili wodę z tego samego źródła. Wiele dzieci zachorowało i zostało zarażone pasożytami. Anonimowy pracownik ONZ 40 stwierdził, że wiele z nich jest bardzo poważnie chorych, a niedożywione matki straciły pokarm i nie mogą karmić piersią swoich dzieci. Ulice wielu nadbrzeżnych miast pokryły stosy trupów. W obliczu zagrożenia epidemią cholery oraz czerwonki ratownicy przystąpili do kopania masowych grobów, w których spiętrzono stosy niezidentyfikowanych ciał. Jednym z najbardziej poszukiwanych artykułów pierwszej potrzeby stały się worki na trupy. Malezja: Media zdążyły ostrzec ludność na godzinę przed uderzeniem fali. Ratownicy wywiesili na plażach czerwone chorągiewki sygnalizując nadciągające zagrożenie. Dzięki temu liczba ofiar wyniosła jedynie 68 osób. Malediwy: 39 archipelag leżący na Oceanie Indyjskim pomiędzy Zatoką Bengalską a Morzem Andamańskim. Wchodzi w skład indyjskiego terytorium związkowego Andamany i Nikobary 40 przypomnienie: Organizacja Narodów Zjednoczonych 22

Ostateczna liczba zabitych wyniosła 108 osób. Ponad 1300 osób zostało rannych. Ponad 8 tysięcy budynków zostało zniszczonych lub uszkodzonych, w tym szkoły i szpitale na 53 wyspach. Mjanma 41 : Zgodnie z oficjalnymi raportami rządowymi w Mjanmie fale tsunami zabiły 90 osób. W delcie Irawadi zginęło najwięcej osób. Zniszczeniu uległo kilka wiosek oraz most. Somalia: Wiele wiosek na wybrzeżu Somalii, mimo że są położone w odległości 4500 km od epicentrum trzęsienia ziemi, zostało całkowicie zniszczonych. Maksymalna wysokość do jakiej dotarła fala, to 9 metrów. Według oficjalnych danych zginęło 298 osób, a ponad 50 tys. Somalijczyków musiało opuścić swoje domy. Sri Lanka 42 : Władze Sri Lanki potwierdziły śmierć 29 744 osób. Woda zabiła w większości dzieci i osoby starsze. Największe fale uderzyły w południowe i wschodnie wybrzeża wyspy. Rebelianci należący do armii Tamilskich Tygrysów mieli w tym czasie pod kontrolą większą część północnego oraz wschodniego wybrzeża. Na ich terytorium liczbę osób zaginionych oszacowano na 18 481. Zniszczony wojną kraj miał duże problemy z udzieleniem ofiarom należytej pomocy oraz dokładnym policzeniem ciał tych, którzy zginęli. Po wyspie tułało się ponad 889 175 ludzi pozbawionym przez żywioł domów. Rozkładające się zwłoki doprowadziły do zagrożenia epidemią, a rząd miał bardzo ograniczone zasoby środków ratowniczych. Mimo konfliktu dzielącego tamilskich rebeliantów i oddziały rządowe, obie te organizacje połączyły swoje siły w akcji pomocy ofiarom. Szkolnictwo na Sri Lance poniosło wielkie straty. Aż 170 budynków zostało zniszczonych przez żywioł, a kolejne 180 zamieniono na obozy dla uchodźców. Ludność Sri Lanki przystąpiła do zbierania darów dla osób, które straciły cały dobytek. Ratownicy dostarczają pomoc potrzebującym, ale nawet w najbiedniejszych rejonach kraju zwykli ludzie ofiarują ofiarom pieniądze, wodę, worki z ryżem oraz ubrania jako pomoc. 41 państwo położone w Azji Południowo-Wschodniej nad Zatoką Bengalską i Morzem Andamańskim. Większymi miastami są Rangun, Mandalaj i Basejn. Graniczy z Chinami, Tajlandią, Indiami, Laosem oraz Bangladeszem. 42 państwo w Azji Południowej, na wyspie Cejlon (pod tą nazwą znane do 1972) wraz z mniejszymi przybrzeżnymi wyspami. 23

Tajlandia: Rząd Tajlandii potwierdził śmierć 4985 ludzi, 10 350 zostało rannych, a ponad 6424zaginęło. Tsunami uderzyło w popularny ośrodek wypoczynkowy Phuket. Mniej znaną wśród turystów miejscowość Khao Lak 80 km na północ ściany wody potraktowały jeszcze gorzej. Świadkowie twierdzili, że żywioł pozostawił na plaży w tej miejscowości 700 ludzkich ciał. Całkowita liczba zabitych może przekroczyć 2 tysiące. W przeciwieństwie do wysokich hoteli Phuket, w Khao Lak turyści mogli wypoczywać w domkach letniskowych. Do akcji usuwania zniszczonych domów wykorzystano sześć słoni. Te ogromne zwierzęta z łatwością podnosiły swoimi trąbami szczątki budynków i wydobywały ciała zabitych. Tajlandzki wiceminister spraw wewnętrznych Sutham Sangprathum stwierdził, że pośród wszystkich ofiar tragedii w jego kraju było ponad 700 turystów. W Phuket zebrano ciała 44 obcokrajowców. Na wyspie Ko Phi Phi mordercze fale zmyły setki domków letniskowych. W akcji ratunkowej uczestniczyli posiadacze motorowych riksz, przewożący ofiary do szpitali i ratujący turystów przez nadciągającą ścianą wody. U wybrzeży Tajlandii wiele osób nurkowało w czasie uderzenia fali. Ciała niektórych z nich odnaleziono rozerwane przez żywioł na kawałki. Jedną z tak zabitych ofiar był Bhumi Jensen, wnuk króla Ramy IX 43. Mimo ogromu klęski Tajowie jak najszybciej postanowili powrócić do normalnego życia. Już 2 stycznia 2005 roku 80% hoteli otworzyło swoje podwoje dla gości oferując zniżki do 75%. Ogromne zniszczenia postawiły przed światową społecznością wyzwanie na wielką skalę. Miliony ludzi straciły dostęp do wody i żywności. Gospodarka wielu społeczności zarabiających na utrzymanie dzięki morzu została zniszczona. Odpowiedzią była pomoc zebrana w kwocie wynoszącej około 10 mld USD 44. W krajach dotkniętych klęską pojawił się strach przed wybuchem epidemii, błyskawicznie rozwijającej się na gnijących w ciepłym klimacie zwłokach. ONZ ogłosiła rozpoczęcie największej w swojej historii akcji pomocy humanitarnej. Rozpoczęto pośpieszne pozbywanie się ciał zabitych, aby uratować tych, którzy przeżyli kataklizm. 43 król Tajlandii w latach 1946 2016. 44 oficjalna waluta Stanów Zjednoczonych, Portoryko, Mikronezji, Marianów Północnych, Palau, Wysp Marshalla, Panamy, Ekwadoru (od 2000), Salwadoru (od 2001), Timoru Wschodniego, Zimbabwe (od 2009) oraz Bonaire, Saby i Sint Eustatius od 2011 roku. 24

Polska Akcja Humanitarna 45 zebrała w 2005 roku około 10 mln złotych. Suma została zmniejszona o 2 mln złotych podatku VAT 46, jakiego zażądał Urząd Skarbowy. Rysunek 10 Zawalone drogi i budynki, Indonezja 2004r. Rysunek 11 Zalana Indonezja 2004r. Rysunek 12 Zawalony budynek, Indonezja 2004r. Rysunek 13 Drogi w mieście po trzęsieniu ziemi 45 organizacja pozarządowa, której celem jest udzielanie pomocy humanitarnej i rozwojowej osobom dotkniętym skutkami klęsk żywiołowych i konfliktów zbrojnych. Organizacja powstała w 1992 roku. 46 podatek od wartości dodanej, podatek pośredni, pobierany na każdym kolejnym etapie obrotu towarami lub usługami (podatek obrotowy), którego konstrukcja zakłada brak kaskadowego nakładania się podatku poprzez zastosowanie mechanizmu odliczenia podatku pobranego w poprzednich etapach obrotu. 25

2.Zatoka Księcia Williama 47 (Alaska, USA) 27 marca 1964r. Rysunek 15 Zatoka Księcia Williama 1964 Rysunek 14 Zatoka Księcia Williama 1964 Nazywane także wielkim trzęsieniem alaskim lub trzęsieniem wielkopiątkowym, ponieważ doszło do niego w Wielki Piątek AD 1964. Trwało 4 minuty 38 sekund, miało magnitudę 48 9,2 i zabiło ok. 140 osób. Upłynnienie gruntu, szczeliny, osuwiska i inne przekształcenie powierzchni spowodowały ogromne straty materialne. Bardzo ucierpiało oddalone o 120 km od epicentrum największe miasto Alaski Anchorage, gdzie okazało się, że cała infrastruktura mieszkalna i publiczna nie była dostosowana do funkcjonowania w rejonie zagrożenia trzęsieniami ziemi, zwłaszcza w okolicach Knik Arm drogi wodnej w północnozachodniej części Zatoki Alaska. Kodiak, inna ważna miejscowość stanu, została wypiętrzona o ponad 9 metrów, jeszcze inne okolice zapadły się o blisko 2,5 metra. Położony nad Zatoką Księcia Williama port Valdez zdewastowały podwodne osuwiska, które zniszczyły doki i cumujące tam wówczas statki. Fale tsunami o wysokości ponad 8 metrów zabiły 23 osoby w pobliskiej miejscowości Chenega, a reszta z jej nielicznej populacji przeżyła tylko dzięki ucieczce na pobliskie pagórki. Wywołane wstrząsami tsunami dało się we znaki nie tylko mieszkańców wybrzeża Alaski w Whittier, Seward czy Kodiak, ale także w kanadyjskiej prowincji Kolumbia Brytyjska, amerykańskich stanach Waszyngton, Oregon, Kalifornia i Hawaje oraz w Japonii. Różne następstwa tego trzęsienia były odczuwalne na całym świecie. 47 zatoka wcinająca się w głąb terytorium Alaski, położona na wschód od Półwyspu Kenai, a oddzielona kilkoma wyspami od wód Zatoki Alaska. Przez nią przepływają wszystkie statki płynące z i do portu Valdez w którym kończy się rurociąg doprowadzający ropę naftową ze złóż w północnej Alasce 48 liczbowa miara wielkości trzęsienia ziemi, oparta na wielkości tzw. momentu sejsmicznego Pierwszą wersję opracował w 1935 r. Ch. F. Richter do sklasyfikowania lokalnych wstrząsów kalifornijskich 26

1. Valdivia 49 (Chile) 22 maja 1960 Najsilniejszy wstrząs tektoniczny w historii świata miał magnitudę 9,4 9,6, jego epicentrum znajdowało się w okolicach Lumaco, ale najbardziej poszkodowanym miastem była Valdivia, położona 700 km na południe od stolicy Chile Santiago 50. Ziemia trzęsła się wtedy ok. 10 minut, a wywołane wstrząsem tsunami nawiedziło południowe wybrzeża Chile (fale o wysokości 25 metrów), Hawaje, Japonię, Filipiny (do obu krajów znajdujących się 10 tysięcy km od epicentrum dotarły fale o wysokości prawie 11 metrów), wschodnią Nową Zelandię, południowo-wschodnią Australię oraz Aleuty. Do dzisiaj istnieją spore rozbieżności w szacowaniu skutków katastrofy liczba zabitych waha się według różnych źródeł od tysiąca do sześciu tysięcy, a straty materialne wyceniało się w latach 60. na kwotę od 400 do 800 milionów dolarów (z uwzględnieniem dzisiejszej inflacji to między 3,2 a 6,4 miliarda dolarów!). Mimo ogromnych zniszczeń i wbrew sceptycyzmowi sportowej opinii publicznej Chile nieco ponad dwa lata później zorganizowało mistrzostwa świata w piłce nożnej, które okazały się nie tylko sukcesem organizacyjnym, ale i sportowym reprezentacja gospodarzy zajęła trzecie miejsce. Sukcesu nie doczekał jednak najbardziej zdeterminowany Chilijczyk Carlos Dittborn 51, prezes tamtejszej federacji piłkarskiej, zmarł na atak serca na 32 dni przed turniejem. 49 miasto w południowym Chile, położone u zbiegu trzech rzek: Cale Calle, Valdivia i Cau Cau, 15 km na wschód od nadmorskiego miasta Corral. Miasto jest stolicą regionu Los Ríos oraz prowincji ValdiviaLudność: 151 tys. 50 tolica Chile położona w środkowej części kraju, na przedgórzu andyjskim nad rzeką Mapocho, administracyjnie należąca do regionu Metropolitana. Santiago jest największym miastem kraju, mieszka tam trzecia część ludności państwa, około 5,4 mln. mieszkańców. 51 jego imieniem nazwano wielofunkcyjny stadion w mieście Arica, w Chile. Używany jest głównie do rozgrywania meczów piłkarskich. Mecze na tym stadionie rozgrywają drużyny CD San Marcos Arica i Universidad de Tarapacá. Obiekt może pomieścić 17 786 ludzi. 27

Rysunek 16 Valdivia po katastrofie 28

Skutki trzęsień ziemi Skutki trzęsień ziemi Pierwszym i najważniejszym skutkiem trzęsień ziemi jest ogromna liczba ofiar. Podsumowując wszystkie trzęsienia ziemi na świecie w historii, można szacować, że śmierć poniosło ok. 50 mln bezbronnych wobec żywiołu ludzi. Stracili domy, majątki, a co najważniejsze rodziny, stając się wyrzutkami i bezdomnymi. Kolejnym aspektem są skutki w przyrodzie. Trzęsienia ziemi niosą za sobą kolosalne straty, ale nie tylko ludzie na tym cierpią. Zwierzęta, ekosystemy, morza i oceany straciły swoja pierwotna formę i stały się całkowicie inne i poddane nowym warunkom. Państwa na kuli Ziemskiej tracą miliony na odbudowie zniszczonych siedzib, szkół, szpitali, remiz strażackich itp. Dokładają się na odbudowanie domów ofiar trzęsień ziemi. A to wszystko przez jeden, paradoksalnie niewielki, ruch płyt oceanicznych. Pozostałe skutki: -rysy i spękania na powierzchni ziemi; -szczeliny (niekiedy głębokością dochodzące do kilkunastu metrów); -uskoki gruntu ("pocięcie" formy wzgórza na osunięte rzędami bloki skalne); -przesunięcia poziomie wzdłuż uskoku (jest to doskonale widoczne np. po przesunięciu fragmentów płotów stojących w poprzek uskoku, grządek czy nawet torów lub drogi asfaltowej); -obrywy 52 (na obszarach górskich); -zapadliska 53 ; -podniesienie wybrzeża i utworzenie klifu (na skutek albo rzeczywistego podniesienia wybrzeża, albo opadnięcia dna zbiornika wodnego - przykład trzęsienia ziemi w regionie Kanto w roku 1855 oraz w regionie Pozzuoli k. Neapolu w roku 1983, kiedy oba porty stały się zupełnie niezdatne do użytku z powodu nagłego podniesienia się lądu); -wysychanie lub "przelanie się" części jeziora (na skutek uskoków gruntu); 52 gwałtowne oderwanie się mas skalnych od stromego, urwistego stoku, częste przy trzęsieniach ziemi. Najczęściej przyjmuje formę lawiny kamiennej. 53 fragment skorupy ziemskiej obniżony wzdłuż uskoków. Zapadliska powstają często na przedpolu gór o budowie płaszczowinowej. 29

Skutki trzęsień ziemi -przerwanie biegu rzeki (na skutek powstania szczeliny prostopadłej do nurtu, w której owa rzeka "znika"); -podniesienie wybrzeża i utworzenie klifu 54 -zjawisko sejszy na jeziorach i innych - bardzo dużych, zamkniętych zbiornikach wodnych; -zjawisko upłynnienia gruntu 55 (na obszarach podmokłych). - wybuchy wulkanów. 54 stroma, często pionowa ściana brzegu morskiego lub jeziornego, utworzona wskutek podmywania brzegu przez fale (procesu abrazji) zachodzącego u jej podstawy na styku z platformą abrazyjną. 55 zjawisko przekształcenia się sypkiego gruntu w materię przypominającą swoimi właściwościami ciecz. Wywoływane jest w gruntach o dużym nasyceniu wodą pod wpływem nagłego, silnego impulsu (trzęsienie ziemi, sztorm, wybuch). Upłynniony grunt nazywany jest kurzawką. 30

Spis indeksów Spis Indeksów A P asejsmiczne, 6 Passighat, 9 Carlos Dittborn, 27 C pensejsmiczne, 6 S Chan Henga, 8 Santiago, 27 Chin, 9, 10 sejsmiczne, 4, 5, 6, 20, 21, 26 E Siewiero-Kurylska, 15 skala Mercallego, 7 Ekwadoru, 13, 24 skorupie ziemskiej, 4 Epicentrum, 4 T G tsunami, 11, 12, 13, 14, 15, 16, 17, 18, 20, 21, 23, 26, 27 geologicznych, 5 U I upłynnienia gruntu, 30 Indiach, 9, 10, 21, 22 V J Valdivia, 27 Juan Fernández, 14 W K Wybrzeże Ekwadoru, 13 Kurylach, 15 Wysp Szczurzych, 12 M Z Magnituda, 7 magnitudę, 6, 26, 27 Michelle Bachelet, 14 zapadliska, 29 Zatoka Księcia Williama, 26 Zazwyczaj, 5 zjawisko sejszy, 11 O obrywy, 29 31