Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie. Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie

Podobne dokumenty
m-iim/b RZECZPOSPOLITA POLSKA MINISTER SPRAWIEDLIWOŚCI DL-P I /09 Warszawa, dnia ^ listo pada 2009 r. dot. RPO II/09/PS O k

POSTANOWIENIE Z DNIA 28 MARCA 2002 R. I KZP 3/2002

Problem interpretacji znamienia szczególnego okrucieństwa w orzecznictwie karnym Sądu Najwyższego i sądów apelacyjnych

WYROK W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ. SSN Jarosław Matras (przewodniczący) SSN Małgorzata Gierszon SSN Przemysław Kalinowski (sprawozdawca)

WYROK W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ. Protokolant Danuta Bratkrajc

UCHWAŁA Z DNIA 13 GRUDNIA 2000 R. I KZP 43/2000

WYROK W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ. SSN Jacek Sobczak (przewodniczący) SSN Tomasz Grzegorczyk SSN Włodzimierz Wróbel (sprawozdawca)

UCHWAŁA Z DNIA 27 PAŹDZIERNIKA 2005 R. I KZP 32/05

WYROK W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ. SSN Przemysław Kalinowski (przewodniczący) SSN Andrzej Ryński (sprawozdawca) SSN Dorota Rysińska

W Y R O K W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Czy do znamion przestępstwa znieważenia funkcjonariusza publicznego (art k.k.) należy publiczność działania sprawcy?

Zagrożenie przestępczością, związaną z przemocą w rodzinie wśród funkcjonariuszy Policji za okres od dnia 1 stycznia do 30 czerwca 2014 roku.

POSTANOWIENIE. SSN Jarosław Matras (przewodniczący) SSN Tomasz Grzegorczyk (sprawozdawca) SSN Eugeniusz Wildowicz

POSTANOWIENIE. Sygn. akt IV KK 343/15. Dnia 19 listopada 2015 r. Sąd Najwyższy w składzie: SSN Roman Sądej

POSTANOWIENIE. SSN Waldemar Płóciennik (przewodniczący) SSN Włodzimierz Wróbel (sprawozdawca) SSA del. do SN Piotr Mirek. Protokolant Ewa Oziębła

- podżeganie - pomocnictwo

Odpowiedź podsekretarza stanu w Ministerstwie Sprawiedliwości z upoważnienia ministra na interpelację nr 4922

WYROK W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ. Protokolant Dorota Szczerbiak

WYROK Z DNIA 26 STYCZNIA 2012 R. IV KK 332/11. Zakaz zawarty w art k.k. dotyczy również sprawcy określonego w art k.k.

WYROK W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ. Protokolant Katarzyna Wełpa

WYROK Z DNIA 15 GRUDNIA 2011 R. II KK 184/11

Zajęcia nr 17: Środki przymusu i postępowanie przygotowawcze rozwiązywanie kazusów

WYROK W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ. SSN Roman Sądej (przewodniczący) SSN Kazimierz Klugiewicz (sprawozdawca) SSN Andrzej Stępka

Znamię szczególnego okrucieństwa w orzecznictwie sądowym *

Opinia do ustawy o zmianie ustawy Kodeks karny oraz ustawy o Policji (druk nr 1009)

POSTANOWIENIE Z DNIA 29 STYCZNIA 2002 R. I KZP 30/01

WYROK W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Przeciwdziałanie przemocy w rodzinie Obowiązek reagowania na przemoc aspekty prawne. mgr Anna Wdowiarz

POSTANOWIENIE Z DNIA 28 PAŹDZIERNIKA 2009 R. I KZP 17/09

WYROK W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ. SSN Krzysztof Cesarz (przewodniczący) SSN Tomasz Artymiuk SSN Dorota Rysińska (sprawozdawca)

WYROK W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ. SSN Józef Dołhy (przewodniczący) SSN Andrzej Stępka (sprawozdawca) SSN Eugeniusz Wildowicz

POSTANOWIENIE. SSN Małgorzata Wrębiakowska-Marzec

WYROK Z DNIA 17 LISTOPADA 2005 R. II KK 216/05

UCHWAŁA Z DNIA 20 LISTOPADA 2000 R. I KZP 36/2000

WYROK W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ. SSN Wiesław Kozielewicz (przewodniczący) SSN Józef Dołhy (sprawozdawca) SSA del. do SN Dariusz Kala

Glosa do wyroku Sądu Najwyższego z 13 grudnia 2016 r., II KK 281/16 1

ODPOWIEDZIALNOŚĆ KARNA LEKARZA

WYROK Z DNIA 23 LUTEGO 2012 R. III KK 375/11

POSTANOWIENIE. SSN Michał Laskowski (przewodniczący) SSN Rafał Malarski SSN Andrzej Stępka (sprawozdawca) Protokolant Łukasz Biernacki

WYROK W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ. SSN Józef Szewczyk (przewodniczący) SSN Rafał Malarski (sprawozdawca) SSN Andrzej Ryński

POSTANOWIENIE. SSN Eugeniusz Wildowicz

WYROK W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ. SSN Andrzej Siuchniński (przewodniczący) SSN Dorota Rysińska SSN Andrzej Stępka (sprawozdawca)

UCHWAŁA Z DNIA 25 LUTEGO 2005 R. I KZP 35/04

WYROK Z DNIA 18 LUTEGO 2000 R. III KKN 280/99

GLOSA do wyroku Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu z 21 lutego 2012 r., II AKa 338/11 1

WYROK W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ. Protokolant Barbara Kobrzyńska

UCHWAŁA Z DNIA 21 LISTOPADA 2001 R. I KZP 29/01

WYROK W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ. Protokolant Anna Janczak

ZAŻALENIE. na postanowienie o umorzeniu dochodzenia z dnia ( )

POSTANOWIENIE. SSN Dariusz Świecki

WYROK W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ. SSN Krzysztof Cesarz (przewodniczący) SSN Małgorzata Gierszon (sprawozdawca) SSN Roman Sądej

WYROK W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ. Protokolant Dorota Szczerbiak

POSTANOWIENIE. SSN Eugeniusz Wildowicz

WYROK Z DNIA 15 KWIETNIA 2010 R. III KO 83/09

WYROK Z DNIA 4 MARCA 2009 R. III KK 322/08

POSTANOWIENIE DNIA 8 GRUDNIA 2004 R. V KK 344/04

W sprawie zasadności regulacji art k.k.

WYROK W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ. SSN Tomasz Grzegorczyk (przewodniczący) SSN Dorota Rysińska SSN Włodzimierz Wróbel (sprawozdawca)

WYROK W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ. SSN Tomasz Grzegorczyk (przewodniczący) SSN Małgorzata Gierszon (sprawozdawca) SSN Andrzej Stępka

WYROK W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ. SSN Eugeniusz Wildowicz (przewodniczący) SSN Kazimierz Klugiewicz SSN Paweł Wiliński (sprawozdawca)

WYROK W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ. SSN Tomasz Grzegorczyk (przewodniczący) SSN Kazimierz Klugiewicz (sprawozdawca) SSN Zbigniew Puszkarski

POSTANOWIENIE. Sygn. akt III KK 305/14. Dnia 8 października 2014 r. Sąd Najwyższy w składzie: SSN Józef Szewczyk

POSTANOWIENIE. W dniu 3 listopada 2014 r. do Sądu Najwyższego wpłynął osobisty wniosek J.W. o wznowienie postępowania w ww. sprawie.

WYROK Z DNIA 9 LUTEGO 2010 R. II KK 176/09

Tomasz Grzegorczyk Czyn ciągły i ciąg przestępstw w znowelizowanym kodeksie karnym skarbowym. Palestra 51/3-4( ), 9-13

POSTANOWIENIE. SSN Zbigniew Puszkarski (przewodniczący) SSN Kazimierz Klugiewicz (sprawozdawca) SSN Wiesław Kozielewicz. Protokolant Jolanta Grabowska

POSTANOWIENIE. SSN Piotr Prusinowski

Procedura Niebieskie Karty -praktyczny niezbędnik i poradnik prawny. Dr n. prawn. Krzysztof Gieburowski Radca prawny

WYROK Z DNIA 21 CZERWCA 2012 R. III KK 148/12

WYROK W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ. SSN Henryk Gradzik (przewodniczący) SSN Krzysztof Cesarz SSN Małgorzata Gierszon (sprawozdawca)

WYROK W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ. Protokolant Jolanta Włostowska

Kierownik jednostki sektora finansów publicznych Prawa, obowiązki, odpowiedzialność (cz. II)

POSTANOWIENIE Z DNIA 24 LUTEGO 2006 R. I KZP 52/05

POSTANOWIENIE. SSN Tomasz Artymiuk

POSTANOWIENIE. SSN Barbara Myszka

WYROK W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ. SSN Dorota Rysińska (przewodniczący) SSN Barbara Skoczkowska (sprawozdawca) SSN Eugeniusz Wildowicz

Problem wykonywania obowiązku osobistego stawiennictwa w przypadku wyjazdu skazanego bądź ukaranego za granicę.

Wybrane aspekty przemocy w rodzinie

WYROK W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ. SSN Andrzej Stępka (przewodniczący) SSN Kazimierz Klugiewicz SSN Małgorzata Wąsek-Wiaderek (sprawozdawca)

POSTANOWIENIE. SSN Andrzej Stępka

POSTANOWIENIE. SSN Michał Laskowski (przewodniczący) SSN Józef Szewczyk SSN Eugeniusz Wildowicz (sprawozdawca) Protokolant Anna Korzeniecka-Plewka

POSTANOWIENIE. SSN Kazimierz Klugiewicz

Zgoda pacjenta na świadczenie zdrowotne

POSTANOWIENIE. SSN Barbara Skoczkowska (przewodniczący) SSN Jerzy Grubba (sprawozdawca) SSN Rafał Malarski. Protokolant Jolanta Włostowska

PREPRINT. Prezydencki projekt nowelizacji Kodeksu karnego i ustawy o postępowaniu w sprawach nieletnich (kilka uwag krytycznych)

POSTANOWIENIE. SSN Tomasz Grzegorczyk (przewodniczący) SSN Jarosław Matras (sprawozdawca) SSN Dariusz Świecki

Przestępstwo zabójstwa w prawie karnym

Szczególne okrucieństwo jako znamię przestępstwa zabójstwa

POSTANOWIENIE. SSN Marek Pietruszyński (przewodniczący) SSN Jerzy Grubba (sprawozdawca) SSN Barbara Skoczkowska. Protokolant Anna Janczak

UCHWAŁA Z DNIA 27 LUTEGO 2001 R. I KZP 1/2001

Rozdział XI Przedawnienie

Wada postępowania o udzielenie zamówienia przegląd orzecznictwa. Wpisany przez Katarzyna Gałczyńska-Lisik

POSTANOWIENIE. SSN Dariusz Świecki

UCHWAŁA Z DNIA 23 KWIETNIA 2002 R. I KZP 12/2002

Katedra Kryminologii i Nauk o Bezpieczeństwie Wydział Prawa, Administracji i Ekonomii. Szczególne rodzaje przestępczości

POSTANOWIENIE. SSN Krzysztof Cesarz

POSTANOWIENIE. SSN Wiesław Kozielewicz

WYROK W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ. SSN Henryk Gradzik (przewodniczący) SSN Zbigniew Puszkarski (sprawozdawca) SSN Barbara Skoczkowska

POSTANOWIENIE. SSN Wiesław Kozielewicz (przewodniczący) SSN Jerzy Grubba (sprawozdawca) SSN Włodzimierz Wróbel. Protokolant Małgorzata Gierczak

POSTANOWIENIE. SSN Jacek Sobczak (przewodniczący) SSN Przemysław Kalinowski SSN Barbara Skoczkowska (sprawozdawca) Protokolant Barbara Kobrzyńska

Transkrypt:

Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie 1. Uwagi wprowadzające Niezmiernie trudno przeprowadzić linię demarkacyjną między zabójstwem ze szczególnym okrucieństwem a zabójstwem bez takiego okrucieństwa, zważywszy, iż wszystkie zabójstwa są czynami okrutnymi 1. O ile sam opis czynności wykonawczej danego typu czynu zabronionego redakcyjnie ujmowany jest zazwyczaj w postaci czasownika, o tyle zdecydowanie większe wątpliwości narastają, gdy przepis karny określa dodatkowe okoliczności, których wystąpienie może w konkretnych sytuacjach stanowić o realizacji znamion zmodyfikowanego typu danego czynu 2. Pomimo tych kontrowersji ustawodawca uznał jednak za celowe wyróżnienie tego nieostrego znamienia kwalifikującego, pozostawiając wypełnienie jego treści nauce prawa karnego, a przede wszystkim orzecznictwu sądowemu 3. Autorzy niniejszego artykułu podejmują próbę analizy wymienionego wyżej zagadnienia. W konsekwencji pozwoli to na udzielenie odpowiedzi odnośnie granicy między zabójstwem, a jego szczególnym typem, jakim niewątpliwie jest zabójstwo ze szczególnym okrucieństwem. W pracy tej podjęta zostanie próba stworzenia przesłanek składających się na okoliczność determinującą uznanie czynu za okrutny. W rezultacie zabieg ten pozwoli stworzyć hipotetyczną barierę oddzielającą zabójstwo w trybie podstawowym od tego ze szczególnym okrucieństwem. Można rzec, że istota tej pracy sprowadzać się będzie do wykładni zwrotu szczególnie okrutny, bowiem to właśnie od niego zależeć będzie kwalifikacja danego zachowania. 2. O szczególnym okrucieństwie w ogólności Znamię szczególnego okrucieństwa zostało wyeksponowane w obowiązującym Kodeksie karnym w następujących przypadkach 4 : 1) zbrodnia zabójstwa ze szczególnym okrucieństwem, tj. art. 148 2 pkt k.k. 2) występek zgwałcenia ze szczególnym okrucieństwem, tj. art. 197 4 k.k. w zw. z art. 197 1-3 k.k. 1 S. Pikulski, Zabójstwa kwalifikowane w polskim kodeksie karnym z 1997 r., Studia Prawnoustrojowe 2012, Nr 15, s. 11. 2 T. Gawliczek, Problem interpretacji znamienia szczególnego okrucieostwa w orzecznictwie karnym Sądu Najwyższego i sądów apelacyjnych, Wrocławskie Studia Erazmiaoskie 2011, s. 15. 3 A. M. Kania, Znamię szczególnego okrucieostwa w orzecznictwie sądowym, Nowa Kodyfikacja Prawa Karnego. Tom XXV 2009, Nr 25, s. 33. 4 Ibidem, s. 33. 177

3) występek znęcania się fizycznego lub psychicznego nad osobą najbliższą lub inną osobą pozostającą w stałym lub przemijającym stosunku zależności sprawcy albo nad małoletnim lub osobą nieporadną z względu na jej stan psychiczny lub fizyczny, jeżeli czyn sprawy połączony jest ze stosowaniem szczególnego okrucieństwa, tj. art. 207 2 k.k. w zw. z art. 207 1 k.k. 4) występek znęcania się fizycznego lub psychicznego nad osobą prawnie pozbawioną wolności, jeżeli sprawca działa ze szczególnym okrucieństwem, tj. art. 247 2 k.k. w zw. z art. 247 1 k.k. 5) występek funkcjonariusza publicznego, który wbrew obowiązkowi znęca się fizycznie lub psychicznie nad osobą prawnie pozbawioną wolności, jeżeli sprawca działa ze szczególnym okrucieństwem, tj. art. 247 3 k.k. w zw. z art. 247 1 i 2 k.k. 6) występek żołnierza, który znęca się fizycznie lub psychicznie nad podwładnym, gdy jego czyn połączony jest ze stosowaniem szczególnym okrucieństwem, tj. art. 352 2 k.k. w zw. z art. 352 1 k.k. 5. Wciąż brak jest definicji legalnej tego pojęcia, co z literaturze naukowej uzasadnia się względami legislacyjnymi, jako że objaśnienia wyrażeń ustawowych zawarte w przepisie art. 115 Kodeksu karnego odwołują się w większości do siatki pojęciowej właściwej części ogólnej tejże ustawy, w pozostałym zakresie normując tylko definicje podstawowe 6. Wprawdzie szczególne okrucieństwo zostało zdefiniowane na gruncie prawa karnego w ustawie o ochronie zwierząt 7, nie ulega jednak wątpliwości, że nie może ona znaleźć zastosowania w odniesieniu do ludzi, bowiem jest to definicja ukierunkowana na przestępstwa związane ze zwierzętami 8. Warto w tym miejscu zwrócić uwagę, że nie ma w tej materii żadnego zamkniętego katalogu zachowań określających ten przymiot, dlatego, że jego stworzenie byłoby po prostu niemożliwe. Poszukując kierunków znaczeniowych szczególnego okrucieństwa warto odnieść się do porządków prawnych innych niż polski. Szczególne okrucieństwo można było spotkać m.in. w kodeksie francuskim z 1810 r. w art. 303 jako szczególnie brutalny sposób działania, czy też w kodeksie hiszpańskim w art. 139 ust. 3 jako świadome i nieludzkie powiększanie cierpienia pokrzywdzonego 9. W celu zdefiniowania tego pojęcia warto również sięgnąć do dziedziny językoznawstwa i psychologii, ponieważ językoznawstwo pozwoli zdefiniować terminy okrucieństwo i szczególny oraz wskazać ich synonimy, a psychologia ustalić źródło i przyczynę ich występowania 10 w oparciu o konkretne okoliczności faktyczne. W słownikach języka polskiego okrucieństwo określa się jako skłonność umysłu do surowości 11, skłonność do znęcania się, pastwienia się 12, a także jako czyn świadczący o postępowaniu wobec innych w sposób bezwzględny i pozbawiony współ- 5 Ibidem, s. 33. 6 T. Gawliczek, Problem interpretacji znamienia szczególnego okrucieostwa w orzecznictwie karnym Sądu Najwyższego i sądów apelacyjnych, Wrocławskie Studia Erazmiaoskie 2011, s. 16. 7 Ustawa z dnia 21 sierpnia 1997 r. o ochronie zwierząt (Dz.U. 1997 nr 111 poz. 724 z późn. zm.). 8 Zob. T. Gawliczek, Problem, op. cit., s. 16. 9 J. Ptak, Szczególne okrucieostwo jako znamię przestępstwa zabójstwa, Prokuratura i Prawo 2015, Nr 9, s. 96. 10 Ibidem, s. 97. 11 M. Linde, Słownik języka polskiego, Warszawa 1951, s. 541. 12 Zob. Słownik języka polskiego, Warszawa 1988, s. 508. 178

czucia 13. Z kolei słowo szczególny rozumiane jest jako niezwykły, wyjątkowy 14 oraz wyróżniający się pod jakimś względem spośród innych podobnych obiektów 15. 3. Zabójstwo ze szczególnym okrucieństwem Mimo upływu setek lat, rozwoju nauki, zmian cywilizacyjnych i rozwoju dyscyplin prawnych, naczelne miejsce zajmowało i nadal zajmuje życie człowieka 16. Zarówno Kodeks karny z 1932 r. 17, jak i ten z 1969 r. 18 przyjmowały dychotomiczną strukturę przestępstwa zabójstwa, której cechą wspólną było syntetyczne ujęcie jego typu podstawowego, analogicznego pod względem treści hipotezy i dyspozycji 19. Co ciekawe z punktu niniejszych rozważań, typy kwalifikowane zostały w tych ustawodawstwach całkowicie pominięte. Jedynie w kodeksie karnym z 1969 r. szczególne okrucieństwo występowało jako znamię kwalifikowanej postaci gwałtu 20. Te dodatkowe czynności sprawcy, które nie były konieczne do zadania śmierci danej osobie, a charakteryzowały jedynie nadmiar zbędnego okrucieństwa i znęcania się nad ofiarą, kwalifikują dany czyn zabójstwa jako wykonany ze szczególnym okrucieństwem 21. Patos, jaki wiąże się z tym określeniem, odzwierciedla wysoce naganne, wręcz patologiczne skłonności, które mieszczą się w zakresie możliwości istoty ludzkiej 22. Z tego powodu w literaturze i w niektórych obcych ustawodawstwach karnych ugruntował się podział zbrodni przeciwko życiu na zabójstwa i morderstwa, część przedstawicieli postuluje, by wprowadzić ten podział do doktryny prawa polskiego 23. Andrzej Zoll zajmuje stanowisko, że szczególne okrucieństwo należy przyjmować wtedy, gdy sprawca wybiera taki sposób pozbawienia życia człowieka, który łączyć się będzie z cierpieniami zbędnymi dla samego pozbawienia życia ofiary 24. Stanisław Pikulski, starając się wskazać znaczenia omawianego pojęcia, które mogłyby zdarzyć się w praktyce, wskazuje, że zabójstwa szczególnie okrutnego można się dopuścić tak przez działanie (przykładem może być związanie danej osoby, a następnie oblanie jej cieczą łatwopalną i podpalenie), jak i zaniechanie (objawiające się np. w pozostawieniu przez matkę dziecka w płonącym pomieszczeniu w sytuacji, gdy miała fizyczne możliwości wyniesienia tego dziecka z ognia, w wyniku czego poniosło ono śmierć) 25. Za przykład takich działań przedstawiciele doktryny często podają wielogodzinne i niezmiernie intensywne torturowanie pokrzywdzonego przed zadaniem śmierci. Również z utrwalonego orzecznictwa Sądu Najwyższego, jak i sądów powszechnych wynika, że szczególnym okrucieństwem zabójstwa jest za- 13 http://www.wsjp.pl/index.php?id_hasla=31043&id_znaczenia=3026576&l=18&ind=0+ (dostęp: 6 maja 2017r.). 14 http://sjp.pwn.pl/szukaj/szczeg%c3%b3lny.html (dostęp: 6 maja 2017 r.) 15 http://www.wsjp.pl/index.php?id_hasla=31043&id_znaczenia=3026576&l=18&ind=0 (dostęp: 6 maja 2017r.) 16 R. Maj, Przestępstwo zabójstwa. Aspekty karno materialne i elementy taktyki czynności wykrywczych, Centrum Szkolenia Policji, Legionowo 2010, 2. 9. 17 Rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 11 lipca 1932 r. - Kodeks karny (Dz.U. 1932 nr 60 poz. 571). 18 Ustawa z dnia 19 kwietnia 1969 r. Kodeks karny (Dz.U. 1969 nr 13 poz. 94). 19 B. Zielioska-Orłowska, Z problematyki typizacji przestępstwa zabójstwa aspekty wybrane, Studia prawnoustrojowe 2012, Nr 15, s. 24. 20 Art. 168 kodeksu karnego z 1969 r. 21 S. Pikulski, Zabójstwa, op. cit., s. 11. 22 Zob. M. Ossowska, Normy moralne. Próba systematyzacji, Warszawa 1970, s. 254. 23 Krystyna Daszkiewicz postuluje, by zabójstwo ze szczególnym okrucieostwem było określane mianem morderstwa, bowiem pojęcie to funkcjonuje od dawna w poprawnej polszczyźnie, jest też wprowadzane do słowników języka polskiego i tradycyjnie już służy określaniu najcięższych zbrodni pozbawienia drugiego człowieka; zob. K. Daszkiewicz, Przestępstwa przeciwko życiu i zdrowiu. Rozdział XIX Kodeksu karnego. Komentarz, C.H. Beck, Warszawa 2000, s. 19. 24 A. Zoll, Kodeks karny. Częśd szczególna, t. II, wyd. III, Lex, Warszawa 2008, s. 224. 25 S. Pikulski, Zabójstwa,op. cit., s. 11. 179

dawanie ofierze dodatkowych cierpień bądź to psychicznych, bądź fizycznych, dręczących ją i wykraczających ponad granice niezbędne do osiągnięcia skutku w postaci jej śmierci 26. Zabójstwo kwalifikowane przez sposób działania sprawcy może być uznane za szczególnie okrutne w wypadkach wyjątkowych, zawierających w swym opisie elementy dodatkowe (szczególnie drastyczne, makabryczne, stanowiące przejaw wynaturzenia czy zwyrodnienia) 27. Przy ocenie, czy zbrodnia zabójstwa była szczególnie okrutna należy przede wszystkim opierać się o sposób zachowania się sprawcy, o jego nastawienie do konkretnego czynu i o to, czy działał w zamiarze bezpośrednim, czy ewentualnym. Wymaga się jednak, żeby każdorazowo sprawca czynu był świadom, że pozbawia człowieka życia. Zwrócić należy również uwagę, że w praktyce sądowej odnoszono się w omawianej materii także do skutków działań sprawcy. Chodzi tutaj przede wszystkim o urazy, które odczuwa ofiara podczas działań sprawcy, a w przypadku usiłowania również po takich działaniach. W ramach przykładu można przytoczyć Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 14 maja 1979 r. 28, gdzie stwierdzono, że sprawca, który przełamuje opór swojej ofiary zadając jej nożem rany twarzy, w rezultacie skutkujące jej trwałym oszpeceniem, działa ze szczególnym okrucieństwem. Warto w tym miejscu przytoczyć kilka innych przykładów zachowań uznanych w orzecznictwie za szczególnie okrutne. W postanowieniu z dnia 29 maja 2003 r. 29, Sąd Najwyższy uznał za szczególnie okrutne zabójstwo jedenastolatka, poprzez zadanie mu 30 ran kłutych i ciętych nożem introligatorskim, na powierzchni całego ciała, a szczególnie szyi i głowy. Za szczególnie okrutne w tym przypadku należało uznać zachowanie sprawczyni po przecięciu tętnicy dziecka, które w żaden sposób nie zahamowało jej działania. Sekcja zwłok wykazała, iż zadawane rany były bardzo głębokie, sięgały bowiem aż kręgów szyjnych kręgosłupa. Z kolei Sąd Apelacyjny w Lublinie, w wyroku z dnia 19 września 2002 r. 30 za takie zachowanie uznał działanie sprawcy polegające na zadaniu dwoma nożami ośmiu ran klatki piersiowej, jak i wbiciu drewnianego kołka w klatkę piersiową ofiary jeszcze za jej życia. Sąd ten zwrócił uwagę, iż sprawca zadawał ciosy ze znaczną siłą, dlatego, iż jedno z ostrzy noży było zagięte. U ofiary stwierdzono również obrażenia w postaci złamania kilku żeber, mogło to świadczyć, iż sprawca znęcał się nad ofiarą, np. kopiąc ją. Dodatkowo za uznaniem zbrodni zabójstwa za szczególnie okrutne przemawiał fakt podpalenia zwłok. W obu powyższych przypadkach uwidacznia się, że sposób działania sprawcy wykraczał znacznie poza zakres niezbędny do osiągnięcia celu w postaci śmierci ofiary. Przesłanka ta jest powszechnie akceptowalna w orzecznictwie 31. Nie zabrakło też takich orzeczeń, w których sądy wskazywały konkretnie, jakie zachowanie należy uznać za szczególnie okrutne, a jakim takiego przymiotu należy odmówić. Sąd Apelacyjny w Krakowie, w wyroku z dnia 10 maja 2001 r. 32 stwierdził, że nie ma szczególnego okrucieństwa w 26 Zob. Postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 31 maja 2007 r. (III KK 31/07); Wyrok Sądu Apelacyjnego w Lublinie z dnia 6 listopada 2008 r. (II AKa 156/08); Wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 8 lipca 2004 r., (II AKa 139/04). 27 Wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 12 października 2012 r. (II AKa 265/12). 28 Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 14 maja 1979 r. (I KR 88/79). 29 Postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 29 maja 2003 r. (II KK 7/03). 30 Wyrok Sądu Apelacyjnego w Lublinie z dnia 19 września 2002 r (II AKa 182/02). 31 Zob. Wyrok Sądu Apelacyjnego w Krakowie z dnia 12 września 202 r. (II AKa 220/02). 32 Wyrok Sądu Apelacyjnego w Krakowie z dnia 10 maja 2001 r. (II AKa 78/01). 180

zadaniu ofierze kilku ciosów nożem w wykonaniu z góry powziętego zamiaru pozbawienia życia. Argumentował to tym, iż takie zachowanie nie charakteryzuje się nieadekwatnym zachowaniem, będącym ponad tym, które jest potrzebne do osiągnięcia skutku w postaci śmierci. W wyroku z dnia 28 lutego 1991 r. 33 Sąd Apelacyjny w Krakowie nie dopatrzył się szczególnego okrucieństwa w zachowaniu oskarżonego polegającego na zadaniu ofierze jednego śmiertelnego ciosu nożem. Argumentował to w sposób podobny do przyjętego w poprzednim przykładzie. Za szczególnie okrutne uznano natomiast zabójstwo polegające na dwuletnim przetrzymywaniu ofiary w piwnicy, w warunkach uniemożliwiających utrzymywanie higieny, wykonywania potrzeb fizjologicznych itp. 34 Warto zwrócić również uwagę na postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 31 maja 2007 r. 35, w którym za szczególnie okrutne uznano zadawanie cierpień ofierze niezdolnej do odczuwania cierpienia psychicznego, która w głębokim odurzeniu alkoholowym, narkotycznym i w stanie nieprzytomności, odnosiła cierpienia polegające na kierowaniu w stronę ofiary poniżających wypowiedzi. Należy krytycznie odnieść się do tego postanowienia. W tej części pracy wykazano, że szczególne okrucieństwo czynu odnosi się do ofiary i polega na zadawaniu jej różnorakich cierpień ponad miarę, występujących przed nastąpieniem skutku w postaci śmierci, przy czym wymaga się, aby cierpienia te były odczuwalne 36. Wobec czego za szczególnie okrutne ciężko jest uznać wypowiedzi obelżywe w stosunku do ofiary, która jest nieprzytomna. Nie każde działanie podjęte przez sprawcę ogarniętego silną emocją, godzące w życie człowieka, wypełnia znamiona szczególnego okrucieństwa z art. 148 2 pkt 1 k.k. 37. Zaprezentowane wyżej stanowiska judykatury pozwalają zwrócić uwagę, że formułowane tam twierdzenia odnośnie zabójstwa ze szczególnym okrucieństwem nie mają charakteru uniwersalnego, a wyłącznie przykładowy. Precyzyjne zdefiniowanie przywoływanego pojęcia nie jest możliwe, przede wszystkim dlatego, iż ma ono abstrakcyjny charakter, ponadto składa się z pojęć nieostrych i ocennych. W konsekwencji za szczególnie okrutny należy potraktować czyn wymierzony z pełną świadomością przez sprawcę, powodującą psychiczne lub fizyczne dolegliwości o natężeniu przekraczającym miarę potrzebną do osiągnięcia zamierzonego skutku. 4. Zakończenie Prawo polskie nie dysponuje legalną definicją zabójstwa ze szczególnym okrucieństwem. Mimo to, dzięki doczesnemu dorobkowi nauki w tym również zagranicznemu i ciągle rozwijającemu się orzecznictwu, można w sposób przejrzysty wskazać, jakie zachowania winny być obarczone przymiotem szczególnie okrutnych. Ustawodawca rozróżnił zabójstwo w trybie podstawowym od szczególnie okrutnego, jednocześnie postanowił, aby jego definicja została wypracowana przez przedstawicieli nauki i judykatury. Tak też się stało, a poglądy prezentowane przez doktrynę jak i orzecznictwo spotkały się we wspólnym mianowniku. Zgodnie stwierdzono, że we wszystkich tych przypadkach, kiedy sprawca swoim zachowaniem przekracza pewien próg co do skutku, który mógł osiągnąć bez niekoniecznego nadmiaru zachowania, należy potraktować w sposób szczegól- 33 Wyrok Sądu Apelacyjnego w Krakowie z dnia 28 lutego 1991 r. (II AKa 12/91). 34 Wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 23 marca 2006 r. (II AKa 14/06). 35 Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 31 maja 2007 r. (III KK 31/07). 36 Por. S. Pikulski, Zabójstwa, op. cit., s. 12. 37 Wyrok Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu z dnia 14 maja 2014 r. (II AKa 117/14). 181

ny. Wspomnianym nadmiarem zachowania będzie działanie jak i zaniechanie sprawcy, nieadekwatne, wykraczające poza punkt, w którego granicy osiągnięcie tego samego skutku w postaci śmierci ofiary byłoby możliwe. Przywoływany nadmiar można więc, a nawet należy, utożsamić z przymiotnikiem szczególny. Każda zbrodnia zabójstwa ze swej natury jest okrutna, a ta, która związana jest z cierpieniami ponad miarę, będzie okrutna szczególnie. Decydować o tym zawsze będzie sposób zachowania sprawcy, a nie następstwo czynu. Należy także wspomnieć, że każdorazowo przy ocenie charakteru zbrodni należy brać pod uwagę okoliczności konkretnego przypadku, gdyż to one winny stanowić odzwierciedlenie, a w rezultacie ocenę zachowania sprawcy. Pojęcie to jest wysoce nieostre, dające bardzo szerokie pole do interpretacji, choć zwrócić uwagę należy, że właśnie taką intencją kierował się ustawodawca. Bibliografia Literatura 1. Daszkiewicz K., Przestępstwa przeciwko życiu i zdrowiu. Rozdział XIX Kodeksu karnego. Komentarz, C.H. Beck, Warszawa 2000. 2. Gawliczek T., Problem interpretacji znamienia szczególnego okrucieństwa w orzecznictwie karnym Sądu Najwyższego i sądów apelacyjnych, Wrocławskie Studia Erazmiańskie 2011. 3. Kania A. M., Znamię szczególnego okrucieństwa w orzecznictwie sądowym, Nowa Kodyfikacja Prawa Karnego. Tom XXV 2009, Nr 25. 4. Maj R., Przestępstwo zabójstwa. Aspekty karno materialne i elementy taktyki czynności wykrywczych, Centrum Szkolenia Policji, Legionowo 2010. 5. Ossowska M., Normy moralne. Próba systematyzacji, Warszawa 1970. 6. Pikulski S., Zabójstwa kwalifikowane w polskim kodeksie karnym z 1997 r., Studia Prawnoustrojowe 2012. 7. Ptak J., Szczególne okrucieństwo jako znamię przestępstwa zabójstwa, Prokuratura i Prawo 2015, Nr 9. 8. Zielińska-Orłowska B., Z problematyki typizacji przestępstwa zabójstwa aspekty wybrane, Studia prawnoustrojowe 2012, Nr 15. 9. Zoll A., Kodeks karny. Część szczególna, t. II, wyd. III, Lex, Warszawa 2008. Akty prawne 1. Rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 11 lipca 1932 r. - Kodeks karny (Dz.U. 1932 nr 60 poz. 571). 2. Ustawa z dnia 19 kwietnia 1969 r. Kodeks karny (Dz.U. 1969 nr 13 poz. 94). 3. Ustawa z dnia 21 sierpnia 1997 r. o ochronie zwierząt (Dz.U. 1997 nr 111 poz. 724 z późn. zm.). Orzecznictwo 1. Postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 29 maja 2003 r. (II KK 7/03). 2. Postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 31 maja 2007 r. (III KK 31/07). 182

3. Wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 23 marca 2006 r. (II AKa 14/06). 4. Wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 8 lipca 2004 r., (II AKa 139/04). 5. Wyrok Sądu Apelacyjnego w Krakowie z dnia 10 maja 2001 r. (II AKa 78/01). 6. Wyrok Sądu Apelacyjnego w Krakowie z dnia 12 września 202 r. (II AKa 220/02). 7. Wyrok Sądu Apelacyjnego w Lublinie z dnia 19 września 2002 r (II AKa 182/02). 8. Wyrok Sądu Apelacyjnego w Lublinie z dnia 6 listopada 2008 r. (II AKa 156/08). 9. Wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 12 października 2012 r. (II AKa 265/12). 10. Wyrok Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu z dnia 14 maja 2014 r. (II AKa 117/14). 11. Wyrok Sądu Apelacyjnego w Krakowie z dnia 28 lutego 1991 r. (II AKa 12/91). 12. Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 14 maja 1979 r. (I KR 88/79). 13. Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 31 maja 2007 r. (III KK 31/07). Inne źródła 1. Linde M., Słownik języka polskiego, Warszawa 1951. 2. http://www.wsjp.pl/index.php?id_hasla=31043&id_znaczenia=3026576&l=18&ind=0 (dostęp: 6 maja 2017 r.). 3. http://sjp.pwn.pl/szukaj/szczeg%c3%b3lny.html (dostęp: 6 maja 2017 r.). 183