Wp³yw dodatku babki lancetowatej na produkcyjnoœæ mieszanki Festuca pratensis z Lotus corniculatus

¹karstwo w Polsce (Grassland Science in Poland), 11, 57-66 Copyright by Polish Grassland Society, Poznañ, 28 PL ISSN 156-5162 ISBN 978-83-8925-91-9 Wp³yw dodatku babki lancetowatej na produkcyjnoœæ mieszanki Festuca pratensis z Lotus corniculatus S. GRZEGORCZYK, A.GO ÊBIEWSKA Katedra ¹karstwa, Uniwersytet Warmiñsko Mazurski w Olsztynie Effect of ribwort plantain addition on productivity of Festuca pratensis with Lotus corniculatus mixture Abstract. Ribwort plantain addition not effected quantity of obtained yields. Nitrogen fertilization contributed to significant yield increase, but the fact is that, even without fertilization, obtained high yields of dry matter, exceeded 1 t ha 1. Considered sward nutritive value of mixtures, ascertained, that meadow fescue accumulated most of all raw fibre and marked out high abudance of P, Zn and Mn, and birdsfoot trefoil contained most of all total protein, Mg and Cu. Ribwort plantain marked out higher ability to accumulate Na, K and Ca. Keywords:ribwort plantain, nitrogen fertilization, mixtures, yield, nutritive value 1. Wstêp Przy produkcji pasz objêtoœciowych oprócz traw i roœlin motylkowatych na uwagê zas³uguj¹ równie zio³a (BENEDYCKI i wsp., 21). Ich wartoœæ potwierdzaj¹ coraz dok³adniejsze badania sk³adu chemicznego poszczególnych gatunków roœlin ³¹kowo-pastwiskowych, w których oprócz okreœlenia zawartoœci bia³ka, w³ókna, popio³u oraz wêglowodanów rozpuszczalnych dokonuje siê tak e oznaczeñ mikroelementów, witamin, glikozydów, alkaloidów, zwi¹zków flawonowych, cia³ czynnych, garbników i wielu innych zwi¹zków maj¹cych znaczenie w wykorzystaniu paszy przez zwierzêta (KOSTUCH, 1996). Trawy nie zaspokajaj¹ w pe³ni potrzeb pokarmowych, trawiennych czy nawet smakowych u zwierz¹t. HOPKINS i wsp. (1995) zwracaj¹ uwagê na potrzebê udzia³u w runi ³¹kowo-pastwiskowej tzw. roœlin terapeutycznych, gdy do niedawna w Anglii stosowano zazwyczaj jednogatunkowe zasiewy traw lub skrajnie uproszczone mieszanki jednego gatunku trawy z koniczyn¹, zazwyczaj bia³¹. Zauwa ono wówczas w ywieniu zwierz¹t szereg mankamentów. ywione takimi paszami zwierzêta gospodarskie wykazywa³y niedobory mikroelementów, s³absz¹ kondycjê zdrowotn¹, zmniejszone przyrosty masy, obni on¹ produkcjê i czêstsze wystêpowanie chorób. Wprowadzone do zbiorowisk trawiastych zio³a poprawiaj¹ natomiast wartoœæ biologiczn¹ runi ³¹kowo-pastwiskowej o niezbêdne pierwiastki o dzia³aniu profilaktycznym, leczniczym i antyseptycznym

58 S. Grzegorczyk, A. Go³êbiewska (MACIEJEWSKA, 2; TRZASKOŒ i wsp., 1993; TRZASKOŒ i YDUCH, 1993; TILEY iframe, 1992). Decyduj¹c siê na wzbogacenie mieszanek motylkowato-trawiastych w zio³a nale y pamiêtaæ, i ta grupa roœlin ma na ogó³ du e wymagania wzglêdem œwiat³a, dlatego te o ich wystêpowaniu decyduje w g³ównej mierze u ytkowanie (KASPERCZYK ikaco- RZYK, 1999). Celem podjêtych badañ by³o okreœlenie wp³ywu dodatku babki lancetowatej do mieszanki kostrzewy ³¹kowej z komonic¹ zwyczajn¹ na wielkoœæ i jakoœæ pozyskiwanych plonów z przemiennych u ytków zielonych. 2. Materia³ i metody Prace badawcze prowadzono w latach 22 24 na polu doœwiadczalnym w Tomaszkowie. Doœwiadczenie za³o ono metod¹ losowanych bloków w czterech powtórzeniach. Wielkoœæ powierzchni poletka do obsiewu wynosi³a 14 m 2, zaœ powierzchnia poletka do zbioru wynosi³a 1 m 2. Glebê pod doœwiadczenie okreœlono jako brunatn¹ w³aœciw¹ wytworzon¹ z gliny œrednio pylastej. Warstwa orna charakteryzowa³a siê œredni¹ zawartoœci¹ przyswajalnego fosforu i wysok¹ potasu oraz nisk¹ zawartoœci¹ magnezu. Spoœród przyswajalnych mikroelementów na wysokim poziomie ukszta³towa³a siê zawartoœæ elaza i manganu, a na niskim zawartoœæ cynku. Odczyn gleby by³ lekko kwaœny (ph KCl 6,2). Ocenie poddano 2 warianty mieszanki kostrzewy ³¹kowej odm. Skawa z komonic¹ zwyczajn¹ odm. Skrzeszowicka, które wysiano w proporcji 5% (27,5 kg ha 1 ) + 5% (8,5 kg ha 1 ): Fp/Lc bez babki lancetowatej, Fp/Lc/Pl z dodatkiem nasion babki lancetowatej (1 kg ha 1 ). Drugim czynnikiem badawczym by³o zró nicowane nawo enie azotem, 6, 12 kg ha 1, które zastosowano w formie saletry amonowej w trzech równych dawkach pod ka dy pokos. Nawozy fosforowe w postaci superfosfatu potrójnego wysiano jednorazowo wiosn¹ w iloœci P 2 O 5 8kgha 1, a nawozy potasowe w postaci soli potasowej w iloœci K 2 O 12 kg ha 1 stosowano w dwóch równych dawkach wiosn¹ i po zbiorze I pokosu. Nasiona wysiano 2 maja 22 roku. Przedsiewnie wysiano pe³n¹ dawkê nawozów fosforowych, po³owê dawki nawozów potasowych i 1/3 dawki nawozów azotowych. W roku za³o enia doœwiadczenia zebrano tylko jeden pokos produkcyjny. Przyczyn¹ takiego stanu by³ brak opadów (tab. 1i2)uniemo liwiaj¹cy równomierne wschody, a w koñcu hamuj¹cy wzrost zasiewów. W latach pe³nego u ytkowania (23 24) zbierano trzy pokosy produkcyjne. Uk³ad warunków pogodowych w tych latach by³ podobny i mo na je oceniæ jako korzystne dla rozwoju roœlinnoœci ³¹kowej. Analizy chemiczne materia³u roœlinnego wykonano wed³ug ogólnie przyjêtych metod. PT, ¹karstwo w Polsce, 11, 28

Wp³yw dodatku babki lancetowatej na produkcyjnoœæ... 59 Tabela 1. Œrednie miesiêczne temperatury powietrza ( C) Table 1. Mean monthly air temperatures ( C) Miesi¹c Month Rok Year Lata 1961 2 22 23 24 Years 1961 2 I,6 3,6 6,4 3,5 II 1,5 4,7,9 2,8 III 2,1 1,2 2,,9 IV 4, 6, 7,3 6,3 V 8,1 14,1 11, 12,3 VI 16,5 16,6 14,6 14, VII 2,2 19,2 16,7 16,9 VIII 19,8 17,4 18,2 16,4 IX 12, 12,9 12,4 12,4 X 6,2 4,7 8,4 7,9 XI 3, 4,8 2,5 2,6 XII 6,6 1,6 2,3 1,1 Œrednia I XII Mean I XII 8,4 8,9 8,6 6,9 Œrednia IV IX Mean IV IX 13,4 14,4 13,4 13, Tabela 2. Miesiêczne sumy opadów atmosferycznych (mm) Table 2. Monthly precipitation sum (mm) Miesi¹c Month Rok Year Lata 1961 2 22 23 24 Years 1961 2 I 41,6 32,9 29,8 28,3 II 53,4 4,9 51,9 19,5 III 43,2 14,9 33,7 24,9 IV 14,2 35,5 46,5 32,8 V 26,9 3,2 79,3 49,4 VI 48,6 72, 111,6 83,9 VII 27,5 79,2 76,1 74,9 VIII 61, 56,5 99, 71,4 IX 56,4 32,2 22,6 58,8 X 141,5 88,6 52,3 46,6 XI 21,3 45,5 29,8 51, XII 9,6 48, 43,4 47, Œrednia I XII Mean I XII 545,2 54,4 676, 588,5 Œrednia IV IX Mean IV IX 234,6 35,6 435,1 371,2 PT, Grassland Science in Poland, 11, 28

6 S. Grzegorczyk, A. Go³êbiewska 3. Wyniki i dyskusja Sk³ad gatunkowy runi analizowanych mieszanek w latach pe³nego u ytkowania zale a³ g³ównie od wielkoœci zastosowanego nawo enia azotem. Stwierdzono dodatni prostoliniowy zwi¹zek (R 2 =,88) miêdzy udzia³em kostrzewy ³¹kowej w runi a nawo eniem azotem. Odwrotn¹ (ujemn¹) zale noœæ wykazano miêdzy udzia³em komonicy zwyczajnej w runi a nawo eniem azotem (ryc. 1). W przypadku babki lancetowatej stwierdzono tendencjê wzrostu jej udzia³u w runi pod wp³ywem wzrastaj¹cych dawek azotu. Wartoœci te waha³y siê w granicach od,9 do 3,7% w roku 22,,6 2,1% w roku 23 oraz od 7, do 13,5% w roku 24. Poszczególne komponenty mieszanek ró nie reagowa³y na nawo enie azotem i iloœæ opadów atmosferycznych, co znajduje tak e uzasadnienie w literaturze (JODE KA i wsp., 1999; BARY A idrozd, 21). Œrednie z lat pe³nego u ytkowania wykaza³y, i wysokoœæ plonów uzyskanych z poszczególnych mieszanek nie ró ni³a siê w znacz¹cy sposób. Wy sz¹ produkcyjnoœci¹ suchej masy wykaza³a siê mieszanka Fp/Lc (12,47 t ha 1 ), a nieco ni sz¹ mieszanka Fp/Lc/Pl (12,13 t ha 1 ). Nawo enie azotem wp³ynê³o w wyraÿny sposób na wielkoœæ plonów. Najwy szy plon (14,4 t ha 1 ) uzyskano z mieszanki Fp/Lc/Pl przy dawce azotu 12 kg ha 1 (tab. 3). O istotnym wp³ywie nawo enia mineralnego na plonowanie runi pisali równie m.in. BUKOWIECKI ig OWACKA-KOSTYRA (1995), SAWICKI (1995), GRZEGORCZYK iolszewska (1996) oraz DEMBEK (21). Nale y zwróciæ szczególn¹ uwagê na fakt, i w uprawie mieszanek motylkowo-trawiastych mo na wyeliminowaæ nawo enie azotem. Z przeprowadzonych badañ wynika, i na obiektach bez nawo enia azotem wielkoœæ plonów suchej masy by³a zbli ona do 11 t ha 1 (tab. 3). 8 6 y =,9x + 5,35 R 2 =,88 Fp Lc Pl [%] 4 y =,11x + 42,14 R 2 =,91 2 y =,2x + 4,5 R 2 =,57 6 12 N [kg ha 1 ] Ryc. 1. Wp³yw nawo enia azotem na udzia³ Festuca pratensis (Fp), Lotus corniculatus (Lc) i Plantago lanceolata (Pl) w runi mieszanek (œrednia z lat 23 24) Fig. 1. Effect of nitrogen fertilization on participation of Festuca pratensis (Fp), Lotus corniculatus (Lc) and Plantago lanceolata (Pl) in sward of mixtures (means 23 24) PT, ¹karstwo w Polsce, 11, 28

Wp³yw dodatku babki lancetowatej na produkcyjnoœæ... 61 Tabela 3. Plon suchej masy (œrednie z lat 23 24) Table 3. Yield of dry matter (average of years 23 24) Nawo enie N (kg ha 1 ) Mieszanka Mixture Fertilization N (kg ha 1 ) Fp/Lc Fp/Lc/Pl 1,62b* 1,92b 6 13,42a 11,6b 12 13,37a 14,4a Œrednia Mean 12,47a 12,13a *grupy jednorodne homogeneous groups Zasadniczym czynnikiem decyduj¹cym o wartoœci pokarmowej paszy z u ytków zielonych jest w³aœciwy, urozmaicony sk³ad botaniczny runi ³¹k i pastwisk. Zatem mieszanki, zw³aszcza na u ytki krótkotrwa³e, powinny sk³adaæ siê nie tylko z traw, lecz tak e z roœlin motylkowatych i zió³ (BOYER i wsp., 1996; GRZEGORCZYK igo ÊBIEW- SKA, 24). W badaniach w³asnych, wprowadzaj¹c do prostej mieszanki kostrzewowo-komonicowej babkê lancetowat¹, stwierdzono pewne wahania w zawartoœci sk³adników pokarmowych (tab. 4). Z ywieniowego punktu widzenia zawartoœæ bia³ka ogólnego w paszy winna zamykaæ siê w granicach od 171, do 198, g kg 1 (PREŒ iruszczyc, 1981; KOZ OWSKI idomañski, 1993; KASPERCZYK, 1996; SZPUNAR-KROK ikasperczyk, 21). W badanych gatunkach œrednie iloœci bia³ka ogólnego kszta³towa³y siê na poziomie od 112,57 do 161,64 g kg 1. Z przeprowadzonych analiz chemicznych wynika, i poszczególne komponenty mieszanek ró ni³y siê pod wzglêdem zawartoœci bia³ka ogólnego. Wzrastaj¹ce dawki nawo enia azotem powodowa³y niewielki spadek zawartoœci tego sk³adnika w komponentach mieszanek (tab. 4). Powy sze wyniki badañ koreluj¹ z wynikami OLSZEWSKIEJ (1999) i DEMBKA (23). Zawartoœæ w³ókna surowego w paszy nie powinna przekraczaæ 3, g kg 1, bowiem zbyt du a jego zawartoœæ znacznie obni a strawnoœæ paszy (OLSZEWSKA, 1999). Uwzglêdniaj¹c podan¹ liczbê graniczn¹ badane komponenty mieszanek wykaza³y siê cechami dobrej paszy. Zdaniem DÊBSKIEJ-KALINOWSKIEJ (1994) ró nice w zawartoœci w³ókna w du ym stopniu zale ¹ od panuj¹cych w sezonie wegetacyjnym warunków pogodowych oraz od fazy fenologicznej roœlin. Przy braku opadów i rosn¹cych temperaturach powietrza w znaczny sposób obni a siê poziom bia³ka, a wzrasta proces lignifikacji w roœlinach. W warunkach opisanego doœwiadczenia nie potwierdzi³a siê opinia PATIL ijones (197), e roœliny dwuliœcienne zawieraj¹ wiêcej fosforu ni stwierdza siê go u traw. Nawo enie azotem stymulowa³o pobieranie potasu przez trawy, a ogranicza³o natomiast pobieranie go przez komonicê zwyczajn¹ i babkê lancetowat¹. Zawartoœæ potasu w badanych komponentach runi mieszanek okreœliæ nale y jako wysok¹. Najwiêcej tego sk³adnika gromadzi³a babka lancetowata. O czêstym nadmiarze tego sk³adnika w trawach decyduje fakt, i jest on przez roœliny pobierany luksusowo (HARKOT itr BA, 1998). Iloœæ wapnia w roœlinach kszta³towa³a siê na optymalnym poziomie. Najwy sz¹ zasobnoœci¹ w wapñ charakteryzowa³a siê babka lancetowata, przy czym poziom zawar- PT, Grassland Science in Poland, 11, 28

62 S. Grzegorczyk, A. Go³êbiewska Tabela 4. Zawartoœæ sk³adników pokarmowych w suchej masie roœlin pierwszego pokosu (œrednie z lat 23 24) Table 4. Content of nutrients in plants dry matter of first cut (average of years 23 24) Sk³adnik Component Nawo enie N (kg ha 1 ) Fertilization N (kg ha 1 ) Festuca pratensis Fp/Lc Lotus corniculatus Mieszanka/Gatunek Mixture/Species Festuca pratensis Fp/Lc/Pl Lotus corniculatus Plantago lanceolata Bia³ko ogólne Crude protein (g kg 1 ) 6 12 123,3 118,7 115,14 159,4 161,64 158,44 124,9 115,84 112,57 156,24 158,3 153,47 128,3 142,47 122,4 W³ókno surowe Crude fiber (g kg 1 ) 6 12 223,2 221,4 217,87 221,84 215,84 218,5 213,4 228,3 211,17 215,2 221,14 215,3 179,77 164,9 174,4 P(gkg 1 ) 6 12 3,4 3,2 3,17 2,14 2,4 2,27 3,5 3,7 3,17 2,17 2,24 2,4 2,97 3,57 2,9 K(gkg 1 ) 6 12 29,87 29,44 29,34 24,7 24,3 23,87 3,1 29,64 29,67 24,54 24,57 24,94 32,7 35,44 31,1 Ca (g kg 1 ) 6 12 6,37 6, 7,6 11,24 1,57 1,84 7,2 7,4 7,47 1,24 1,4 12,34 15,2 15,2 14,87 Na (g kg 1 ) 6 12,34,34,34,44,34,4,37,3,34,4,34,4,54,67,67 Mg (g kg 1 ) 6 12 2,6 2,47 2,5 3,17 3,5 3,34 2,8 2,5 2,57 3,34 3,3 3,54 3,1 3,34 3,1 Cu (mg kg 1 ) 6 12 4,6 5,1 4,9 6,5 6,7 6,6 5,7 4,9 5,5 6,5 6,4 6,8 4,7 5,3 4,7 Mn (mg kg 1 ) 6 12 35,1 42,4 47,2 26,6 31,1 32,3 42,3 38,9 41,7 27,1 33,4 32,5 15,9 25,1 18,4 Fe (mg kg 1 ) 6 12 82,8 94,8 89,6 91,6 96,6 92,2 12,8 77,3 123,2 86,6 9, 16,1 83, 139,8 82,9 Zn (mg kg 1 ) 6 12 14,1 14,7 14,1 12,2 13,5 13,4 14,9 13,8 14,9 11,2 14,3 14,2 14,6 13,7 1,9 PT, ¹karstwo w Polsce, 11, 28

Wp³yw dodatku babki lancetowatej na produkcyjnoœæ... 63 toœci tego pierwiastka 2-krotnie przekracza³ jego zawartoœæ w kostrzewie ³¹kowej (tab. 4). Wszystkie testowane komponenty runi mieszanek odznacza³y siê wyraÿnym niedoborem sodu, jednak e babka lancetowata okaza³a siê najzasobniejsza w ten sk³adnik. Zawartoœæ magnezu w badanych gatunkach nie odbiega³a od wymaganego dla dobrej paszy poziomu (tab. 4). Na ogó³ w masie roœlinnej notowano wysok¹ zawartoœæ tego pierwiastka, jednak e znacznie wiêcej magnezu zawiera³y komonica zwyczajna i babka lancetowata. Ma to zwi¹zek z ich zdolnoœci¹ do wiêkszej kumulacji tego sk³adnika (KLÊCZEK i wsp., 1992; STYPIÑSKI, 1991). W zawartoœci badanych mikroelementów nie stwierdzono wiêkszych ró nic miêdzy komponentami mieszanek w przypadku ich zasobnoœci w Cu i Zn, wiêksze wahania wyst¹pi³y natomiast w gromadzeniu Fe i Mn. Znajduje to potwierdzenie w pracach wielu autorów (GRZEGORCZYK i wsp., 1992; MIKO AJCZAK i wsp., 1992; WARDA, 1992; KASPERCZYK i wsp., 1996). 4. Wnioski Dodatek babki lancetowatej do mieszanki kostrzewy ³¹kowej z komonic¹ zwyczajn¹ nie mia³ istotnego wp³ywu na wielkoœæ plonów suchej masy. W warunkach braku nawo enia azotem uzyskano wysokie plony suchej masy, przekraczaj¹ce znacznie 1 t ha 1, jednak e nawo enie azotem powodowa³o istotny wzrost plonów. Poszczególne komponenty mieszanek ró ni³y siê zasobnoœci¹ w sk³adniki pokarmowe, przy czym kostrzewa ³¹kowa wyró nia³a siê wiêksz¹ zawartoœci¹ P, Zn i Mn, komonica zwyczajna gromadzi³a najwiêcej bia³ka ogólnego, Mg i Cu, a babkê lancetowat¹ wyró nia³ ni szy poziom w³ókna surowego oraz wiêksza zdolnoœæ do gromadzenia Na, KiCa. Literatura BARY A R., DROZD M., 21. Plonowanie mieszanek ³¹kowych z udzia³em ró nych odmian ycicy trwa³ej (Lolium perenne L.) oraz trwa³oœæ tego gatunku w siedlisku pobagiennym. Zeszyty Problemowe Postêpów Nauk Rolniczych, 479, 15 22. BENEDYCKI S., GRZEGORCZYK S., GRABOWSKI K., PUCZYÑSKI J., 21. Zawartoœæ sk³adników pokarmowych w runi mieszanek pastwiskowych. Zeszyty Problemowe Postêpów Nauk Rolniczych, 479, 31 36. BOYER D.G., WRIGHT R.J., FELDHAKE C.M., BLIGH D.P., 1996. Soil spatial variability relationships in a steeply sloping acid soil environment. Soil Science, 161, 5, 278 287. BUKOWIECKI F., G OWACKA-KOSTYRA K., 1995. Trwa³oœæ odmian Trifolium repens L. oraz Lotus corniculatus L. w mieszance z trawami w u ytkowaniu koœnym na tle trzech poziomów nawo enia azotem. Materia³y konferencji naukowej Kierunki rozwoju ³¹karstwa na tle aktualnego poziomu wiedzy w najwa niejszych jego dzia³ach, Warszawa, 116 124. PT, Grassland Science in Poland, 11, 28

64 S. Grzegorczyk, A. Go³êbiewska DEMBEK R., 21. Wp³yw koniczyny bia³ej i nawo enia azotem na plonowanie jej mieszanek z ycic¹ trwa³¹ i zawartoœæ azotu w runi. Pamiêtnik Pu³awski, 125, 57 63. DEMBEK R., 23. Reakcja mieszanek traw z odmianami koniczyny bia³ej na nawo enie mineralne i organiczne. Biuletyn IHAR, 225, 21 29. DÊBSKA-KALINOWSKA Z., 1994. Wartoœæ pokarmowa wybranych odmian 12 gatunków traw pastewnych w zale noœci od fazy fenologicznej, struktury masy nadziemnej i warunków siedliskowych. Wydawnictwo SGGW Warszawa, Rozprawy Naukowe i Monografie, 1 6. GRZEGORCZYK S., GRABOWSKI K., BENEDYCKI S., 1992. Porównanie sk³adu chemicznego kilku odmian Dactylis glomerata, Festuca pratensis i Phleum pratense. Roczniki AR w Poznaniu, CCXXXII, 79 85. GRZEGORCZYK S., OLSZEWSKA M., 1996. Plonowanie ³¹ki podsianej komonic¹ zwyczajn¹ w warunkach ograniczonego nawo enia azotowego. Zeszyty Problemowe Postêpów Nauk Rolniczych, 442, 115 124. GRZEGORCZYK S., GO ÊBIEWSKA A., 24. Kszta³towanie siê zawartoœci niektórych sk³adników mineralnych w Lolium perenne L. i Festuca pratensis L. uprawianych w siewie czystym i mieszankach z Plantago lanceolata L. Annales UMCS, sectio E, 59, 1, 457 46. HARKOT W., TR BA Cz., 1998. Wp³yw udzia³u koniczyny ³¹kowej w runi dwugatunkowych mieszanek z kupkówk¹ pospolit¹, tymotk¹ ³¹kow¹ i ycic¹ trwa³¹ na zasobnoœæ paszy w mikrosk³adniki. Biuletyn Naukowy ART Olsztyn, 1, 131 139. HOPKINS A., PYWELL R., PEEL S., 1995. Restoration of botanical diversity of grassland by different methods of seed and plant introduction. Annales UMCS, sectio E, L, 133 137. JODE KA K., JANKOWSKI K., CIEPIELA G.A., 1999. Wp³yw nawo enia mineralnego i opadów atmosferycznych na sk³ad botaniczny runi. Folia Universitatis Agriculturae Stetinensis, 197, 153 158. KASPERCZYK M., 1996. Wartoœæ pokarmowa trzech traw pastewnych i koniczyny ³¹kowej. Zeszyty Naukowe AR w Krakowie, Rolnictwo, 33, 15 22. KASPERCZYK M., WIŒNIOWSKA-KIELIAN B., WIS A A., 1996. Porównanie zawartoœci mikroelementów w dwóch wa niejszych gospodarczo gatunkach traw. Zeszyty Problemowe Postêpów Nauk Rolniczych, 434, 137 141. KLÊCZEK Cz., POLOCZEK A., HADU A E., 1992. Zawartoœæ sk³adników mineralnych w dwugatunkowych mieszankach traw z koniczyn¹ bia³¹ w u ytkowaniu pastwiskowym. Roczniki Naukowe Zootechniki, 19 (2), 211 218. KOSTUCH R., 1996. Roœliny terapeutyczne w runi beskidzkich u ytków zielonych. Zeszyty Problemowe Postêpów Nauk Rolniczych, 442, 277 284. KOZ OWSKI S., DOMAÑSKI P., 1993. Wp³yw warunków siedliskowych na wystepowanie azotanów, wapnia, magnezu,potasu i krzemu w odmianach uprawnych Festuca pratensis. Biuletyn IHAR, 188, 13 23. MACIEJEWSKA M. 2. Wp³yw nawo enia gnojowic¹ na poziom mikroelementów w runi ³¹kowej wzbogaconej dodatkiem kminku zwyczajnego. Folia Universitatis Agriculturae Stetinensis, 211 Agricultura (84), 257 262. MIKO AJCZAK Z., JAMROZ E., NOWAK W., 1992. Zawartoœæ mikroelementów w pêdach i organach kostrzewy trzcinowej oraz kupkówki pospolitej. Materia³y VII Sympozjum Mikroelementy w rolnictwie, Wroc³aw, 311 315. OLSZEWSKA M., 1999. Przydatnoœæ Trifolium repens L. i Lotus corniculatus L. do mieszanek na u ytki przemienne. ¹karstwo w Polsce, 2, 91 1. PT, ¹karstwo w Polsce, 11, 28

Wp³yw dodatku babki lancetowatej na produkcyjnoœæ... 65 PATIL B.D., JONES D.I.H., 197. The mineral status of some temperate herbage varieties in relation to animal performance. Proceedings of the XI International Grassland Congress, Surfers Paradise, 726 73. PREŒ J., RUSZCZYC Z., 1981. Dodatek pasz wêglowodanowych w letnim ywieniu krów. Roczniki Nauk Rolniczych, Zootechnika, 19, 39 45. SAWICKI J., 1995. Wp³yw nawo enia azotem na plon i sk³ad gatunkowy ³¹ki zagospodarowanej pe³n¹ upraw¹. Annales UMCS, sectio E, suplementum 35, 189 193. STYPIÑSKI P., 1991. The white clover research work in Poland. In: White clover development in Europe. FAO, Reur Technical Series, 19, 79 92. SZPUNAR-KROK E., KASPERCZYK M., 21. Wartoœæ gospodarcza trzech gatunków traw i ich mieszanek z roœlinami motylkowatymi. Zeszyty Naukowe AR w Krakowie, Rolnictwo, 37, 65 73. TILEY G.E.D., FRAME J., 1992. Evaluation of forage herbs in grass herb mixture. Procedings of the 14 th General Meeting EGF, Lahti, 542 544. TRZASKOŒ M., GOS A., DOBROMILSKI M., 1993. Produktywnoœæ i sk³ad florystyczny uproszczonych mieszanek traw z udzia³em kminku zwyczajnego na glebie organicznej. Fragmenta Agronomica, 1 (4), 255 256. TRZASKOŒ M., YDUCH L., 1993. Wp³yw kminku zwyczajnego na produktywnoœæ i wartoœæ pastewn¹ runi ³¹kowej na glebach organicznych Pomorza Szczeciñskiego. Roczniki AR w Poznaniu, 41, 275 283. WARDA M., 1992. Zawartoœæ B, Cu, Mn, Mo, Zn, Fe, Co w niektórych gatunkach traw i roœlin dwuliœciennych. Materia³y VII Sympozjum Mikroelementy w rolnictwie, Wroc³aw, 328 33. Effect of ribwort plantain addition on productivity of Festuca pratensis with Lotus corniculatus mixture S. GRZEGORCZYK, A.GO ÊBIEWSKA Department of Grassland Sciences, University of Warmia and Mazury in Olsztyn Summary In paper presented yielding and nutrition value of fescue-birdsfoot trefoil mixtures with and without ribwort plantain addition. Field trial conducted on proper brown soil formed from medium dusty clay IIIa class, proper wheat complex. Soil reaction was neutral (ph KCl 6,2). The aim of investigation were two fescue-birdsfoot trefoil mixtures sown in relation 5% grass + 5% leguminosae plant: A Festuca pratensis Huds. var. Skawa + Lotus corniculatus L. var. Skrzeszowicka, B Festuca pratensis Huds. var. Skawa + Lotus corniculatus L. var. Skrzeszowicka + Plantago lanceolata L. (seed addition 1 kg ha). Mixtures estimated in differented nitrogen fertilization conditions, 6, 12 kg ha at constant phosphoric potassic fertilization P 2 O 5 8 kg ha 1 and K 2 O 12 kg ha 1. In years of complete exploitation reaped three productive swaths. Ribwort plantain addition not effected quantity of obtained yields. Nitrogen fertilization contributed to significant yield increase, but the fact is that, even without fertilization, obtained high PT, Grassland Science in Poland, 11, 28

66 S. Grzegorczyk, A. Go³êbiewska yields of dry matter, exceeded 1 t ha 1. Considered sward nutritive value of mixtures, ascertained, that meadow fescue accumulated most of all raw fibre and marked out high abudance of P, Zn and Mn, and birdsfoot trefoil contained most of all total protein, Mg and Cu. Ribwort plantain marked out higher ability to accumulate Na, K and Ca. Adres do korespondencji Address for correspondence: Prof.dr hab. Stefan Grzegorczyk Katedra ¹karstwa, Uniwersytet Warmiñsko-Mazurski w Olsztynie Pl. ódzki 1, 1 727 Olsztyn tel. (89) 523-34-93, fax (89) 523-43-81 e-mail: stefang@uwm.edu.pl Recenzent Reviewer: Ryszard Bary³a PT, ¹karstwo w Polsce, 11, 28