Czes³aw ŒLIMAK PEC Geotermia Podhalañska SA Ul. Nowotarska 34 a, 34-500 Zakopane Technika Poszukiwañ Geologicznych Geotermia, Zrównowa ony Rozwój nr 1/2013 PEC GEOTERMIA PODHALAÑSKA SA STAN OBECNY, PERSPEKTYWY ROZWOJU. EKOLOGICZNIE I EKONOMICZNIE NA PLUSIE STRESZCZENIE Artyku³ przedstawia g³ówne fakty z historii rozwoju ciep³owniczego projektu geotermalnego na Podhalu, efekty dzia³alnoœci Spó³ki PEC Geotermia Podhalañska SA w ostatnich piêciu latach oraz perspektywy rozwoju. Celem jest pokazanie mo liwoœci wykorzystania Ÿród³a geotermalnego oraz wykazanie korzyœci dla œrodowiska naturalnego oraz dla odbiorców ciep³a geotermalnego. S OWA KLUCZOWE Energia geotermalna, geotermalny projekt ciep³owniczy, korzyœci ekonomiczne, efekty ekonomiczne, 20 lat pracy, Podhale * * * 1. RYS HISTORYCZNY Pierwsze prace dotycz¹ce ciep³owniczego wykorzystania energii geotermalnej na Podhalu, w Bañskiej Ni nej, podjête zosta³y przez Polsk¹ Akademiê Nauk na prze³omie lat osiemdziesi¹tych i dziewiêædziesi¹tych XX wieku, co zaowocowa³o wybudowaniem Doœwiadczalnego Zak³adu Geotermalnego PAN Bañska Bia³y Dunajec. Do systemu opartego na dublecie otworów geotermalnych pod³¹czono wtedy kilka pierwszych budynków. Eksperyment zakoñczy³ siê powodzeniem i udowodni³, e zastosowanie wód geotermalnych jako Ÿród³a ciep³a do ogrzewania budynków i wytwarzania ciep³ej wody u ytkowej jest mo liwe i niezawodne. Dla komercyjnego wykorzystania wód geotermalnych do celów ciep³owniczych w grudniu 1993 roku powo³ano Geotermiê Podhalañsk¹ S.A. G³ównym celem przedsiêwziêcia by³a redukcja zanieczyszczenia powietrza i poprawienie stanu œrodowiska naturalnego regionu poprzez ogrzewanie geotermalne. Cel mia³ byæ osi¹gniêty poprzez zastêpowanie energi¹ 25
geotermaln¹ konsumpcji paliw kopalnych w szczególnoœci wêgla i jego pochodnych w procesie ogrzewania i podgrzewania ciep³ej wody u ytkowej. W nastêpnych latach postêpowa³a rozbudowa geotermalnego systemu ciep³owniczego i sieci dystrybucyjnej. I tak: 1993 powstanie Geotermii Podhalañskiej S.A.; 1994 uruchomienie pilota owej fazy projektu Zaopatrzenie w ciep³o wsi Bañska Ni na pierwsza w Polsce dzia³aj¹ca ciep³ownicza instalacja geotermalna; 1995 budowa sieci dystrybucyjnej w Bia³ym Dunajcu; 1996 rozpoczêcie budowy Ciep³owni Geotermalnej w Bañskiej Ni nej; pod³¹czenie do sieci ciep³owniczej 27 gospodarstw domowych w Bia³ym Dunajcu; 1997 zakoñczenie wiercenia otworów Bia³y Dunajec PGP oraz Bañska Ni na PGP-1; 1998 powstanie Przedsiêbiorstwa Energetyki Cieplnej Geotermia Podhalañska S.A. (fuzja z PEC Tatry ), uruchomienie Kot³owni Szczytowej w Zakopanem; 1999 i 2000 rozbudowa sieci ciep³owniczych w Zakopanem; 2001 zakoñczenie budowy magistrali ciep³owniczej Bañska Ni na Kot³ownia Szczytowa Zakopane i uruchomienie Ciep³owni Geotermalnej Bañska, pod³¹czenie nowych odbiorców w Zakopanem i Bia³ym Dunajcu; 2002 2007 rozbudowa sieci ciep³owniczej pod³¹czenie nowych odbiorców na terenie Zakopanego oraz gmin Bia³y Dunajec i Poronin; 2008 osi¹gniêcie sprzeda y ciep³a w wielkoœci ponad 324 TJ/rok oraz przekroczenie 50 MW mocy zamówionej w koñcu 2008 r.; 2009 wprowadzenie nowej Strategii rozwoju PEC Geotermia Podhalañska S.A. na lata 2009 2020 ; uzyskanie koncesji na wytwarzanie energii elektrycznej oraz na wiercenie otworu produkcyjnego PGP-3; budowa pompowni wody termalnej podnosz¹cej wydajnoœæ systemu geotermalnego o oko³o 10%; 2010 realizacja Projektu Wspólnych Wdro eñ Rozszerzenie i rozwój energii geotermalnej, Zakopane, Polska ; uruchomienie produkcji energii elektrycznej i ciep³a w wysokosprawnej kogeneracji w trzech silnikach gazowych o mocy 0,543 MWe i 0,7 MWt ka dy; 2011 rekonstrukcja odwiertu ch³onnego PAN-1; 2012 rozpoczêcie wiercenia nowego odwiertu produkcyjnego Bañska PGP-3; osi¹gniêcie sprzeda y ciep³a ponad 383 TJ/rok oraz przekroczenie 57 MW mocy zamówionej na koniec 2012 r.; zakoñczenie realizacji projektu: Rozwój infrastruktury s³u ¹cej do produkcji, przesy³u i dystrybucji energii geotermalnej w gminach Zakopane, Bia³y Dunajec i Szaflary ; 2008 2012 rozbudowa sieci ciep³owniczej pod³¹czenie 323 nowych odbiorców o ³¹cznej mocy 14,722 MW (na terenie Zakopanego oraz gmin Bia³y Dunajec, Szaflary i Poronin); dynamiczny wzrost sprzeda y ciep³a (ok. 30% w stosunku do roku 2007); uzyskanie bardzo dobrych wyników ekonomicznych œwiadcz¹cych o uzyskaniu stabilnoœci finansowej od roku 2008; 2013 zakoñczenie z sukcesem wiercenia odwiertu produkcyjnego Bañska PGP-3. Osi¹gniêto g³êbokoœæ pionow¹ 3400 metrów. 26
Uzyskanie Nagrody Gospodarczej Prezydenta RP. Nagroda Gospodarcza Prezydenta RP jest najbardziej presti owym wyró nieniem gospodarczym w Polsce, nazywanym przez wiele mediów Polskim Gospodarczym Noblem. 2. EFEKTY EKONOMICZNE DZIA ALNOŒCI SPÓ KI NA PODSTAWIE DANYCH ZA LATA 2008-2012 Spó³ka PEC Geotermia Podhalañska SA prowadzi dzia³alnoœæ w zakresie wytwarzania, przesy³u, dystrybucji ciep³a oraz wytwarzania energii elektrycznej w kogeneracji w ramach jednego systemu energetycznego obejmuj¹cego trzy Ÿród³a ciep³a: Ciep³owniê Geotermaln¹ w Bañskiej Ni nej, Kot³owniê Centraln¹ i Kot³owniê Parda³ówka w Zakopanem oraz miejsk¹ sieæ ciep³ownicz¹ (c.o.). Zainstalowana moc cieplna wynosi 80,5 MW (w tym 40,7 MW w Ciep³owni Geotermalnej, 38 MW w Kot³owni Centralnej oraz 2,8 MW w Kot- ³owni Parda³ówka). 2.1. Inwestycje w Ÿród³a ciep³a oraz rozwój sieci dystrybucyjnych Projekty zwi¹zane z wykorzystaniem odnawialnych Ÿróde³ energii (do jakich zalicza siê energiê geotermaln¹) charakteryzuj¹ siê wysok¹ kapita³och³onnoœci¹ w fazie inwestycji. Jest to zwi¹zane z koniecznoœci¹ udostêpnienia Ÿród³a ciep³a, w szczególnoœci wykonaniem odwiertów. Z uwagi na brak sieci ciep³owniczej w regionie oraz du e rozproszenie punktów odbioru ciep³a konieczna by³a budowa praktycznie od podstaw sieci przesy³owej i dystrybucyjnej wraz z niezbêdn¹ infrastruktur¹, a tak e instalacj¹ wymienników ciep³a u odbiorców. Zakres inwestycji zrealizowanych w latach 2008 2012 przedstawia tabela 1. Wartoœæ inwestycji w ostatnich piêciu latach wynios³a ponad 40 milionów z³otych. By³y to nak³ady zarówno na budowê sieci ciep³owniczej (przy³¹czono 323 nowych odbiorców) jak równie na rozwój Ÿróde³ ciep³a. W tym zakresie by³o to przede wszystkim wiercenie Tabela 1 Inwestycje zrealizowane przez PEC Geotermia Podhalañska SA, 2008 2012 r. Table 1 Investments realized by przez PEC Geotermia Podhalañska SA, 2008 2012 27
kolejnego, trzeciego ju otworu produkcyjnego Bañska PGP-3. Taki rozmach inwestycyjny mo liwy by³ dziêki dobrej sytuacji ekonomicznej Spó³ki. Dwa wczeœniej wykonane przez przedsiêbiorstwo odwierty (Bañska PGP-1 i Bia³y Dunajec PGP-2) uda³o siê firmie zrealizowaæ dziêki po yczkom z Banku Œwiatowego i wk³adowi finansowemu Narodowego Funduszu Ochrony Œrodowiska i Gospodarki Wodnej (NFOŒiGW).Trzeci odwiert powsta³ dziêki 20 mln z³ po yczki z Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Œrodowiska w Krakowie (firma korzysta tak e z dwóch innych otworów: Bañska IG-1 /wykonanego na pocz¹tku lat 1980./ i Bia³y Dunajec PAN-1 /wykonanego pod koniec lat 1980./). 2.2. Wyniki ekonomiczne W latach 2008 2012 nast¹pi³ szybki przyrost przychodów Spó³ki. Przychody netto ze sprzeda y by³y w roku 2012 wy sze o 71% w stosunku do roku 2007. Uzyskano je dziêki dynamicznemu rozwojowi przy³¹czy ciep³owniczych oraz uruchomieniu produkcji energii elektrycznej w kogeneracji z zastosowaniem generatorów gazowych. Szczegó³owe dane obrazuje tabela 2. Tabela 2 PEC Geotermia Podhalañska SA: przychody ze sprzeda y ciep³a w 2006 2012 r. Table 2 PEC Geotermia Podhalañska SA: heat sales revenues, 2006 2012 Zwiêkszenie sprzeda y prze³o y³o siê na wyraÿn¹ poprawê wyników ekonomicznych. Spó³ka uzyska³a stabilizacjê ekonomiczn¹. Kszta³towanie siê zysku netto w latach 2006 2012 przedstawia rysunek 1. W celu optymalizacji wykorzystania Ÿróde³ energii oraz pozyskania dodatkowych dochodów w po³owie 2010 roku uruchomiono trzy silniki (generatory) gazowe (zainstalowane w Kot³owni Centralnej w Zakopanem) do produkcji energii elektrycznej i ciep³a w kogeneracji. ¹czna moc elektryczna zainstalowanych silników wynosi 1,653 MWe, natomiast ³¹czna moc cieplna 2,1 MWt. Energia elektryczna sprzedawana jest do zak³adu energetycznego, dodatkowo Spó³ka uzyskuje dochody ze œwiadectw pochodzenia wyprodukowanej energii. Uzyskane efekty produkcji i sprzeda y energii elektrycznej przedstawia tabela 3. Kolejnym dodatkowym Ÿród³em dochodów jest tak e wykorzystanie mechanizmów zawartych w Protokole z Kioto. PEC Geotermia Podhalañska SA, na mocy stosownych porozumieñ zarówno na szczeblu rz¹dowym, jak i firm partnerskich realizuje projekt w ramach mechanizmu wspólnych wdro eñ (ang. Joint Implementation Mechanizm pn. 28
Rys. 1. PEC Geotermia Podhalañska SA: kszta³towanie siê zysku netto w 2006 2012 r. Fig. 1. PEC Geotermia Podhalañska SA: development of net profit in 2006 2012 Rozszerzenie i rozwój energii geotermalnej, Zakopane, Polska. Poprzez budowê nowych sieci cieplnych oraz pod³¹czanie kolejnych budynków nastêpuje redukcja lub unikniêcie emisji gazów cieplarnianych. Powsta³e w ten sposób jednostki redukcji emisji sprzedawane s¹ do kraju partnera projektu, tj. Królestwa Danii. Do tej pory przychody ze sprzeda y jednostek emisji przekroczy³y kwotê 1,4 mln z³otych (tab. 4). Tabela 3 PEC Geotermia Podhalañska SA: efekty produkcji i sprzeda y energii elektrycznej, 2010 2012 r. Table 3 PEC Geotermia Podhalañska SA: effects of the production and sale of electricity, 2010 2012 Lp. Wyszczególnienie jednostka 2010 2011 2012 1 Produkcja energii elektrycznej MWh 1 492,886 5 327,973 4 195,298 2 Iloœæ sprzedanej energii elektrycznej MWh 1 309,967 4 791,517 3 668,277 4 Przychody ze sprzeda y energii elektrycznej PLN 281 266,25 916 210,40 605 116,54 7 Przychody ze sprzeda y œwiadectw pochodzenia PLN 3 236,44 188 791,66 1 032 262,14 8 Razem przychody ze sprzeda y energii elektrycznej i œwiadectw pochodzenia PLN 284 502,69 1 105 002,06 1 637 378,68 Tabela 4 PEC Geotermia Podhalañska SA: przychody ze sprzeda y jednostek emisji gazów cieplarnianych, 2011 2012 r. Table 4 PEC Geotermia Podhalañska SA: revenues from the sale of greenhouse gas emissions, 2011 2012 29
Tabela 5 PEC Geotermia Podhalañska SA: zbiorcze zestawienie pod³¹czeñ do sieci ciep³owniczej w 2008 2012 r. Table 5 PEC Geotermia Podhalañska SA: summary list of connections to the district heating network in 2008 2012 30
2.3. Pozycja na lokalnym rynku ciep³a Spó³ka corocznie przy³¹cza do sieci ciep³owniczej kilkudziesiêciu nowych odbiorców. Szacuje siê, e obecnie udzia³ ciep³a geotermalnego wynosi oko³o 35% rynku ciep³a w Zakopanem, natomiast warto podkreœliæ, e w Bañskiej Ni nej pierwszej w Polsce miejscowoœci, gdzie uruchomiono ogrzewanie geotermalne ponad 80% budynków korzysta z ciep³a geotermalnego. Dynamiczny rozwój nowych pod³¹czeñ do sieci ciep³owniczej pozwoli³ na osi¹gniêcie na koniec 2012 roku mocy zamówionej u odbiorców ponad 57 MW. Szczegó³owe dane na temat pod³¹czeñ do sieci ciep³owniczej w latach 2008 2012 podaje tabela 5. Efektem nowych pod³¹czeñ by³ systematyczny wzrost sprzeda y ciep³a; w tabeli 6 podano zestawienie sprzeda y ciep³a w po³¹czeniu z przyrostem iloœci odbiorców w latach 2005 2012. Tabela 6 PEC Geotermia Podhalañska SA: zestawienie iloœciowe sprzeda y ciep³a i liczby odbiorców w 2005 2012 r. Table 6 PEC Geotermia Podhalañska SA: summary of heat sales and number of customers in 2005 2012 MW moc uzyskana na koniec grudnia danego roku GJ wielkoœæ sprzeda y ciep³a w danym roku Spadek iloœci odbiorców w roku 2012 w stosunku do roku 2011 wynika z zamiany umów na dostawê ciep³a w budynkach wielorodzinnych z indywidualnych z mieszkaniami na jedn¹ z zarz¹dcami budynków Jak wczeœniej wspomniano, sprzeda ciep³a w roku 2012 wzros³a w stosunku do roku 2007 o 30%, natomiast moc zamówiona per saldo o 20%, z czego wzrost w wyniku zrealizowanych przy³¹czeñ o 14,7 MW oraz spadek w wyniku obni enia mocy przez odbiorców o 4,9 MW. Udzia³ ciep³a geotermalnego na rynku ciep³a systematycznie wzrasta, co jest wynikiem nie tylko wzglêdów ekologicznych i wygody w obs³udze, ale przede wszystkim konkurencyjnych cen w stosunku do innych noœników ciep³a, co przedstawia rysunek 2. 31
Jak widaæ z wykresów przedstawionych na rysunku 2, od roku 2008 Spó³ka prowadzi politykê stabilnych cen, dziêki czemu pozyskuje nowych odbiorców, co przek³ada siê na dobre wyniki ekonomiczne. 3. EFEKT EKOLOGICZNY DZIA ALNOŒCI PEC GEOTERMIA PODHALAÑSKA S.A. Jednym z podstawowych celów dzia³alnoœci PEC Geotermia Podhalañska SA jest redukcja zanieczyszczenia powietrza i poprawienie stanu œrodowiska naturalnego regionu poprzez ogrzewanie geotermalne. Cel ten jest osi¹gany przez zastêpowanie energi¹ geotermaln¹ konsumpcji paliw kopalnych w szczególnoœci wêgla i jego pochodnych. Poprzez dzia³ania PEC Geotermia Podhalañska S.A. osi¹gniêty zosta³ znacz¹cy efekt ekologiczny. W latach 1999 2012 zredukowano emisjê CO2 do atmosfery o ponad 330 tys. ton, ograniczono stê enie SO2 oraz zredukowano stê enie py³u zawieszonego. Rysunek 3 przedstawia ca³kowit¹ roczn¹ redukcjê emisji CO2 osi¹gniêt¹ wskutek zrealizowanych pod³¹czeñ w latach 1999 2012. Rys. 3. PEC Geotermia Podhalañska SA: ca³kowita roczna redukcja emisji CO2 osi¹gniêta wskutek zrealizowanych pod³¹czeñ do sieci ciep³owniczej w 1999 2012 r. Fig. 3. PEC Geotermia Podhalañska SA: total annual CO2 emissions reduction resulted from connections to heating network in 1999 2012 32
4. PERSPEKTYWY ROZWOJU ENERGETYKI GEOTERMALNEJ NA PODHALU Zwiêkszaj¹ca siê œwiadomoœæ ekologiczna spo³eczeñstwa oraz konkurencyjnoœæ cenowa ciep³a geotermalnego powoduje wzrost zainteresowania odbiorców wykorzystaniem energii geotermalnej do celów ciep³owniczych. Niew¹tpliw¹ zalet¹ wykorzystania energii geotermalnej, mimo relatywnie wysokich nak³adów inwestycyjnych, jest jej odnawialnoœæ oraz niezale noœæ od zewnêtrznych dostawców i œwiatowych cen noœników energii. Wartoœæ dodan¹ generuje tak e ekologiczny charakter energii geotermalnej. Region Podhala prze- ywa okres dynamicznego rozwoju. Powstaj¹ nowe obiekty infrastruktury turystycznej, w szczególnoœci hotele i pensjonaty. Sukcesywne przy³¹czanie siê tych obiektów do sieci geotermalnej podyktowane jest nie tylko wzglêdami ekologicznymi, ale równie bezobs³ugowoœci¹ funkcjonowania wymiennika ciep³a, co przek³ada siê na zdecydowanie ni sze koszty obs³ugi w stosunku do konwencjonalnych kot³owni. Ceny ciep³a z geotermalnej sieci ciep³owniczej s¹ dziœ zdecydowanie konkurencyjne w stosunku do gazu ziemnego, oleju opa³owego i energii elektrycznej wykorzystywanych do ogrzewania budynków. Projekt geotermalny to nie tylko korzyœæ dla œrodowiska naturalnego, ale równie korzystna alternatywa ekonomiczna dla mieszkañców Podhala. Wyniki Spó³ki potwierdzaj¹, e inwestowanie w geotermiê jest tak e op³acalne ekonomicznie. Polityka stabilnych cen oraz wiarygodnoœæ Spó³ki powoduj¹, e coraz wiêcej odbiorców wyra a zainteresowanie pod³¹czaniem siê do sieci ciep³owniczej. W roku 2013 zakoñczono wiercenie kolejnego odwiertu produkcyjnego pozwalaj¹cego zwiêkszyæ moc Ÿród³a geotermalnego o ponad 50%. Po zrealizowaniu inwestycji towarzysz¹cych pozwoli to na pod³¹czenie kolejnych odbiorców i obni enie w pocz¹tkowym okresie kosztów gazu ziemnego wykorzystywanego w kot³owni szczytowej (obecnie udzia³ gazu w produkcji energii cieplnej Spó³ki wynosi oko³o 25%). Jest szansa, aby za parê lat udzia³ ciep³a z sieci PEC Geotermia Podhalañska S.A. osi¹gn¹³ 50% udzia³ w rynku ciep³a. PODSUMOWANIE PEC Geotermia Podhalañska S.A. obchodzi w roku 2013 jubileusz 20 lat dzia³alnoœci. Czy projekt geotermalny na Podhalu okaza³ siê sukcesem? 5 czerwca 2013 roku, podczas Gali XI edycji Nagrody Gospodarczej Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej osobiœcie wrêczy³ Nagrodê Gospodarcz¹ dla PEC Geotermia Podhalañska S.A. Nagroda Gospodarcza Prezydenta RP jest najbardziej presti owym wyró nieniem gospodarczym w Polsce, nazywana przez wiele mediów Polskim Gospodarczym Noblem. Podstawowymi celami przyznawania Nagród Gospodarczych Prezydenta RP s¹: podziêkowanie i uhonorowanie firm i zespo³ów naukowych, wnosz¹cych ogromny wk³ad w rozwój gospodarczy kraju, budowanie presti u i pozytywnego obrazu polskiej gospodarki, 33
tworzenie pozytywnej atmosfery wokó³ przedsiêbiorców i ich firm, które odnosz¹ sukcesy na polskim i zagranicznych rynkach, tworz¹ nowe miejsca pracy, stosuj¹ w biznesie zasady szeroko pojêtej etyki, promowanie pozytywnych wzorców i zachowañ na rynku, upowszechnianie metod osi¹gania sukcesu w gospodarce. Przyznanie Nagrody Gospodarczej prezydenta RP (której czytelne i ostre kryteria obejmuj¹ ca³okszta³t dzia³alnoœci kandydatów od wyników ekonomicznych po ochronê œrodowiska) PEC Geotermia Podhalañska SA potwierdzi³o s³usznoœæ realizowanego, a zapocz¹tkowanego w latach osiemdziesi¹tych XX wieku projektu geotermalnego, a uznanie znalaz³y wysoki poziom naukowy i techniczny zastosowanych rozwi¹zañ, osi¹gane efekty ekologiczne, ekonomiczne i spo³eczne. Wszystkie te czynniki potwierdzaj¹, e geotermia jest dobrym wyborem, niezawodnym i sprawdzaj¹cym siê w polskich warunkach Ÿród³em energii. PEC GEOTERMIA PODHALAÑSKA SA CURRENT STATE, DEVELOPMENT PROSPECTS. ECOLOGICALLY AND ECONOMICALLY IN PLUS ABSTRACT The paper presents the main facts from the history of the Podhale geothermal heating project development, the effects of PEC Geotermia Podhalañska SA s activities in the last five years as well as development prospects. Its purpose is to show the possibility of using geothermal energy source, and to demonstrate the benefits to the environment and to consumers of geothermal heat. KEY WORDS Geothermal energy, geothermal heating project, ecological benefits, economic effect, 20 th anniversary, Podhale
Rys. 2. Podhale: zestawienie kosztów ogrzewania z zastosowaniem ró nych noœników ciep³a Fig. 2. Podhale: summary of the costs of heating using various heat carriers