Alergia Astma Immunologia, Sinkiewicz 23, W. 8(1), Czy 45-5 podwy szone stê enie ca³kowitego poziomu immunoglobuliny E...? 45 Czy podwy szone stê enie ca³kowitego poziomu immunoglobuliny E u osób z chorob¹ niedokrwienn¹ serca ma pod³o e alergiczne? Is higher concentration of total serum IgE in patients with coronary heart disease associated with underlying allergy? W ADYS AW SINKIEWICZ Katedra i Klinika Alergologii i Chorób Wewnêtrznych Akademii Medycznej w Bydgoszczy Zak³ad Nieinwazyjnej Diagnostyki Kardiologicznej Szpitala Wojewódzkiego im. dr J. Biziela w Bydgoszczy, ul. Ujejskiego 75, 85-168 Bydgoszcz Wprowadzenie. U chorych z ostrymi zespo³ami wieñcowymi, zw³aszcza z zawa³em miêœnia sercowego, obserwuje siê podwy szone stê enie immunoglobuliny E (IgE) w surowicy. Wydawa³o siê interesuj¹ce zbadanie, czy podwy szony poziom IgE, charakterystyczny dla chorób atopowych, ma pod³o e alergiczne u osób z chorob¹ niedokrwienn¹ serca. Cel pracy. Celem pracy by³a ocena stê eñ ca³kowitych i swoistych IgE u chorych z niedokrwienn¹ chorob¹ serca (chns). Materia³ i metody. Badaniem objêto 195 osób z chns i ujemnym wywiadem alergicznym osobistym i rodzinnym, w wieku 35-7 r.. (œrednia 56 lat), których podzielono na grupy: œwie y zawa³ miêœnia serca (n=8), dusznica bolesna niestabilna (n=58), dusznica bolesna stabilna (n=57). Grupê kontroln¹ stanowi³o 39 zdrowych osób w podobnym wieku. U wszystkich pacjentów oznaczano stê enie ca³kowitych IgE w surowicy oraz wykonywano testy œródskórne z alergenami mieszaniny traw, roztoczy kurzu domowego, wybranych alergenów pokarmowych i tytoniu papierosowego. U pacjentów zdodatnimi testami skórnymi oznaczano swoiste IgE w surowicy przeciw tym alergenom (UniCAP). Wyniki. Œrednie stê enie IgE u chorych z chns by³o istotnie wy sze w porównaniu z grup¹ kontroln¹ (p<,5). U nielicznych pacjentów z chns stwierdzono dodatnie wyniki testów skórnych i obecnoœæ swoistych IgE. Wy sze stê enia IgE stwierdzano u osób z dodatnimi testami skórnymi oraz u aktualnie pal¹cych, w porównaniu z by³ymi palaczami i niepal¹cymi. Wnioski. Z badañ nie wynika, aby podwy szone stê enie IgE u chorych z chorob¹ niedokrwienn¹ serca mia³o pod³o e alergiczne. Alergia Astma Immunologia, 23, 8(1), 45-5 Introduction. Patients with accute ischaemic heart disease (IHD) present increased total serum levels of immunoglobulin E (IgE). However, it is not clear if higher IgE level is related to underlying allergy in individuals with IHD. Aim of study. The aim of study was to determine the total IgE concentration in serum in patients with IHD. Material and methods. The study included 195 patients (age 35-7 years) with IHD and negative personal and familial allergic history. The patients suffered from myocardial infarction (n=8), unstable angina pectoris (n=58) or stable angina pectoris (n=57). Control group comprised 39 healthy subjects. In all patients intradermal tests with allergens were performed and total serum IgE levels were estimated. In patients with positive skin tests, serum levels of specific IgE were determined (Unicap). Results. Mean concentration of the IgE in patients with IHD was significantly higher comparing to control group (p<.5). Only few positive results of skin tests were noted in IHD group. The presence of IgE specific to cigarette tobacco was found only in 2 persons with IHD. Conclusion. Results of our study indicate that higher concentration of IgE in patients with IHD is not related to underlying allergy. Alergia Astma Immunologia, 23, 8(1), 45-5 Key words: ischaemic heart disease, total IgE, specific IgE, atopy, cigarette tobacco S³owa kluczowe: choroba niedokrwienna serca, ca³kowite IgE, swoiste IgE, atopia, tytoñ papierosowy Choroba niedokrwienna serca ma bez w¹tpienia z³o- on¹ i wieloczynnikow¹ etiologiê i jakkolwiek wydaje siê dzisiaj, e dok³adnie poznano jej g³ówne czynniki ryzyka, to jednak uwa a siê, e prawie u po³owy osób zapadaj¹cych na zawa³ serca nie udaje siê zidentyfikowaæ zasadniczego czynnika predysponuj¹cego.
46 Alergia Astma Immunologia, 23, 8(1), 45-5 W powy szej sytuacji mo na przypuszczaæ, e nie znamy wystarczaj¹co dok³adnie patomechanizmu choroby niedokrwiennej, a œwiadomoœæ tej okolicznoœci uzasadnia koniecznoœæ podejmowania nowych badañ i rozpatrywania nie uwzglêdnianych uprzednio elementów patogenetycznych, w tym mo liwoœci udzia³u w tej chorobie uk³adu immunologicznego. O takiej mo liwoœci mog¹ œwiadczyæ podwy szone stê enia immunoglobuliny IgA, IgG, IgM, a tak e IgE stwierdzane w surowicy pacjentów z chorob¹ niedokrwienn¹ serca [1,2,3,4]. Liczni badacze zwrócili zw³aszcza uwagê na potencjalne znaczenie immunoglobuliny E [5], której przypisywano dzia³anie chroni¹ce chorych z zawa³em serca przed nag³ym zgonem [6,7], podczas gdy wzrost lub spadek stê- enia innych immunoglobulin wi¹zano raczej z bardziej niepomyœlnym przebiegiem tej choroby [2,3]. Wyjaœnienie roli IgE w patomechanizmie choroby naczyñ wieñcowych nie jest jednak zadaniem ³atwym, ze wzglêdu na nie do koñca poznane znaczenie biologiczne tej immunoglobuliny. Immunoglobulina E wystêpuje w warunkach fizjologicznych w iloœciach zaledwie œladowych, jej stê enie wzrasta natomiast znamiennie, przede wszystkim u osób zaka onych paso ytami i u chorych atopowych. G³ównymi i najczêstszymi chorobami alergicznymi typu atopowego IgE-zale nymi s¹ py³kowica, astma oskrzelowa i atopowe zapalenie skóry. Wymienione choroby nêkaj¹ wspó- ³czeœnie oko³o % mieszkañców Europy [8,9]. Bardzo wysoka obecnie czêstoœæ wystêpowania skazy atopowej stwarza powa ne trudnoœci w badaniu postulowanych reakcji miêdzy podwy szonym stê eniem IgE w surowicy a przebiegiem zawa³u miêœnia serca. Jest bowiem oczywiste, e znajdowane u chorych z zawa³em wysokie stê enia IgE mog¹ byæ przejawem atopii pacjenta i nie pozostawaæ w adnym zwi¹zku z procesem zapalnym i zakrzepowym w naczyniach wieñcowych. Mo na zauwa yæ, e w wiêkszoœci publikowanych prac dotycz¹cych oceny stê eñ IgE u pacjentów z chorob¹ niedokrwienn¹ serca, przewa nie badano pacjentów z alergi¹ w wywiadzie i to ona w³aœnie mog³a byæ czêœciowo odpowiedzialna za spostrzegany podwy szony ca³kowity poziom IgE, zarówno w grupach badanych, jak kontrolnych [1,11]. Wydaje siê, e aby stwierdziæ, czy podwy szone stê- enie IgE u osób z chorob¹ wieñcow¹ nie ma pod³o a alergicznego, nale y wykluczyæ obecnoœæ atopii u tych chorych, w tym alergiê na tytoñ papierosowy, maj¹c na uwadze wp³yw palenia na stê enie IgE w surowicy, bêd¹cego jednoczeœnie g³ównym czynnikiem ryzyka choroby wieñcowej. PACJENCI I METODY Pacjenci Badaniem objêto ³¹cznie 195 osób z chorob¹ niedokrwienn¹ serca w wieku 35-7 r.., przeciêtna wieku 55 lat, podzielonych na 3 grupy dobrane wed³ug p³ci i wieku: œwie y zawa³ miêœnia serca (n=8, œrednia wieku 55 lat, 61 mê czyzn i 19 kobiet), dusznica bolesna niestabilna (n=58, œrednia wieku 56 lat, 43 mê czyzn i 15 kobiet), dusznica bolesna stabilna (n=57, œrednia wieku 56 lat, 44 mê czyzn i 13 kobiet). Grupa kontrolna obejmowa³a 39 osób (srednia wieku 53,5, mê czyzn i 9 kobiet) dobranych pod wzglêdem p³ci, wieku oraz warunków œrodowiskowych i zawodowych. Metody Krew pacjentów z zawa³em miêœnia sercowego i pacjentów z dusznic¹ bolesn¹ niestabiln¹ pierwszy raz pobierano ³¹cznie z materia³em do rutynowych badañ diagnostycznych bezpoœrednio po przyjêciu do szpitala i uzyskaniu zgody na badanie. U pozosta³ych chorych krew pobierano w godzinach rannych (miêdzy godz. 7 a 9 ), po pó³godzinnym odpoczynku, na czczo, w pozycji le ¹cej, dokonuj¹c nak³ucia y³y okolicy zgiêcia ³okciowego, bez zastoju ylnego. Badania immunologiczne przeprowadzono w Pracowni Immunologicznej Katedry i Kliniki Alergologii i Chorób Wewnêtrznych AM w Bydgoszczy. Oznaczanie poziomu ca³kowitego IgE w surowicy Badania okreœlaj¹ce stê enie ca³kowite IgE w surowicy przeprowadzono u wszystkich badanych osób. Zastosowano zestaw Total IgE technik¹ FEIA na automatycznym analizatorze Unicap 1. Oznaczenie poziomu IgE t¹ metod¹ jest zgodne ze standardem WHO 75/52. Czu³oœæ testu dla IgE ca³kowitego wynosi 89%, a swoistoœæ 95%. Nie stwierdzono wystêpowania reakcji krzy- owych z immunoglobulinami w klasach A, D, M i G na poziomie fizjologicznym. Testy œródskórne z alergenami Badania przeprowadzono metod¹ œródskórn¹ z zastosowaniem alergenów firmy Sevac, standaryzowanych pod wzglêdem sk³adu g³ównego alergenu i ogólnej aktywnoœci biologicznej. Uwzglêdniaj¹c alergeny wziewne najczêœciej uczulaj¹ce, do badañ u yto: mieszaninê py³ków traw (Anthoxanthum odoratum, Lolium perenne, Phleum pratense, Secale cereate, Holcus lanatus) w stê eniu 1 PNU, roztocza kurzu domowego (Dermatophagoides pter.) w stê eniu 1 PNU oraz alergen tytoniu papierosowego w stê eniu 1:1. Do badañ wybrano tak e dwa alergeny pokarmowe najczêœciej uczulaj¹ce doros³ych z alergi¹ pokarmow¹ w materiale Katedry i Kliniki Alergologii i Chorób Wewnêtrznych AM w Bydgoszczy [12,13]: mleko krowie (w stê eniu 1:1) i kakao (w stê eniu 1:1). Testy wykonywane by³y przez tê sam¹ osobê, maj¹c¹ doœwiadczenie w technice ich przeprowadzania. Wyniki odczytywano po 2 minutach. Oceniaj¹c reakcjê wczesn¹ mierzono najwiêksz¹ œrednicê (D) w mm i prostopad³¹ do
Sinkiewicz W. Czy podwy szone stê enie ca³kowitego poziomu immunoglobuliny E...? 47 niej najwiêksz¹ œrednicê (d) b¹bli (b) i rumieni (R) oraz obliczano œredni¹ œrednicê wg wzoru D+d/2. Uzyskane wielkoœci œrednich œrednic porównywano ze œrednimi œrednicami reakcji na p³yn kontrolny (kontrola negatywna) i histaminê (kontrola pozytywna). Za wynik dodatni uznawano powstanie widocznego typowego b¹bla przy obecnoœci rumienia i œwi¹du o œrednicy wiêkszej od kontroli pozytywnej [14,15]. Oznaczanie swoistych IgE w surowicy 35 25 [%] 2 15 1 5 zawa³ serca (n=8) grupa kontrolna (n=39) U wszystkich osób z dodatnimi natychmiastowymi testami skórnymi wykonano oznaczenie swoistych IgE na badane alergeny. W badaniach pos³u ono siê metod¹ okreœlania stê enia przeciwcia³ swoistych w surowicy Specific IgE FEIA na automatycznym analizatorze Unicap 1, maj¹cych 5-krotnie wy sz¹ zdolnoœæ wi¹zania swoistego bia³ka, ni tradycyjnie powlekane przeciwcia³ami probówki lub kr¹ ki bibu³owe. Czu³oœæ testu dla IgE ca³kowitego wynosi 89%, a swoistoœæ 91%. Wyniki przedstawiono podaj¹c poziom swoistych IgE w odpowiednich klasach: -,35 ku/l (), >,35-,7 ku/l (1 klasa), >,7-3,5 ku/l (2 klasa), >3,5-17,5 ku/l (3 klasa), >17,5-5 ku/l (4 klasa), >5-1 ku/l (5 klasa), >1 ku/l (6 klasa). Przy oznaczaniu mieszaniny traw wartoœæ wynik IgE poni ej,35 ku/l oceniano jako negatywny, natomiast przy wartoœci powy ej,35 ku/l jako pozytywny. U wszystkich pacjentów z ca³kowitym poziomem IgE powy ej 2 ku/l badano stolec w kierunku paso ytów.,5,8 1,1 1,4 1,7 2, 2,3 2,6 2,9 log(ige) [ku/l] 3,2 6,3 12,6 25,1 5,1 1, 199,5 398,1 794,3 IgE [ku/l] Ryc. 1. Rozk³ad stê eñ ca³kowitych IgE w jednostkach logarytmicznych u chorych z zawa³em serca w porównaniu z grup¹ kontroln¹. WYNIKI Rycina 1 przedstawia porównanie rozk³adu ca³kowitego stê enia IgE chorych z zawa³em serca z grup¹ kontroln¹. Na przedstawionym histogramie rozk³ad IgE u chorych z zawa³em jest wyraÿnie przesuniêty w kierunku wysokich wartoœci w porównaniu z osobami zdrowymi. Jednoczeœnie obserwuje siê ostre obciêcie wysokich wartoœci IgE u osób w grupie kontrolnej. U chorych z zawa- ³em najwy sze stê enie IgE wynosi³o 775 ku/l, natomiast w grupie kontrolnej 117,3 ku/l. Tabela I przedstawia wyniki dodatnich testów skórnych i oznaczenia swoistych immunoglobulin E w badanych grupach osób. Dodatnie testy skórne by³y nieliczne. Najczêœciej stwierdzano dodatnie testy skórne na alergeny roztoczy kurzu domowego (³¹cznie 9,2% wszystkich badanych z chorob¹ wieñcow¹ i 2,5% w grupie kontrolnej), nastêpnie tytoniu papierosowego (odpowiednio 4,6% i % badanych), kakao (3,1% i % badanych) oraz mieszanki traw (,5% i 5,13% badanych). Nie stwierdzono dodatnich odczynów na mleko w adnej z badanych grup. Tabela I. Swoiste immunoglobuliny E u osób z dodatnimi testami œródskórnymi na wybrane alergeny Zawa³ serca Dusznica bolesna Dusznica bolesna Choroba wieñcowa Grupa kontrolna (n=8) niestabilna (n=58) stabilna (n=57) razem (n=195) (n=39) Mieszanka traw Dodatnie testy skórne n 1 1 (,5%) 2 (5,13%) Swoiste IgE n 1 1 (,5%) 1 (2,56%) Kurz domowy (dermatophagoides pter.) Dodatnie testy skórne n 7 7 4 18 (9,2%) 8 (2,5%) Swoiste IgE n (klasa) 3 (2-1-1) 3 (2-1-1) 6 (3,1%) 1 (2,56%) Tytoñ papierosowy Dodatnie testy skórne n 5 3 1 9 (4,6%) Swoiste IgE n (klasa) 1 (2) 1 (1) 2 (1,%) Kakao Dodatnie testy skórne n 2 2 2 6 (3,1%) Swoiste IgE n (klasa) Mleko Dodatnie testy skórne n Swoiste IgE n (klasa)
48 Alergia Astma Immunologia, 23, 8(1), 45-5 Obecnoœæ swoistych IgE by³a sporadyczna i nie przekracza³a 2 klasy stê eñ. Najczêstsza okaza³a siê na alergeny kurzu domowego, ale wystêpowa³a zaledwie 3,1% osób z chorob¹ wieñcow¹ i 2,56% w grupie kontrolnej. Ca³kowite stê enia IgE u osób z dodatnimi i ujemnymi wczesnymi reakcjami skórnymi na badane alergeny by³y wy sze u badanych z dodatnimi testami skórnymi, ze statystyczn¹ znamiennoœci¹ u chorych ze œwie ym zawa³em serca (p<,5) i w grupie dusznicy bolesnej stabilnej (p<,1) (ryc. 2). œrednia geometryczna IgE [ku/l] 7 6 5 4 2 1 NS *p<,5 *p<,5 *p<,5 4,71 38,84 57,23,37 51,29 33,88 45,84 21,74 n=5 n= n=14 n=44 n=11 n=46 n=6 n=33 zawa³ serca niestabilna dusznica bolesna stabilna dusznica bolesna grupa kontrolna pal¹cy na³ogowo niepal¹cy œrednia geometryczna IgE [ku/l] 15 12 9 6 *p<,5 NS *p<,1 NS 64, 11 37, 2 zawa³ serca 51, 71 33, 8 niestabilna dusznica bolesna osoby z dodatnimi testami skórnymi 126,53 Ryc. 2. Ca³kowite poziomy IgE u badanych osób z dodatnimi i ujemnymi wczesnymi reakcjami skórnymi na alergeny tytoniu, mieszanki traw, kurzu domowego, mleka i kakao. 33, 68 stabilna dusznica bolesna 27, 24 24, 2 n=14 n=66 n=13 n=45 n=7 n=5 n=1 n=29 * p dla log(ige) 9 75 6 45 15 74,63 *p<,5 grupa kontrolna osoby z ujemnymi testami skórnymi Podobnie ca³kowite stê enia IgE u osób z dodatnimi, wczesnymi reakcjami skórnymi na alergeny tytoniu papierosowego u wszystkich osób z chorob¹ wieñcow¹ by³y wy sze w porównaniu z badanymi, u których testy skórne by³y ujemne (ryc. 3). 34,33 n=9 n=186 osoby z dodatnimi testami skórnymi osoby z ujemnymi testami skórnymi * p dla log(ige) Ryc. 3. Porównanie ca³kowitych poziomów IgE u osób z chorob¹ wieñcow¹ z dodatnimi i z ujemnymi wczesnymi reakcjami skórnymi na alergeny tytoniu Rycina 4 przedstawia porównanie œredniego stê enia IgE w badanych grupach u osób pal¹cych na³ogowo tytoñ i aktualnie niepal¹cych. We wszystkich badanych grupach poziom IgE by³ istotnie wy szy u palaczy (p<,5), Ryc. 4. Porównanie œredniego stê enia IgE w badanych grupach u pal¹cych tytoñ i niepal¹cych poza grup¹ chorych z zawa³em serca, w której nie osi¹gn¹³ znamiennoœci statystycznej. Podobnie porównanie œredniego stê enia IgE w surowicy osób pal¹cych i by³ych palaczy (niepal¹cych od co najmniej 6 m-cy) wykaza³o, poza grup¹ zawa³u, wy sze poziomy IgE w badanych grupach, ze znamiennoœci¹ statystyczn¹ w grupie dusznicy niestabilnej i w grupie kontrolnej. Wyniki badañ wykaza³y, e ze zarówno u osób niepal¹cych, jak i pal¹cych w przesz³oœci mo na spodziewaæ siê ni szych poziomów IgE w porównaniu z osobami aktualnie pal¹cymi. Ocena korelacji stê enia IgE z iloœci¹ wypalanych papierosów w przeliczeniu na paczko/lata wypalonych papierosów nie wykaza³a znamiennoœci statystycznej. DYSKUSJA W celu wyeliminowania atopii mog¹cej wywieraæ wp³yw na stê enie IgE w surowicy badanych pacjentów, oznaczono u nich nie tylko ca³kowite stê enie tej immunoglobuliny, lecz tak e przeprowadzono dok³adne wywiady w kierunku rodzinnej i osobniczej alergii i wykonano testy skórne z wyci¹gami najczêstszych alergenów, oznaczaj¹c nastêpnie dodatkowo swoiste IgE dla tych alergenów w przypadkach, w których testy skórne by³y dodatnie. W badaniach u yto wyci¹gów py³ku traw i roztoczy kurzu domowego, które uczulaj¹ praktycznie wszystkich alergików na ca³ym œwiecie i u yto dodatkowo wyci¹gi tytoniu papierosowego, maj¹c na uwadze silne zwi¹zki na³ogu palenia z wystêpowaniem choroby niedokrwiennej. Spektrum badañ testowych poszerzono o wybrane alergeny pokarmowo uczulaj¹ce, zgodnie z wynikami badañ prowadzonych ostatnio w naszej klinice u doros³ych atopików [12,13,16]. Wyniki powy szych badañ pozwoli³y ustaliæ minimaln¹ czêstoœæ atopii u badanych pacjentów. Swoiste IgE wykryto bowiem tylko w pojedynczych przypadkach, w iloœciach nie przekraczaj¹cych 2 klasy stê eñ. Alergiê na roztocza kurzu domowego wykryto zaledwie u 3,1% osób
Sinkiewicz W. Czy podwy szone stê enie ca³kowitego poziomu immunoglobuliny E...? 49 z chorob¹ wieñcow¹ i 2,56% badanych w grupie kontrolnej, podczas gdy w analogicznych badaniach Dropiñskiego obecnoœæ swoistych IgE skierowanych przeciw najczêstszym alergenom wziewnym stwierdzano odpowiednio u 1% i 11% pacjentów w grupie badanej i kontrolnej. Ocenia siê, e czêstoœæ wystêpowania atopii w ogólnej populacji waha siê wspó³czeœnie w granicach 15-25% [11,17]. Palacze tytoniu obci¹ eni skaz¹ atopow¹ i cierpi¹cy zpowodu choroby niedokrwiennej serca mog¹ potencjalnie wytwarzaæ swoiste IgE przeciwko alergenom tytoniu, którego silne antygenowe w³aœciwoœci wykazali Romañski i wsp. oraz Sinkiewicz w latach 8. [18,19,2]. Mo liwoœæ IgE-zale nej alergii na tytoñ mo na u badanych chorych praktycznie wykluczyæ, poniewa dodatnie odczyny skóry z wyci¹gami tytoniu wystêpowa³y tylko u 4,6% badanych pacjentów i jedynie u 1% spoœród nich wykryto swoiste dla tytoniu IgE. W grupie kontrolnej nie spostrzegano dodatnich odczynów skóry z alergenami tytoniu. Uczulenia IgE-zale nego na tytoñ nie znajdowano równie w badaniach innych autorów [21,22]. Mo na jednak powi¹zaæ podwy szone poziomy ca³kowitych IgE u badanych pacjentów z na³ogiem palenia tytoniu, gdy we wszystkich badanych grupach œrednie stê enie IgE by³o istotnie wy sze u palaczy (poza grup¹ chorych z zawa- ³em serca), w porównaniu z osobami niepal¹cymi (p<,5). Nasze obserwacje s¹ ca³kowicie zbie ne z wynikami Burrows a i wsp. [23], którzy równie obserwowali wy- sze stê enia IgE u palaczy, pomimo niskiej u nich czêstoœci dodatnich testów skórnych na pospolite alergeny wziewne. Inne doniesienia równie nie wskazuj¹, by spostrzegany wzrost IgE u palaczy by³ specyficznie zwi¹zany z alergenami tytoniu [22,23]. Jak wynika z naszych badañ, poziomy IgE w surowicy s¹ wy sze u osób aktualnie pal¹cych papierosy, ni u by³ych palaczy. Wyniki badañ w³asnych wskazuj¹, e poza grup¹ chorych z zawa³em, wy sze stê enia IgE wystêpowa³y ze znamiennoœci¹ statystyczn¹ u aktualnych palaczy w grupie dusznicy niestabilnej i tak e w grupie kontrolnej (p<,5). Mo na przeto przypuszczaæ, e zarówno u osób niepal¹cych, jak i pal¹cych w przesz³oœci, mo na siê spodziewaæ ni szych poziomów IgE, ni u osób pal¹cych aktualnie tytoñ. Nale y postawiæ pytanie, czy spostrzegany u badanych pacjentów wzrost stê enia IgE w surowicy by³ powodowany wy³¹cznie na³ogiem palenia tytoniu? Jak siê wydaje nie ma tu pe³nej równoleg³oœci, poniewa wiêksza liczba aktualnie pal¹cych w grupie zawa³u (n=5), w porównaniu z aktualnie niepal¹cymi (n=) oraz osobami, które pali³y w przesz³oœci (n=2), przy niewystêpowaniu ró nic pomiêdzy aktualnie pal¹cymi i niepal¹cymi papierosów w grupie zawa³u, mo e przemawiaæ za czêœciowo niezale nym od wp³ywu tytoniu stê eniem IgE u niektórych badanych. W badaniach Kovanena i wsp. [24], stê- enia IgE u chorych z zawa³em serca by³y równie wy- sze u pal¹cych, ni u niepal¹cych, a stê enie IgE, podobnie jak i u naszych badanych, by³o podwy szone u osób niepal¹cych z zawa³em serca. W obserwacji cytowanego autora, zwi¹zek IgE z zawa³em u tych osób by³ nawet silniejszy, ni u pacjentów pal¹cych, co potwierdza pogl¹d, e stê enia IgE i palenie, mog¹ byæ zwi¹zane z chorob¹ niedokrwienn¹ serca w sposób przynajmniej czêœciowo niezale ny. Obserwacje w³asne dotycz¹ce podwy szonego stê- enia IgE u palaczy, zarówno u osób bez choroby wieñcowej [23,25,26,27], jak i z zawa³em serca [24,28], potwierdzaj¹ równie inni autorzy. Criqui w grupie obserwowanych 621 osób w wieku 38-82 lat stwierdzi³, e palenie ze wszystkich g³ównych czynników ryzyka najsilniej korelowa³o u mê czyzn z poziomem IgE (p<,1), przewy - szaj¹c nawet si³ê zwi¹zku IgE z wywiadem alergicznym. U mê czyzn, zarówno czynnych jak i biernych palaczy, stwierdza³ stê enia IgE dwa razy wy sze, ni u kobiet [27]. Burrows i wsp. badaj¹c zwi¹zek palenia z atopi¹, stwierdzali istotnie wy sze wartoœci IgE w surowicy w ró nych grupach wiekowych doros³ych palaczy, w porównaniu z niepal¹cymi, zarówno u badanych z dodatnimi jak i ujemnymi testami skórnymi na pospolite alergeny, z tendencj¹ do wzrostu istotnoœci w wy szych grupach wiekowych. Stê enie IgE u osób pal¹cych, w odró nieniu od niepalaczy, nie wykazywa³o zmiennoœci sezonowej, a by³o nawet ni sze w okresie wiosennym (p<.5). Trend spadku IgE w surowicy palaczy zwi¹zany by³ z d³ugoœci¹ okresu od zaniechania palenia. Palenie tytoniu nie promowa³o uczulenia na pospolite alergeny sezonowe, jak np. py³ki traw [23]. Podobnie Warren i wsp. nie wi¹ ¹ na podstawie wyników testów skórnych, zwiêkszonego stê- enia IgE z pospolitymi aeroalergenami [29]. Wy sze stê enia IgE i ni sze stê enia IgG, IgA i IgM obserwowane u palaczy niektórzy t³umacz¹ nie tylko u³atwieniem penetracji obcych antygenów i mikroorganizmów przez uszkodzon¹ paleniem ³atwo przepuszczaln¹ œluzówkê dróg oddechowych, ale równie zaburzeniem funkcji makrofagów pêcherzykowych i upoœledzon¹ funkcj¹ regulacyjn¹ limfocytów T u palaczy [31,32,33]. Gulsvik i Fagerhol [] stwierdzali u by³ych palaczy wy sze stê enia IgE w porównaniu z niepal¹cymi, ale ni sze, ni u osób aktualnie pal¹cych, co jest równie zgodne z naszymi obserwacjami. Wed³ug Kjellmana [33], bierne palenie mo e równie zwiêkszaæ wzrost stê enia IgE, co obserwowa³ u dzieci nawet ju od najm³odszego wieku. W swoich badaniach stara³em siê równie oceniæ korelacjê stê enia IgE z iloœci¹ wypalanych papierosów w przeliczeniu na paczko/lata wypalonych papierosów, ale zwi¹zek ten nie wykaza³ znamiennoœci statystycznej. Natomiast w obserwacji Criqui i wsp. [28], stê enia IgE u osób z chorobami uk³adu sercowo-naczyniowego wykazywa³y pozytywn¹ korelacjê z iloœci¹ wypalonych papierosów dziennie. Bahna i wsp. [34] obserwowali ujemn¹ korelacjê pomiêdzy stê eniem IgE w surowicy, a iloœci¹ lat od porzucenia na³ogu. Nie stwierdzili równie, by
5 Alergia Astma Immunologia, 23, 8(1), 45-5 d³ugoœæ okresu palenia wp³ywa³a na poziom IgE. Reasumuj¹c, z naszych badañ nie wynika, by podwy szone stê enie immunoglobuliny E u chorych z chorob¹ niedokrwienn¹ serca mia³o pod³o e alergiczne. Wydaje siê równie, e podwy szone stê enie IgE i palenie, mog¹ byæ zwi¹zane z chorob¹ niedokrwienn¹ serca w sposób przynajmniej czêœciowo niezale ny. Podziêkowanie Dziêkujê pani dr n. biol. Magdalenie bikowskiej, kierownikowi Pracowni Immunologicznej Katedry i Kliniki Alergologii i Chorób Wewnêtrznych AM w Bydgoszczy, za wykonanie oznaczeñ immunoglobuliny E, a pielêgniarce dypl. Annie angowskiej za pomoc przy wykonywaniu testów œródskórnych. Piœmiennictwo 1. Szczeklik A, Œladek K, Szczerba A i wsp. Serum immunoglobulin E response to myocardial infarction. Circulation 1988; 77: 1245-1249. 2. Hannut R, Duchateau J, Mascart F i wsp. Value of serum immunoglobulin assays in early myocardial infarction. Pathol Biol Paris 1992; 4: 632-637. 3. Muscari A, Bozzoli C, Puddu GM i wsp. Increased serum IgA levels in subjects with previous myocardial infarction or other major ischaemic events. Cardiology 1993; 83: 383-389. 4. Sinkiewicz W, bikowska M, Romañski B i wsp. IgE serum concentration and activity of eosinophil measured by eosinophil cation protein serum concentration in patients with recent myocardial infarction and patients with angina pectoris. J Am Coll Cardiol Supl. C. 1998; 31: 5. 5. Sinkiewicz W. Immunoglobulina E w chorobie niedokrwiennej serca - sprawca czy œwiadek wydarzeñ? Alergia Astma Immunologia 1996; 1: 154-159. 6. Szczeklik A, Dropiñski J, Góra PF. Serum immunoglobulin E and sudden cardiac arrest during myocardial infarction. Coronary Artery Disease 1993; 4: 129-132. 7. Langer RD, Criqui MH, Feigelson HS i wsp. IgE predicts nonfatal myocardial infarction in men. J Clin Epidemiol 1996; 49: 23-29. 8. European Allergy White Paper. Allergic diseases as a public health problem in Europe. UCB institute of Allergy. Braine - Alleud 1997. 9. Romañski B. Choroby atopowe na prze³omie wieków epidemiologia, profilaktyka, leczenie. Alergia Astma Immunologia 1998; 3: 12-16. 1. Korkmaz ME, Oto A, Saraclar Y i wsp. Levels of IgE in the serum of patients with coronary heart disease. Int J Cardiol 1991; 312: 199-24. 11. Dropiñski J. Atopia a zawa³ serca. Praca na stopieñ doktora nauk medycznych. Collegium Medicum UJ. Kraków 1994. 12. Sympozjum. Alergia i nietolerancja pokarmowa. Stanowisko polskiej grupy ekspertów. 1997; 9-15. 13. Bartuzi Z. Rola czynnika alergicznego w etiopatogenezie przewlek³ych zapaleñ o³¹dka. Rozprawa habilitacyjna. Bydgoszcz 2. 14. Dziedziczko A. Wystêpowanie i rozpoznawania zawodowej astmy oskrzelowej spowodowanej ekspozycj¹ na diizocyjanian toluenu (TDI) w œrodowisku pracy. Rozprawa habilitacyjna. Bydgoszcz 1991. 15. Mygind N, Dahl. R, Pedersen S, Thestrup-Pedersen K. Alergologia. Wydanie polskie. Urban&Partner Wroc³aw 1998; 11-129. 16. Romañski B. Alergia IgE-zale na na pokarmy - patomechanizm, klinika, nowe perspektywy terapii. Pol Merk Lek 1998; 39: 379-383. 17. Brostoff J, Scadding G, Male D, Roitt IM. Clinical Immunology. Gower Medical Publ London 1991. 18. Romañski B, Kurek M, Sinkiewicz W i wsp. The immunologic response to tobacco antigens in smokers.iv. Effect of heparin, aspirin, promethazine, and prednisone. Allergol and Immunopathol 1981; 9: 411-416. 19. Romañski B, bikowska-gotz M, K¹kol J, Sinkiewicz W. The immunologic response to tobacco antigens in smokers. VI. Phagocytosis of tobacco antigens by peripheral blood polymorphonuclear leucocytes studied by immunofluorescence. Allergol and Immunopathol 1984; 12: 321-327. 2. Sinkiewicz W. OdpowiedŸ immunologiczna na antygeny tytoniu u na³ogowych palaczy papierosów oraz u osób inhaluj¹cych biernie dym tytoniowy. Bydg. Tow. Nauk Prace Wydz. Nauk Przyrodn. 1985; Seria A, N-27: 69-85. 21. Mc Dougall JC, Gleich GJ. Tobacco allergy Fact or fancy? J Allergy Clin Immunol 1976; 57: 237. 22. Lehrer SB, Wilson MR, Karr RM i wsp. IgE antibody response of smokers, nonsmokers, and smoke-sensitive persons to tobacco leaf and smoke antigens. Am Rev Resp Dis 198; 121: 168-17. 23. Burrows B, Halonen M, Lebowitz MD i wsp. The relationship of serum immunoglobulin E, allergy skin tests, and smoking to respiratory disorders. J Allergy Clin Immunol 1982; 7: 199-24. 24. Kovanen PT, Mäntäri M, Palosuo T i wsp. Prediction of myocardial infarction in dyslipidemic men by elevated levels of immunoglobulin classes A, E and G, but not M. Arch Intern Med 1998; 158: 1434-1339. 25. Gerard JW, Heiner DC, Mink J i wsp. Immunoglobulin levels in smokers and nonsmokers. Ann Allergy 198; 44: 261-262. 26. Bloom JW, Halonen M, Dunn AM i wsp. Pneumococcus- specific immunoglobulin E in cigarette smokers. Clin Allergy 1986; 16: 25-32. 27. Criqui MH, Seibles J, Hamburger RN i wsp. Epidemiology of immunoglobulin E levels in a defined population. Ann Allergy 199; 64: 8-313. 28. Criqui MH, Lee ER, Hamburger RN i wsp. IgE and cardiovascular disease. Am J Med 1987; 82: 964-968. 29. Warren CP, Holford-Strevens V, Wong C i wsp. The relationship between smoking and total immunoglobulin levels. J Allergy Clin Immunol 1982; 68: 37-375.. Gulsvik A, Fagerhol MK. Smoking and immunoglobulin levels. Lancet 1976; 24: 29. 31. Andersen P, Pedersen OF, Bach B i wsp. Serum antibodies and immunoglobulins in smokers and nonsmokers. Clin Exp Immunol 1982; 47: 467-473. 32. Holt PG. Immune and inflammatory function in cigarette smokers. Thorax 1987; 42: 241-249. 33. Kjellman NIM. Effects of parental smoking on IgE levels in children (letter). Lancet 1981; 1: 993-994. 34. Bahna SL, Heiner DC, Myhre BA. Immunoglobulin E pattern in cigarette smokers. Allergy 1983; 38: 57-64.