INFORMATOR dla DIABETYKA

wiosna 2011 INFORMATOR dla DIABETYKA czyli co o cukrzycy trzeba wiedzieć gdy, chorujesz Ty lub ktoś z Twoich najbliższych nr32 Czy wiesz, że nie jesteś sam? dr Ewelina Pietrzykowska www.centrumdiabetyka.pl

Spis treści: Czy wiesz, że nie jesteś sam?...2 Tworzenie grup wsparcia...4 Internetowe grupy wsparcia...6 Inne inicjatywy stwarzające możliwości udzielania wzajemnego wsparcia...10 Tabele indeksów glikemicznych...12 Lista Aptek Przyjaznych Diabetykom...14 Redakcja i wydawca: PHOENIX Pharma Polska Sp. z o o. Dział Marketingu e-mail: idd@pharma.com.pl www.centrumdiabetyka.pl 1

Czy wiesz, że nie jesteś sam? W dzisiejszym świecie niełatwo jest zaakceptować jakąkolwiek chorobę. Z jednej strony dążymy do idealnego życia, chcemy żyć w zdrowiu, gonimy za wieczną młodością i za wszelką cenę pragniemy wydłużyć życie, a z drugiej strony musimy zmagać się z coraz większą ilością poważnych chorób cywilizacyjnych, wobec których jesteśmy bezradni. Szczególnie trudno jest radzić sobie z emocjonalnym obciążeniem choroby przewlekłej, a taką jest między innymi cukrzyca. Każda poważna choroba burzy porządek w życiu. Nagle wydarza się coś, czego się nie spodziewamy. Dotychczasowe życie, pomimo trudności, miało swój rytm i sens. Rozpoznanie cukrzycy niewątpliwie je zmienia. Wymaga bowiem zmiany przyzwyczajeń żywieniowych, nauki nowych czynności i wprowadzenia dodatkowych obowiązków, jak podawanie insuliny czy samokontrola glikemii. Poza tym trudno jest myśleć o swoim życiu w perspektywie cho- 2

roby, która może trwać bardzo długo i prowadzić do różnych konsekwencji. Nic dziwnego, że wywołuje to różne, czasem bardzo silne emocje - obezwładniający lęk, który skłania do myślenia o przyszłości, złość (dlaczego to właśnie ja?), smutek związany z koniecznością zmiany dotychczasowego życia. Pojawiają się trudności w pogodzeniu się z tym, co się dzieje. Jak żyć normalnie, kiedy codziennie trzeba myśleć o cukrzycy? Jak zaakceptować siebie w tej sytuacji? Jak nauczyć się mówić o swojej chorobie? Jak połączyć samokontrolę cukrzycy z codziennym życiem i planami na przyszłość? Wszystko to powoduje olbrzymi stres. Z drugiej zaś strony pojawia się naturalna potrzeba redukcji napięcia - każdy uruchamia właściwe sobie zachowania adaptacyjne. Jedni szukają wsparcia emocjonalnego ze strony rodziny, przyjaciół, znajomych, psychologa, a inni uciekają w samotność. Jak pokazuje wiele badań, osoby, które cieszą się większym wsparciem społecznym, cechują się lepszym zdrowiem i czują się lepiej żyjąc z cukrzycą. Wsparcie ze strony otoczenia niewątpliwie wpływa na poprawę nastroju. Ale w jaki sposób może oddziaływać na zdrowie? Najbardziej rozpowszechniony pogląd głosi, że wsparcie społeczne służy hamowaniu efektów stresu. Zgodnie z tym poglądem, umożliwia ono przezwyciężenie trud- 3

ności oraz osłabia szkodliwy wpływ stresu na zdrowie. Dzięki wsparciu, osoby z cukrzycą mają lepszy dostęp do informacji dotyczących zdrowia, porad oraz usług korzystnych dla zapobiegania powikłaniom. Problem polega jednak na tym, że wiele osób z cukrzycą ma poczucie, że sami zmagają się ze swoją chorobą. W swojej pracy spotkałam mnóstwo pacjentów, którzy czują się osamotnieni, nie mają nikogo z kim mogliby porozmawiać o uczuciach dotyczących choroby, czy konkretnych sposobach radzenia sobie w trudnych sytuacjach. Jedni nie czują wsparcia, bo nie mają rodziny lub przyjaciół, którzy stanowiliby część ich codziennego życia. Inni z kolei odczuwają brak emocjonalnego wsparcia w radzeniu sobie z chorobą, nawet jeśli mają rodzinę lub mnóstwo znajomych. Czują się bowiem niedoceniani i mają poczucie, że ich bliscy tak naprawdę nie rozumieją, jak trudne jest życie z cukrzycą. Tworzenie grup wsparcia Aby przezwyciężyć doznawane poczucie izolacji, tysiące ludzi na całym świecie zwraca się do grup wzajemnej pomocy - grup wsparcia. Zastanawiają się Gdzie znajdę podobnych ludzi, takich jak ja? Pomiędzy ludźmi dzielącymi te same trudności istnieją bowiem szczególne więzi. Słowa wypowiadane przez innych: Ja dokładnie wiem jak się czujesz!, przynoszą poczucie ulgi. Pojawia się świadomość tego, że inna osoba prawdziwie rozumie nasze uczucia, 4

bo sama przeszła to samo, że nie jest się jedynym na świecie z tym problemem. Własne cierpienie przestaje być ciężarem niesionym samotnie. Uczestnicy spotykają się po to, by dzielić się doświadczeniem i zwalczać bezradność wobec problemu. Często wymieniają się użytecznymi informacjami (np. dotyczącymi leczenia, kontaktów z lekarzami, korzystania z nowych technologii) oraz wspólnymi siłami szukają nowych rozwiązań. W atmosferze akceptacji mówią o swoich smutkach, obawach, frustracjach, ale także o radościach i sukcesach. Nawzajem wzbudzają w sobie siłę, nadzieję i podnoszą poczucie własnej wartości. Takie wsparcie może mieć charakter jednorazowy lub przerodzić się w stały kontakt pomiędzy członkami grupy. Pomoc potrzebna jest szczególnie w sytuacji rozpoznania choroby, ale też w dowolnym innym momencie życia, np. podczas zmiany metody leczenia, lub w tak trudnej chwili, jaką jest dla wielu wystąpienie pierwszych powikłań cukrzycy. Dlatego możliwość spotkania się w grupie ludzi, którzy mają podobny problem, spełnia też rolę wzajemnego, pozytywnego motywowania siebie nawzajem. Bycie z innymi, podobnymi do nas samych, którzy pomyślnie idą przez życie pomimo pewnych przeszkód, może być najlepszą zachętą ze wszystkich. Ponadto otwartość w kontekście choroby pomaga poczuć się lepiej ze swoją cukrzycą. Podczas takich spotkań człowiek nabywa umiejętności mó- 5

wienia o chorobie w ogóle - wśród przyjaciół i znajomych ze szkoły lub pracy. A dzielenie się tą informacją z innymi zmniejsza poczucie samotności i ułatwia dbanie o chorobę (np. można swobodniej i częściej mierzyć stężenie cukru we krwi, chętniej nosić bransoletkę identyfikacyjną, itp.) Czasem uczestniczenie w grupie wsparcia może budzić pewne obawy. Niektórzy martwią się, że słuchanie tego, co inni mówią o swoich trudnościach czy porażkach, będzie dla nich przykrym doświadczeniem i tylko pogorszy ich stan. Jeszcze inni boją się, że członkowie grupy będą narzucać im swoje poglądy, odrzucą ich lub poddadzą krytyce. Czasem pojawia się też lęk przed tym, że inni będą oczekiwać opowiadania o sobie, gdy nie jest się jeszcze na to gotowym. Takie obawy są zrozumiałe, najczęściej jednak po pierwszym spotkaniu szybko znikają. Należy też pamiętać, że chociaż w ramach grup wsparcia porównuje się doświadczenia różnych osób, nie można ich jednak traktować jako źródła informacji medycznej, tylko jako świadectwo pewnych przeżyć. O sposobie leczenia zawsze musi decydować lekarz w ramach indywidualnych konsultacji. Internetowe grupy wsparcia Działanie grup samopomocowych w rzeczywistym świecie zainspirowało również tworzenie ich w internecie. W ostatnich latach powstało wiele serwisów społecznościowych dla osób z cu- 6

krzycą. Są to platformy wymiany myśli, doświadczeń oraz nawiązywania znajomości. Odwiedzający stronę spotykają inne osoby z cukrzycą, rozmawiają, szukają odpowiedzi na nurtujące ich problemy. Społeczności internetowe, będąc niewątpliwie rodzajem grup wsparcia, nie tylko pomagają w znalezieniu odpowiednich informacji, ale też udzielają wsparcia w chwilach przygnębienia i zniechęcenia. Internetowe grupy wzajemnej pomocy - choć różni je forma - mają bowiem takie same cele, jak te organizowane w świecie rzeczywistym. Niewątpliwą zaletą jest to, że przestrzeń fizyczna, odległość, czas, nie stanowią przeszkody w kontakcie. Jest to więc alternatywa dla osób, które mają problemy lokomocyjne, uniemożliwiające im uczestniczenie w spotkaniach na żywo, lub gdy problemy techniczno-organizacyjne sprawiają, że grupa nie ma swojego stałego miejsca spotkań. Wsparcie w internecie jest dostępne 24 godziny na dobę, każdego dnia i nocy, można z niego skorzystać siedząc wygodnie w swoim domu lub w internetowej kafejce. W internecie ponadto o wiele łatwiej niż w realnym świecie rodzi się poczucie wspólnoty. Komunikacja online zrównuje ludzi - nie ma znaczenia status społeczny, wiek, ubranie, waga, czy wygląd. Każdy jest postrzegany przez pryzmat swoich słów, poglądów i emocji, jeśli decyduje się je ujawnić. Internet, zapewniając względnie dużą anonimowość, pozwala zwykle na większą szczerość niż w osobistych kontaktach. Pisanie ponadto ułatwia formułowanie myśli, uczy nazywania swojego problemu i towarzyszących mu emocji, pozwala uporządkować swoją wypowiedź, tak by być zrozumiałym. Dużą 7

8 zaletą grup internetowych jest możliwość archiwizowania dyskusji. W każdym momencie można wrócić do tematu, ponownie coś przemyśleć lub przeglądać zapisy dawniejszych wątków, co jest atrakcyjne zwłaszcza dla nowicjuszy. Warto jednak wspomnieć, że w internecie w praktycznie nieograniczony i anonimowy sposób można przedstawiać dziwne teorie lub przekazywać fałszywe informacje. Dlatego trzeba być sceptycznym w stosunku do uzyskiwanych informacji i koniecznie je zweryfikować, przed wprowadzeniem we własne życie, lub tym bardziej leczenie. Należy pamiętać, że wymiana informacji przez internet, jakkolwiek pomocna, nie zastąpi opieki medycznej. Spotkania w Sieci są często ważne dla zaangażowanych w nie osób. Ludzie znajdują dzięki nim przyjaciół, wymieniają numery telefonów i martwią się jeśli zbyt długo nie mieli o kimś wieści. Dobrze jest jednak, gdy poznanie się w przestrzeni internetowej prowadzi również do spotkania się twarzą w twarz. Wirtualna przestrzeń nie zastąpi bowiem tak ważnych elementów wsparcia, jakimi są: komunikacja ciała, patrzenie komuś w oczy, prawdziwy uśmiech, uściśnięcie dłoni, czy przytulenie. W internecie zazwyczaj nie można usłyszeć drżenia w czyimś głosie, ujrzeć łez w oczach i spontanicznie, naturalnie na to zareagować, okazując swoje prawdziwe emocje. Ponadto zbyt częste korzystanie z sieci u niektórych osób stanowi tak naprawdę ucieczkę przed codziennymi

problemami, prowadzi do coraz większej izolacji i pogłębia samotność. Internet, choć może służyć zwiększaniu możliwości komunikowania się z ludźmi, tak naprawdę nigdy nie zastąpi bezpośrednich kontaktów z przyjaciółmi, czy bliskich więzi w rodzinie. A to właśnie one przede wszystkim wzmacniają poczucie własnej wartości, dodają siły i odwagi do walki z przeciwnościami. Bez względu na niektóre ujemne aspekty funkcjonowania grup wsparcia, zarówno rzeczywistych, jak i internetowych, mają one niewątpliwie wiele zalet. Każde spotkanie z drugim człowiekiem, do którego zbliża podobna sytuacja życiowa, przeżywane uczucia i trudności, może dać szansę na uwolnienie się od nagromadzonych napięć i nieprzyjemnych emocji oraz pomóc w odnalezieniu przysłowiowego światełka w tunelu. Niestety popularność grup wsparcia w Polsce wciąż jest niewielka. Istotną rolę w propagowaniu tej formy pomocy odgrywają działające w większych miastach koła pomocy dzieciom z cukrzycą. Od wielu lat starają się one wspierać i uczyć młodych pacjentów i ich rodziny, jak żyć z tą chorobą, by wywołała ona jak najmniej problemów. Podobną rolę odgrywają też stowarzyszenia diabetyków, które za swoje cele między innymi obierają organizowanie okazji do spotkań, wspólnych aktywności i wymiany doświadczeń między osobami z cukrzycą. Ich ilość (szczególnie takich, które zrzeszają osoby z typem 1 cukrzycy), wciąż jest jednak niewystarczająca. Dlatego, dla wielu osób jedyną okazją do kontaktu z chorymi na cukrzycę, jest pobyt w szpitalu. Sami pacjenci często podkreślają, 9

że najwięcej korzyści podczas hospitalizacji, odnieśli z wielogodzinnych rozmów z innymi chorymi i ze wspólnego spędzania czasu podczas gry w karty, czy oglądania filmów. Wskazuje to jednocześnie na ogromną potrzebę kontaktu, rozmowy i udzielania sobie wzajemnej pomocy. 10 Inne inicjatywy stwarzające możliwości udzielania wzajemnego wsparcia Na szczęście pojawiają się inicjatywy, które stwarzają możliwości wspierania się nawzajem osób z cukrzycą, również w rzeczywistości pozaszpitalnej. Jedną z nich jest Akademia Edukacyjna, powołana do życia trzy lata temu przez firmę Medtronic Poland. W spotkaniach Akademii Edukacyjnej mogą brać udział wszyscy, którzy chcą zdobyć więcej informacji na temat samej cukrzycy, leczenia pompą insulinową oraz sposobów radzenia sobie z chorobą. Dotychczasowe edycje AE pokazały, że jej uczestnicy stanowią dla siebie doskonałą grupę wsparcia. Dla wielu osób, nawet tych, którzy mają wspierające rodziny, było to pierwsze miejsce, gdzie można szczerze i otwarcie porozmawiać o cukrzycy, gdzie ma się poczucie, że jest się rozumianym. Spotkania AE są bowiem okazją do rozmowy

z innymi, którzy są w podobnej sytuacji. Uczestnicząc w zajęciach można zdać sobie sprawę, że nie jest się samemu w swojej chorobie, że inni dzielą podobne zmartwienia, obawy, troski i problemy. Podczas spotkań AE można nawiązać nowe znajomości, otrzymać kilka rad dotyczących zarządzania cukrzycą lub plotkować na temat nowego lekarza. Warto pamiętać, że poczucie więzi z innymi, świadomość, że ktoś inny rozumie, co życie z cukrzycą tak naprawdę oznacza i że kogoś to po prostu obchodzi, może spowodować ogromną i kluczową zmianę w życiu. A z drugiej strony, samo zaangażowanie się w grupę wsparcia, zakładanie stowarzyszeń i szeroko pojęta pomoc innym pomagają również nam samym. Dzielenie się własnym doświadczeniem, solidną wiedzą o cukrzycy, wypracowanymi przez lata sposobami radzenia sobie z problemami, potrafi bowiem przynieść olbrzymią satysfakcję. Dzięki temu wzrasta też nasze poczucie własnej wartości i sami mamy więcej siły do dalszych zmagań. Ewelina Pietrzykowska - doktor psychologii Katedra i Klinika Chorób Wewnętrznych i Diabetologii Uniwersytetu Medyczny w Poznaniu 11

Tabele indeksów glikemicznych Indeks glikemiczny (IG) to średni procentowy wzrost stężenia glukozy (cukru) we krwi po spożyciu pokarmu zawierającego 50g węglowodanów. Im indeks glikemiczny produktu jest wyższy, tym obserwuje się podwyższenie stężenie cukru we krwi przez dłuższy czas. Produkty o wysokim indeksie glikemicznym powodują również wzrost poziomu insuliny we krwi. Spożywanie produktów o niskim IG pomaga utrzymać poziom cukru we krwi na stałym poziomie, co ułatwia kontrolowanie jego stężenia osobom chorym na cukrzycę. Indeks glikemiczny dotyczy tylko węglowodanów, ponieważ białka i tłuszcze nie powodują wysokiego wzrostu poziomu cukrzycy (wzrost poziomu glukozy po spożyciu tych produktów jest znacznie niższy). Ciekawostka: Nieprzetworzone produkty żywnościowe mają niższy indeks glikemiczny niż produkty przetworzone (gotowane, smażone, suszone itp.) Produkty spożywcze można podzielić na trzy grupy: Produkty o niskim IG 55 Produkty o średnim IG 56 69 Produkty o wysokim IG 70 Produkty o niskim IG 55 Produkt Indeks glikemiczny Bazylia * 0 Majonez tradycyjny * 0 Oregano * 0 Owoce morza * 0 Wanilia * 0 Wino wytrawne * 0 Ocet 5 Skorupiaki 5 Awokado 10 Cebula 15 Czosnek 15 Imbir 15 Kalafior 15 Kapusta świeża 15 Koper 15 Korniszony bez cukru 15 Czereśnie 22 Ziarno jęczmienia 25 Wiśnie 25 Jabłko suszone 29 Mleko zsiadłe 32 Soczewica surowa 32 Nutella 33 Sok pomidorowy bez cukru 38 Daktyle świeże 42 Gruszka 42 Herbatniki Bebe z czekoladą 46 Tortilla kukurydziana 46 Ciasteczka Petitki Go! Owoce + müseli 47 Herbatniki Bebe kokosowe 48 Knedle ziemniaczane 52 Chleb żytni na zakwasie 55 12

Produkty o średnim IG 56 69 Produkt Indeks glikemiczny Ryż długoziarnisty gotowany 56 Chlebek pitta 57 Ziemniaki młode 57 Lasagne (makaron z pszenicy durum) 60 Kasza manna 58 Ananas świeży 59 Banan 59 Ciasto francuskie 59 Ryż Basmati (brązowy) gotowany 60 Groszek zielony konserwowy 61 Lody z pełnego mleka 61 Chrupki kukurydziane 63 Coca Cola 63 Mleko zagęszczone słodzone 61 Baton Mars 65 Syrop klonowy 65 Kus kus (kasza) gotowany 65 Makaron 65 Melon 65 Cukier rafinowany 68 Fanta 68 Ziarno kukurydzy 69 Produkty o wysokim IG 70 Produkt Indeks glikemiczny Isostar 70 Brązowy cukier 70 Proso gotowane 71 Bajgiel 72 Prażona kukurydza 72 Rzepa 72 Babka z polewą truskawkową 73 Cheerios płatki śniadaniowe 74 Pączek 76 Wafle waniliowe 77 Ziemniaki młode gotowane w koszulkach 78 Żelki 80 Precelki 83 Chocapic płatki śniadaniowe 84 Naleśniki 85 Miód 87 Biały chleb turecki 87 Ryż preparowany 87 Bułeczki drożdżowe 92 Frytki 95 Przygotowała: Specjalista ds. żywienia, mgr inż. Paulina Rogala, absolwentka Technologii żywności i żywienia człowieka SGGW * Gwiazdką zostały oznaczone produkty, których indeks glikemiczny w postaci nie przetworzonej (surowej) wynosi zero, ponieważ np. majonez nie dostarcza organizmowi węglowodanów. Podobnie jest z owocami morza i przyprawami. 13

Lista Aptek Przyjaznych Diabetykom Aleksandrów Łódzki Warszawska 8 Apteka "Alba" Alwernia Mickiewicza 15A Apteka "Galen" Andrychów Targanice ul.beskidzka 42 Apteka Prywatna "Melisa" Barwice Bolesława Chrobrego 14 Natura Bedlno Załusin 7 Punkt Apteczny Belsk Duży Szkolna 4 Apteka Będzin 11 Listopada 10 Apteka "W Kauflandzie" Biała Kościelna 1 Punkt Apteczny "Biała Stokrotka" Biała Podlaska Al. Jana Pawła II 163 Dr. Max Biała Podlaska Pl. Wolności 26 Apteka "Centuria' Biała Podlaska Terebelska 57-65 Apteka "Medica" Biała Rawska Danków 3 Punkt Apteczny "Beata" Białopole Chełmska 9 Apteka Białystok Bohat. M.Cassino 5 Apteka "Remedium" Białystok Przejazd 2A/4 Apteka Rodzinna Białystok Storczykowa 5 Apteka "Na Zielonych Wzgórzach" Bielsko-Biała Warszawska 180 Apteka "Galen" Bielsko-Biała Barlickiego 2/1 Apteka Prywatna Biskupiec Armii Krajowej 3 Eko Błonie Traugutta 1B Apteka Bobowa Bobowa 146 Apteka Prywatna Bojano Wybickiego 18 Bojano Bolesławiec Dolne Młyny 21 U Nelli Bolimów Łowicka 10 A Apteka "Słoneczna" Braniewo Kosciuszki 63 Lekpol Brwinów Powstańców Warszawy 8 Apteka Brzesko Brzezowiecka 16 Apteka Brzozów Brzozów Stary 49 Punkt Apteczny "Słoneczko" Buk Kościuszki 45 Centrum Bukowno Wojska Polskiego 5 Apteka "Witaminka" Bydgoszcz 3 Maja 16 Veris Bydgoszcz Pelplińska 41 Veris Bydgoszcz Wojska Polskiego 16 Dr. Max Bydgoszcz K.K.Baczyńskiego 17 Sangera Bytom Chrzanowskiego 5 Apteka Bytom Wyczółkowskiego 30A Apteka "Bytom" Chełm Al. Marsz. J. Piłsudskiego 32 Apteka "Stansenpol" Chęciny Plac 2-go Czerwca 23 Apteka "Trzy Wieże" Chodzież Małachowskiego 2 Veris Chojna Kościuszki 5 Aspirynka Chojna Piastów 8 Rodzinna Chojnice Brzozowa 5 Pod Świerkami Chorzów 3 Maja 185 Apteka "W Kauflandzie" Chynów Chynów 42 A Apteka Cieszyn Frysztacka 20 Apteka Cieszyn Liburnia 22 Apteka "Galen" Ciężkowice Św. Floriana 9 Apteka "Millenium" Czarnków Pl. Wolności 9 Pod Orłem Częstochowa Drogowców 6 Apteka "Galen" Częstochowa Prusa 4 Apteka 7 Daszewice Poznańska 5A Przy Krzyżu Dąbrowa Górnicza Gustawa Morcinka 2 Apteka "W Kauflandzie" Dąbrowa Tarnowska Szpitalna 1 Apteka Dębica Nagawczyna 245F Apteka "Galen" Drawsko Pomorskie Obr. Westerplatte 1A Drawska II Drezdenko Piłsudskiego 38A Asklepios Duszniki Wlkp. Świerczewskiego 11 Punkt Apteczny "Centrum Zdrowia" Elbląg Lotnicza 2 Verbena Gdańsk Cieszyńskiego 38-27 Orlik Gdańsk Dębinki 7 Uniwersytecka 14

Lista Aptek Przyjaznych Diabetykom Gdańsk Grunwaldzka 141 Superpharm Gdańsk Jaśkowa Dolina 105 Bratek Gdańsk Pańska 6 Aptecus II Gdańsk Partyzantów 44 Zielona Gdańsk Piastowska 90E Piastowska Gdańsk Pilotów 3a Na Zaspie Gdańsk Podwale Grodzkie 1 Aptecus IV Gdańsk Składowskiej-Curie 3/1 Przy Akademii Gdańsk Złota Karczma 26 Superpharm Gdynia Władysława IV 50 Władysława IV Gdynia Abrahama 1/3 Aptecus VI Gdynia Bosmańska 44/1 Datura Gdynia Chylońska 191 Pod Lwem Gdynia Morska 169 Vertigo Gdynia Morska 82 Dr. Max Gdynia Powstania Styczniowego 10 Aptecus Gdynia Swietojańska 37 Quercus Giewartów Parkowa 4 Punkt Apteczny Głogów Kościuszki 16A Nova Głogów Jedności Robotniczej 2 Veris Głogów Stawna 4 A Vita Głuchów Aleja Klonowa 16 Apteka "Maria" Gniew Kopernika 8A Kociewska Gniew Piłsudskiego 17 im. Klaudiusza Galena Gniew Witosa 10 Medical Gniezno Os. Jagiellońskie 45 Jagiellońska Gniezno Roosevelta 69 Piastowska Gniezno Warszawska 30 Staromiejska Gniezno Bednarski Rynek 2/3 Św. Wawrzyńca Gniezno Łokietka 25 K Kosmy i Damiana Golina Strażacka 7 Floriańska Gorlice Jagiełły 8 Apteka Prywatna Gostynin Wojska Polskiego 22 Dr. Max Góra Pl. Chrobrego 21 Lawendowa Góra Kalwaria Dominikańska 2/4 Apteka Prywatna Grodzisk Wlkp. Powstańców Chocieszyńskich 15 Pascal Gromnik Krynicka 12 Punkt Apteczny Grójec Armii Krajowej 7 Apteka Koncesyjna nr 1 Grójec Jana Pawła II 26 Apteka Halinów Szkolna 18 Aprteka "Remedium" Hrubieszów Piłsudskiego 46 Apteka Prywatna Inowrocław Niepodległości 36 Dr. Max Inowrocław Emilii Plater 10 Veris Inowrocław Świętokrzyska 38 Veris Janikowo Dworcowa 9 Veris Jaraczewo Kolejowa 18 Zdrowie Jarocin Wojska Polskiego 44 Centrum Jarocin Wrocławska 9 Witaminka Jaworzno I. Paderewskiego 43 Apteka Rodzinna Jelenia Góra Al. Jana Pawła 24 Dr. Max Jelenia Góra Jana Pawła II 17 Apteka Pharm Express (w Tesco) Jerzmanowice Jerzmanowice 188a Apteka Prywatna Józefów Gen. W Sikorskiego 7 B Apteka Józefów Graniczna 21 B Apteka Józefów M. Skłodowskiej-Curie 14 Apteka Kalisz Śródmiejska 32 Śródmiejska Kampinos Chopina 9 A Apteka "Marta" Karczew Rynek Zygmunta Starego 9 Apteka Kartuzy 3- Go Maja 13 Dr. Majkowskiego Kartuzy Kościuszki 17 im. T. Kościuszki 15

Lista Aptek Przyjaznych Diabetykom Kartuzy Oś. Wybickiego 3 A Św. Huberta Końskie 16 Stycznia 1B Apteka "Quarta Decima" Katowice Stawowa 8 Pharmavit Katowice Al. Korfantego 2 Apteka Centrum Katowice Piotra Skargi 5 Apteka Centrum 2 Katowice Ligocka 3a Apteka Villa Medica Katowice Wincentego Pola 9 Apteka Europharm Katowice Rolna 30 Apteka Familijna Katowice Samsonowicza 17 Apteka Kazimierz Biskupi Golińska 1 Punkt Apteczny Kaźmierz Świerczewskiego 5A Panaceum Kętrzyn Sikorskiego 7 Apteka Kielce Źródłowa 20 Apteka Kielce Karczowkowska 20 Apteka Kiełpino Długa 36 D Św. Pawła Kiszkowo Dworcowa 20 Św. Jana Chrzciciela Kłaj Kłaj 651 "Twoja Apteka" Kobyłka Ks. Antoniego Zagańczyka 3A Apteka Koło Blizna 26 Veris Koło Sienkiewicza 17 Veris Koło Stary Rynek 13 Staromiejska Kołobrzeg Koszalińska 36 Corda Kołobrzeg Plac Ratuszowy 5a/2 Ratuszowa Konin Powstańców Wlkp 7 Pini Plus Konin Spółdzielców 6 Dr. Max Konin Sosnowa 9 Veris Konin Kazimierza Wielkiego 1 A Pini Plus Konstancin Wojewódzka 16 Apteka "Skolimowska" Konstancin - Jeziorna Warszawska 44 B Apteka Konstantynów Łódzki 19 Stycznia 2 Apteka "Astrum" Konstantynów Łódzki Spółdzielcza 1 Dr. Max Końskie Gimnazjalna 41 Apteka "Pod Słoniem" Końskie Południowa 1 Apteka Koszalin Jana Pawła II 20 APTEKA1 Kowale Plac Afrodyty 3 Punkt Apteczny Kowalewo Pom. 700 Lecia 18/19 Mieszczańska Koziegłowy Os. Leśne 16 Leśna Koziegłowy Os. Leśne 16B Z Sercem Kraków Radomska 36 Apteka Kraków Cybulskiego 2 Apteka "Danfarm" Kraków Kobierzyńska 100 Apteka Kraków Na Skarpie 27 Apteka Prywatna Kraków Na Stoku 1 Apteka "Na Stoku" Kraków Podgórska 34 Apteka "Super-Pharm" Kraków Kapelanka 56 Apteka "Galen" Kraków Sieroszewskiego 66 Apteka "Galen" Kraków Starowiślna 28 Apteka "Galen" Kraków Kaz.Wielkiego 42 Apteka im.k.wielkiego Kraków Na Błonie 1 Apteka Krzywiń Rynek 9 Krzywińska Krzyż Wlkp. Plac Zwycięstwa 1 Veris Kutno Wyszyńskiego 5 Dr. Max Lądek Pyzderska 17 Św. Mikołaja Legionowo J. Piłsudskiego 20 Apteka Legionowo Norwida 1 Apreka "Centrum" Legionowo Piłsudskiego 13 Dr. Max Legnica Al. Rzeczypospolitej 116 Medyczne ABC Legnica Chojnowska 81 Medyczne ABC Legnica Najświętszej Marii Panny 12 Apteka Ogólnodostepna Leszno Al. Konstytucji 3 maja 9 Dr. Max 16

Lista Aptek Przyjaznych Diabetykom Leszno Leszczyńskich 43 Leszczyńska Leszno Słowiańska 41-39 Medica Leszno Błońska 1a Apteka Lidzbark Warmiński Pl. Wolności 6 Centrum Lubin Mieszka I 14/16 Graviola Lubin Jana Pawła II 28 Konwalia Lubin Zwierzynieckiego 2 Dr. Max Lubin Leśna 8 Leśna Lubin Armii Krajowej 35 Osiedlowa Lublin Górska 5 Apteka Lublin Lubartowska 77 Dr. Max Lublin Orkana 4 Apteka "Galen" Lublin Wileńska 21 Apteka Luboń Żabikowska 16 Złoty Lek Luboń Wschodnia 25 W Przychodni Luboń Poniatowskiego 24 Apteka dla Ciebie Lusowo Poznańska 6 Lusowska Łomianki Warszawska 109 MFB Apteka Łomża Marszałka Piłsudskiego 33 Dr. Max Łowicz Warszawska 4 Apteka "Łowicka" Łódź Bazarowa 9 Apteka "Bazarowa" Łódź Długosza 26 Apteka "Adonis" Łódź Kolumny 36 Apteka "Ad Astra" Łódź Plac Wolności 6 Dr. Max Łódź Pomorska 91 Apteka "Pod Niedźwiadkiem" Łódź Rzgowska 198 Apteka "Echinacea" Łódź Tatrzańska 63/65 Apteka "Pro-Medica" Łódź Wandurskiego 4 Apteka Maków Mazowiecki Moniuszki 46 Dr. Max Malbork Kościuszki 16 Dr. Max Malbork Rodła 6 Aptecus V Mała Wieś Kochanowskiego 9A Apteka "Słoneczna" Miechów Szpitalna 3 Apteka Miejska Górka Plac Korczka 4 Górecka Mielec Zygmuntowska 4 Apteka "Galen" Międzychód Piłsudskiego 49 Tilia Międzyrzec Podlaski Żelazna 1 C Apteka "Fidelis" Międzyrzecz Os.Centrum 3 Aspirynka Milanówek Grudowska 3 Apteka Milanówek Piasta 30 Apteka Miłobądź Pamięci Narodowej 10 Medical Miłosław Pl. Wiosny Ludów 22 Św. Jakuba Mińsk Mazowiecki 11 Listopada 5 Apteka "Herba" Mińsk Mazowiecki Piłsudskiego 35 B Apteka "Dr. Max" Mińsk Mazowiecki Warszawska 206 Apteka Moszczenica Moszczenica Apteka Nakło Bydgoska 22 Veris Namysłów Sikorskiego 12 Dr. Max Niedźwiedź DH "Orkan" Apteka Prywatna Niepołomice Stefana Batorego 5 Apteka "Niebieska" Niepołomice Rynek 15 Apteka "Nova" Niepruszewo Starowiejska 16 Punkt Apteczny Nowa Wieś Wielka Al. Pokoju 5 a Veris Nowe Rybie Nowe Rybie 26 Punkt Apteczny "Mniszek" Nowogrodziec Lipowa 5 Rumiankowa Nowy Dwór Gd. Sikorskiego Nowa Oborniki Wlkp. 25 stycznia 22 Leśna Oborniki Wlkp. Piłsudskiego 41 Veris Olkusz Aleja 1000-lecia 2B Apteka "Melisa" Olkusz Kazimierza Wielkiego 62A Apteka "10" 17

Lista Aptek Przyjaznych Diabetykom Olsztyn Barczewskiego 14 Na Podgraodziu Pobiedziska Królowej Jadwigi 4 Veris Olsztyn Jagiellońska 10 Katharsis Opalenica Reymonta 14 Centrum Zdrowia Ostrów Mazowiecka Jagiellońska 7 Apteka Ostrów Mazowiecka Mieczkowskieo 23/1.1 Dr. Max Ostrówek Kolejowa 42 Apteka "Ostrówek" Otwock-Świder Grunwaldzka 13 Apteka "Rodzinna" Ozorków Starzyńskiego 8 Apteka "Stokrotka" Ożarów Mazowiecka Floriana 2 lok. Nr U7 Apteka "Ożarowska" Pakość Św. Jana 19 Veris Panki 1-go Maja 10 Apteka Prywatna Parkowo Parkowo 99 Punkt Apteczny Pelplin Mestwina 1 Pod Orłem Piaseczno Fabryczna 32 Apteka "Pod Różą" Piaseczno Kauna 31 Apteka "Viola" Piaseczno Nefrytowa 16 Apteka "Nefrytowa" Piastów Al. 1000 lecia 2A Apteka Piastów Harcerska 16 Apteka Piekary Śląskie Bytomska 41 Apteka "W Kauflandzie" Piła Al. Powstańców Wlkp. 102 Dr. Max Piła Ludowa 35 Veris Piła Bydgoska 33b Apteka Nova Piotrków Trybunalski Wojska Polskiego 121 Dr. Max Pisz Warszawska 48 DR MAX Pleszew Poznańska 125 a Stowarzyszenie Płock Chemików 7 "Nasza Apteka" Płock Chopina 56 Apteka Płock Kolejowa 16 Mfb Farmacja Sp. z o.o. Płock Miodowa 2 Mfb Apteka Płocka Płock Miodowa 8 Mfb Farmacja Sp. z o.o. Poddębice Plac Kościuszki 37 Apteka "Aesculap" Police Wyszyńskiego 6L Gryfarm Police Piłsudskiego 2 Twoja Apteka Police Grzybowa 8b Gryfarm Poświętne Szkolna 2 Punkt Apteczny Poznań Stróżyńskiego 29 Kresowa Poznań 28 czerwca 1956 nr 138/140 Wildecka Poznań 28 czerwca 1956 nr 151 Vitafarm Poznań Miodowa 4 Miodowa Poznań Bukowa 2A Bukowa Poznań Grochowska 48 Pod Koroną Poznań Palacza 141/143 Kaja Poznań Grunwaldzka 244 Viola Poznań Złotowska 21 Złotowska Poznań Głogowska 18 Głogowska Poznań Ostatnia 45/1 Ekofarm Poznań Łomżyńska 3 Na Warszawskim Poznań Potworowskiego 5 Alona Poznań Rzeszowska 1 Literacka Poznań Tatrzańska 1/5 Alga Poznań Os. Piastowskie 74 Alga Poznań Żabikowska 66 Alga Poznań Os. Jagiellońskie 12 Rodzinna Poznań Os. Jagiellońskie 121 D Apteka dla Ciebie Poznań Dąbrowskiego 49A Apteka przy Rynku Jeżyckim Poznań Rynek Łazarski 1/18 Apteka dla Ciebie Poznań Garbary 52 Przy Grobli Poznań Matejki 2 Przy Matejki Poznań Galileusza Zdrowie 18

Lista Aptek Przyjaznych Diabetykom Poznań Słowackiego 26/28 Libra Rawicz Rynek 36 Lawendowa Poznań Długa 1/2 Verbena Poznań Szamarzewskiego 82/84 Lawenda Poznań Rynek Łazarski 7 Rosa Poznań Rynek Łazarski 2 Rosa II Poznań Strzeszyńska 63 Z Sercem Poznań Mickiewicza 22 im. A. Mickiewicza Prabuty Daszynskiego 1a Jabłońskich Prabuty Kraszewskiego 4 Pod Lwami Pruszcz Gd Chopina 2 Hipokrates Pruszcz Gd Obronców Poczty Polskiej 20 Zielna Pruszków 3 Maja 57 Apteka "p.w. Ojca Pio" Pruszków Helenowska 20 B Apteka "Helenowska" Pruszków Prusa 14 Apteka Przodkowo Kartuska 24 Św. Marcina Przywidz Cisowa 4 Apteka Pszczółki Sportowa 1 B Medical Puławy Lubelska 2H Dr. Max Puszczykowo Dworcowa 22 W Starym Domu Puszczykowo Kościelna 7 Alchemia Pyzdry Rynek 1 Św. Jana Pawła II Raba Wyżna Jana III Sobieskiego Apteka Rabka-Zdrój Poniatowskiego 10 Apteka Radom 1905 Roku 2/8 Apteka Radom Żeromskiego 52 Dr. Max Radziejowice Słoneczna 2A Apteka "Remedium" Radzyń Podlaski Stagrowskiego 1 Dr. Max Rakoniewice Powstańców Wlkp. 23 Rodzinna Rawa Mazowiecka Konstytucji 3 Maja 18 Apteka "Eskulap" Rawa Mazowiecka Krakowska 9 Apteka "Verbena" Rawicz Westerplatte 1 Lawendowa Rogalinek Mostowa 10 Macierzanka Rogowo Pl. Powstańców Wlkp. 23 Rynkowa Rogoźno Wielka Poznańska 1 Pod Orłem Rumia Derdowskiego 23A Flos Rumia Okrzei 37a Vita Rumia Pl. Kaszubski 5 Kaszubska Rumia Stoczniowców 7 B Family-Pharma Ruszowice, (Głogów) Ks. Józefa Poniatowskiego 12 Aptecus X Rybnik Żorska 2 Apteka O.K. Ryglice Ryglice 28 Apteka Rzepin Słubicka 1 A Galenika Siedliska Siedliska 198 Punkt Apteczny Siemianowice Śląskie Kościelna 39 Apteka Śląska Sieraków Chrobrego 12 Salix Sierpc Braci Tułodzieckich 1A Mfb Apteka Sierpc Piastowska 26 A Apteka Piastowska Skawina Głowackiego 7 Apteka "Panaceum" Skawina Ks. J. Popiełuszki 8 Apteka Ogólna Skierniewice Słoneczna 15 Apteka "Słoneczna" Skoczów Stalmacha 2 Apteka "Galena" Skwierzyna Rynek 2 Zdrowie Sławno W. Witosa 13D Pogodna Słupca Berlinga 15 Veris Słupsk Kopernika 37 Dr. Max Słupsk Jagiełły 3 Mariacka Słupsk Tuwima 4 Ratuszowa Smętowo Graniczne Kociewska 5 Zdrowie Sochaczew Al. 600 Lecia 9 Apteka "Serduszko" 19

Lista Aptek Przyjaznych Diabetykom Sochaczew Batalionów Chłopskich 3/7 Apteka "Serduszko" Sochaczew Chodakowska 23 Apteka "Remedium" Sochaczew Gawłowska 3 Apteka "Vita" Sochaczew Pokoju 7 Apteka Sochaczew Żeromskiego 41A Apteka "Słoneczna" Sopot Armii Krajowej 114 Vitalis Sopot Cieszynskiego 22 Brodwino Stalowa Wola Przemysłowa 2B Apteka w Tesco Starogard Gd. Pelplińska 2a U Dudka Strzelno Raj 2 Veris Swarzędz Zamkowa 17C Zamkowa Swarzędz Rynek 18 Pod Koroną Szamotuły Braci Czeskich 15 Rodzinna Szamotuły Sportowa 17 Pod Zegarem Szczecin Struga 29 Dr. Max Szczecin Wyszyńskiego 20 Dr. Max Szczecin Wiosenna 32 Aptecus XI Szczecinek Boh. Warszawy 43 Nova Centrum Szczecinek Kard. Stefana Wyszyńskiego 18 Na Schodkach Sztum Morawskiego 1 Medicus Szubin Ogrodowa 3 Veris Ścinawa Rynek 13 Lawendowa Świdnica Zamenhofa 47 Apteka w Przychodni Świdnik Wyszyńskiego 26 Apteka Tczew Al. Zwycięstwa 6 Św. Łukasz Tokarnia Tokarnia 400 Apteka "Maria" Toruń Szosa Bydgoska 26 Dr. Max Trawniki Przemysłowa 1 Apteka 'Nowa" Turze Parkowa 12 Medical Wałbrzych Długa 4B Dr. Max Warszawa Nowolipki 27 Mfb Farmacja Sp. z o.o. Warszawa Powstańców śląskichh 106D Apteka w Pasażu Warszawa Al. Niepodległości 124 Dr. Max Warszawa Al. Stanów Zjednoczonych 26A Apteka Warszawa Al. Jana Pawła II 52/54 Apteka "Beata" Warszawa Al. Solidarności 149 Apteka "Beata" Warszawa Banacha 1 Apteka "Na Banacha" Warszawa Bogusławskiego 6 A Apteka Warszawa Broniewskiego 65 Apteka "Przy Megasam" Warszawa Bukowińska 22 lok.1u Apteka "Przy Orle" Warszawa Cieszkowskiego 1/3 Apteka "Euro Pharm" Warszawa Czerska 18 Apteka "Blumed Czerska" Warszawa Częstochowska 11/15 Apteka "Przy Baśniowej" Warszawa Dzieci Warszawy 29 lok. 9 Apteka "Skorosze" Warszawa Egipska 7 Apteka "Forte" Warszawa Filtrowa 66 Apteka "Hibiskus" Warszawa Grochowska 128 Apteka "Przy Szembeka" Warszawa Kijowska 1 Apteka "Panaceum" Warszawa Kondratowicza 37 Apteka "Hibiskus" Warszawa Korkowa 96 Apteka "Porada" Warszawa Lentza 35 Apteka "Hetmańska" Warszawa Łabiszyńska 16 Zielona Apteka Warszawa Marsa 130 lok. Nr 5 Apteka "Remedium" Warszawa Meksykańska 8/20 Apteka "Przy Meksykańskiej" Warszawa Międzyborska 60 lok.62 Apteka "Remedium" Warszawa Myśliborska 104 Apteka Warszawa Nowolipie 27 Apteka Warszawa Piękna 7/9 Apteka "Przy Pięknej" Warszawa Pl. Mirowski 1 Apteka "Mirowska" Warszawa Pl. Mirowski 1 I/Z Apteka "Mirowska 24" 20

Lista Aptek Przyjaznych Diabetykom Warszawa Popularna 58 Apteka "Popularna" Warszawa Powstańców Śląskich 106D Apteka "W Pasażu" Warszawa Powstańców Śląskich 45 Apteka "Hibiskus" Warszawa Puławska 23/25 Apteka Warszawa Resorowa 40 Apteka "Radosna" Warszawa Rondo ONZ 1 Apteka "Rondo ONZ" Warszawa Rynek Starego Miasta 17/19 Apteka Prywatna Warszawa Sobieskiego 74/78 Apteka "Mewik" Warszawa Szczęśliwicka 33 Apteka Warszawa Topiel 6 Apteka Warszawa- Wesoła Armii Krajowej 54A Apteka "Remedium" Warszawa-Wesoła Wspólna 3 Dr. Max Wejherowo 12 Marca 201 Orle Wejherowo Jagalskiego 10 Nova Wejherowo Sobieskiego 237 W Pastorówce Wejherowo Staromłyńska 2a Dr. Max Wieliczka Szpunara 17 Apteka "Agmar" Wisznice Rynek 23 Apteka Włocławek Królewiecka 41/43 Dr. Max Włocławek Plac Wolności 17 A Apteka "Arnika" Włocławek Pułaskiego 18 Dr. Max Wolsztyn Słodowa 9 Eskulap Wolsztyn Garbarska 10/13 Prywatna Wołomin Mickiewicza 12 Apteka Wołomin Warszawska 15 A,C Apteka "Forte" Wołomin Wileńska 61 A Dr. Max Wołów Piłsudskiego 34 Apteka w wołowie (w Przychodni) Wrocław Jedności Narodowej 64/1A Dr. Max Wrocław Powstańców Śląskich 143 Apteka O.K. Września Miłosławska 10 Dr. Max Wysoka Strzelecka 1 a Nova Wyszków Centralna 10 Dr. Max Wyszków Prosta 2A Dr. Max Wyszków Sowińskiego 65 Dr. Max Zabrodzie Zielona 8 Punkt Apteczny Zamość Aleja Jana Pawła II 21a Apteka Słoneczna Zblewo Główna 31 a Pod Lipami Zduńska Wola Osmolińska 17 Apteka Zduńska Wola Szadkowska 26 Apteka "Duo-Pharm" Zegrze Północne Drewnowskiego 4 Apteka Zgierz Gałczyńskiego 34 Dr. Max Zgorzelec Armii Krajowej 29 Dr. Max Zgorzelec Tuwima 35a Centralna Zgorzelec Lubańska 27 A U Nelli Zgorzelec Warszawska 30 Apteka w Przychodni Zgorzelec Słowiańska 3 Apteka Aptecus VII (w Realu) Zielona Góra Sulechowsla 1 Panax Zielona Góra M. Reja 3 Dr. Max Zielonka Wyszyńskiego 7 Pharpol Sp. z o.o. Ziębice Rynek 33 Pod Orłem Ziębice Stolarska 3 Apteka Prywatna Złotoryja Pl. Jana Matejki 11 Pod Arniką Żnin 700 lecia 32 Panaceum Żychlin Os. Słoneczne 77 Punkt Apteczny "Bursztyn" Żychlin Łąkowa 3A Dr. Max Żyrardów Księdza Wittenberga 3 Apteka Żyrardów Limanowskiego 51G Apteka Żyrardów Okrzei 16 Apteka Wrocław Krynicka 33/35 Apteka Krynicka

www.centrumdiabetyka.pl Redakcja i wydawca: PHOENIX Pharma Polska Sp. z o o. Dział Marketingu Kontakt w sprawie reklamy: idd@pharma.com.pl