PRZEGLĄD REGIONALNY 2018 Sytuacja społeczno-ekonomiczna województwa zachodniopomorskiego

PRZEGLĄD REGIONALNY 2018 Sytuacja społeczno-ekonomiczna województwa zachodniopomorskiego Wydział Zarządzania Strategicznego Biuro ds. Rozwoju Regionalnego Szczecin listopad 2018

Od kilku lat Pomorze Zachodnie jest jednym z czterech najszybciej rozwijających się regionów w Polsce. Wiąże się to z intensywniejszym niż przeciętnie w kraju spadkiem bezrobocia, trzecim najwyższym wzrostem liczby pracujących na 1 000 mieszkańców, wyższą produktywnością osób pracujących oraz bardzo szybkim spadkiem liczby osób korzystających z opieki społecznej i zagrożonych skrajnym ubóstwem. Wartości wielu wskaźników zapowiada dalszy intensywny rozwój: region jest absolutnym krajowym liderem w dziedzinie turystyki; cechuje się bardzo dynamicznym wzrostem liczby osób z wyższym wykształceniem, drugą najwyższą liczbą podmiotów gospodarczych na 10 tys. mieszkańców i najwyższym udziałem sektora małych i średnich przedsiębiorstw w produkcji sprzedanej przemysłu w Polsce; województwo jest też często wybierane na miejsce inwestycji przez kapitał zagraniczny. Jednocześnie wiele zachodzących w regionie zjawisk wymaga szczególnego potraktowania. Bezrobocie spada bardzo nierównomiernie. Region cechuje jeden z najniższych wśród województw wskaźników aktywności ekonomicznej ludności. Udział dzieci objętych wychowaniem przedszkolnym jest wyraźnie niższy od krajowego. Nakłady na działalność badawczo-rozwojową stanowią niewiele ponad 1% krajowych nakładów. Niska jest też liczba studentów na 10 tys. mieszkańców. Sytuacja makroekonomiczna i struktura gospodarki Wielkość Produktu Krajowego Brutto (PKB) odzwierciedla potencjał ekonomiczny kraju lub regionu oraz poziom dochodu zamieszkującej dany obszar ludności. Na poziom PKB Pomorza Zachodniego na przestrzeni wielu lat największy wpływ miał przede wszystkim dwukrotny upadek Stoczni Szczecińskiej. Głównie z tego powodu od roku 2000 PKB per capita regionu spadł ze 100% średniej krajowej do 83%. Łącznie, w okresie 2001-2016 województwo zachodniopomorskie było najwolniej rozwijającym się regionem w kraju. Dopiero od drugiej dekady XXI wieku Pomorze Zachodnie rozwija się w zbliżonym do krajowego tempie, a w ciągu ostatnich 3 lat region jest w pierwszej trójce najszybciej rozwijających się województw. Produkt krajowy brutto ogółem w cenach bieżących w roku 2016 1 w województwie wyniósł 69 280 mln zł (wzrost od roku 2013 o 12,4% z wartości 61 651 mln zł) i był to 6. najbardziej dynamiczny wzrost PKB ogółem; w tym samym okresie PKB całego kraju wzrósł o 12,2% (z poziomu 1 656 842 mln zł do 1 858 637 mln zł). PKB Pomorza Zachodniego w 2016 stanowił 3,73% PKB Polski (3,72% w roku 2013). Jak dotąd we wszystkich latach pierwszej dekady XXI wieku zachodniopomorskie pod względem PKB ogółem było niezmiennie 11. regionem kraju. Zachodniopomorskie znajduje się na 9. miejscu w Polsce pod względem produktu krajowego brutto na 1 mieszkańca według cen bieżących. W roku 2016 wartość PKB na 1 mieszkańca wyniosła na Pomorzu Zachodnim 40 541 zł, podczas gdy wartość tego wskaźnika dla całego kraju wyniosła 48 368 zł. PKB na 1 mieszkańca w województwie zachodniopomorskim wynosił w 2016 roku 83,8% PKB per capita dla całego kraju. W ostatnich pięciu latach Pomorze Zachodnie nabierało dynamiki rozwoju, by stać sie jednym z województw cechujących się najszybszym wzrostem produkt krajowy brutto na 1 mieszkańca (w cenach bieżących) w latach 2013-2016 wzrósł na Pomorzu Zachodnim o 13,1% (4. miejsce wśród województw) przy wzroście dla całego kraju wynoszącym w tym okresie 12,4%. PKB na 1 mieszkańca w PPS 2 w zachodniopomorskim w 2016 roku wyniósł 57,0% (w odniesieniu do 28 państw Unii Europejskiej; UE=100%). Pod względem tego wskaźnika region uplasował się na 9. miejscu w Polsce; dla całego kraju PKB na 1 mieszkańca w PPS w 2016 roku wyniósł 68,0%. W okresie 2013-2016 wartość krajowego wskaźnika wzrosła o 1 p.p. W tym samym czasie PKB na 1 mieszkańca Pomorza Zachodniego (w PPS, dla UE=100) wzrósł o 1,2 p.p. czyli o 2,1% i był to 4. najbardziej dynamiczny wzrost w całej Polsce. 1 dane dotyczące roku 2016 opierają się na szacunkach wstępnych 2 Produkt krajowy brutto wyrażony w PPS (Purchasing Power Standard, czyli według parytetu siły nabywczej) pokazuje wielkość PKB kraju/regionu w relacji do średniej unijnej. Przedstawienie PKB w parytecie siły nabywczej czyli rodzaju kursów wymiany walut, eliminuje wpływ różnic w poziomach cen pomiędzy państwami, dzięki czemu umożliwia bezpośrednie porównanie składowych i wartości PKB różnych regionów. Strona 2 z 21

Rysunek 1. PKB na 1 mieszkańca w relacji do średniej wojewódzkiej, zmiany w latach 2013-2015, podregiony województwa zachodniopomorskiego źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS (stat.gov.pl) W województwie, pomimo niższego niż średnio w Polsce PKB per capita, wartość dodana brutto (WDB) na pracującego przewyższa średnią krajową, co dodatkowo, przy szybciej niż przeciętnie w kraju spadającym bezrobociu, przekłada się na dynamiczniej niż przeciętnie w Polsce rosnący Produkt Krajowy Brutto. Pod względem wartości dodanej brutto na 1 pracującego w 2015 roku województwo zachodniopomorskie sytuowało się na 5. miejscu w kraju. Poziom dla województwa wynoszący 115 728 zł przewyższał analogiczny dla kraju (113 577 zł) o niemal 2%. W okresie 2012-2015 dynamika wzrostu wartości dodanej brutto na 1 pracującego na Pomorzu Zachodnim wyniosła 11,3% i była 2. najwyższa w Polsce (9,3%). WDB na 1 pracującego dla województwa w 2012 roku była niemal równa wartości dla całego kraju (100,1%), a w 2015 wzrosła do 101,9%. Spośród podregionów województwa najwyższą wartość dodaną brutto na 1 pracującego odnotowano w 2015 roku w podregionie miasto Szczecin 126 680 zł (111,5% średniej krajowej); wysoka wartość wystąpiła także w podregionie szczecińskim 117 960 zł (103,9% średniej krajowej), natomiast niższą niż średnia krajowa WDB na 1 pracującego wystąpiła w podregionach: koszalińskim 111 209 zł (97,9% średniej krajowej) oraz w szczecinecko-pyrzyckim 101 119 zł (89,0%). W każdym z zachodniopomorskich podregionów w okresie 2012-2015 dynamika wzrostu WDB na 1 pracującego była wyższa niż przeciętnie w kraju, od 9,4% w podregionie szczecińskim, odpowiednio 11,6% i 11,7% w podregionach koszalińskim i szczecinecko-pyrzyckim do 12,5% w podregionie miasto Szczecin. PKB na 1 pracującego w PPS (według parytetu siły nabywczej) w zachodniopomorskim w 2016 roku wyniósł 82,9% (UE=100%), podczas gdy wartość wskaźnika dla całego kraju ukształtowała się na poziomie 73,9%. Pod względem wskaźnika region uplasował się na 5. miejscu w Polsce. W okresie 2013-2016 wartość krajowego wskaźnika nie zmieniła się (wobec średniej dla UE-28). W tym samym czasie PKB na 1 pracującego Pomorza Zachodniego (w PPS) wzrósł o 7,3 p.p. czyli o 9,7% i był to 4. najbardziej dynamiczny wzrost w całej Polsce. W podziale na sekcje, na Pomorzu Zachodnim, wartość dodana brutto w roku 2015 w sekcji A (rolnictwo) wyniosła 1 843 mln zł, co oznacza wzrost o 0,7% wobec roku 2012 (w kraju spadek o 9,7%), w sekcjach B-F (przemysł i budownictwo) wyniosła 19 599 mln zł, czyli wzrost o 18,5% od roku 2012 (w kraju wzrost o 12,8%), w sekcjach G-L (handel; naprawa pojazdów samochodowych; transport i gospodarka magazynowa; zakwaterowanie i gastronomia; informacja i komunikacja; działalność finansowa i ubezpieczeniowa; obsługa rynku nieruchomości) wyniosła 22 204 mln zł wzrost o 6,7% wobec roku 2012 (w kraju wzrost o 8,2%), a w sekcjach M-T (pozostałe usługi) WDB w zachodniopomorskim wyniosła 16 517 mln zł czyli wzrosła o 10,9% wobec roku 2012 (w tym samym okresie w kraju WDB dla sekcji wzrosła o 13,6%). Udział poszczególnych grup sekcji w WDB w województwie w 2015 r. przedstawiał się następująco: sekcja A 3,1% (dla porównania na poziomie kraju udział sekcji A w WDB wynosi 2,4%) i jest to 8. udział wśród województw, sekcje B-F 32,6% wojewódzkiego WDB (kraj 35,2%), 13. udział wśród Strona 3 z 21

województw Polsce; sekcje G-L 36,9% wojewódzkiego WDB (kraj 37,6% w Polsce), 5. udział wśród województw; sekcje M-T 27,5% wojewódzkiego WDB (kraj 24,9% w kraju), co stanowiło 3. udział wśród województw. Rysunek 2. Struktura WDB w podziale na sekcje, rok 2015, podregiony województwa zachodniopomorskiego źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS (stat.gov.pl) W podregionach województwa w sekcji A w 2015 roku największy udział miały podregiony (kolejno): szczecinecko-pyrzycki 43,3%, szczeciński 35,8%, koszaliński 20,5% i podregion miasto Szczecin 0,4%; w sekcjach B-F udział ten kształtował się następująco: szczeciński 32,8%, miasto Szczecin 28,0%, koszaliński 19,8% i szczecinecko-pyrzycki 19,4%; w sekcjach sekcji G-L: podregion miasto Szczecin 38,1%, podregion szczeciński 25,9%, podregion koszaliński 21,0% oraz szczecinecko-pyrzycki 15,0%; w sekcjach M-T: miasto Szczecin 38,1%, szczeciński 23,6%, koszaliński 20,7% i szczecineckopyrzycki 17,6%. Rysunek 3. Pracujący według rodzajów działalności (sekcji PKD), rok 2016, podregiony województwa zachodniopomorskiego źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS (stat.gov.pl) W roku 2016 na Pomorzu Zachodnim zatrudnione były 540 423 osoby wobec 507 447 w roku 2013, co oznacza wzrost o 6,5% (8. najwyższy w Polsce), przy wzroście w całym kraju w analogicznym okresie o 7,5%. Dla poszczególnych grup sekcji PKD 2007 zmiany w okresie 20132016 w województwie przedstawiały się następująco: dla sekcji A (rolnictwo, leśnictwo, łowiectwo i rybactwo) liczba pracujących wzrosła z poziomu 49 811 w 2013 roku do 50 643 osoby w roku 2016 (o 1,7% 2. dynamika w kraju, wobec wzrostu o 0,4% w Polsce); dla sekcji B-F (przemysł i budownictwo) liczba pracujących na Pomorzu Zachodnim wzrosła ze 134 943 osób w 2013 roku do 146 676 w roku 2016 (o 8,7% 9. dynamika w kraju, wobec 8,0% w Polsce); dla sekcji G-L (handel; naprawa pojazdów Strona 4 z 21

samochodowych; transport i gospodarka magazynowa; zakwaterowanie i gastronomia; informacja i komunikacja; działalność finansowa i ubezpieczeniowa; obsługa rynku nieruchomości) liczba pracujących w województwie wzrosła ze 160 180 osób w 2013 do 172 002 w roku 2016 (o 7,4% 11. dynamika w kraju, wobec 9,4% w Polsce); oraz w sekcjach M-T (pozostałe usługi) liczba pracujących w zachodniopomorskim wzrosła z poziomu 162 543 w 2013 do 171 102 osób w roku 2016 (o 5,3% 15. dynamika w kraju, wobec 9,5% w całej Polsce). W okresie 2013-2016 w podregionach Pomorza Zachodniego w sekcjach ogółem największe procentowe wzrosty liczby zatrudnionych wystąpiły w podregionach: koszalińskim o 8,2% do 116 913 osób oraz szczecińskim o 7,9% do 148 376 osób; mniej dynamicznie niż średnia dla kraju i województwa rosła liczba zatrudnionych w podregionie miasto Szczecin o 5,8% do 164 276 osób oraz szczecineckopyrzyckim o 3,9% do 110 858 zatrudnionych. Sytuacja demograficzna Liczba ludności Pomorza Zachodniego według stanu na 31 grudnia 2017 roku wynosiła 1 705 533 osoby, co stanowiło 4,44% ludności Polski i lokowało region na 11. miejscu w kraju pod względem wielkości populacji. W województwie, podobnie jak w całej Polsce, liczba ludności stopniowo maleje. W stosunku do roku 2016 liczba mieszkańców zachodniopomorskiego zmniejszyła się o 2 641 osób, czyli o 0,2%, a w stosunku do roku 2014 o 9 898 osób (0,6%). W okresie 2014-2017 był to 7. największy procentowo spadek w Polsce. W populacji Pomorza Zachodniego przeważają kobiety, których udział w całkowitej liczbie ludności województwa w 2017 roku wynosił 51,4%, podczas gdy w kraju 51,6%. Najbardziej sfeminizowanym podregionem w zachodniopomorskim był podregion miasto Szczecin 52,5%, a najmniej podregion szczecinecko-pyrzycki 50,8%. Wskaźnik gęstości zaludnienia w województwie utrzymuje się na stałym poziomie 75 osób na kilometr kwadratowy (13. wielkość w Polsce), przy wartości dla całego kraju wynoszącej 123 osoby na kilometr kwadratowy. Gęstość zaludnienia powierzchni zabudowanej i zurbanizowanej województwa zachodniopomorskiego wyniosła na koniec 2017 roku 1 679 osób na kilometr kwadratowy i jest jedną z najniższych wśród województw (13. miejsce w kraju). W porównaniu z rokiem 2014 wartość wskaźnika zmniejszyła się o 39 osób (z poziomu 1 719 osób na kilometr kwadratowy) i jest to tendencja obserwowana we wszystkich województwach, aczkolwiek spadek w województwie zachodniopomorskim jest jednym z najmniejszych (mniejszy odnotowano jedynie w województwie podlaskim). Region charakteryzuje się bardzo wysokim współczynnikiem urbanizacji, który w 2017 roku wyniósł 68,6% (2. najwyższa wartość w Polsce) przy wielkości dla całego kraju wynoszącej 60,1%. W podregionach wskaźnik kształtował się od 56,5% w podregionie szczecinecko-pyrzyckim, 56,6% w szczecińskim i 64,9% w koszalińskim, do 100% w podregionie miasto Szczecin. W 2017 roku na Pomorzu Zachodnim nastąpił znaczący spadek salda migracji na pobyt czasowy na 10 tys. mieszkańców. Wartość tego wskaźnika spadła z poziomu 7,19 w 2014 do 3,31 w roku 2017. Był to 4. najbardziej dynamiczny spadek w kraju. W 2017 roku struktura udziału ludności wg ekonomicznych grup wieku w odsetku ludności ogółem w województwie była zbliżona do struktury w całym kraju. W strukturze tej przeważał odsetek osób w wieku produkcyjnym. W tej grupie znajdowało się 61,5% mieszkańców zachodniopomorskiego podczas gdy w roku 2014 było to 63,8% (w kraju odpowiednio: 63,0% i 61,2%). Odsetek osób w wieku przedprodukcyjnym wynosił w 2017 roku 17,3%, wobec 17,5% w roku 2014 (w Polsce odpowiednio 18,0% zarówno w 2014 jak i w 2017 roku). Podobnie jak w całym kraju, w regionie zauważalny jest, stopniowy wzrost liczby osób w wieku poprodukcyjnym. W województwie udział tej grupy wzrósł z 18,7% w 2014 roku do 21,2% w roku 2017, odpowiednio z 19,0% do 20,8% Polsce. W 2017 roku ludność w wieku przedprodukcyjnym stanowiła odpowiednio w podregionach: koszalińskim 17,3%, szczecinecko-pyrzyckim 17,8%, mieście Szczecin 16%, a w szczecińskim 18%; z kolei ludność w wieku poprodukcyjnym stanowiła odpowiednio w podregionach: koszalińskim 21,4%, szczecinecko-pyrzyckim 20,1%, mieście Szczecin 24,2%, a w szczecińskim 19,5%. Strona 5 z 21

Na Pomorzu Zachodnim w 2017 roku współczynnik przyrostu naturalnego na 1 000 mieszkańców wyniósł -0,89, przy wartości dla kraju -0,02. W 2014 roku wartości tego wskaźnika wynosiły odpowiednio: w województwie -0,44, a w kraju -0,03. W podregionach województwa najniższą wartość w 2017 roku osiągnął współczynnik przyrostu naturalnego w podregionie miasto Szczecin (-1,65 ), najwyższą zaś w podregionie szczecińskim (-0,06 ); ponadto w podregionie koszalińskim - 0,47 a w szczecinecko-pyrzyckim -1,50. W województwie zmniejszeniu uległ wskaźnik zgonów niemowląt na 1 000 urodzeń żywych z 5,34 w 2014 roku do 4,55 w 2017 roku; w całym kraju z 4,22 do 3,99. W tym samym okresie w dwóch podregionach zachodniopomorskiego wystąpił spadek wartości wskaźnika (w szczecinecko-pyrzyckim o 48,8%, a w mieście Szczecin o 5,2%), natomiast wzrost: w podregionie szczecińskim (o 17,2%) i podregionie koszalińskim (o 9,0%). Konkurencyjność gospodarki; atrakcyjność inwestycyjna regionu Nakłady brutto na środki trwałe w województwie zachodniopomorskim w 2015 roku wyniosły 14 488 mln zł, stanowiły 4,0% nakładów krajowych i były jednymi z najniższych wśród województw (10. miejsce). W stosunku do roku 2012 roku odnotowano jednak wzrost o 10,4% (z poziomu 13 126 mln zł) przy wzroście na poziomie kraju wynoszącym 12,1% (8. miejsce wśród województw). W województwie zachodniopomorskim w 2016 roku wartość nakładów inwestycyjnych wyniosła 8 064 437 tys. zł co oznacza spadek w stosunku do 2015 roku o 23,3% (w całym kraju o 10,1%), a w stosunku do 2013 o 25% (w Polsce wzrost o 5,7%). Na spadek wartości nakładów inwestycyjnych decydujący wpływ miał sektor publiczny gdzie wartość nakładów w 2016 roku zmalała do 3 393 896 tys. zł spadek w stosunku do 2013 roku o 34%. Poziom nakładów w sektorze prywatnym w województwie był również niższy i wyniósł w 2016 roku 4 670 541 tys. zł, co oznacza spadek w stosunku do 2013 roku o 16,3% przy wzroście w całym kraju wynoszącym 19,4%. Relacja nakładów inwestycyjnych do produktu krajowego brutto w cenach bieżących w województwie zachodniopomorskim w 2015 roku kształtowała się na poziomie 4,5% (2013 5,2%), podczas gdy wartość dla kraju wynosiła 7,6% (2013 6,3%). W 2015 roku województwo zachodniopomorskie zajmowało odległą 11. pozycję wśród województw pod względem wartości wskaźnika i jako jedno z dwóch (obok świętokrzyskiego) odnotowało spadek w stosunku do roku 2013, w którym plasowało się na 8. miejscu w Polsce. W 2016 roku wartość nakładów na działalność badawczo-rozwojową wyniosła w województwie zachodniopomorskim 188,7 mln zł co stanowiło 1,05% nakładów w kraju i lokowało zachodniopomorskie na 12. miejscu w Polsce. Wobec roku 2013 wartość nakładów na działalność badawczo-rozwojową wzrosła w zachodniopomorskim o 2,2% do poziomu 184,6 mln zł. W tym samym okresie wzrost w całej Polsce wyniósł 24,4%. W 2015 roku nakłady wewnętrzne na B+R w relacji do PKB w regionie (ceny bieżące) kształtowały się na poziomie 0,33% (2012 0,37%) i jest to jedna z najniższych wartości wśród województw (13. miejsce, podobnie jak w 2012 roku). Wartość wskaźnika dla kraju wynosiła 1,0% (2012 0,88%). Województwo zachodniopomorskie znajduje się w grupie pięciu województw, w których na przestrzeni lat 2012-2015 odnotowano spadek wartości wskaźnika. Nakłady wewnętrzne sektora przedsiębiorstw w relacji do PKB w województwie zachodniopomorskim w 2015 roku kształtowały się na poziomie 0,13% (2012 0,07%), w całym kraju udział ten wynosi 0,47% (2012 0,33%). Oznacza to, że ponad 39% nakładów wewnętrznych na B+R w 2015 roku w województwie zachodniopomorskim pochodziło z sektora przedsiębiorstw, w kraju 47%. W regionie odnotowano wzrost zatrudnienia w sektorze B+R z poziomu 2 013,7 EPC w 2012 roku do 2 235,3 EPC w 2015 roku. Odsetek pracujących w B+R w pracujących ogółem wyniósł 0,71%, przy średniej dla Polski 0,97%. W 2016 roku w województwie zachodniopomorskim udział sprzedaży wyrobów nowych lub istotnie ulepszonych w sprzedaży ogółem w przemyśle wyniósł 6,39% (14. pozycja w kraju) wobec 10,36% w całej Polsce. W okresie 2013-2016 w regionie odnotowano wzrost udziału sprzedaży tych wyrobów o 1,56 p.p. czyli o 32% (4. najbardziej dynamiczny wzrost w Polsce); w tym samym okresie w kraju Strona 6 z 21

udział sprzedaży wyrobów nowych lub istotnie ulepszonych w sprzedaży ogółem w przemyśle spadł o 1,11 p.p. czyli 10%. Udział przychodów netto ze sprzedaży produktów innowacyjnych dla rynku na eksport w przychodach netto ze sprzedaży ogółem w województwie zachodniopomorskim w 2016 roku kształtował się na poziomie 0,86% (15. pozycja wśród województw), podczas gdy w kraju na poziomie 2,23%. Analizując wartość wskaźnika dla województwa w okresie ostatnich czterech lat (2013 0,74%, 2014 2,61%, 2015 1,25%) wyraźnie widać wzrost w 2014 roku (5. miejsce w kraju i wartość wyższa od krajowej o 0,63 p.p.), jednak w kolejnych latach ta tendencja nie utrzymała się. W strukturze gospodarczej Pomorza Zachodniego dominują mikro i małe przedsiębiorstwa, w dużej mierze o profilu usługowym. W 2017 roku na każde 10 tys. mieszkańców województwa w wieku produkcyjnym przypadało: 2 050,1 podmiotów zarejestrowanych w rejestrze REGON zatrudniających do 9 pracowników (udział 96,4%), 62,6 podmiotów zatrudniających od 10 do 49 pracowników (udział 2,9%), 11,9 zatrudniających od 50 do 249 pracowników (udział 0,6%) oraz 1,3 zatrudniających powyżej 250 pracowników (udział 0,06%). Ogółem na koniec 2017 roku na każde 10 tys. mieszkańców regionu przypadało 2 125,8 podmiotów gospodarki narodowej zarejestrowanych w rejestrze REGON (przy średniej dla Polski wynoszącej 1 832,6 podmiotów), co oznaczało wzrost o 49,6 podmiotów w stosunku do roku poprzedniego. Tylko w województwie mazowieckim wartość wskaźnika była wyższa (2 501,4 podmiotów). Spośród podregionów w 2017 roku najwięcej podmiotów było zarejestrowanych w podregionie miasto Szczecin (2 888,7), a najmniej w podregionie szczecinecko-pyrzyckim (1 570,2). W podziale według powiatów najwięcej podmiotów zarejestrowanych w rejestrze REGON na 10 tys. mieszkańców w wieku produkcyjnym odnotowano w miastach na prawach powiatu: w wymienionym wyżej (jako podregion) Szczecinie i Koszalinie 2 851,4, a najmniej w powiatach: choszczeńskim 1 332,1, łobeskim 1 411,9 i pyrzyckim 1 506,4. W 2017 roku w zachodniopomorskim zarejestrowano 18 575 nowych podmiotów gospodarczych (108,1 nowo zarejestrowanych podmiotów na 10 tys. ludności); było to o 436 podmiotów mniej niż w roku 2014. Nowo zarejestrowane firmy Pomorza Zachodniego stanowiły 5,1% nowo zarejestrowanych podmiotów gospodarczych w Polsce (w 2014 roku udział ten wynosił 5,3%). W 2016 roku na każde 10 000 mieszkańców województwa przypadało 8,8 podmiotów z udziałem kapitału zagranicznego (w całej Polsce 6,8). W porównaniu z 2013 rokiem odnotowano nieznaczny wzrost wskaźnika w województwie, o 3,2%, a w kraju poziom wskaźnika pozostał bez zmian. W 2017 roku udział ludności z wykształceniem wyższym w liczbie ludności ogółem na Pomorzu Zachodnim wyniósł 16,9% (9. pozycja kraju wśród województw) wobec 18,9% w całej Polsce. W okresie 2014-2017 w regionie odnotowano wzrost odsetka osób z wyższym wykształceniem o 3,3 p.p. (2014 15,6%; 2. najbardziej dynamiczny wzrost w Polsce); w tym samym okresie w kraju udział ludności z wykształceniem wyższym w liczbie ludności ogółem wzrósł o 1,4 p.p. (2014 17,5%). W raporcie opracowanym przez Instytut Badań nad Gospodarką Rynkową i Fundację Konrada Adenauera w Polsce za 2016 rok województwa, pod względem atrakcyjności inwestycyjnej, podzielono na 5 klas. Zachodniopomorskie zostało zaliczone do grupy 3 województw w klasie 2 (małopolskie, wielkopolskie i zachodniopomorskie) o wysokiej atrakcyjności inwestycyjnej, będąc 6. najbardziej atrakcyjnym inwestycyjnie regionem w kraju (za zaliczonymi do tej samej klasy oraz za śląskim, dolnośląskim i mazowieckim). Wysoko oceniono atrakcyjność przemysłową i zaawansowanie technologiczne regionu, nisko atrakcyjność usługową. Wśród atutów zachodniopomorskiego wymieniono: dostępność transportową i aktywność wobec inwestorów (3. pozycja). Najniżej region oceniono pod względem zasobów i kosztów pracy (12. pozycja). W raporcie Atrakcyjność inwestycyjna regionów 2017. Województwo zachodniopomorskie przygotowanym na zlecenie Polskiej Agencji Inwestycji i Handlu S.A. w Instytucie Przedsiębiorstwa Szkoły Głównej Handlowej w Warszawie w 2017 roku, województwo uzyskało najwyższą ocenę A pod względem potencjalnej atrakcyjności inwestycyjnej (PAI 2) dla sekcji zakwaterowanie i gastronomia (klasa A), a także klasy C dla handlu i napraw. Określając atrakcyjność inwestycyjną na podstawie wskaźników rzeczywistej atrakcyjności inwestycyjnej (RAI), opartych na mikroklimatach takich jak: produktywność majątku Strona 7 z 21

trwałego, produktywność pracy, gospodarka finansowa JST oraz nakłady inwestycyjne, region uzyskał wysoką ocenę wskaźników RAI dla gospodarki narodowej (klasa A), przemysłu (klasa C), zakwaterowania i gastronomii (klasa B) oraz działalności profesjonalnej, naukowej i technicznej (klasa A). W oparciu o metodykę opracowaną przez zespół Instytutu Przedsiębiorstwa w ramach badań statutowych Kolegium Nauk o Przedsiębiorstwie Szkoły Głównej Handlowej w Warszawie, od kilku lat tworzona jest ocena atrakcyjności inwestycyjnej dla wszystkich regionów Unii Europejskiej. Ocena ta oparta jest na pomiarze atrakcyjności zasobów pracy, rynku oraz innowacyjności. Województwo zachodniopomorskie wśród regionów Unii Europejskiej szczebla NUTS 2 zostało sklasyfikowane na 187. miejscu spośród 275 badanych regionów. Rynek pracy Sytuacja na rynku pracy w województwie zachodniopomorskim (podobnie jak w całym kraju) ulega systematycznej poprawie. W stosunku do 2014 roku liczba zarejestrowanych bezrobotnych w 2017 roku spadła o 41 866 osób, oraz o 13 243 osób w stosunku do roku poprzedniego. W okresie 2014-2017 stopa bezrobocia rejestrowanego obniżyła się w województwie zachodniopomorskim o 6,8 p.p. z 15,5% do 8,7% podczas gdy w całej Polsce o 4,8 p.p. z 11,4% do 6,6%. Po raz pierwszy od momentu powstania województwa zachodniopomorskiego stopa bezrobocia rejestrowego osiągnęła tak niski poziom. Jednak problemem regionu pozostaje niska mobilność pracowników i wynikające z niej bardzo duże wewnątrzwojewódzkie dysproporcje w poziomie bezrobocia. Na Pomorzu Zachodnim występuje też znaczne niedopasowanie kwalifikacji pracowników do wymagań rynku. Z analiz przeprowadzonych przez Wojewódzki Urząd Pracy w Szczecinie wynika, że brakuje przede wszystkim pracowników budowlanych, kierowców zawodowych, specjalistów w zakresie inżynierii (informatycy, inżynierowie produkcji, automatycy), pracowników służby zdrowia (lekarze, pielęgniarki), robotników wykwalifikowanych (spawacze, mechanicy, lakiernicy). Problemem jest znalezienie pracowników średniego szczebla zwłaszcza na stanowiska administracyjno-biurowe, do obsługi klienta i sprzedaży. Cechą charakterystyczną zachodniopomorskiego rynku pracy jest jego sezonowość, wiążąca się z intensywniejszymi: wzrostem bezrobocia zimą i spadkiem w okresie wiosenno-letnim, na co główny wpływ ma nie tylko branża budowlana i rolnictwo, ale także cechująca Pomorze Zachodnie turystyka, gdzie brakuje pracowników w gastronomii i hotelarstwie. Rysunek 4. Stopa bezrobocia w powiatach województwa zachodniopomorskiego, rok 2017 źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS (stat.gov.pl) Strona 8 z 21 Na koniec 2017 roku najtrudniejsza sytuacja na rynku pracy występowała w podregionie szczecinecko-pyrzyckim, gdzie stopa bezrobocia rejestrowego wyniosła 14,8%, (mniej o 2,4 p.p. niż w 2014), a zarejestrowanych jako bezrobotni było 19,6 tys. osób. W podregionie koszalińskim stopa bezrobocia wyniosła 9,4%, (mniej o 2,4 p.p. niż w 2014) czyli 12,4 tys. bezrobotnych, w podregionie szczecińskim 9,0% (mniej o 2,3 p.p. wobec 2014)

14,9 tys. osób, natomiast w podregionie miasto Szczecin 3,2% (mniej o 2,3 p.p.) 5,5 tys. osób. Na coraz niższy poziom bezrobocia w podregionach mają głównie wpływ powiaty charakteryzujące się mniejszym bezrobociem, czyli powiaty grodzkie (Szczecin, Koszalin, Świnoujście) oraz powiaty znajdujące się w sąsiedztwie Szczecina, czyli: policki, goleniowski, stargardzki, a ponadto powiaty oddalone od metropolii ale takie, gdzie w strukturze pracodawców dużą część stanowi działalność przemysłowa, czyli: myśliborski, wałecki. W strukturze bezrobotnych dominowały osoby pozostające bez pracy powyżej 12 miesięcy (38% bezrobotnych), z niskim stażem pracy (od 1 do 5 lat), a także z wykształceniem gimnazjalnym lub niższym, głównie w przedziale wiekowym 25-34 lata. W powiatach grodzkich, w 2017 roku stopa bezrobocia wyniosła: w Szczecinie 3,2%, w Świnoujściu 5,1%, Koszalinie 6,9%. Wyraźna jest duża różnica w poziomie bezrobocia rejestrowanego pomiędzy powiatami ziemskimi. Najwyższą stopę bezrobocia w 2017 roku odnotowano w powiatach: łobeskim 21,3%, białogardzkim 18,9% oraz choszczeńskim 17,9%, a najniższą w powiatach: kołobrzeskim 4,7%, polickim 5,9% i goleniowskim 6,2%. W okresie 2014-2017 najwyższy spadek stopy bezrobocia odnotowano w powiatach: gryfickim (o 11,8 p.p.), ziemskim koszalińskim (o 10,4 p.p.) i pyrzyckim (o 9,8 p.p.). Z kolei najniższy spadek bezrobocia rejestrowanego wystąpił w: mieście Świnoujściu (o 3,2 p.p.), powiatach: łobeskim (o 4,0 p.p.) i polickim (o 4,7 p.p.). W okresie 2014-2017 procentowy udział bezrobotnych zarejestrowanych w liczbie ludności w wieku produkcyjnym obniżył się w województwie zachodniopomorskim z 8,6% do 5,0% (o 3,6 p.p.), podczas gdy w całym kraju z 7,5% do 4,6% (o 2,9 p.p.). W strukturze bezrobocia dominowały kobiety z wielkością wskaźnika 6,3%, w przypadku mężczyzn było to 5,0%. W 2017 roku najniższym udziałem bezrobotnych w liczbie ludności w wieku produkcyjnym cechował się podregion miasto Szczecin (2,3%), a najwyższym podregion szczecinecko-pyrzycki (7,4%). Z powiatów najniższe wskaźniki odnotowano w kołobrzeskim i Świnoujściu (po 2,7%), a najwyższe w: łobeskim (10,0%), białogardzkim (9,6%), szczecineckim i kamieńskim (po 8,7%). Od 2014 roku największy spadek wskaźnika wśród zachodniopomorskich powiatów wystąpił w powiatach: gryfickim (o 6,1 p.p.), sławieńskim (o 5,0 p.p.) i koszalińskim (o 4,9 p.p.). Najmniej dynamiczny spadek procentowego udziału bezrobotnych zarejestrowanych w liczbie ludności w wieku produkcyjnym objął powiaty: miasto Świnoujście (o 1,6 p.p.), łobeski (o 1,9 p.p.) oraz kamieński (o 2,0 p.p.). Liczba osób zatrudnionych w gospodarce narodowej ogółem w województwie zachodniopomorskim w 2016 roku wyniosła 380 205 osób co stanowiło (podobnie jak w 2015 roku) 3,5% ogółu zatrudnionych i sytuowało region na 11. miejscu w kraju. Zatrudnienie w sektorze publicznym stanowiło 3,5% ogółu zatrudnionych; w sektorze prywatnym 3,3%. W województwie w okresie 2013-2016 liczba zatrudnionych wzrosła o 21 863 osoby. Na Pomorzu Zachodnim w latach 2014-2017 liczba pracujących na 1 000 ludności w zwiększyła się, ze 192 do 210 osób, czyli o 8,6% (w kraju o 7,0%). Był to 3. najwyższy wzrost w Polsce po województwach: pomorskim (o 9,9%) i mazowieckim (9,2%). Najwyższy wzrost, o 13,4% odnotowano w podregionie szczecińskim. Wzrost, ale niższy niż średnia wojewódzka, odnotowano w podregionach: szczecinecko-pyrzyckim (o 6,0%), koszalińskim (o 6,7%) i podregionie miasto Szczecin (o 7,6%). W podziale na powiaty liczba pracujących przypadających na 1 000 ludności w 2017 roku najwyższa była w: Koszalinie (312 osób), Szczecinie (287 osób) i powiecie polickim (264 osoby), a najniższa w powiatach: choszczeńskim (127 osób), koszalińskim (135 osób) oraz gryfickim i łobeskim (142 osoby). Najwyższy wzrost odnotowano w powiatach: polickim (o 35,8%), goleniowskim (o 14,7%) kołobrzeskim i stargardzkim (po 10,8%); jedynie w powiecie białogardzkim odnotowano spadek wartości wskaźnika (o 1,6%). Zachodniopomorskie charakteryzuje się jednymi z najniższych w kraju wskaźnikami aktywności ekonomicznej ludności. Zatrudnienie w przedziale 15-64 lat przyjmuje na Pomorzu Zachodnim drugą po województwie warmińsko-mazurskim najniższą wartością w Polsce, i w 2017 roku wynosiło 63,5% przy wartości dla kraju 66,1%. W okresie 2014-2017 wzrost aktywności ekonomicznej w regionie (o 4,3 p.p.) był 12. najniższym w Polsce. Zarówno dla kobiet (57,2%) jak i dla mężczyzn (69,0%) wskaźnik ten osiąga niższe wartości niż w całym kraju (odpowiednio 59,5% i 71,0%), choć jego wzrost dla kobiet (o 4,7 p.p.) był intensywniejszy niż w całym kraju (4,3 p.p.). Strona 9 z 21

Jakość życia Zachodniopomorskie jest regionem o stosunkowo wysokim poziomie zróżnicowań w zakresie zamożności mieszkańców. Przy koncentracji wysokich dochodów oraz majątku indywidualnego w Szczecinie oraz pasie nadmorskim, na znacznej części obszaru województwa utrzymuje się zdecydowanie niższy standard życia, nagromadzenie złych warunków życia oraz symptomów nieradzenia sobie z budżetem. Z opracowania GUS pt. Terytorialne zróżnicowanie jakości życia w 2015 roku (ostatnie dostępne badania) wynika, że Zachodniopomorskie jest regionem gdzie obserwowano wyższe od średniej wskaźniki ubóstwa dochodowego i ubóstwa warunków życia wśród gospodarstw domowych. Województwo notowane jest również poniżej średniej wśród wskaźników obrazujących gospodarstwa w najlepszej sytuacji materialnej: wysokich dochodów, dobrych warunków życia, dobrej sytuacji budżetowej. Zachodniopomorskie znajduje się także poniżej średniej krajowej jak i średniej dla regionu północno-zachodniego pod względem zadowolenia z życia ogólnie rzecz biorąc gdzie badane jest 10 aspektów życia. Rysunek 5. Przeciętny miesięczny dochód rozporządzalny na 1 osobę, Polska i województwa, rok 2017 źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS (stat.gov.pl) Województwo cechuje bardzo wysoki wskaźnik przeciętnego miesięcznego dochodu rozporządzalnego na osobę. W 2017 roku dochód ten wyniósł w województwie 1 652,60 zł i była to 2. najwyższa wartość w Polsce (o 3,4% wyższa od średniej krajowej). Od roku 2014 wskaźnik ten, z poziomu 1 365,40 zł (5. wartość w kraju) wzrósł o 21,0% (19,2% w całej Polsce). Począwszy od roku 2013 region charakteryzuje niższy niż średnio dla całej Polski poziom zagrożenia skrajnym ubóstwem. W roku 2016 w województwie skala ubóstwa skrajnego sięgała poziomu 4,0%, i od roku 2013 spadła o 3,1 p.p. Natomiast odsetek gospodarstw poniżej relatywnej granica ubóstwa (czyli kwoty równej połowie średnich miesięcznych wydatków gospodarstw domowych) w latach 2013-2016 spadł na Pomorzu Zachodnim z poziomu 15,3% do 11,8%. W tym samym okresie w kraju wartość wskaźnika oscylowała wokół 15-16%. Jednym z elementów branych pod uwagę przy ocenie jakości życia jest liczba osób korzystających z pomocy rzeczowej i finansowej. W 2017 roku na Pomorzu Zachodnim z pomocy społecznej skorzystało 400,1 osób na 10 tys. ludności, a dla całego kraju wskaźnik ten wynosił 373,1. W stosunku do roku 2014 w województwie odnotowano spadek liczby osób korzystających z pomocy społecznej o 26,3%, natomiast w Polsce o 23,4%. Pod względem liczby zgonów niemowląt przypadających na 1 000 urodzeń żywych sytuacja na Pomorzu Zachodnim ulega stałej, nieznacznej poprawie. W roku 2014 wartość wskaźnika wynosiła 5,34, by w roku 2017 spaść do poziomu 4,55. Jednak liczba zgonów niemowląt jest stale wyższa niż przeciętnie w kraju (3,99 w 2017 roku). W województwie, w okresie 2014-2017, najbardziej zauważalna poprawa (spadek) wskaźnika nastąpiła w powiatach: kamieńskim (o 10,39%), Strona 10 z 21

koszalińskim (o 9,7%) i myśliborskim (o 6,2%); w części powiatów wskaźnik wzrósł, z czego najbardziej w: gryfickim (o 5,12%), wałeckim (o 4,25%) i sławieńskim (o 3,45%). Infrastruktura techniczna i społeczna Infrastruktura techniczna i społeczna obejmuje obszary związane z transportem (w tym długością i gęstością sieci transportowych), gospodarką komunalną (w tym odsetkiem korzystających z poszczególnych instalacji), ochroną zdrowia, edukacją, od poziomu przedszkolnego do szkół wyższych, turystyką oraz kulturą. I n f r a s t r u k t u r a t e c h n i c z n a Duża liczba przedsięwzięć inwestycyjnych przeprowadzonych w XXI wieku wpłynęła na poprawę dostępności transportowej Pomorza Zachodniego, jednak jej stan wciąż pozostaje niezadawalający. Łączna długość dróg ekspresowych i autostrad w województwie zachodniopomorskim w 2017 roku wynosiła 160 km i jest niezmienna od roku 2014. W tym okresie w całym kraju przybyło 401 km autostrad i dróg ekspresowych (wzrost o 13,3%) osiągając długość 3 405 km. Gęstość dróg ekspresowych i autostrad na 100 km² na Pomorzu Zachodnim w 2017 roku wynosiła 0,7 km (bez zmian na przestrzeni 4 lat) i była zdecydowanie poniżej średniej krajowej, stale rosnącej, i kształtującej się na poziomie 1,09 km na 100 km². W 2017 roku wartość wskaźnika sytuowała województwo na 13. miejscu w Polsce, i na 10. w roku 2014. Z kolei w przypadku dróg wojewódzkich o nawierzchni twardej ulepszonej, ich gęstość w regionie w roku 2017 była 9. najwyższa w Polsce; na Pomorzu Zachodnim wynosiła 9,30 km na 100 km² i była wyższa niż analogiczna wartość dla całego kraju wynosząca 9,28 km na 100 km². Długość dróg wojewódzkich zwiększyła się w zachodniopomorskim z 2 108,2 km w roku 2014 do 2 129,0 km w 2017, czyli o 75,3 km. Był to przyrost o 1,0%, czyli nieco niższy niż w całej Polsce (1,8%). Należy zaznaczyć, że długość dróg wojewódzkich w całym kraju ulega zmianom (czyli nie tylko wydłużeniu) ze względu na uchwaloną w 2013 roku i obowiązująca od 2015 roku nowelizację ustawy o drogach publicznych, tak zwaną ustawę kaskadową. Ustawa ta sankcjonuje kaskadowe przekazywanie dróg pod zarząd niższego szczebla w związku z oddawaniem do użytku zupełnie nowych dróg (najczęściej krajowych, obwodnic oraz dróg klasy S i A), zaburza to statystykę z tego względu, że powiązane przekazywanie dróg następuje w różnych latach. W 2017 roku na Pomorzu Zachodnim czynnych było 1 166 km linii kolejowych normalnotorowych (ponad 6% linii w Polsce). Ich długość od roku 2014 zmniejszyła się o 17 km. Należy dodać, że w badanym okresie długość linii kolejowych zwiększyła się tylko w siedmiu województwach, a ogółem w Polsce zmniejszyła się o 31 km). Wyłączanie z ruchu linii kolejowych w całej Polsce, także w województwie, następuje najczęściej z powodu bardzo złego stanu tej infrastruktury. Wskaźnik gęstości linii kolejowych normalnotorowych na 100 km² w 2017 roku kształtował się w regionie na poziomie 5,1 km (spadek od roku 2014 z 5,2 km) i był niższy od wartości dla całego kraju wynoszącej 6,1 km (spadek z 6,2 km). Stan infrastruktury drogowej bezpośrednio wpływa na poziom bezpieczeństwa ruchu drogowego, który znajduje odzwierciedlenie w liczbie ofiar śmiertelnych wypadków drogowych. Na Pomorzu Zachodnim w roku 2017 liczba ofiar śmiertelnych na 100 tys. ludności wyniosła 7,03 i była to 5. najniższa wartość w Polsce. W całym kraju w 2017 roku wskaźnik przyjął wartość 7,37. W porównaniu z rokiem 2014 liczba ofiar śmiertelnych na 100 tys. ludności spadła dynamiczniej w zachodniopomorskim (o 17,8%) niż w całej Polsce (o 11,4%). Spośród podregionów województwa najniższa liczbę ofiar śmiertelnych na 100 tys. ludności w 2017 roku wystąpiła w podregionie miasto Szczecin (2,47) co oznacza spadek w porównaniu z rokiem 2014 o 41%, a w podregionie szczecińskim 7,61, spadek o 33%. W 2017 roku zbliżone wartości wskaźnika wobec roku 2014 odnotowano w podregionach: szczecinecko-pyrzyckim (7,89 ofiar śmiertelnych na 100 tys. ludności) oraz podregionie koszalińskim (10,32). Długość infrastruktury komunalnej i technicznej liniowej a także odsetek korzystających z zaopatrzenia w tą infrastrukturę są na Pomorzu Zachodnim jednymi z najwyższych w Polsce, na co Strona 11 z 21

wpływają: wysoka gęstość tego typu infrastruktury wykonanej jeszcze przed 1945 rokiem, trzeci, a według prognoz już niedługo drugi, najwyższy współczynnik urbanizacji, a także duże wymagania odnośnie takiej infrastruktury w całym pasie nadmorskim ze względu na najwyższą liczbę turystów odwiedzających zachodniopomorskie wśród polskich województw. W województwie zachodniopomorskim długość czynnej sieci rozdzielczej wodociągowej wynosiła w 2017 roku 11 363,5 km wobec 10 893,1 km w roku 2014, czyli o 4,3% więcej. Był to 6. najwyższy wzrost w kraju. W całej Polsce długość sieci wodociągowej zwiększyła się o 3,9%. W trzech podregionach województwa długość sieci wodociągowej jest zbliżona i w 2017 roku wynosiła: w podregionie szczecinecko-pyrzyckim 3 945,3 km (wzrost o 6,3% wobec roku 2014), w szczecińskim 3 577,9 km (wzrost o 2,9%), a w koszalińskim 3 057,4 km (wzrost o 4,5%). Najkrótsza sieć wodociągowa funkcjonuje w najmniejszym powierzchniowo podregionie mieście Szczecin 782,9 km (wzrost o 0,5%). Rysunek 6. Odsetek korzystających z sieci wodociągowej, powiaty województwa zachodniopomorskiego, rok 2016 źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS (stat.gov.pl) Na Pomorzu Zachodnim odsetek korzystających z sieci wodociągowej jest 3. najwyższym w kraju; w latach 2013-2016 wzrósł z 93,7% do 96,3% (o 2,6 p.p.), w tym samym czasie w całej Polsce odsetek ten wzrósł z 88,0% do 91,9% (o 3,9 p.p.). W okresie 2013-2016 spośród podregionów województwa, najbardziej zwiększył się odsetek mieszkańców korzystających z sieci wodociągowej w podregionie koszalińskim (o 4,5 p.p. do 97,2%), podregionie szczecinecko-pyrzyckim (o 4,0 p.p. do 96,0%) i szczecińskim (o 2,1 p.p. do 95,9%). Odsetek korzystających z sieci wodociągowej w podregionie mieście Szczecin był stały i wynosił 96,2%. Spośród zachodniopomorskich powiatów najwyższy odsetek ludności w 2016 roku korzystał z sieci wodociągowej w powiatach grodzkich: Koszalinie i Świnoujściu (w obydwu 100%), najniższy natomiast w powiatach: choszczeńskim (92,0%), gryfickim (92,9%) i goleniowskim (93,8%). Najwyższy wzrost wskaźnika w okresie 2013-2016 odnotowano w powiatach: ziemskim koszalińskim (o 12,0%; 10,2 p.p.) oraz łobeskim (10,4%; 9,1 p.p.). Prócz powiatu miasto Szczecin, gdzie odsetek ludności korzystającej z sieci wodociągowej nie zmienił się, najniższy wzrost wskaźnika w okresie 2013-2016 odnotowano w powiatach: pyrzyckim (o 1,1%; 1,0 p.p.), świnoujskim (1,5%; 1,5 p.p.) i goleniowskim (1,6%; 1,5 p.p.). Długość czynnej sieci kanalizacyjnej w regionie wynosiła w 2017 roku 7 967,4 km wobec 7 590,0 km w roku 2014, czyli o 4,3% więcej. Był to 2. najniższy wzrost w kraju. W całej Polsce długość sieci kanalizacyjnej zwiększyła się o 9,7%. We wszystkich podregionach województwa długość sieci kanalizacyjnej zwiększyła się i w 2017 roku wynosiła: w podregionie szczecinecko-pyrzyckim 2 555,5 km (wzrost o 6,9% wobec roku 2014), w koszalińskim 2 420,9 km (wzrost o 4,0%), szczecińskim 2 371,7 km (wzrost o 4,5%), a w podregionie mieście Szczecin 619,3 km (wzrost o 2,7%). Strona 12 z 21

Rysunek 7. Odsetek korzystających z sieci kanalizacyjnej, powiaty województwa zachodniopomorskiego, rok 2016 źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS (stat.gov.pl) Odsetek korzystających z sieci kanalizacyjnej w województwie zachodniopomorskim jest 2. najwyższym w kraju; w latach 2013-2016 wzrósł z 77,5% do 80,8% (o 3,3 p.p.), w tym samym czasie w całej Polsce wartość ta wzrosła z 65,1% do 70,2% (o 5,1 p.p.). W okresie 2013-2016 spośród podregionów województwa, najbardziej zwiększył się odsetek mieszkańców korzystających z sieci kanalizacyjnej w podregionie szczecińskim (o 7,3%; 5,3 p.p. do 77,9%). Także w pozostałych podregionach zwiększyła się wartość wskaźnika, w 2016 roku osiągając wartości: 87,9% w podregionie miasto Szczecin, 82,7% w podregionie koszalińskim i 76,1% w podregionie szczecinecko-pyrzyckim. Spośród zachodniopomorskich powiatów najwyższy odsetek ludności w 2016 roku korzystał z sieci kanalizacyjnej w powiatach grodzkich: Koszalinie (95,0%) i Świnoujściu (94,3%) oraz w powiecie kołobrzeskim (92,0%), najniższy natomiast w powiatach: sławieńskim i łobeskim (w obydwu 64,2%). Najwyższy wzrost wskaźnika w okresie 2013-2016 odnotowano w powiatach: polickim (13,5%; 10,9 p.p.) oraz ziemskim koszalińskim (o 12,4%; 7,4 p.p.), najniższy natomiast we wszystkich powiatach ziemskich: Świnoujściu (0,3%; 0,3 p.p.), Koszalinie i Szczecinie (obydwu 0,2%; 0,2 p.p.). Obszar województwa zachodniopomorskiego jest kluczowy dla krajowego odbioru, przesyłu i redystrybucji gazu, przede wszystkim ze względu na lokalizację, a także niedługą rozbudowę Gazoportu w Świnoujściu, połączenia gazociągowe Polski z Norwegią czyli Baltic Pipe, a także planowaną rozbudowę gazociągów w Polsce prowadzących do istniejących i projektowanych krajowych magazynów gazu. Zlokalizowany jest tu także największy przemysłowy odbiorca gazu G.A. Zakłady Chemiczne Police S.A., który w perspektywie 3-4 lat bardzo znacząco zwiększy pobór gazu w związku z wybudowaniem instalacji do wytwarzania polipropylenu (tzw. Police-2). Duże jest także znaczenie Pomorza Zachodniego w dystrybucji gazu dla odbiorców indywidualnych, choć zakres tej infrastruktury wciąż wymaga poprawy. W województwie zachodniopomorskim długość czynnej sieci gazowej wynosiła w 2016 roku 7 271,7 km wobec 6 625,4 km w roku 2013, czyli o 9,8% więcej. Był to 6. najwyższy wzrost w kraju. W całej Polsce długość sieci gazowej zwiększyła się o 6,6%. W dwóch podregionach województwa długość sieci gazowej w okresie 2013-2016 bardzo dynamicznie wzrosła: w szczecińskim (o 16,8%) oraz w koszalińskim (o 12,7%). Ponadto w podregionie miasto Szczecin sieć została powiększona o 3,1% a w szczecinecko-pyrzyckim o 2,7%. Odsetek korzystających z instalacji gazowej wśród ludności ogółem jest na Pomorzu Zachodnim 5. najwyższy w Polsce. Podobnie jak w całym kraju, odsetek korzystających z instalacji gazowej w okresie 2013-2016 nieznacznie spadł; w województwie z 59,6% do 59,1% (o 0,5 p.p.) natomiast w całej Polsce z 52,4% do 52,1% (o 0,3 p.p.). W okresie 2013-2016 spośród podregionów województwa, odsetek mieszkańców korzystających z sieci gazowej zwiększył się jedynie w podregionie koszalińskim (o 0,2 p.p. do 54,1%). W pozostałych podregionach odsetek korzystających z sieci gazowej spadł: w podregionie szczecinecko-pyrzyckim o 0,3 p.p. do 44,2%, w szczecińskim o 0,5 p.p. do 53,8%, a w podregionie miasto Szczecin o 1,3 p.p., do 86,3%. Spośród Strona 13 z 21

zachodniopomorskich powiatów najwyższy odsetek ludności w 2016 roku korzystał z sieci gazowej w powiatach grodzkich: Koszalinie (88,7%) i Szczecinie (86,3%) oraz powiecie polickim (74,2%), najniższy natomiast w powiatach: białogardzkim (21,1%), ziemskim koszalińskim (25,6%) i łobeskim (26,0%). Najwyższy wzrost wskaźnika odnotowano w powiatach: kamieńskim (o 14,6%; 3,4 p.p.) i białogardzkim (o 13,4%; 2,5 p.p.). Natomiast największy spadek odsetka korzystających z sieci gazowej w okresie 2013-2016 odnotowano w powiatach: gryfickim (o 6,9%; 4,2 p.p.), polickim (o 3,5%; 2,7 p.p.) oraz w Świnoujściu (2,6%; 1,9 p.p.). I n f r a s t r u k t u r a s p o ł e c z n a W 2017 roku na Pomorzu Zachodnim odsetek dzieci objętych wychowaniem przedszkolnym w wieku 3-5 lat wynosił 81,0%, wobec 75,8% w roku 2014, co oznacza wzrost w okresie 2014-2017 o 6,9 p.p. W regionie udział dzieci objętych wychowaniem przedszkolnym jest niższy od wartości wskaźnika krajowego, który wyniósł w 2017 roku 84,7% (79,4% w 2014, wzrost w okresie 2014-2017 o 6,6 p.p.). Jednak wartość tego wskaźnika w województwie w ciągu ostatniego roku przyrastała intensywniej (o 5,5%) niż w całym kraju (4,4%). Zachodniopomorskie pod względem odsetka dzieci objętych wychowaniem przedszkolnym lokuje się na 12. pozycji w kraju. W ujęciu podregionalnym najwyższy odsetek dzieci objętych wychowaniem przedszkolnym w 2017 roku wystąpił w podregionie miasto Szczecin (96,0%, wzrost w okresie 2014-2017 o 8,0%), następnie w podregionie koszalińskim (82,4%, wzrost o 6,1%), podregionie szczecińskim (76,9%, wzrost o 7,2%), w podregionie szczecineckopyrzyckim odnotowano najniższe wartości wskaźnika (71,7%, wzrost w okresie 2014-2017 o 5,5%). Wśród powiatów największy odsetek dzieci objętych wychowaniem przedszkolnym w 2017 roku odnotowano w powiatach grodzkich: Świnoujściu 99,0% (2014 89,0%), Koszalinie 98,9% (2014 90,4%), Szczecinie 96,0% (2014 88,9%), powiecie kołobrzeskim 2017 86,5% (2014 82,7%); najniższe wartości miały powiaty: łobeski 61,7% (2014 64,7%), koszaliński 65,2% (2014 65,0%), gryficki 66,3% (2014 62,3%) i choszczeński 67,5% (2014 69,8%). Należy podkreślić, że w tych w dwóch ostatnich, jako jedynych w województwie, odnotowano spadek wskaźnika w ciągu ostatnich czterech lat w powiecie łobeskim o 2,9 p.p., a w choszczeńskim o 2,3 p.p. W województwie zachodniopomorskim, podobnie jak w całej Polsce, zauważalny jest wyraźny trend spadkowy liczby studentów ogółem na 10 tys. ludności, będący naturalną konsekwencją zachodzących procesów demograficznych. Jednak liczba studentów szkół wyższych przypadających na 10 tys. ludności jest na Pomorzu Zachodnim wyraźnie niższa niż przeciętnie w kraju (11. miejsce w Polsce); ponadto wartość tego wskaźnika spadła w okresie 2014-2017 z 3. najbardziej intensywną dynamiką o 20,1%, wobec 12,0% w całym kraju. W 2017 roku w regionie na 10 tys. ludności przypadało 246 studentów (308 w 2014 roku), podczas gdy łącznie dla wszystkich województw wartość tego wskaźnika kształtowała się na poziomie 336 studentów w roku 2017 oraz 382 studentów w roku 2014. Pod względem dostępu do infrastruktury ochrony zdrowia Pomorze Zachodnie ma przeciętną sytuację na tle kraju. Liczba łóżek w szpitalach przypadająca na 10 tys. ludności w 2017 roku sytuowała region na 11. miejscu w Polsce (9. w roku 2014). Liczba łóżek w szpitalach na 10 tys. ludności w województwie wynosiła w 2017 roku 46,29 wobec 48,20 w całym kraju; w okresie 2014-2017 w zachodniopomorskim wielkość ta spadła o 4,9%, czyli najdynamiczniej w Polsce (-1,4%). T u r y s t y k a, k u l t u r a Ogromny potencjał turystyczny Pomorza Zachodniego znajduje odzwierciedlenie w wartości wskaźników dotyczących bazy turystycznej oraz ruchu turystycznego, które od wielu lat plasują region na pozycji krajowego lidera. Wartość wskaźnika liczby udzielonych noclegów na 1 000 ludności jest w zachodniopomorskim większa (8 237 w roku 2017) niż dla dwóch kolejnych województw łącznie. Region jest także liderem pod względem liczby turystów korzystający z noclegów na 1 000 ludności (1 617 w roku 2017). Analogicznie wygląda statystyka miejsc noclegowych w turystycznych obiektach noclegowych przypadających na 1 000 ludności. Ich liczba na Pomorzu Zachodnim w roku 2017 (77,7) była dwukrotnie większa niż w dwóch kolejnych regionach łącznie oraz niemal czterokrotnie wyższa niż Strona 14 z 21

w całym kraju (20,1). Dynamika wzrostu wskaźnika wobec roku 2014 była wyższa dla całego kraju niż zachodniopomorskiego (11,7% wobec 9,7%), jednak w ostatnim badanym roku w regionie zanotowano wzrost o 7,0% wobec 3,3% w całym kraju. Większość wskaźników opisujących turystykę wskazuje na bardo dużą dysproporcję pomiędzy pasem nadmorskim i jego powiatami a resztą województwa. Najwyższe wartości dla roku 2017 jeżeli chodzi o liczbę miejsc noclegowych w turystycznych obiektach noclegowych przypadających na 1 000 ludności odnotowano w powiatach: kamieńskim (389,2), kołobrzeskim (382,0), gryfickim (324,7), koszalińskim ziemskim (286,4), sławieńskim (272,4) oraz Świnoujściu (266,9); natomiast najniższe (poniżej 10,0) wystąpiły m.in. w powiatach: pyrzyckim, białogardzkim, choszczeńskim, łobeskim oraz w Koszalinie. Dysproporcja pomiędzy powiatami Pomorza Zachodniego uwidacznia się także w podziale podregionalnym. W 2017 roku liczba miejsc noclegowych w turystycznych obiektach noclegowych przypadających na 1 000 ludności była najwyższa w podregionach: koszalińskim (183,4) oraz szczecińskim (102,7), a najniższa w szczecinecko-pyrzyckim (16,4) oraz podregionie miasto Szczecin (17,5). Na Pomorzu Zachodnim z roku na rok zwiększa się oferta kulturalna. Obserwowane jest coraz liczniejsze uczestnictwo w kulturze, między innymi dzięki rozbudowie potencjału instytucji kultury. W 2017 roku teatry i instytucje muzyczne odwiedziło 318,0 widzów i słuchaczy na 1 000 ludności, wobec 258,5 widzów i słuchaczy w roku 2014. Wskaźnik ten wzrósł o 23,0% w okresie 2014-2017. W tym samym okresie w całej Polsce teatry i instytucje muzyczne odwiedziło 345,0 widzów i słuchaczy na 1 000 ludności w roku 2017 wobec 318,6 widzów w roku 2014 (wzrost o 8,3%). Wielkość wskaźnika z roku 2017 sytuowała region na 8. miejscu w kraju. Finanse samorządu terytorialnego Województwo zachodniopomorskie cechuje się bardzo wysokimi w relacji do innych regionów dochodami i wydatkami jednostek samorządu terytorialnego na mieszkańca. W 2017 roku dochody wszystkich JST Pomorza Zachodniego wyniosły 6 251,35 zł per capita. Była to, podobnie jak w 2014 roku 2. najwyższa wartość w Polsce. W całym kraju dochody jednostek samorządu terytorialnego na mieszkańca w 2017 roku wyniosły 5 675,15 zł. Dochody JST per capita w zachodniopomorskim były o 10,2% wyższe niż średnia krajowa i wzrosły w okresie 2014-2017 o 21,2% (22,0% w Polsce). W 2017 roku wydatki wszystkich JST zachodniopomorskiego wyniosły 6 060,38 zł per capita. Była to, podobnie jak w 2014 roku 2. najwyższa wartość w Polsce. W całym kraju dochody jednostek samorządu terytorialnego na mieszkańca w 2017 roku wyniosły 5 693,05 zł. Dochody JST per capita na Pomorzu Zachodnim były o 6,5% wyższe niż średnia krajowa i wzrosły w okresie 2014-2017 o 16,1% (21,5% w Polsce). Suma wydatków inwestycyjnych wszystkich jednostek samorządu terytorialnego Pomorza Zachodniego w 2017 roku wyniosła 1 085 201 120,96 zł co stanowiło 4,5% wydatków inwestycyjnych kraju (24 057 401 563,68 zł). Poziom wydatków zachodniopomorskich JST lokował region na 10. pozycji w kraju (12. w 2014); ich spadek w okresie 2014-2017 wyniósł 7,8% podczas gdy w całej Polsce wydatki inwestycyjne JST spadły o 8,5%. Udział wydatków inwestycyjnych JST wszystkich szczebli w wydatkach ogółem w 2017 roku w województwie zachodniopomorskim wyniósł 14,7% (7. miejsce wśród województw) i w porównaniu z rokiem poprzednim wzrósł o 3,8 p.p., wciąż nie osiągnął on jednak poziomu sprzed lat (2014 18,9%, 2015 19,7%). Wzrost udziału wydatków inwestycyjnych w wydatkach ogółem zanotowany w roku 2017 dotyczył całego kraju, na tle innych województw zachodniopomorskie zajmuje pod tym względem wysoką 6. lokatę. Relacja zobowiązań ogółem do dochodów ogółem budżetu województwa zachodniopomorskiego wskazuje na minimalnie rosnący wskaźnik zadłużenia indywidualnego, który w roku 2016 osiągnął wartość 40,8% dochodów ogółem, jest to w dalszym ciągu bezpieczny poziom zadłużenia samorządu województwa. Strona 15 z 21

Relacja zobowiązań do dochodów [%] 2014 2015 2016 2017 zachodniopomorskie w tym: 42,6 41,3 36,2 36,0 gminy 41,4 38,0 31,2 20,97 miasta na prawach powiatu 51,1 51,2 46,0 34,4 powiaty 31,6 30,2 28,5 105,18 województwo samorządowe 38,3 41,0 40,8 29,3 Tabela 1. Wskaźnik zadłużenia budżetów JST województwa zachodniopomorskiego, lata 2014-2017 źródło: opracowanie własne na podstawie danych RIO Rok Wykonane wydatki [mln zł] Wykonane dochody [mln zł] Zobowiązania [mln zł] Wskaźnik zadłużenia do dochodu [%] 2014 870,66 844,64 323,50 38,2 2015 738,58 770,23 315,81 41,0 2016 576,75 667.42 272,39 40,8 2017 805,95 805,53 236,29 29,3 Tabela 2. Wskaźnik zadłużenia budżetu województwa zachodniopomorskiego, lata 2014-2017 źródło: opracowanie własne na podstawie danych RIO Realizując inwestycje samorządy sięgają m.in. do finansowania zewnętrznego w postaci kredytów, co rodzi konieczność obsługi zadłużenia w kolejnych latach budżetowych, nierzadko im większa skala inwestycji tym wyższe wydatki na obsługę długu publicznego. Wydatki na obsługę długu publicznego od roku 2013 mają stałą tendencję malejącą co ilustrują dane zawarte w tabeli nr 1 i nr 2. Wydatki na obsługę długu publicznego w województwie zachodniopomorskim JST wszystkich szczebli przypadające na 1 000 zł dochodów budżetów JST wyniosły w 2017 roku 8,7 zł i w porównaniu z rokiem 2014 zmalały o ponad 36% (2014 13,7 zł, 2015 11,6 zł, 2016 11,2 zł). Na przestrzeni lat 2014-2017 spadek odnotowano we wszystkich województwach, jednak zachodniopomorskie samorządy znajduje się w grupie województw o najwyższym odnotowanym nominalnym spadku wynoszącym 5 zł (6. miejsce). Wykorzystanie funduszy unijnych w perspektywie 2014-2020 na realizację regionalnego programu operacyjnego i jego oddziaływania na ważne obszary życia społeczno-gospodarczego regionu W województwie zachodniopomorskim, w ramach realizowanego przez samorząd województwa Regionalnego Programu Operacyjnego 2014-2020 (RPO WZ 2014-2020), do końca 2017 roku łącznie zakontraktowano wsparcie z funduszy Unii Europejskiej na kwotę 2,78 mld PLN. W przeliczeniu na mieszkańca województwa dofinansowanie to wynosi 1 631,6 zł. Większość blisko 35% tego wsparcia przypada na obszar transportu. Najniższy, nieprzekraczający łącznie 10%, udział w strukturze dofinansowania z RPO WZ 2014-2020 mają obszary kultury, rewitalizacji, turystyki i środowiska. Strona 16 z 21

Tabela 3. Kontraktacja wsparcia z Unii Europejskiej w województwie zachodniopomorskim w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Zachodniopomorskiego 2014-2020 Obszar interwencji Społeczeństwo Informacyjne w zł Skumulowane dofinansowanie z UE w perspektywie 2014-2020 2016 2017 w zł per capita jako odsetek wykorzystanych funduszy w zł w zł per capita jako odsetek wykorzystanych funduszy - - - - - - Transport 314 494 073,9 184,1 28,0% 971 448 807,9 569,6 34,9% Rozwój Zasobów Ludzkich B+R i przedsiębiorczość 286 845 314,6 167,9 25,6% 744 929 473,5 436,8 26,8% 396 409 206,8 232,1 35,3% 569 779 483,0 334,1 20,5% Energia 22 640 479,2 13,3 2,0% 148 256 332,8 86,9 5,3% Infrastruktura Społeczna - - - 117 011 367,9 68,6 4,2% Środowisko 102 061 292,0 59,7 9,1% 114 984 011,0 67,4 4,1% Turystyka - - - 63 874 291,7 37,5 2,3% Rewitalizacja - - - 36 918 769,8 21,6 1,3% Kultura - - - 15 460 239,1 9,1 0,6% Razem 1 122 450 366,5 657,1 2 782 662 776,7 1 631,6 źródło: obliczenia własne na podstawie danych z systemu SL2014 Poniżej zaprezentowano wysokość wsparcia UE przypadającego na 1 mieszkańca na poziomie powiatu w podziale na poszczególne obszary wsparcia. Wymiar terytorialny wsparcia w RPO WZ 2014-2020 został przedstawiony wyłącznie w tych obszarach, w których efekty wspartych projektów można przypisać do danego powiatu. Z uwagi na charakter inwestycji transportowych, liniowych, oraz ukierunkowanych na infrastrukturę, z której korzystać będą wszyscy mieszkańcy województwa (np. szpitale) co nie pozwala na wiarygodne wskazanie dofinansowania per capita w ujęciu niższym, niż poziom NUTS-2 zrezygnowano z przygotowania kartogramów. Strona 17 z 21

Rysunek 8. Mapy rozkładu przestrzennego wysokości dofinansowania per capita z RPO WZ 2014-2020 na poziomie powiatów Strona 18 z 21

Strona 19 z 21