PREZES URZĘDU KOMUNIKACJI ELEKTRONICZNEJ Magdalena Gaj Warszawa, dnia 8 sierpnia 2012 r.

PREZES URZĘDU KOMUNIKACJI ELEKTRONICZNEJ Magdalena Gaj Warszawa, dnia 8 sierpnia 2012 r. DART-SMP-6040-2/12 (37) Telekomunikacja Polska S.A. ul. Twarda 18 00 105 Warszawa Krajowa Izba Gospodarcza Elektroniki i Telekomunikacji ul. Stępińska 22/30 00-739 Warszawa DECYZJA Na podstawie art. 24 pkt 1 i pkt 2 lit. b i lit. c w związku z art. 21 oraz art. 22 ust. 1, art. 46 ust. 1, art. 46 ust. 2 pkt 1, pkt 2, pkt 3, pkt 4, pkt 5, art. 46 ust. 3 pkt 3 lit. a-b i art. 46 ust. 3 pkt 4, ustawy z dnia 16 lipca 2004 r. Prawo telekomunikacyjne (Dz. U. Nr 171, poz. 1800 z późn. zm., zwanej dalej ustawą Prawo telekomunikacyjne lub PT ) oraz art. 104 1 ustawy z dnia 14 czerwca 1960 r. Kodeks postępowania administracyjnego (tekst jednolity: Dz. U. z 2000 r., Nr 98, poz. 1071 z późn. zm.), zwanej dalej kpa, w związku z art. 206 ust. 1 PT: I. określam rynek właściwy jako krajowy rynek świadczenia usługi przyłączenia do stacjonarnej publicznej sieci telefonicznej i utrzymania w gotowości do świadczenia usług telekomunikacyjnych dla użytkowników końcowych, z wyłączeniem konsumentów; II. ustalam, że na krajowym rynku świadczenia usługi przyłączenia do stacjonarnej publicznej sieci telefonicznej i utrzymania w gotowości do świadczenia usług telekomunikacyjnych dla użytkowników końcowych, z wyłączeniem konsumentów, występuje przedsiębiorca telekomunikacyjny o znaczącej pozycji rynkowej; III. wyznaczam Telekomunikację Polską S.A. z siedzibą w Warszawie jako przedsiębiorę telekomunikacyjnego o znaczącej pozycji rynkowej na krajowym rynku świadczenia usługi przyłączenia do stacjonarnej publicznej sieci telefonicznej i utrzymania w gotowości do świadczenia usług telekomunikacyjnych dla użytkowników końcowych, z wyłączeniem konsumentów; IV. utrzymuję nałożone decyzją Prezesa Urzędu Komunikacji Elektronicznej (zwanego dalej również Prezesem UKE lub Regulatorem ) z dnia 27 sierpnia 2007 r.,

znak: DRTD-SMP-6043-2/07(22), na Telekomunikację Polską S.A. z siedzibą w Warszawie następujące obowiązki regulacyjne w zakresie świadczenia usługi przyłączenia do stacjonarnej publicznej sieci telefonicznej i utrzymania w gotowości do świadczenia usług telekomunikacyjnych dla użytkowników końcowych, z wyłączeniem konsumentów na krajowym rynku świadczenia usługi przyłączenia do stacjonarnej publicznej sieci telefonicznej i utrzymania w gotowości do świadczenia usług telekomunikacyjnych dla użytkowników końcowych, z wyłączeniem konsumentów: 1. obowiązek, o którym mowa w art. 46 ust. 2 pkt 2 ustawy Prawo telekomunikacyjne, polegający na nieutrudnianiu innym przedsiębiorcom wejścia na detaliczny rynek usług przyłączenia do stacjonarnej publicznej sieci telefonicznej i utrzymania w gotowości do świadczenia usług telekomunikacyjnych dla użytkowników końcowych, z wyłączeniem konsumentów; 2. obowiązek, o którym mowa w art. 46 ust. 2 pkt 4 ustawy Prawo telekomunikacyjne, polegający na niestosowaniu nieuzasadnionych preferencji dla określonych użytkowników, z wyłączeniem wyjątków przewidzianych w ustawie Prawo telekomunikacyjne; 3. obowiązek, o którym mowa w art. 46 ust. 2 pkt 5 ustawy Prawo telekomunikacyjne, polegający na niezobowiązywaniu użytkownika końcowego do korzystania z usług, które są dla niego zbędne; 4. obowiązek, o którym mowa w art. 46 ust. 3 pkt 4 ustawy Prawo telekomunikacyjne, polegający na przedstawianiu do zatwierdzenia przez Prezesa UKE cenników i regulaminów świadczenia usług przyłączenia do stacjonarnej publicznej sieci telefonicznej i utrzymania w gotowości do świadczenia usług telekomunikacyjnych dla użytkowników końcowych, z wyłączeniem konsumentów; V. zmieniam nałożone decyzją Prezesa UKE z dnia 27 sierpnia 2007 r. znak DRTD- SMP-6043-2/07(22) na Telekomunikację Polską S.A. z siedzibą w Warszawie następujące obowiązki regulacyjne w zakresie świadczenia usług przyłączenia do stacjonarnej publicznej sieci telefonicznej i utrzymania w gotowości do świadczenia usług telekomunikacyjnych dla użytkowników końcowych, z wyłączeniem konsumentów na krajowym rynku świadczenia usługi przyłączenia do stacjonarnej publicznej sieci telefonicznej i utrzymania w gotowości do świadczenia usług telekomunikacyjnych dla użytkowników końcowych, z wyłączeniem konsumentów: 1. obowiązek, o którym mowa w art. 46 ust. 2 pkt 1 ustawy Prawo telekomunikacyjne, polegający na nieustalaniu zawyżonych cen w zakresie detalicznych usług przyłączania do stacjonarnej publicznej sieci telefonicznej i utrzymania w gotowości do świadczenia usług telekomunikacyjnych dla użytkowników końcowych, z wyłączeniem konsumentów, poprzez jego uchylenie, 2. obowiązek, o którym mowa w art. 46 ust. 2 pkt 3 ustawy Prawo telekomunikacyjne, poprzez nadanie mu następującego brzmienia: obowiązek 2

polegający na nieograniczaniu konkurencji poprzez ustalanie cen usług zaniżonych w stosunku do kosztów ich świadczenia, w zakresie usługi utrzymania w gotowości do świadczenia usług telekomunikacyjnych dla użytkowników końcowych, z wyłączeniem konsumentów, 3. obowiązek, o którym mowa w art. 46 ust. 3 pkt 3 lit a. i lit. b ustawy Prawo telekomunikacyjne, polegający na: a. prowadzeniu rachunkowości regulacyjnej zgodnie z zatwierdzoną przez Prezesa UKE instrukcją, b. prowadzeniu kalkulacji kosztów usług poprzez zastosowanie metody opartej na zorientowanym przyszłościowo w pełni alokowanym koszcie (FL-FDC), zgodnie z zatwierdzonym przez Prezesa UKE opisem kalkulacji kosztów, VI. poprzez jego uchylenie. Załącznik nr 1 do niniejszej decyzji, zawierający dane stanowiące tajemnicę przedsiębiorstwa, stanowi integralną część niniejszej decyzji. VII. Decyzja niniejsza podlega natychmiastowemu wykonaniu, stosownie do art. 206 ust. 2aa w zw. z art. 206 ust. 2 pkt 1 i pkt 2 ustawy Prawo telekomunikacyjne. UZASADNIENIE 1. Przebieg postępowania 1.1 Pismami z dnia 12 sierpnia 2011 r. oraz 17 października 2011 r. Prezes Urzędu Komunikacji Elektronicznej, na podstawie art. 6 ust 1-3 w związku z art. 21 ustawy Prawo telekomunikacyjne, zwrócił się do przedsiębiorców telekomunikacyjnych świadczących usługi przyłączenia do stacjonarnej publicznej sieci telefonicznej i utrzymania w gotowości do świadczenia usług telekomunikacyjnych dla użytkowników końcowych, z wyłączeniem konsumentów o przekazanie danych niezbędnych do przeprowadzenia analizy ww. rynku. 1.2 W dniach od 29 sierpnia 2011 r. do 21 listopada 2011 r. następujący operatorzy przekazali informacje Prezesowi UKE: Telefonia Dialog S.A. (zwana dalej również Telefonia Dialog ) pismem z dnia 30 sierpnia 2011 r. znak PMRRA.07-004/001/11, PTK Centertel sp. z o.o. (zwana dalej również PTK, PTK Centertel ) pismem z dnia 31 sierpnia 2011 r. znak DSR/371/08/11(1)/TD oraz w korespondencji e-mail z dnia 26 września 2011 r., Telekomunikacja Polska S.A. (zwana dalej również Telekomunikacją Polską, Spółką, TP lub TP S.A. ) pismem z dnia 2 września 2011 r. (data doręczenia do Urzędu Komunikacji Elektronicznej 5 września 2011 r.) znak KRB/JR 91/2011, pismem z dnia 3 października 2011 r. (data doręczenia do Urzędu Komunikacji Elektronicznej 4 października 2011 r.) znak KRB/JS/109/10/11 oraz w korespondencji E-mail z dnia 28 września 2011 r. i 12 października 2011 r., UPC Polska sp. z o.o. (zwana dalej również UPC ) pismem z dnia 31 sierpnia 2011 r. (data doręczenia do Urzędu Komunikacji Elektronicznej 7 września 2011 r.) oraz w korespondencji e-mail z dnia 3 października 2011 r., Netia S.A. (zwana dalej również Netia ) pismem z dnia 12 września 2011 r. (data doręczenia do Urzędu Komunikacji Elektronicznej 13 września 2011 r.), pismem 3

datowanym na dzień 30 września 2011 r. (doręczonym do Urzędu Komunikacji Elektronicznej 29 września 2011 r.) z dnia 29 września 2011 r. oraz w korespondencji e-mail z dnia 15 września 2011 r., Polska Telefonia Cyfrowa S.A. (zwana dalej również Polska Telefonia Cyfrowa, PTC ) pismem z dnia 9 września 2011 r. (data doręczenia do Urzędu Komunikacji Elektronicznej 14 września 2011 r.) znak DG-1700/BSR/860/2011, Multimedia Polska S.A. (zwana dalej również Multimedia Polska ) pismem z dnia 9 września 2011 r. (data doręczenia do Urzędu Komunikacji Elektronicznej 14 września 2011 r.), GTS Poland sp. z o.o. (zwana dalej również GTS ) pismem z dnia 28 października 2011 r. (data doręczenia do Urzędu Komunikacji Elektronicznej 31 października 2011 r.) znak DSR/1994/2011, MNI Telecom S.A. (zwana dalej również MNI, MNI Telecom ) pismem z dnia 25 października 2011 r. (data doręczenia do Urzędu Komunikacji Elektronicznej 2 listopada 2011 r. oraz w korespondencji e-mail z dnia 3 listopada 2011 r., Vectra S.A. (zwana dalej również Vectra ) pismem z dnia 4 listopada 2011 r. (data doręczenia do Urzędu Komunikacji Elektronicznej 8 listopada 2011 r., pismem z dnia 4 listopada 2011 r. (data doręczenia do Urzędu Komunikacji Elektronicznej 9 listopada 2011 r.) oraz w korespondencji e-mail z dnia 10 listopada 2011 r.). 1.3 Pismem z dnia 9 stycznia 2012 r. po przeprowadzeniu analizy krajowego rynku świadczenia usługi przyłączenia do stacjonarnej publicznej sieci telefonicznej i utrzymania w gotowości do świadczenia usług telekomunikacyjnych dla użytkowników końcowych z wyłączeniem konsumentów, Prezes UKE zawiadomił Telekomunikację Polską S.A. o wszczęciu postępowania w sprawie: a. określenia rynku właściwego, b. ustalenia, czy na rynku właściwym występuje przedsiębiorca telekomunikacyjny o znaczącej pozycji rynkowej lub przedsiębiorcy telekomunikacyjni zajmujący kolektywną pozycję znaczącą, c. wyznaczenia przedsiębiorcy telekomunikacyjnego o znaczącej pozycji rynkowej lub przedsiębiorców telekomunikacyjnych zajmujących kolektywną pozycję znaczącą, w przypadku stwierdzenia, że na rynku właściwym nie występuje skuteczna konkurencja oraz nałożenia na tego przedsiębiorcę lub przedsiębiorców telekomunikacyjnych zajmujących kolektywną pozycję znaczącą obowiązków regulacyjnych, d. utrzymania, zmiany albo uchylenia obowiązków regulacyjnych nałożonych na przedsiębiorcę telekomunikacyjnego o znaczącej pozycji rynkowej lub przedsiębiorców telekomunikacyjnych zajmujących kolektywną pozycję znaczącą przed przeprowadzeniem analizy rynku. 1.4 W dniach 17 stycznia 2012 r. 16 lutego 2012 r. przeprowadzone zostało postępowanie konsultacyjne dotyczące projektu decyzji Prezesa UKE w sprawie określenia rynku właściwego jako krajowego rynku świadczenia usługi przyłączenia do stacjonarnej publicznej sieci telefonicznej i utrzymania w gotowości do świadczenia w usług telekomunikacyjnych dla użytkowników końcowych z wyłączeniem konsumentów, ustalenia, że na krajowym rynku świadczenia usługi przyłączenia do stacjonarnej publicznej sieci telefonicznej i utrzymania w gotowości do świadczenia usług telekomunikacyjnych dla użytkowników 4

końcowych z wyłączeniem konsumentów występuje przedsiębiorca telekomunikacyjny o znaczącej pozycji rynkowej, wyznaczenia Telekomunikacji Polskiej S.A. z siedzibą w Warszawie jako przedsiębiorcy telekomunikacyjnego o znaczącej pozycji rynkowej na krajowym rynku świadczenia usługi przyłączenia do stacjonarnej publicznej sieci telefonicznej i utrzymania w gotowości do świadczenia w usług telekomunikacyjnych dla użytkowników końcowych z wyłączeniem konsumentów oraz utrzymania i zmiany obowiązków regulacyjnych. W ramach ww. postępowania konsultacyjnego swoje stanowiska odnośnie projektowanej decyzji zgłosiły następujące podmioty: 1. TP S.A. (pismem znak TKRR3/JS/247/02/12 z dnia 16 lutego 2012 r. które zostało doręczone w dniu 16 lutego 2012 r.), 2. Polska Izba Informatyki i Telekomunikacji (pismem z dnia 16 lutego 2012 r., które zostało doręczone 22 lutego 2012 r.), 3. Prezes UOKiK (pismem oznaczonym DOK2-0799-1/12/KD z dnia 16 lutego 2012 r., które zostało doręczone 17 lutego 2012 r.). 1.5 W dniu 17 stycznia 2012 r. Prezes UKE powiadomił Prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów (zwanego dalej również Prezesem UOKiK ) o rozpoczęciu postępowania konsultacyjnego dotyczącego projektu decyzji. 1.6 Pismem z dnia 23 stycznia 2012 r. Krajowa Izba Gospodarcza Elektroniki i Telekomunikacji (zwana dalej również KIGEiT ), reprezentowana przez radcę prawnego Pana Rafała Duczka, złożyła wniosek o dopuszczenie do udziału w toczącym się postępowania na prawach strony. Pomimo dołączenia do wniosku dokumentu pełnomocnictwa, wnioskodawca nie przedstawił jednocześnie, ani w ciągu kolejnych 3 dni, dowodu zapłaty należnej opłaty skarbowej. W dniu 3 lutego 2012 r. wnioskodawca złożył kolejny wniosek o dopuszczenie do udziału we wskazanym postępowaniu, tożsamy treściowo z pierwszym, jednak uzupełniony tym razem o dowód uiszczenia opłaty skarbowej od dokumentu pełnomocnictwa dla Pana Rafała Duczka. Pismem z dnia 13 lutego 2012 r., znak DART-SMP-6040-2/12(7), wnioskodawca został wezwany do wyjaśnienia, jaki charakter prawny nadać złożonemu ponownie wnioskowi o udział w postępowaniu. Z odpowiedzi uzyskanej w dniu 23 lutego 2012 r. wynika, iż ponowne złożenie wniosku o dopuszczenie KIGEiT do udziału w postępowaniu nastąpiło na skutek pomyłki. W piśmie zawarty również został wniosek o zaliczenie złożonego w dniu 3 lutego 2012 r. dowodu opłaty skarbowej od pełnomocnictwa dla Pana Rafała Duczka, na poczet pierwotnego wniosku o dopuszczenie do udziału KIGEiT w postępowaniu z dnia 23 stycznia 2012 r. 1.7 Postanowieniem z dnia 29 lutego 2012 r., znak DART-SMP-6040-2/12(12), KIGEiT został dopuszczony do udziału w przedmiotowym postępowaniu. 1.8 Stanowiska konsultacyjne wraz z komentarzem zostały opublikowane na stronach internetowych Urzędu Komunikacji Elektronicznej w dniu 21 marca 2012 r. 1.9 W dniu 22 marca 2012 r. Prezes UKE notyfikował projekt decyzji Komisji Europejskiej (pismo znak DART-SMP-6040-2/12(15)). Notyfikowany projekt decyzji został przez Komisje Europejska zarejestrowany pod numerem sprawy PL/2012/1310. 1.10 W dniu 29 marca 2012 r. pismem znak DG INFSO/B5 Komisja Europejska wystosowała do Prezesa UKE wnioski i zapytania w przedmiocie decyzji: 5

a. czy w odniesieniu do rodzajów telefonii VOiP uwzględnionych w definicji rynku, dostawca usług VOiP nie ma możliwości kontroli jakości świadczonych usług, jeśli jednocześnie nie jest dostawcą usług szerokopasmowych dla danych użytkowników końcowych?; b. wniosek o uwzględnienie danych za 2011 r. dotyczących średnich cen minuty połączeń głosowych w sieciach o stałej lokalizacji i w sieciach ruchomych. Prośba o przedstawienie szacunków kształtowania się tych cen w okresie kolejnych 2-3 lat, w szczególności w kontekście spadku stawek MTR (stawek za zakańczanie połączeń głosowych w sieciach ruchomych); c. wniosek o wyjaśnienie zasadności wyłączenia dostępu szerokopasmowego z zakresu rynku właściwego objętego decyzją, w szczególności w kontekście opisanego w decyzji zjawiska zwiększania się liczby użytkowników usługi dostępu szerokopasmowego i jednoczesnego zmniejszania liczby abonentów usługi dostępu do publicznej sieci telefonicznej w stałej lokalizacji; d. wniosek o wyjaśnienie, czy w polskim systemie środków regulacyjnych, przewidziany jest okres na dostosowanie przez operatorów alternatywnych swoich ofert detalicznych, w sytuacji zmiany lub pojawienia się nowej oferty detalicznej operatora o pozycji znaczącej. 1.11 Pismem DART-SMP-6040-2/12(18) z dnia 2 kwietnia 2012 r. Prezes UKE udzielił odpowiedzi na pytania Komisji Europejskiej. 1.12 W dniu 20 kwietnia 2012 r. Telekomunikacja Polska S.A. złożyła pismo z dnia 19 kwietnia 2012 r. znak TKRR3/JS/569/04/12, w którym stwierdziła, iż projekt decyzji przewiduje definiowanie zakazu ceny zaniżonej prowadzącej do eliminacji konkurencji, w sposób niezgodny z orzecznictwem Unii Europejskiej. 1.13 W dniu 23 kwietnia 2012 r. Komisja Europejska wydała decyzję oznaczoną SG-Greffe (2012) D/7186 (doręczoną do Urzędu Komunikacji Elektronicznej w dniu 25 kwietnia 2012 r.), w której stwierdziła, iż nie zgłasza uwag do przedstawionej decyzji. 1.14 W dniu 14 maja 2012 r. w związku z zakończeniem postępowania konsultacyjnego i konsolidacyjnego, Prezes UKE pismem znak DART-SMP-6040-2/12(21) przekazał Prezesowi UOKiK projekt decyzji ustalającej, że na krajowym rynku świadczenia usługi przyłączenia do stacjonarnej publicznej sieci telefonicznej i utrzymania w gotowości do świadczenia usług telekomunikacyjnych dla użytkowników końcowych, z wyłączeniem konsumentów występuje przedsiębiorca telekomunikacyjny o znaczącej pozycji rynkowej, wyznaczającej Telekomunikację Polską S.A. jako przedsiębiorcę telekomunikacyjnego zajmującego znaczącą pozycję na tym rynku i nakładającej na tego przedsiębiorcę obowiązki regulacyjne przewidziane w ustawie Prawo telekomunikacyjne, z prośbą o zajęcie przez Prezesa UOKiK stanowiska w tej sprawie, stosownie do art. 106 1 k.p.a. i art. 25c pkt 1 PT. Pismami z dnia 14 maja 2012 r. znak DART-SMP-6040-2/12(22) Prezes UKE powiadomił TP S.A oraz KIGEiT, że projekt rozstrzygnięcia w przedmiotowej sprawie został przekazany Prezesowi UOKiK celem zajęcia stanowiska w sprawie. 1.15 Prezes UOKiK w postanowieniu o sygn. DOK3-0799-1/12/KD z dnia 29 maja 2012 r. stwierdził, że zasadne jest określenie jako rynku właściwego krajowego rynku świadczenia usługi przyłączenia do stacjonarnej publicznej sieci telefonicznej i utrzymania w gotowości do świadczenia usług telekomunikacyjnych dla użytkowników końcowych, z wyłączeniem konsumentów, ustalenie, że na krajowym rynku świadczenia usługi przyłączenia do stacjonarnej publicznej sieci telefonicznej i utrzymania w gotowości do świadczenia usług 6

telekomunikacyjnych dla użytkowników końcowych, z wyłączeniem konsumentów występuje przedsiębiorca telekomunikacyjny o znaczącej pozycji rynkowej, wyznaczenie Telekomunikacji Polskiej S.A. jako przedsiębiorcy telekomunikacyjnego zajmującego znaczącą pozycję na tym rynku, utrzymanie na TP S.A. obowiązków regulacyjnych nałożonych decyzją Prezesa UKE z dnia 27 sierpnia 2007 r. znak DRTD-SMP-6043-2/07(22) określonych w przepisach art. 46 ust. 2 pkt 2 PT, 46 ust. 2 pkt 4 PT, 46 ust. 2 pkt 5 PT, 46 ust. 3 pkt 4 PT oraz zmiana nałożonych na Telekomunikację Polską S.A. decyzją Prezesa UKE z dnia 27 sierpnia 2007 r. znak DRTD-SMP-6043-2/07(22) obowiązków regulacyjnych określonych w przepisach art. 46 ust. 2 pkt 1 PT, 46 ust. 2 pkt 3 PT oraz 46 ust. 3 pkt 3 lit. a i b PT, zgodnie z przekazanym w dniu 14 maja 2012 r. projektem decyzji. Jednocześnie, mając na uwadze wątpliwości podnoszone przez TP S.A., dotyczące obowiązku polegającego na nieograniczaniu konkurencji poprzez ustalanie cen usług zaniżonych w stosunku do kosztów ich świadczenia, Prezes UOKiK zwrócił uwagę, iż jego zdaniem, do naruszenia przedmiotowego obowiązku dojdzie wyłącznie wtedy, gdy stosowanie przez przedsiębiorcę zaniżonych cen usług wiązać się będzie z ograniczeniem konkurencji. Samo ustalenie przez regulatora stosowania zaniżonych cen nie powinno być w świetle treści danego obowiązku wystarczające. W związku z powyższym Prezes UOKiK wskazał na potrzebę uwzględnienia, przy określaniu zakresu znaczeniowego przedmiotowego obowiązku, orzecznictwa wydanego (w tym na szczeblu UE) na gruncie prawa konkurencji. Prezes UOKiK stwierdził ponadto, iż wydaje się, że zarówno ww. orzecznictwo, jak i zasady prawa konkurencji, powinny być uwzględnione przez Prezesa UKE w sytuacji, gdy organ ten dokonywać będzie oceny, czy doszło do naruszenia obowiązku polegającego na nieograniczaniu konkurencji poprzez ustalanie cen usług zaniżonych w stosunku do kosztów ich świadczenia, tj. w kwestii istnienia ewentualnego ograniczenia konkurencji związanego ze stosowaniem cen zaniżonych. W tym kontekście, zdaniem Prezesa UOKiK, rozważania Prezesa UKE przedstawione w pkt 6.4.7 niniejszej decyzji (zawierającym omówienie obowiązku prowadzenia rachunkowości regulacyjnej zgodnie z zatwierdzoną przez Prezesa UKE instrukcją oraz obowiązku prowadzenia kalkulacji kosztów usług zgodnie z zatwierdzonym przez Prezesa UKE opisem kalkulacji kosztów), nie powinny znaleźć zastosowania do oceny naruszenia obowiązku opisanego w pkt 6.4.5 niniejszej decyzji (zawierającym omówienie obowiązku nieograniczania konkurencji poprzez ustalanie cen usług zaniżonych w stosunku do kosztów ich świadczenia). 1.16 Pismem numer TKRR3/JS/780/06/12 z dnia 5 czerwca 2012 r. TP S.A. zwróciła uwagę, iż Prezes UOKiK podzielił uwagę TP S.A. dotycząca niewłaściwego badania realizacji zakazu stosowania cen zaniżonych eliminujących konkurencję zawartego w projekcie przedmiotowej decyzji oraz ponownie zwróciła się o zmianę treści uzasadnienia niniejszej decyzji w zakresie obowiązku nieograniczania konkurencji poprzez stosowanie cen zaniżonych. 1.17 Pismami znak DART-SMP-6040-2/12(26) z dnia 13 czerwca 2012 r. TP S.A. i KIGEiT, na podstawie art. 10 1 kpa zostały zawiadomione o zakończeniu postępowania dowodowego w niniejszej sprawie oraz o możliwości zapoznania się z materiałem dowodowym, a także wypowiedzenia się co do zebranych materiałów i dowodów. 1.18 Postanowieniem znak DART-SMP-6040-2/12(28) z dnia 13 czerwca 2012 r. Prezes UKE ograniczył wobec TP S.A. prawo wglądu do materiałów postepowania w zakresie w jakim zawierają one w swej treści informacje, które spełniają przesłanki zawarte w art. 11 ust. 4 ustawy z dnia 16 kwietnia 1993 r. o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji, pozwalające uznać je za tajemnicę przedsiębiorstwa. 1.19 Postanowieniem znak DART-SMP-6040-2/12(30) z dnia 13 czerwca 2012 r. Prezes UKE ograniczył wobec KIGEiT prawo wglądu do materiałów postepowania w zakresie 7

w jakim zawierają one w swej treści informacje, które spełniają przesłanki zawarte w art. 11 ust. 4 ustawy z dnia 16 kwietnia 1993 r. o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji, pozwalające uznać je za tajemnicę przedsiębiorstwa. 1.20. W dniu 20 czerwca 2012 r. TP S.A. złożyła pismo znak:tkrr3/js/843/06/12, w którym stwierdziła, iż podtrzymuje swoje wcześniejsze stanowisko, iż kluczową kwestią w przedmiotowej sprawie jest sposób badania realizacji obowiązku polegającego na nieograniczaniu konkurencji poprzez ustalanie cen usług zaniżonych w stosunku do kosztów ich świadczenia. Ponadto Telekomunikacja Polska S.A. stwierdziła, iż zasady zawarte w projekcie decyzji są niezgodne z orzecznictwem UE w tego typu sprawach, niezgodne z poglądami polskiej doktryny, niezgodne z opinią Prezesa UOKiK, a także szkodliwe dla interesów konsumentów, którym ogranicza się prawo do korzystania z promocji cenowych lub tańszych usług telekomunikacyjnych. Biorąc pod uwagę ustalony stan faktyczny Prezes UKE zważył, co następuje: Z przepisu art. 21 PT wynika nałożony na Prezesa UKE obowiązek przeprowadzenia analizy rynków właściwych w zakresie wyrobów i usług telekomunikacyjnych 1. Zgodnie z przepisem art. 22 ust. 1 PT, analiza ta powinna być przeprowadzana nie rzadziej niż co 2 lata. Przepis art. 22 ust. 1 PT określa również cele postępowania, jakie Prezes UKE przeprowadza po dokonaniu analizy, o jakiej mówi przepis art. 21 PT. Są nimi: 1. określenie rynku właściwego, uwzględniając uwarunkowania krajowe oraz w najwyższym możliwym stopniu zalecenie Komisji Europejskiej i wytyczne, o których mowa w art. 19 ust. 3 PT, w zakresie wyrobów i usług telekomunikacyjnych, 2. ustalenia, że na rynku właściwym występuje przedsiębiorca telekomunikacyjny o znaczącej pozycji rynkowej lub przedsiębiorcy telekomunikacyjni zajmujący kolektywną pozycję znaczącą, 3. wyznaczenia przedsiębiorcy telekomunikacyjnego o znaczącej pozycji rynkowej lub przedsiębiorców telekomunikacyjnych zajmujących kolektywną pozycję znaczącą, w przypadku stwierdzenia, że na rynku właściwym nie występuje skuteczna konkurencja oraz nałożenia na tego przedsiębiorcę lub przedsiębiorców telekomunikacyjnych zajmujących kolektywną pozycję znaczącą obowiązków regulacyjnych 4. utrzymania, zmiany albo uchylenia obowiązków regulacyjnych nałożonych na przedsiębiorcę telekomunikacyjnego o znaczącej pozycji rynkowej lub przedsiębiorców telekomunikacyjnych zajmujących kolektywną pozycję znaczącą przed przeprowadzeniem analizy rynku. Zgodnie z art. 24 pkt 1 i pkt 2 lit. a, lit. b i lit. c ustawy Prawo telekomunikacyjne, jeżeli Prezes UKE ustali, że na rynku właściwym występuje przedsiębiorca telekomunikacyjny o znaczącej pozycji rynkowej, określa rynek właściwy, mając na uwadze poziom rozwoju krajowego rynku produktów i usług telekomunikacyjnych, zgodnie z prawem konkurencji, ponadto wyznacza przedsiębiorcę telekomunikacyjnego o znaczącej pozycji rynkowej oraz nakłada, utrzymuje lub zmienia nałożone obowiązki regulacyjne, jeżeli przedsiębiorca ten nie utracił znaczącej pozycji rynkowej oraz warunki na rynku uzasadniają zmianę nałożonych obowiązków. Zgodnie z definicją, określoną w art. 25a ust. 1 ustawy Prawo telekomunikacyjne, przedsiębiorca telekomunikacyjny zajmuje znaczącą pozycję rynkową, 1 Jeśli nie zaznaczono inaczej, analiza rynku przeprowadzona na potrzeby niniejszej decyzji obejmuje okres od 2008 r. do 2011 r. 8

jeżeli na rynku właściwym samodzielnie posiada pozycję ekonomiczną odpowiadającą dominacji w rozumieniu przepisów prawa wspólnotowego. Z kolei zgodnie z art. 25a ust. 2 PT, Prezes UKE przy ocenie pozycji rynkowej przedsiębiorcy telekomunikacyjnego na rynku właściwym bierze pod uwagę kryteria wymienione w wytycznych Komisji Europejskiej, o których mowa w art. 19 ust. 3 PT tj. wytycznych Komisji Europejskiej, w sprawie analizy rynku i ustalania znaczącej pozycji rynkowej. Zgodnie z Wytycznymi Komisji Europejskiej nr 2002/C 165/03 w sprawie analizy rynku i oceny znaczącej pozycji rynkowej zgodnie z ramami regulacyjnymi Wspólnoty dotyczącymi sieci i usług łączności elektronicznej (Dz. U. C165/6 z 2002 r.), zwanymi dalej Wytycznymi Komisji, do kryteriów tych należą m.in.: 1) udział przedsiębiorcy w rynku właściwym, 2) całkowita wielkość przedsiębiorstwa, 3) brak technicznej i ekonomicznej zasadności budowy alternatywnej infrastruktury telekomunikacyjnej, 4) istnienie przewagi technologicznej przedsiębiorcy, 5) brak albo niewielki poziom równoważącej siły nabywczej, 6) łatwy bądź uprzywilejowany dostęp przedsiębiorcy do rynków kapitałowych bądź zasobów finansowych, 7) ekonomie skali, 8) ekonomie zakresu, 9) pionowe zintegrowanie przedsiębiorcy, 10) poziom rozwoju sieci dystrybucji i sprzedaży przedsiębiorcy, 11) brak potencjalnej konkurencji, 12) istnienie barier dla dalszego rozwoju przedsiębiorcy oraz rynku właściwego, 13) zróżnicowanie produktów/usług (np. produkty lub usługi wiązane). Zgodnie z motywem 79 Wytycznych Komisji źródłem pozycji dominującej może być kombinacja kryteriów wymienionych powyżej. Oznacza to, że pozycja dominująca (która, jak przyjmuje się na gruncie prawa europejskiego, jest równoważna pojęciu pozycji znaczącej 2 ) nie musi opierać się na wszystkich kryteriach wymienionych w Wytycznych Komisji. Jak wskazuje się w Wytycznych Komisji 3, właściwe rynki definiowane dla celów regulacji sektorowych będą zawsze oceniane na zasadzie prognozowania, gdyż krajowe organy regulacyjne uwzględnią w swej ocenie przyszły rozwój rynku. Podstawą dla przeprowadzenia analizy rynku powinna być kompleksowa, zorientowana przyszłościowo ocena struktury i funkcjonowania badanego rynku. W związku z tym działania ex ante Regulatora mogą być 2 Zob. m.in. wyrok Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości z dnia 13 lutego 1979 r. Hoffmann-La Roche & Co. AG przeciwko Komisji Wspólnot Europejskich, sprawa 85/76. 3 Wytyczne Komisji Sekcja 1.3. (motyw 27): On the other hand, relevant markets defined for the purposes of sector-specific regulation will always be assessed on a forward looking basis, as the NRA will include in its assessment an appreciation of the future development of the market. (...) The starting point for carrying out a market analysis for the purpose of Article 15 of the framework Directive is not the existence of an agreement or concerted practice within the scope of Article 81 EC Treaty, nor a concentration within the scope of the Merger Regulation, nor an alleged abuse of dominance within the scope of Article 82 EC Treaty, but is based on an overall forward-looking assessment of the structure and the functioning of the market under examination. 9

podejmowane również zanim dany przedsiębiorca zacznie faktycznie funkcjonować na rynku w charakterze operatora. Z założenia regulacja ex ante ma doprowadzić do wykreowania konkurencyjnego rynku telekomunikacyjnego i zapobiegać jego potencjalnym naruszeniom w przyszłości. Stosownie do normy art. 25c ust. 1 ustawy Prawo telekomunikacyjne, decyzje dotyczące m.in. wyznaczenia przedsiębiorcy lub przedsiębiorców o znaczącej pozycji na rynku właściwym oraz nałożenia obowiązków regulacyjnych określonych w ustawie są wydawane przez Prezesa UKE po zasięgnięciu opinii Prezesa UOKiK. W przedmiotowych decyzjach Prezes UKE nakłada, utrzymuje, zmienia lub znosi obowiązki regulacyjne, o których mowa w art. 34, art. 36-40, art. 42, art. 44-47 i art. 72 ust. 3 ustawy Prawo telekomunikacyjne, biorąc pod uwagę adekwatność i proporcjonalność danego obowiązku do zidentyfikowanych problemów rynkowych, których rozwiązanie służy realizacji celów określonych w art. 1 ust. 2 ustawy Prawo telekomunikacyjne, jakimi są stworzenie warunków dla: 1) wspierania równoprawnej i skutecznej konkurencji w zakresie świadczenia usług telekomunikacyjnych, 2) rozwoju i wykorzystania nowoczesnej infrastruktury telekomunikacyjnej, 3) zapewnienia ładu w gospodarce numeracją, częstotliwościami oraz zasobami orbitalnymi, 4) zapewnienia użytkownikom maksymalnych korzyści w zakresie różnorodności, ceny i jakości usług telekomunikacyjnych, 5) zapewnienia neutralności technologicznej,. Zgodnie natomiast z art. 46 ust. 1 PT, jeżeli w wyniku analizy przeprowadzonej zgodnie z art. 21 Prezes UKE stwierdzi, że: 1) dany rynek detaliczny nie jest skutecznie konkurencyjny, 2) obowiązki, o których mowa w art. 34-40, art. 42, art. 44 i art. 45 PT nie doprowadziłyby do osiągnięcia celów, o których mowa w art. 189 ust. 2 PT, 3) realizacja uprawnienia abonenta, o którym mowa w art. 72 ust. 1 PT, nie doprowadziłaby do osiągnięcia celu, o którym mowa w art. 1 ust. 2 pkt 4 PT, i nie spełnia celów, o których mowa w art. 189 ust. 2 PT, nakłada co najmniej jeden z obowiązków, o których mowa w art. 46 ust. 2 PT, na przedsiębiorcę telekomunikacyjnego o znaczącej pozycji rynkowej na danym rynku detalicznym. Przepis art. 46 PT dotyczy nakładania obowiązków na rynkach detalicznych. Pojęcie rynku detalicznego jest zdefiniowane w art. 2 pkt 34 PT i oznacza rynek wyrobów i usług w zakresie usług telekomunikacyjnych dla użytkowników końcowych (art. 2 pkt 50 PT). Proces regulowania rynków, w tym detalicznych, jest określony w Dziale II PT. Obowiązki na podstawie art. 46 ust. 1 PT są nakładane na przedsiębiorcę telekomunikacyjnego o znaczącej pozycji rynkowej na danym rynku detalicznym, a nie tylko na przedsiębiorców telekomunikacyjnych będących operatorami, jak w przypadku rynków w zakresie dostępu. Szczegółowe uzasadnienie zastosowania wyżej wymienionych przepisów w przedmiotowej sprawie znajduje się w następnych rozdziałach uzasadnienia niniejszej decyzji. 10

2. Definicja rynku właściwego 2.1. Prawne podstawy dla analizy rynków właściwych Przez rynek właściwy rozumie się zgodnie z art. 4 pkt 9 ustawy z dnia 16 lutego 2007 r. o ochronie konkurencji i konsumentów (Dz. U. Nr 50, poz. 331 z późn. zm.), zwanej dalej ustawą o ochronie konkurencji i konsumentów, rynek towarów 4, które ze względu na ich przeznaczenie oraz właściwości, w tym jakość, są uznawane przez ich nabywców za substytuty oraz są oferowane na obszarze, na którym, ze względu na ich rodzaj i właściwości, istnienie barier dostępu do rynku, preferencje konsumentów, znaczące różnice cen i koszty transportu, panują zbliżone warunki konkurencji. Rynki właściwe podlegające analizie przez Prezesa UKE, a następnie w przypadku braku skutecznej konkurencji poddane regulacji, określa Prezes UKE stosownie do dyspozycji art. 22 ust. 1 PT, uwzględniając uwarunkowania krajowe oraz w największym możliwym stopniu zalecenie Komisji i wytyczne, o których mowa w art. 19 ust. 3 PT, w zakresie wyrobów i usług telekomunikacyjnych. Wytyczne Komisji, którymi zgodnie z art. 19 ust. 3 PT, powinien kierować się Prezes UKE przy analizie rynków i ustaleniu znaczącej pozycji rynkowej w zakresie wyrobów i usług telekomunikacyjnych, przewidują, iż na mocy nowych ram regulacyjnych, rynki, które mają być regulowane, definiuje się zgodnie z zasadami europejskiego prawa konkurencji, tak jak zostały one przedstawione przez Komisję w Zaleceniu Komisji Europejskiej z dnia 17 grudnia 2007 r. w sprawie właściwych rynków produktów i usług w sektorze łączności elektronicznej podlegających regulacji ex ante 5 (zwanym dalej również Zaleceniem ) i zgodnie z art. 15 ust. 1 dyrektywy 2002/21/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 7 marca 2002 r. w sprawie wspólnych ram regulacyjnych sieci i usług łączności elektronicznej (Dz.U. UE L 108/33 z 2002 r. z późn. zm.), zwanej dalej również dyrektywą ramową. Wspomniane wyżej Zalecenie wskazuje kryteria, których łączne spełnienie oznacza, że dany rynek podlega regulacji ex ante przez Prezesa UKE. Pierwszym kryterium jest obecność wysokich i trwałych barier w dostępie do rynku. Mogą one mieć charakter strukturalny, prawny lub regulacyjny. Drugie kryterium dotyczy efektywnej konkurencji w odpowiednim horyzoncie czasowym i zbadania stopnia tej konkurencji, natomiast trzecie kryterium stanowi, iż samo prawo konkurencji nie jest wystarczające, by usunąć konkretne nieprawidłowości rynkowe. Kryteria te stosuje się łącznie, a więc niespełnienie już jednego z nich oznacza, że rynek nie może podlegać regulacji ex ante. 2.2. Rynek produktowy Zalecenie na poziomie rynku detalicznego wymienia jeden rynek dostępu do publicznej sieci telefonicznej w stałej lokalizacji dla klientów indywidualnych i instytucjonalnych. Nota wyjaśniająca 6 do ww. Zalecenia (zwana dalej również Notą wyjaśniającą ), przedstawia wskazany rynek produktowy w następujący sposób: Rynek detaliczny, w ujęciu ogólnym, może zostać opisany jako dostarczanie połączeń lub umożliwianie dostępu (w lokalizacji stacjonarnej lub pod stałym adresem) do sieci telefonii publicznej 7 w celu 4 Zgodnie z art. 4 pkt 7 ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów, pod pojęciem towarów rozumie się: rzeczy, jak również energię, papiery wartościowe i inne prawa majątkowe, usługi, a także roboty budowlane. 5 http://eur-lex.europa.eu/lexuriserv/lexuriserv.do?uri=oj:l:2007:344:0065:0069:pl:pdf 6 http://ec.europa.eu/information_society/policy/ecomm/doc/library/proposals/sec2007_1483_final.pdf 7 Pojęcie to jest używane w celu zachowania pewnej ciągłości ze wstępnym zaleceniem oraz w zgodzie z dyrektywami. Zostało ono zdefiniowane w art. 2 dyrektywy 2002/22/WE jako dostęp (dla celów wykonywania i odbierania połączeń telefonicznych) do usług oferowanych dla numerów istniejących w krajowym lub międzynarodowym planie numeracji telefonicznej. Oczywiście użytkownicy końcowi mogą wykonywać 11

wykonywania i/lub odbierania połączeń oraz korzystania z powiązanych usług. Taki dostęp i usługi mogą być dostarczane na kilka możliwych sposobów, w zależności od tego, jakie przedsiębiorstwo świadczy usługę oraz jaka technologia jest w tym celu stosowana. W dalszym ciągu najpowszechniej stosowaną technologią jest przekazywanie połączeń drogą tradycyjnych sieci telefonicznych przy użyciu metalowych kabli magistralnych. Alternatywę stanowią sieci telewizji kablowej oferujące usługi telefoniczne, sieci telefonii komórkowej, które zostały przystosowane do świadczenia ekwiwalentnych usług w lokalizacjach stacjonarnych, lub są ograniczone do pewnego zasięgu wokół lokalizacji stacjonarnej, a także inne sieci bezprzewodowe. Połączenia szerokopasmowe mogą również ułatwiać świadczenie usług wąskopasmowych, jednak konsumenci przeważnie nie wybiorą usług szerokopasmowych wyłącznie w celu uzyskania dostępu do usług głosowych. Konsumenci przechodzą z połączeń wąskopasmowych na szerokopasmowe zazwyczaj po to, aby uzyskać dostęp do szybszych usług internetowych. Dla potrzeb niniejszej decyzji przedmiotowy rynek określony został jako rynek świadczenia usług przyłączenia do stacjonarnej publicznej sieci telefonicznej i utrzymania w gotowości do świadczenia usług telekomunikacyjnych dla użytkowników końcowych z wyłączeniem konsumentów. Jest to ujęcie różniące się od tego, jak określony został w Zaleceniu tj. rynek dostępu do publicznej sieci telefonicznej w stałej lokalizacji dla klientów indywidualnych i instytucjonalnych. Pomijając kwestię wyodrębnienia rynków na podstawie kryterium dwóch różnych kategorii odbiorców usług, która zostanie szerzej omówiona w dalszej części uzasadnienia, należy zwrócić uwagę, iż zdefiniowanie rynku poprzez wskazanie usług, jakie są w jego ramach świadczone (tak jak zostało to uczynione w niniejszej decyzji) pozwala na bardziej precyzyjne jego określenie i zminimalizowanie ewentualnych wątpliwości interpretacyjnych co do jego rzeczywistego zakresu. Podejście takie jest przy tym spójne z brzmieniem Zalecenia, bowiem jak wynika z przedstawionego powyżej fragmentu Noty wyjaśniającej, stanowiącej swego rodzaju wykładnię zapisów Zalecenia, pod pojęciem dostępu na omawianym rynku rozumie się świadczenie usługi przyłączania do stacjonarnej publicznej sieci telekomunikacyjnej i utrzymania w gotowości do świadczenia usług telekomunikacyjnych. Z ww. powodu w dalszej części decyzji oba pojęcia tj. rynek dostępu oraz rynek przyłączenia i utrzymania w gotowości są stosowane zamiennie. W tożsamy sposób rynek ten określony został na gruncie obowiązującego wcześniej Zalecenia Komisji Europejskiej z 11 lutego 2003 r. w sprawie właściwych rynków produktów i usług w sektorze łączności elektronicznej podlegających regulacji ex ante 8, stanowiącego jedną z podstaw prawnych wydania decyzji Prezesa UKE z dnia 27 sierpnia 2007 r. znak: DRTD-SMP-6043-2/07(22), mocą której rynek ten regulowany był do czasu wydania niniejszej decyzji. Zakresy rynku produktowego określonego w decyzji z dnia 27 sierpnia 2007 r., znak: DRTD-6043-2/07(22) oraz rynku produktowego w decyzji niniejszej są zatem również tożsame. Na analizowanym rynku operatorzy uzyskują przychody ze świadczenia następujących usług: przyłączenia do sieci (wyrażone w jednorazowej opłacie instalacyjnej), utrzymania w gotowości do świadczenia usług telekomunikacyjnych (wyrażone w okresowych opłatach abonamentowych). i odbierać połączenia głosowe i inne (np. poprzez połączenia typu IP ) bez konieczności eksploatowania sieci telefonii publicznej ; wystarczy mieć dostęp do sieci łączności elektronicznej, z której można korzystać w tym celu. W konsekwencji formy dostępu, a także różne rodzaje połączeń głosowych, mogą być uznane za tworzące ten sam rynek dostępu, bądź ten sam rynek połączeń, w zależności od tego, czy wystarczająco ograniczają możliwość zwiększania cen. 8 Zob. Dziennik Urzędowy L 114 z dnia 8 maja 2003 r. str. 45-49 12

Usługa dostępu do publicznej sieci telefonicznej w stałej lokalizacji obejmuje świadczenie usługi przyłączenia do stacjonarnej publicznej sieci telefonicznej i utrzymania w gotowości do świadczenia usług telekomunikacyjnych. Usługi przyłączenia i utrzymania w gotowości realizuje się przy wykorzystaniu: łączy z dostępem analogowym POTS (w tym także łączy bezprzewodowych) łączy cyfrowych (PRA i BRA), łączy telewizji kablowej, łączy radiowych (wireless local loop). 2.2.1. Telefonia VoIP Precyzyjne zdefiniowanie telefonii VoIP 9 w Polsce często napotyka na trudności z powodu złożoności samego rynku oraz istniejących różnic w sposobie wykorzystania technologii VoIP. Na potrzeby niniejszej analizy rynku określonego jako rynek świadczenia usługi przyłączenia do stacjonarnej publicznej sieci telefonicznej i utrzymania w gotowości do świadczenia usług telekomunikacyjnych dla użytkowników końcowych z wyłączeniem konsumentów należałoby przyjąć, że telefonia VoIP jest usługą połączeń telefonicznych realizowanych z wykorzystaniem technologii IP świadczoną użytkownikom posiadającym dostęp do Internetu, związanych z operatorem umową i płacących miesięczny abonament za tę usługę. Korzystanie z usługi wymaga posiadania odpowiedniego urządzenia końcowego komputera z zainstalowaną odpowiednią aplikacją lub aparatu telefonicznego wyposażonego w funkcję SIP (ang. Session Initiation Protocol). Usługa telefonii VoIP w dalszym ciągu stanowi niewielką część rynku telefonii stacjonarnej w Polsce. Na koniec 2010 r. było to 8,2%. Po nagłym wzroście zarówno w liczbie użytkowników, jak i wartości, rynek telefonii internetowej po 2007 r. wszedł w bardziej dojrzały okres, a dynamika wzrostu zaczęła słabnąć. W 2009 r. usługa telefonii VoIP w wyniku zmniejszonego wzrostu liczby nowych użytkowników zanotowała jedynie dynamikę jednocyfrową. Obecnie, w porównaniu do rynku tradycyjnej telefonii stacjonarnej, rynek telefonii VoIP w Polsce jest w dalszym ciągu stosunkowo niewielki. Bardzo charakterystyczne jest, że dużą popularnością cieszą się w Polsce komunikatory internetowe oraz inne bezpłatne rozwiązania wykorzystujące protokół IP, natomiast z płatnych usług korzysta niewielki odsetek populacji. W telefonii VoIP dominują połączenia wykonywane z poziomu komputera. W 2009 r. prawie trzy czwarte z całkowitego czasu połączeń zostało wykonane w taki sposób. Telefonia VoIP nadal pozostaje zdecydowanie mniej popularna niż tradycyjne usługi głosowe w stałej lokalizacji. Dzieje się tak między innymi ze względu na fakt, iż infrastruktura umożliwiająca dostęp do Internetu w Polsce nadal nie jest rozwinięta w wystarczającym stopniu, co pozwoliłoby na szybszy rozwój oferty telefonii internetowej (Wykres 1). 9 VoIP ang. Voice over Internet Protocol 13

Wykres 1. Penetracja na 100 mieszkańców stacjonarnego dostępu do Internetu szerokopasmowego w krajach UE, w 2011 r. 60% 50% 40% 30% 20% 40,6% 39,3% 35,0% 33,3% 32,6% 32,4% 32,0% 31,7% 30,9% 29,9% 27,2% 26,4% 25,1% 24,7% 24,6% 24,3% 23,0% 22,6% 22,2% 22,1% 21,8% 21,6% Średnia UE 27,7 20,4% 17,8% 17,3% 16,0% 15,2% 10% 0% NL DK FR DE SE BE LU GB MT FI EE AT CY ES SI IE CZ LT IT HU GR PT LV SK PL BG RO Źródło: UKE na podstawie Digital Agenda Scoreboard 2011. Specyfika telefonii VoIP wymaga nie tylko dostępu do Internetu, lecz także łącza o stosunkowo dużej przepływności, aby zapewnić wysoką jakość usług transmisji głosowej. Ma to szczególne znaczenie w przypadku klientów biznesowych, którzy na potrzeby swojej działalności potrzebują często więcej niż jednej linii abonenckiej. Telefonia internetowa charakteryzuje się również ograniczoną funkcjonalnością w stosunku do tradycyjnej. Abonent nie ma możliwości korzystania z biura numerów lub faksu. W przypadku klientów biznesowych brak tej ostatniej funkcji może stanowić istotną niedogodność. Najważniejszą jednak kwestią są problemy z połączeniami na numery alarmowe. Dzwoniąc pod taki numer użytkownik jest automatycznie przekierowywany do jednostek ratunkowych znajdujących się najbliżej miejsca jego położenia. Internet zaś nie pozwala na określenie lokalizacji dzwoniącego z wystarczającą dokładnością, przez co połączenie może zostać przekierowane do niewłaściwego centrum pomocy. Pewnym rozwiązaniem może być zarejestrowanie instalacyjnego adresu klienta u dostawcy usług. W sytuacji jednak, gdy użytkownik korzysta z telefonii VoIP w różnych lokalizacjach, pewniejszym sposobem na połączenie z numerem alarmowym pozostaje telefon komórkowy lub stacjonarny. Dodatkowym czynnikiem wpływającym na niewielką popularność telefonii VoIP w Polsce są koszty przejścia z telefonii stacjonarnej na internetową. Przede wszystkim wiążą się one z koniecznością zakupu usługi dostępu do Internetu. Wybierając najtańszą z możliwych ofert poszczególnych operatorów, średni miesięczny koszt dostępu do sieci przekracza, nieraz kilkukrotnie, wydatki związane z zakupem telefonii stacjonarnej (Wykres 2). Do tego dochodzą jeszcze koszty urządzeń końcowych. Tradycyjny telefon analogowy można nabyć już za ok. 40 zł. Chcąc natomiast korzystać z telefonii VoIP, użytkownik końcowy zmuszony jest zakupić telefon DECT z funkcją SIP, którego cena waha się w granicach 200 zł. Przy korzystaniu z usługi za pomocą komputera lub smartfona z opcją SIP koszt urządzenia jest jeszcze wyższy. 14

Wykres 2. Średnie miesięcznie koszty stałe usługi dostępu do Internetu oraz telefonii stacjonarnej. 140 120 125,33 100 [zł, z VAT] 80 60 40 20 49,18 61,31 35,72 67,13 67,01 60,27 12,34 0 TP Telefonia Dialog Netia PTC Internet Telefon stacjonarny Źródło: UKE. Uwagi: uwzględniono oferty z najniższymi średnimi kosztami stałymi, z umową na czas określony 24 miesiące. Na średnie miesięczne koszty stałe składają się: opłaty za przyłączenie i/lub aktywację usługi, miesięczny abonament, opłata za modem kablowy i utrzymanie łącza w gotowości do świadczenia usługi. W kalkulacji uwzględniono promocje. Brak ogólnej oferty dostępu do Internetu dla MNI Telecom oraz GTS Energis. Wysokie koszty przejścia nie są rekompensowane przez korzyści wynikające z korzystania z telefonii VoIP. W początkowej fazie rozwoju usługi jej atrakcyjność wynikała przede wszystkim z bardzo niskich kosztów połączeń. Jednakże spadki cen w telefonii stacjonarnej (Wykres 3) oraz rozbudowa ofert o pakiety minut przedpłaconych spowodowały, że usługi VoIP straciły swoją przewagę konkurencyjną. Z uwagi na powyższe zasadny jest wniosek, że w okresie stanowiących perspektywę regulacyjną najbliższych 2 lat substytucja telefonii tradycyjnej usługami VoIP nie będzie zachodziła. W ofercie operatorów nie posiadających telefonii stacjonarnej, VoIP jest najczęściej dodatkiem do oferty. Z kolei u operatorów oferujących tradycyjną telefonię stacjonarną VoIP stanowi narzędzie hamujące odpływ klientów w kierunku telefonii mobilnej. Główna funkcja telefonii VoIP nie jest obecnie związana z generowaniem przychodów, jest raczej usługą mającą jako jeden z głównych celów związanie klienta i ewentualnie skłonienie go do zakupu innych usług operatora. Z tego powodu telefonia VoIP jest coraz rzadziej oferowana jako oddzielna usługa, a staje się jedną z wielu usług będących elementem większego pakietu. Podsumowując, należy ponownie podkreślić, że rynek telefonii VoIP stanowi w dalszym ciągu bardzo niewielki ułamek rynku telefonii stacjonarnej w Polsce. Ze względu na konieczność posiadania łącza internetowego, jej dostępność jest ograniczona, a koszty przejścia z telefonii stacjonarnej wysokie. Tak więc w chwili obecnej nie istnieją przesłanki do włączenia telefonii VoIP do zakresu produktowego rynku przyłączenia do stacjonarnej publicznej sieci telefonicznej i utrzymania w gotowości do świadczenia usług telekomunikacyjnych dla użytkowników końcowych z wyłączeniem konsumentów. Z uwagi na niewielką popularność telefonii VoIP ewentualne uwzględnienie telefonii VoIP w analizie rynku właściwego nie wpłynęłoby na zmianę pozycji operatora zasiedziałego. Oprócz telefonii internetowej, technologia IP jest szeroko wykorzystywana przez operatorów telewizji kablowych do świadczenia usług głosowych w ramach oddzielnej oferty lub w pakiecie z dostępem do Internetu i/lub telewizją. Zasady i forma korzystania, funkcjonalność oraz koszty zasadniczo nie różnią się od oferty telefonii stacjonarnej w sieciach POTS/ISDN. Z punktu widzenia abonenta nie odgrywa to większego znaczenia, 15

często nie jest on również świadomy tego, w oparciu o jaką technologię korzysta z usług głosowych. Z tego też względu usługi głosowe operatorów TVK świadczone za pomocą technologii IP zostały włączone do analizy rynku właściwego. 2.2.2. Dostęp w sieci ruchomej Penetracja W grudniu 2011 r. penetracja polskiego rynku telefonii ruchomej wyniosła 131,6%, co dało ponad 50,1 mln użytkowanych kart SIM. Popularność usług głosowych w sieciach ruchomych utrzymuje się na dużo wyższym poziomie niż stacjonarnych, których wskaźnik penetracji nie przekracza 20,9%. W przeciwieństwie do telefonii stacjonarnej telefonia ruchoma zdobywa z roku na rok coraz więcej abonentów co przekłada się na wzrost jej udziału w rynku telekomunikacyjnym. Tendencja ta wskazuje na występowanie zjawiska zrównania użyteczności usług głosowych w telefonii stacjonarnej z usługami telefonii ruchomej. Funkcjonalność Niewątpliwie wpływ na opisany powyżej trend zwiększania popularności usług głosowych w sieciach telefonii ruchomej, wobec usług głosowych w sieciach telefonii stacjonarnej, ma funkcjonalność usług telefonii ruchomej dająca ponadto użytkownikom mobilność i przez to swobodę miejsca wykonywania połączeń oraz stale rosnącą jakość połączeń. Usługi świadczone przez operatorów sieci ruchomych są też z reguły bardziej dostosowane do indywidualnych potrzeb użytkowników, dla których telefon komórkowy staje się wygodnym narzędziem komunikacji lepiej dostosowanym do ich stylu życia. Wśród respondentów przeprowadzonego na zlecenie UKE na koniec 2011 r. badania abonentów (w tym użytkowników instytucjonalnych), aż 96,3% wskazuje, że ma on dla nich istotne znaczenie (suma odpowiedzi bardzo istotne i raczej istotne ). Analogiczny wskaźnik dla telefonii stacjonarnej wynosi 69%. Posiadacze telefonów komórkowych są też mniej skłonni do rezygnacji z usługi jedynie 4,1% respondentów deklaruje takie plany w stosunku do 20,3% abonentów sieci stacjonarnych. Jeszcze kilka lat wcześniej użytkownicy nabywali dostęp do sieci stacjonarnej w celu korzystania z usług głosowych i dostępu do Internetu, a dostęp do telefonii komórkowej był używany przede wszystkim do usług głosowych i SMS. Usługi dostępu do Internetu poprzez telefon komórkowy nie były rozpowszechnione. Obecnie najczęściej wskazywanym sposobem łączenia się w domu z Internetem jest nadal stały stacjonarny dostęp deklaracje takie składa 61,2% badanych. Z mobilnego dostępu do Internetu korzysta już jednak 24,6 % badanych. Na koniec 2011 r. blisko 6,7 mln osób posiadało stacjonarny i około 3,3 mln dostęp modemami 2G/3G do Internetu. Z drugiej strony dostęp stacjonarny nie posiada takich samych funkcjonalności jak dostęp mobilny. Dostęp stacjonarny przypisany jest do konkretnego miejsca, nie pozwala użytkownikowi na mobilność. Dostęp mobilny związany jest bezpośrednio z użytkownikiem Ta dodatkowa funkcjonalność, wynikająca z możliwości wykonywania i odbierania połączeń będąc w ruchu wskazuje, że usługi stacjonarne nie stanowią substytutu dla usług mobilnych. Ceny Badając substytucyjność usług głosowych w sieci stacjonarnej i ruchomej oprócz funkcjonalności należy ocenić również ich zależność cenową. Według teorii ekonomii dwie 16