Rozwój otyłości we wczesnym dzieciństwie obserwacje własne

Majcher Probl Hig A Epidemiol i wsp. Rozwój 2011, otyłości 92(2): we 241-246 wczesnym dzieciństwie obserwacje własne 241 Rozwój otyłości we wczesnym dzieciństwie obserwacje własne Evolution of obesity in early childhood own observations Anna Majcher 1/, Aneta Czerwonogrodzka-Senczyna 2/, Joanna Bielecka-Jasiocha 1/, Małgorzata Rumińska 1/, Ewelina Witkowska-Sędek 1/ 1/ Klinika Pediatrii i Endokrynologii, Warszawski Uniwersytet Medyczny 2/ Zakład Żywienia Człowieka, Warszawski Uniwersytet Medyczny Wstęp. Nadmierny przyrost masy ciała we wczesnym dzieciństwie powoduje zwiększenie ryzyka rozwoju otyłości. Cel pracy. Analiza parametrów rozwojowych i nawyków żywieniowych u dzieci do 7 roku życia oraz retrospektywna ocena częstości otyłości w wieku dziecięcym u nastolatków z otyłością. Materiał i metody. Badaniem objęto 81 dzieci z otyłością w wieku 1-7 lat (grupa 1) i 90 nastolatków z otyłością, u których oceniono BMI (Body Mass Index) w wieku 2, 4 i 6 lat (grupa 2). U wszystkich zmierzono: wysokość, masę ciała, obwód talii i bioder, skład ciała metodą BIA. Wyliczono: BMI i WHtR (wskaźnik talia/wysokość ciała). Analizowano parametry urodzeniowe dzieci i przyrosty masy ciała w pierwszych latach życia. Wyniki. Grupa 1 BMI w SDS + 4,20±2,41. Otyłością II (BMI>3 SDS) charakteryzowało się 72% dzieci. WHtR>0,5 stwierdzono u 100% dzieci. Procent tłuszczu: 30,61±6,96%. Średnie przyrosty masy ciała w 1. roku: +8,2 kg, w 2. roku: +5,8 kg. Stwierdzono wysoki udział w diecie pacjentów słodkich napojów, przekąsek, słodyczy i słodkich przetworów z mleka. U pacjentów z grupy 2, z otyłością II, stwierdzono nadwagę i otyłość w wieku 2 lat u 53% dzieci, w wieku 4 lat u 71,6%, w 6 r.ż. u 85,4%. Wnioski. Wiek poniemowlęcy i przedszkolny stanowią okresy, w których popełniane są liczne błędy w żywieniu, skutkujące nadmiernymi przyrostami masy ciała dziecka, inicjującymi rozwój otyłości. Niezbędne jest systematyczne monitorowanie parametrów rozwojowych u dzieci od najmłodszych lat, a w przypadku stwierdzenia nieprawidłowości jak najszybsze skierowanie do specjalisty. Słowa kluczowe: dzieci, otyłość, żywienie, profilaktyka Introduction. Excessive growth of body mass in early childhood causes an increase in risk of obesity development. Aim. The analysis of somatic parameters and nutritional habits in children under 7 years of age and evaluation of obesity frequency in childhood of teenagers with obesity. Material and methods. The examination included 81children with obesity aged 1-7 years (group 1) and 90 teenagers with obesity whose BMI (Body Mass Index) was evaluated at the age of 2, 4, 6 years (group 2). Body height, body mass, waist and hips circumference as well as body components were measured in both groups. We also calculated BMI and WHtR (waist to height ratio). Birth parameters and increase of body mass in early childhood were analyzed. Results. Group 1 BMI in SDS + 4.20±2.41. Obesity of II characterized 72% of the children. WHtR>0.5 was observed in 100% of the patients. The percentage of body fat: 30.62±6.96%. The mean increase of body mass in the first year was +8.2 kg, in the second year +5.8 kg. We observed a high content of sweet drinks, snacks, sweets and sweetened milk products in diets of our patients. As to the data concerning group 2 we confirmed overweight and obesity in 53% of 2-year-olds, in 71.6% of 4-year-olds and in 85.4% of 6-year-old children. Conclusions. The after-infancy and pre-school age are periods when many nutritional errors are made and in consequence the increase of body mass in children is much faster and seriously influences the development of obesity. A systematic monitoring of somatic parameters in children from early childhood is necessary. In the case of any irregularities a child should be referred to a specialist. Key words: children, obesity, nutrition, prophylaxis Probl Hig Epidemiol 2011, 92(2): 241-246 www.phie.pl Nadesłano: 11.03.2011 Zakwalifikowano do druku: 02.05.2011 Adres do korespondencji / Address for correspondence dr n. med. Anna Majcher Klinika Pediatrii i Endokrynologii WUM ul. Marszałkowska 24, 00-578 Warszawa tel. 22 52-27-360, e-mail: amajcher@wum.edu.pl Wykaz skrótów BMI (Body Mass Index) wskaźnik względnej masy ciała WHtR (waist to height ratio) wskaźnik obwodu talii/wysokość ciała BIA (electric bioimpedance) badanie składu ciała za pomocą impedancji bioelektrycznej SDS (standard deviation score) wartość cechy znormalizowana wg średniej i SD normy populacyjnej %Fat zawartość procentowa tkanki tłuszczowej

242 Probl Hig Epidemiol 2011, 92(2): 241-246 Wstęp Większość pacjentów (80-90%) w wieku rozwojowym, zgłaszających się na diagnostykę nadmiernej masy ciała to nastolatki, jednak w ostatnich latach obserwuje się wzrastający odsetek dzieci poniżej 7 roku życia, często ze znacznym stopniem otyłości [1, 2, 3, 4, 5, 6]. Nadmiar masy ciała u dzieci w wieku poniemowlęcym i przedszkolnym nie jest zwykle przedmiotem troski ze strony zarówno rodziców, jak i lekarzy pediatrów. Za okresy krytyczne dla rozwoju i utrzymywania się otyłości uważa się wiek niemowlęcy oraz okres dojrzewania. Wiadomo jednak, że szybki i nadmierny przyrost masy ciała we wczesnym dzieciństwie zwiększa ryzyko rozwoju otyłości, ze znaczącymi, narastającymi powikłaniami zdrowotnymi w wieku dorosłym [7, 8, 9, 10]. Profilaktyka otyłości powinna być zatem prowadzona od wczesnego dzieciństwa. Tymczasem wśród pacjentów z otyłością zgłaszających się do Kliniki Pediatrii i Endokrynologii tylko około 10% to dzieci wieku przedszkolnym i wczesnoszkolnym. Cel pracy Analiza parametrów rozwojowych i nawyków żywieniowych u dzieci od 1 do 7 roku życia, a także retrospektywna ocena częstości otyłości w wieku dziecięcym u nastolatków z otyłością. Materiał i metody Badaniem objęto 81 dzieci (36 chłopców i 45 dziewczynek) w wieku 1-7 lat, które zgłosiły się z powodu nadmiaru masy ciała do Kliniki Pediatrii i Endokrynologii WUM w latach 2000-2009. Drugą grupę stanowiło 90 nastolatków z otyłością II (BMI>3 SDS), u których z danych z książeczek zdrowia oceniono BMI w wieku 2, 4 i 6 lat. U wszystkich pacjentów wykonano badanie lekarskie i pomiary wysokości, masy ciała, obwodu talii i bioder. Na podstawie uzyskanych danych wyliczono wskaźnik masy ciała (BMI), który wystandaryzowano wg norm IMiDz (2001), uzyskując dane znormalizowane (BMI w SDS) [11]. Wyliczono wskaźnik obwodu talia/wysokość ciała (WHtR waist to height ratio) [12, 13]. Zawartość procentową tłuszczu (% FAT) uzyskano z badania metodą impedancji bioelektrycznej (BIA) [14]. Pomiary masy i wysokości ciała wykonano również u rodziców. Zebrano dane dotyczące parametrów urodzeniowych dzieci do 7 roku życia i zmian masy ciała w kolejnych pomiarach bilansowych. Za nadwagę u dzieci przyjęto BMI>1 SDS, za otyłość I BMI>2 SDS, za otyłość II BMI>3 SDS. Za otyłość brzuszną uznano WHtR>0,5. Do analizy przyrostów masy włączono jedynie grupę dzieci otyłych (BMI>2 SDS). Drugą grupę stanowiło 90 dzieci z otyłością II (BMI>3 SDS), które zgłosiły się w wieku kilkunastu lat po raz pierwszy do Kliniki (37 chłopców i 53 dziewcząt). Opierając się na danych z książeczek zdrowia, wyliczono BMI w 2, 4 i 6 roku życia. Za nadwagę w tych opracowaniach przyjęto BMI między 75 a 97 centylem, za otyłość >97c dla płci i wieku. W obu grupach przeprowadzono wywiad żywieniowy. Dane opracowano za pomocą programu MS Excel 2007. Wyniki Średni wiek kalendarzowy badanych pacjentów z pierwszej grupy wynosił 4,86±1,63 lat, BMI 25,58±3,76 kg/m 2, BMI w SDS + 4,20±2,41. Nadwagę stwierdzono zaledwie u 6 dzieci, natomiast otyłość u 75 pacjentów (92,6%) z całej badanej grupy. Wśród dzieci otyłych do 7. r.ż., 54 (72%) charakteryzowało się otyłością II. U wszystkich dzieci wartości WHtR były większe niż 0,5. Stwierdzono znaczny udział procentowej zawartości tkanki tłuszczowej: 30,61±6,96% w całej badanej grupie (norma: poniżej 20%: 15-19% w zależności od płci). Dzieci były urodzone z prawidłowymi parametrami: średnia urodzeniowa masa ciała wyniosła 3687±590 g, urodzeniowa długość ciała 55,6±2,49cm. Przyrosty masy ciała w 1. roku życia u dzieci wynosiły średnio 8,2 kg (średnia dla populacji około 6,5 kg). Szczególnie szybkie tempo przyrostu masy ciała obserwowano w okresie poniemowlęcym i wczesnym dzieciństwie: w drugim roku życia dzieci przybierały około 5,8 kg (średnia dla populacji + 2,5 kg), a między 2 a 6 r.ż. po 12-14 kilogramów w kolejnych badaniach bilansowych (średnia dla populacji w tym okresie wynosi około 4,5 kg / 2 lata) [11]. Średni wiek kalendarzowy w grupie nastolatków w dniu badania wynosił 15,17±1,41 lat. Średnia masa ciała to 90 kg, a 1/3 pacjentów miała masę ciała powyżej 95 kilogramów. BMI 31,8±4,54 kg/m 2, średnie BMI w SDS + 4,2±1,69, procentowa zawartość 16 14 12 10 kg 8 6 4 2 0 rzeczywiste przyrosty masy ciała /the real growth of body weight normy dla populacji /norms of population 1 r.ż. 2 r.ż. Ryc. 1. Średnie przyrosty masy ciała dzieci z otyłością w grupie do 7 roku życia w odniesieniu do normy populacyjnej Fig. 1. Mean growths of body mass in children with obesity in group under 7 years of age according to population norms wiek 4 r.ż. 6 r.ż.

Majcher A i wsp. Rozwój otyłości we wczesnym dzieciństwie obserwacje własne 243 tłuszczu wynosiła 40,6±7,37. U wszystkich dzieci z tej grupy, niezależnie od płci, wskaźnik obwodu talii/wysokość ciała był wyższy niż 0,5. W grupie otyłych nastolatków uzyskano dane dotyczące wcześniejszych okresów rozwoju, tj. dla wieku 2, 4 i 6 lat odpowiednio w 92%, 67%, 61% przypadków. Retrospektywna ocena danych wskazywała, że w wieku 2 lat u 53% z nich występowała nadwaga lub otyłość, w wieku 4 lat u prawie 72%, w wieku 6 lat już u 85,4%. Częstość występowania otyłości wzrastała wśród badanych dzieci z 27%, przez 38,3% aż do prawie 51% w 6 roku życia. Pacjenci najbardziej otyli (powyżej 110 kg w dniu wizyty 12 osób) charakteryzowali się otyłością od 2 roku życia. Tabela I. Częstość występowania nadwagi i otyłości w młodszych latach u młodzieży z otyłością (n = 90) Table I. Frequency of overweight and obesity in childhood of teenagers with obesity (n = 90) Wiek/liczebność /Age/numbers 2 lata /2 years (n=83) 4 lata /4 years (n=60) 6 lat /6 years (n=55) Nadwaga /Overweight (n) Otyłość /Obesity (n) Nadwaga /Overweight (%) Otyłość /Obesity (%) Razem /Total (%) 26 18 31,3 21,7 53 20 23 33,3 38,3 71,6 19 28 34,5 50,9 85,4 Na podstawie wywiadu żywieniowego przeprowadzonego u dzieci do 7 r.ż. stwierdzono wysoki udział w diecie słodkich napojów, soków owocowych (głównie przecierowych, średnio 1 l/dziennie) oraz przekąsek, słodyczy i słodkich przetworów z mleka. Słodkie napoje i soki owocowe pacjenci przyjmowali w znaczących ilościach również w nocy. Pacjenci uczęszczający do przedszkola nierzadko zjadali dwa pełne posiłki obiadowe. Większość badanych wykazywała niechęć do jedzenia warzyw. Dzieci charakteryzowały się również, w opinii rodziców, lepszym apetytem niż ich starsze rodzeństwo. W wywiadzie żywieniowym przeprowadzonym u otyłych nastolatków stwierdzono podobne nawyki żywieniowe, a także stałe niedoszacowanie spożytych w ciągu dnia porcji posiłków i ilości przekąsek. W opinii rodziców dzieci zjadały znacząco mniej niż ich szczupli rówieśnicy. Stwierdzono także brak obiektywnej oceny rodziców na temat czasu wystąpienia nadwagi lub otyłości u pacjentów nastolatków i marginalizację wpływu rodzicielskiej nadwagi na rozwój otyłości u dzieci. Tymczasem połowa rodziców badanych pacjentów prezentowała otyłość (BMI 30 kg/m 2 ), a szczupłych rodziców (BMI<25 kg/m 2 ) w obu grupach było tylko około 30%. Dyskusja Otyłość w wieku dziecięcym często ściśle związana jest z otyłością w późniejszym okresie życia [3, 15, 16, 17, 18, 19, 20]. Także w naszych obserwacjach nastolatki z otyłością znacznego stopnia (BMI>3 SDS) w przeważającej części były otyłe już w wieku przedszkolnym. Częstość występowania nadwagi i otyłości wzrastała od wczesnego okresu życia, co potwierdzają badania bilansowe. W grupie dzieci do 7 roku życia stwierdziliśmy duże przyrosty masy ciała w 1 i 2 roku życia, co spowodowało otyłość II u 72% dzieci przedszkolnych. Znacznie przekroczone zostały normy procentowej zawartości tłuszczu (30,6%). U wszystkich dzieci wskaźnik talia/wysokość ciała (WHtR) wykraczał poza 0,5, co wskazuje na nagromadzenie niekorzystnej tkanki tłuszczowej w okolicy trzewnej. Wraz z wiekiem i nasileniem stopnia otyłości występują liczne powikłania zdrowotne i pogorszenie jakości życia [21, 22, 23, 24]. Obserwacje prowadzone w krajach z różnych rejonów geograficznych i kulturowych wskazują, że rozwój otyłości w wieku poniemowlęcym i wczesnodziecięcym jest szczególnie zależny od wpływów środowiskowych sposobu żywienia, trybu i standardu życia, modelu rodziny, postępowania wychowawczego i sposobu sprawowania opieki [25, 26, 27, 28, 29, 30]. Badania prowadzone na Krecie [25] objęły analizę 3 dniowych jadłospisów 856 dzieci w wieku 4-7 lat. Stwierdzono, że 59,8% z nich piło codziennie słodkie napoje. Jednocześnie zauważono zbyt niską podaż wapnia, witamin A i E spowodowane niskim udziałem w diecie mleka i jego przetworów oraz warzyw i owoców. Dzieci, w diecie których zaobserwowano najwyższe spożycie słodkich napojów cechowały się wyższym BMI i miały 2 krotnie większe ryzyko rozwoju otyłości niż pozostali badani [25]. W pracy izraelskiej [28] dotyczącej 204 dzieci z 6 przedszkoli w wieku średnio 5,5 lat, stwierdzono, że 40% z nich charakteryzowało się ryzykiem otyłości (25%) lub otyłością (15%). Rodzice 1/3 dzieci podawali, że posiłki ich podopiecznych nie były odpowiednio zbilansowane. Nie stwierdzono jednak różnic w wartości energetycznej diety między dziećmi szczupłymi i otyłymi. Zauważono natomiast, że na ryzyko wystąpienia otyłości wpływ miały różne nastroje dziecka oraz częsta chęć na jedzenie słodyczy [28]. W badaniach amerykańskich [26] opartych o narodowy program Early Childhood Longitudinal Study Kindergarten Cohort (ECLS K) stwierdzono 12-procentową częstość występowania otyłości wśród dzieci idących po raz pierwszy do przedszkola. Znaleziono zależność między typem wcześniejszej opieki nad dziećmi i brakiem edukacji żywieniowej rodziców. Otyłość występowała rzadziej u dzieci, które uczęsz-

244 Probl Hig Epidemiol 2011, 92(2): 241-246 czały do placówek sprawujących nad nimi opiekę niż u tych, którymi opiekowali się rodzice lub opiekunowie [26]. W późniejszych pracach autorzy podkreślają związek otyłości z sytuacją rodzinną: liczbą rodzeństwa oraz strukturą rodziny [27]. W naszych obserwacjach, dotyczących dzieci z młodszej grupy, widoczny jest brak podstawowej wiedzy na temat prawidłowego żywienia dzieci, przekarmianie przez nadopiekuńcze mamy i babcie, nadmiar słodyczy i słodkich napojów, a także zbyt częste jedzenie bez kontroli lub z przyzwoleniem ze strony dorosłych. Z wywiadów prowadzonych w grupie dzieci starszych wynikało, że pomimo otyłości występującej od długiego czasu, nie jest wprowadzana żadna modyfikacja dietetyczna, a model żywienia całej rodziny sprzyja gromadzeniu tkanki tłuszczowej. W różnych regionach świata podejmowane są działania profilaktyczne i edukacyjne mające przeciwdziałać szerzeniu się otyłości zwykle ukierunkowane są one na zmianę sposobu żywienia. Można dostrzec, że relatywnie proste interwencje dają zauważalną, w prowadzonym okresie obserwacji, korzyść w powstrzymaniu nadmiernych przyrostów masy ciała, oraz potencjalny efekt długoterminowy, poprzez zredukowanie ryzyka powikłań otyłości. Nieskomplikowane programy edukacyjne dla dzieci w wieku przedszkolnym i ich wychowawców prowadzono z powodzeniem np. we Francji i Tajlandii. We Francji [29] przez 2 lata obserwowano dzieci i prowadzono szkolenia dla nauczycieli i rodziców dzieci w wieku przedszkolnym (Epidemiologie et prevention de l obesite infantile, EPIPOI) i stwierdzono korzystny efekt działań profilaktycznych. Badania uwzględniały przyzwyczajenia żywieniowe i aktywność fizyczną u 79 dzieci, a wyniki porównano do grupy kontrolnej (40 dzieci), u której nie prowadzono edukacji. W trakcie trwania badań stwierdzono mniejsze zmiany wskaźnika masy ciała (BMI) badanych dzieci w stosunku do grupy kontrolnej [29]. W pracy opartej o badania dzieci z 7 przedszkoli w Bangkoku, prowadzonym przez 3 lata (n=1232), stwierdzono wysoką częstość występowania nadwagi (33%) i otyłości (17%) na wstępie badania i ich redukcję odpowiednio do 28,8% i 15,3% w końcowym jego etapie, na skutek prowadzonej edukacji żywieniowej przez wyszkolonych nauczycieli [30]. Narastający problem otyłości, w tym wśród dzieci, skłania także światowe organizacje do planowania i przedstawiania globalnych strategii walki z tym problemem. Na 57 Światowym Zgromadzeniu Zdrowia (2004), a następnie w Europejskiej Karcie Walki z Otyłością (2006) opracowano i umieszczono Globalną Strategię dotyczącą Żywienia, Aktywności Fizycznej i Zdrowia. Również Polski Narodowy Program Zdrowia uwzględnia wytyczne, które realizowane są przy udziale Instytutu Żywności i Żywienia jako POL-HEALTH [31]. Zakładają one podjęcie edukacji różnych grup społecznych, w tym związanych z ochroną zdrowia i edukacji dzieci i młodzieży. Realizacja programu przewidziana jest w latach 2007-2011, plan zadań umieszczony jest w Programie opublikowanym na stronie: www.mz.gov.pl/wwwfiles/ma_struktura/ docs/npz_nadwadze_otylosci_25072007.pdf. Poprawa wiedzy na temat przyczyn występowania otyłości, zdrowego żywienia i zmiany stylu życia, w tym większej aktywności ruchowej dla dzieci jest w naszym kraju konieczna. Rodzice, którzy zgłaszają się do Kliniki Pediatrii i Endokrynologii WUM, bardzo często informują o kłopotach w uzyskaniu dostępu do specjalisty i bagatelizowaniu problemu przez lekarzy pediatrów. Z naszych obserwacji wynika, że ponad 85% nastolatków z otyłością II miało nadwagę lub otyłość w wieku 6 lat, a częstość otyłości zwiększała się z wiekiem, począwszy od pierwszego badania w wieku 2 lat. Podobne zjawisko potwierdzono w obserwacjach prowadzonych w wielu krajach co zaowocowało wprowadzeniem szeroko zakrojonych publicznych programów profilaktyczno-edukacyjnych. W badaniach kanadyjskich w ramach programu Better Beginnings, Better Futures badano 760 dzieci z Ontario od wieku przedszkolnego do III klasy szkoły podstawowej. W ramach projektu prowadzono edukację matek dotyczącą zdrowia, w tym koniecznej zmiany stylu życia. Stwierdzono bowiem, że 68,2% dzieci, które w przedszkolu miały BMI>85c w klasie III charakteryzowało się wskaźnikiem masy ciała >95c. Częstość występowania nadwagi wzrosła w tym czasie z 9,9% do 15,2% [32]. W pracy australijskich autorów opisano program promocji zdrowia, którego celem jest redukcja ryzyka otyłości w wieku dziecięcym przez poprawę działań w obszarze społeczno-kulturowym, opiece i edukacji dzieci we wszystkich placówkach sprawujących nad nimi opiekę. Program ten obejmuje szereg szkoleń dla personelu i działań ukierunkowanych na zmiany w sposobie żywienia i aktywności fizycznej dzieci i ich rodzin [33]. Także polscy badacze, członkowie European Childhood Obesity Group apelują o podejmowanie szeroko zakrojonych projektów promujących zdrowy styl życia i kontrolę masy ciała z włączeniem mediów, a także szerokiego gremium lekarzy [34]. Pojawiają się inicjatywy samorządowe w celu przeciwdziałania otyłości u dzieci, niestety ich efektywność, pomimo ambitnych zamierzeń, nie jest duża. Żaden z pytanych przez nas rodziców dzieci otyłych nie podcho-

Majcher A i wsp. Rozwój otyłości we wczesnym dzieciństwie obserwacje własne 245 dził z uwagą do tego typu akcji. W Warszawie trwa kampania Wiem co jem dzięki inicjatywie Miasta Stołecznego Warszawa, angażująca placówki edukacyjne i adresowana m.in. do dzieci w wieku 6-9 lat. Trwa także kampania edukacyjna na rzecz picia wody: Mamo, tato, wolę wodę przygotowana przez producentów wody mineralnej, pod patronatem Ministra Zdrowia i wiodących ośrodków pediatrycznych w kraju, dostarczająca wartościowych materiałów edukacyjnych dotyczący kształtowania prawidłowych nawyków żywieniowych wśród najmłodszych. Efektu tego rodzaju przedsięwzięć upatruje się w poprawie wiedzy dotyczącej prawidłowego żywienia oraz upowszechnieniu społecznej świadomości na temat konieczności kontroli masy ciała i podjęcia szybkich interwencji w przypadku jej nadmiaru. Ich powodzeniu sprzyja współdziałanie ze strony instytucji zajmujących się edukacją i placówek opieki zdrowotnej, w których prowadzi się monitorowanie rozwoju fizycznego dziecka oraz współdziała przy kształtowaniu jego nawyków żywieniowych. Warunkiem niezbędnym do podjęcia jakichkolwiek działań jest dostrzeganie nieprawidłowości w sposobie żywienia i rozwoju dziecka oraz w razie konieczności skierowania do specjalisty. W wieku dziecięcym pomiary wysokości i masy ciała prowadzone są w obligatoryjnych terminach bilansów zdrowia dziecka oraz przy innych sposobnościach kontaktu z lekarzem, propaguje się także monitorowanie rozwoju fizycznego dziecka metodami zgodnymi z zaleceniami WHO. Test przesiewowy do wykrywania zaburzeń w rozwoju fizycznym u dzieci i młodzieży w wieku szkolnym (wyd. IMiDz, 2007), zawiera siatki centylowe masy ciała i wysokości oraz BMI i graniczne wartości BMI wg WHO i American Academy of Pediatrics). Wartości rekomendowane do stwierdzenia dla nadwagi to wskaźnik masy ciała 85 centyla, a otyłości BMI 95 c u dzieci od 6. do 18. r.ż. [35]. Bardzo rzadkie w praktyce jest jednak wyznaczanie BMI u małych dzieci, często także uzyskane wyniki są źle interpretowane. Stwierdzenie nadmiernej masy ciała u dziecka zbyt często nie pociąga za sobą żadnej interwencji ze strony lekarzy. Nasze obserwacje potwierdzają brak działań ze strony pracowników ochrony zdrowia u dzieci z otyłością w wieku 2 lat i pozostawienie rodziców bez porad i kontroli nadwagi u ich dzieci. Poradnie Podstawowej Opieki Zdrowotnej jak również szpitale nie zatrudniają odpowiedniej liczby dietetyków, a lekarze nie mają zarówno dostatecznej wiedzy, jak również czasu w trakcie wizyty, na udzielanie porad dotyczących stylu życia. Brak jest również chęci skierowania dzieci z nadmiarem masy ciała do specjalisty. Wnioski 1. Wiek poniemowlęcy i przedszkolny stanowią okresy, w których popełniane są liczne błędy w żywieniu, skutkujące nadmiernymi przyrostami masy ciała dziecka, inicjującymi rozwój otyłości. 2. Niezbędne jest systematyczne monitorowanie parametrów rozwojowych u dzieci od najmłodszych lat, a w przypadku stwierdzenia nieprawidłowości jak najszybsze skierowanie do specjalisty. 3. Programy edukacyjno-szkoleniowe z zakresu działań profilaktyczno-terapeutycznych (obejmujące edukację żywieniową i wzrost aktywności fizycznej) powinny być adresowane do personelu placówek medycznych Podstawowej Opieki Zdrowotnej oraz opiekuńczo-edukacyjnych co pozwoli na wszczęcie szybkiej interwencji zdrowotnej. Piśmiennictwo / References 1. Whitaker RC, Wright JA, Pepe MS, et al. Predicting obesity in young adulthood from childhood and parental obesity. N Engl J Med 1997, 337: 869-873. 2. de Onis M, Blossner M. Prevalence and trends of overweight among preschool children in developing countries. Am J Clin Nutr 2000, 72(4): 1032-1039. 3. Lazarou C, Panagiotakos DB, Panayiotou G, et al. Overweight and obesity in preadolescent children and their parents in Cyprus: prevalence and associated socio-demographic factors the CYKIDS study. Obes Rev 2008, 9: 185-193. 4. Albertini A, Tripodi A, Fabbri A, et al. Prevalence of obesity in 6- and 9-year-old children living in Central-North Italy. Analysis of determinants and indicators of risk of overweight. Obes Rev 2008, 9: 4-10. 5. Hollar D, Messiah SE, Lopez-Mitnik G, et al. Healthier options for public schoolchildren program improves weight and blood pressure in 6 to 13-year-olds. J Am Diet Assoc 2010, 110: 261-267. 6. Hawkins SS, Law C. A review of risk factors for overweight in preschool children: a policy perspective. Int J Pediatr Obes 2006, 1: 195-209. 7. Hirschler V, Aranda C, de Lujdn Calcagno M. Can waist circumference identify children with the metabolic syndrome? Arch Pediatr Adolesc Med 2005, 159: 740 744. 8. James J, Thomas P, Kerr D. Preventing childhood obesity: two year follow-up results from the Christchurch obesity prevention programme in schools (CHOPPS). BMJ 2007 13, 335(7623): 762. 9. Maffeis C, Banzato C, Talamini G. Obesity Study Group of the Italian Society of Pediatric endocrinology and Diabetology: Waist-to-height ratio,a useful index to identify high metabolic risk in overweight children. J Pediatr 2008, 152(2): 207-213. 10. Nader PR, O Brien M, Houts R, et al. Identifying risk for obesity in early childhood. Pediatrics 2006, 118: e594 e601.

246 Probl Hig Epidemiol 2011, 92(2): 241-246 11. Palczewska I, Niedźwiecka Z. Wskaźniki rozwoju somatycznego dzieci i młodzieży warszawskiej. Med Wieku Rozwoj 2001, V, 2(supl. I): 18-54. 12. Nawarycz T, Ostrowska-Nawarycz L. Rozkłady centylowej obwodu pasa u dzieci i młodzieży. Pediatr Pol 2007, 82(5-6): 418-424. 13. Roswall J, Bergman S, Almqvist-Tangen G. Population-based waist circumference and waist-to-height ratio reference values In preschool children. Acta Paediatr 2009, 98: 1632 1636. 14. Eisenmann JC, Heelan KA, Welk GJ. Assessing Body Composition among 3-to 8-year-old children: anthropometry, BIA and DXA. Obes Res 2004, 12(10). 15. Jago R, Baranowski T, Baranowski JC, Thompson D, Greaves KA. BMI from 3-6y of age is predicted by TV viewing and physical activity, not diet. In J Obes 2005, 29: 557-564. 16. Burdette HL, Whitaker RC. A national study of neighborhood safety, outdoor play, television viewing and obesity in preschool children. Pediatrics 2005,116: 657-662. 17. Dubois L, Girard M. Early determinants of overweight at 4,5 years in a population-based longitudinal study. Int J Obes 2006, 30: 610-617. 18. Bluford DA, Sherry B, Scalon KS. Interventions to prevent or treat obesity in preschool children: a review of evaluated programs. Obesity 2007, 15(6): 1356-1372. 19. Blomquist H, Bergstrom E. Obesity in 4-year-old children more prevalent in girls and in municipalities with a low socioeconomic level. Acta Paediatr 2007,96,113-116. 20. Dowda M, Brown WH, Mclver KL, et al. Policies and characteristics of the preschool environment and physical activity of young children. Pediatrics 2009, 123(2): e261 266. 21. Janssen I, Katzmarzyk PT, Srinivasan SR, et al. Combined influence of body mass index and waist circumference on coronary artery disease risk factors among children and adolescents. Pediatrics 2005 115(6): 1623-30. 22. Ebrahimpour P, Fakhrzadeh H, Pourebrahim R, et al. Metabolic syndrome and related insulin levels in obese children. Metab Syndr Disord 2006, 4(3): 172-8. 23. Meininger JC, Brosnan CA, Eissa MA, et al. Overweight and central adiposity in school-age children and links with hypertension. J Pediatr Nurs 2010, 25: 119-125. 24. Del-Rio-Navarro BE, Velazquez-Monroy O, Lara-Esqueda A, et al. Obesity and metabolic risks in children. Arch Med Res 2008, 39(2): 215-21. 25. Linardakis M, Sarri K, Pateraki M, et al. Sugar-added beverages consumption among kindergarten children of Crete: effects on nutritional status and risk of obesity. BMC Public Health 2008, 8: 279. 26. Maher EJ, Guanghui L, Carter L, Johnson DB. Preschool child care participation and obesity at the start of kindergarten. Pediatrics 2008, 122: 322-330. 27. Chen AY, Escarce JJ. Family structure and childhood obesity, early childhood longitudinal study kindergarten cohort. Prev Chronic Dis 2010, 7(3). 28. Pinhas-Hamiel O, Bar-Zvi E, Boyko V, et al. Prevalence of overweight in kindergarten children in the centre of Israel association with lifestyle habits. Child Care Health Dev 2008, 35(2): 147-152. 29. Jouret B, Ahluwalia N, Dupuy M. Prevention of overweight in preschool children: results of kindergarten-based interventions. Int J Obes 2009, 33(10): 1075-83. 30. Ratanachu-ek S, Moungnoi P. The effect of teacher education on the prevalence of obesity In kindergarten children. Med Assoc Thai 2008, 91(Suppl 3): S 152-6. 31. www.mz.gov.pl/wwwfiles/ma_struktura/docs/npz_ nadwadze_otylosci_25072007.pdf 32. Evers S, Arnold R, Hamilton T, et al. Persistence of overweight among Young children living In low income communities In Ontario. J Am Coll Nutr 2007, 26(3): 219-224. 33. de Silva-Sanigorski A, Prosser L, Carpenter L, et al. Evaluation of the childhood obesity prevention program Kids Go for your life. BMC Public Health 2010, 10: 288. 34. Małecka-Tendera E, Mazur A. Childhood obesity: a pandemic of the twenty-first century. Int J Obes 2006, 30(suppl 2): S1-3. 35. Jodkowska M, Woynarowska B, Oblacińska A. Test przesiewowy do wykrywania zaburzeń w rozwoju fizycznym u dzieci i młodzieży w wieku szkolnym. IMiDz, Warszawa 2007.