Swoim szybowcom Antoni nadawał nazwy ptaków. Na Czajce uzyskał dyplom pilota szybowcowego. Potem była Wrona, Komar, Sroka, Sokół, Mewa oraz wyczynowy szybowiec Orlik, na którym piloci ustanawiali rekordy na szybkość i wysokość lotu. Orlik wzbił się na rekordową wysokość wznosząc się na 9600 m. CZY WIESZ, ŻE... Antoni był autorem około 700 szybowców spośród 1400 zbudowanych w Polsce przed wojną. II wojna światowa przerwała prace nad kolejnymi modelami. Burzliwe wydarzenia wojenne sprawiły, że Antoni 19 września 1940 r. został wywieziony do obozu koncentracyjnego w Oświęcimiu. Szczęśliwy zbieg okoliczności umożliwił mu wyjście na wolność. Kolejne lata okupacji to dla Antoniego jeszcze gorliwsza praca w konspiracji. Antoni potajemnie kierował produkcją broni dla polskich żołnierzy, a także założył podziemną drukarnię. Był specjalistą od wywiadu lotniczego. Największą akcją Antoniego Kocjana i polskiego wywiadu lotniczego było rozszyfrowanie tajemnicy pocisków V1 i V2. Wykrycie niemieckiej fabryki tych rakiet w Peenemünde na wyspie Uznam sprawiło, że Anglicy zbombardowali tę fabrykę. Miało to znaczący wpływ na przebieg wojny. Dlatego właśnie o Antonim Kocjanie mówi się, że był człowiekiem, który wygrał wojnę. Niestety, los Antoniego zakończył się tragicznie. Zginął rozstrzelany na Pawiaku w 1944 r. 1
Zydel Obecnie tradycyjne wiejskie chaty są w Polsce rzadkością. Stanowiły one kiedyś malowniczy element krajobrazu. W chacie Kocjana mamy możliwość wejścia w atmosferę domu, w którym toczyło się życie rodziny, zobaczenia zachowanych sprzętów codziennego użytku, narzędzi pracy. Daje to szansę na poznanie naszych rodzimych tradycji, a uruchomiona wyobraźnia pozwala poczuć klimat wydarzeń, które miały tu miejsce, w tych pachnących drewnem wnętrzach. 2 Kołowrotek urządzenie mechaniczne do wytwarzania przędzy.
CZY WIESZ, ŻE... Piec pełnił w domu szereg funkcji: ogrzewał izbę, służył do gotowania potraw oraz pieczenia chleba. Był też miejscem do spania, na tzw. zapiecku oraz służył do przechowywania różnych produktów, np. niecek z solą czy mąką, suszonych grzybów, owoców. W specjalnej wnęce układano drewno na opał albo umieszczano kurę lub gęś wysiadującą jajka. Kołyska Chata Kocjana pierotnie wraz z zabudowaniami gospodarskimi stanowiła zagrodę, tzw. okół czyli czworobok z podwórkiem wewnątrz. Chałupa charakteryzuje się prostą drewnianą konstrukcją zrębową. Dach kryty jest gontem, czyli drewnianą dachówką. Po prawej stronie sieni znajduje się kuchnia. Całe życie mieszkańców koncentrowało się w niej. Była świadkiem wszystkich ważnych uroczystości: narodzin, ślubów, pogrzebów. Miejsce centralne zajmuje okazały piec. Stało tutaj też łóżko, a dla małych dzieci kołyska. Pod oknem stała ława służąca do siedzenia, ale również do spania. Tutaj spożywano posiłki, przygotowywano również pokarm dla zwierząt. Maselnica 3
Wnętrze kuchni przystrajano haftowanymi makatkami, wycinankami z papieru oraz okolicznościowymi ozdobami, np. pająkami. Na półkach stały malowane dzbanki, czasem piękne ceramiczne talerze. Pająk Nad łóżkiem wieszano święte obrazy. CZY WIESZ, ŻE... Olkuskie pająki to ozdoby ze słomy, bibuły, włóczki, które wykonywano na Boże Narodzenie. Swoim wyglądem przypominały żyrandole zawieszone u suitu. Inną formą takiej ozdoby były światy wykonywane z kawałków zlepionych wodą opłatków i wieszane w oknach. Wyskubek Kuchnia była również miejscem pracy. Zajmowano się tutaj rękodzielnictwem, tkano na krosnach, wyplatano koszyki. Kobiety schodziły się z sąsiedztwa na tzw. darcie pierza czyli wyskubek. Tutaj też szatkowano kapustę, a potem deptano ją bosymi stopami w beczkach. Zanim osoba weszła do beczki odbywało się rytualne mycie nóg. 4
W każdym domu raz lub dwa razy w tygodniu był wypiekany chleb. Wyrabiany był w drewnianym naczyniu zwanym dzieżą. CZY WIESZ, ŻE... W dzieży, która służyła do wyrabiania ciasta, kąpano po raz pierwszy nowo narodzone niemowlę. Także podczas ceremonii zaślubin dzieża była ważnym elementem tradycji, gdyż... sadzano na niej pannę młodą podczas oczepin. A kiedy gospodyni pożyczyła dzieżę od sąsiadki, zawsze oddawała ją z kawałkiem chleba. Dzieża Szatkownica do kapusty Żelazko W gospodarstwie zapasy wody przechowywano albo w sieni, albo w izbie. Przynoszono ją ze studni albo z potoku w metalowych wiadrach za pomocą nosidełek nakładanych na ramiona. Pranie zwykle odbywało się w rzekach, w okrągłych baliach za pomocą drewnianej tary. Prasowano za pomocą żelazka bez prądu. Do wnętrza żelazka wkładano węgle lub duszę czyli rozgrzany w palenisku do czerwoności kawałek żeliwa. 5
Obok kuchni często znajdowała się komora, służąca jako spiżarnia. Przechowywano tutaj produkty spożywcze: mąkę, kaszę, wymłócone zboże, kiszoną kapustę, przetwory mięsne oraz zioła, z których sporządzano napary lecznicze. Stały tu beczki, worki, naczynia gliniane. Trzymano tu również dzieżę i nieckę na ciasto. Bywało, że w skrzyni przechowywano pieniądze i inne wartościowe przedmioty, odświętne ubrania, bieliznę. 6
W zagrodzie Kocjanów do chaty przylegały zabudowania dla zwierząt. Była tam obora dla krów oraz stajnia dla koni, które wykorzystywane były do prac w polu. W chlewiku mieszkały świnie. CZY WIESZ, ŻE... Prażuchy to pyszne kluski kładzione, które spożywano same lub z kapuśniakiem, który w podolkuskich wsiach nazywany był PAZIBRODĄ. Przepis: Na rozgrzanej patelni lub w garnku upraż na sucho mąkę żytnią. Kiedy zbrązowieje przetrzyj przez sito drewnianą łyżką. Wsyp mąkę do garnka i powoli dolewaj wrzątku ucierając na gładką masę. Z powstałej masy formuj drewnianą otłuszczoną łyżką kluski, ułóż na talerzu. Okraś skwarkami. Smacznego! Brony to narzędzie drewniane służące do spulchniania i rozdrabniania roli, były ciągnięte przez woły albo konie. 7
Drewniane nosidła do noszenia wiader z wodą Waga kuchenna ze studni lub potoku Ręczny młynek do kawy bijak Cep drewniane narzędzie rolnicze służące do młócenia zboża dzierżak Skrzynia na ubrania i wartościowe przedmioty Drewniana tara do prania 8
Rozwiąż rebusy. Odgadnij hasła. L=T GUT +W Ć = CA G=D TKI K=G DY + W MŁO MIED 9
Rozwiąż szyfr, a następnie pokoloruj obrazek. Przykład: 10 C H A T A
Rozwiąż łamigłówkę zaznaczając przedmioty z chaty. Wykreśl słowa poziomo, pionowo, na skos i wspak. Pozostałe litery wpisane w diagram utworzą rozwiązanie przysłowie. L E D Y Z A C I W Y Ż T A L E R Z N W O K T A Z S Y M A C Z K A C Z Y M Z D Z B A N E K K P R Z Ę Ś L I C A O Ą A C W H A T A A K Ł J B A A K T I N Y Z R K S O A K A M D Z Y W P O W D G A T Z C Ł R K G A R N E K I E O O O R G O A M Ł E B K T S A A W A Ł Ó Ż K O E Z B R O N Y T A R A K P I E C T N S Y M R A C E P N I E C K A D A O N S O R K Ł Y Ż K A BECZKA BRONY CEP DZBANEK DZIEŻA GARNEK GRABIE JARZMO KOŁOWROTEK KOSZ KROSNO ŁAWA ŁÓŻKO ŁYŻKA MAKATKA MŁYNEK NIECKA PAJĄK BECZKA BRONY CEP DZBANEK DZIEŻA GARNEK GRABIE JARZMO KOŁOWROTEK KOŁYSKA KOSZ KROSNO ŁAWA ŁÓŻKO ŁYŻKA MAKATKA MŁYNEK NIECKA PAJĄK PIEC PRZĘŚLICA SKRZYNIA STÓŁ SZATKOWNICA TALERZ TARA WAGA WIADRO WYŻYMACZKA ZYDEL PRZĘŚLICA SKRZYNIA STÓŁ SZATKOWNICA TALERZ TARA WAGA WIADRO WYŻYMACZKA 11
Zaprojektuj własną makatkę. Wybierz sobie sentencję: Dobra gospodyni dom wesołym czyni. Gdzie miłość i zgoda panuje, tam szczęście swe gniazdko buduje. Dzień dobry! Smacznego! 12
Antoni zaprojektował 700 szybowców. Ile szybowców znajduje się na rysunku? Pokoloruj je. 13
Znajdź drogę do chaty Kocjana. 14
Uzupełnij diagram rysunkami pamiętając o tym, aby w każdym rzędzie poziomo i w każdej kolumnie pionowo, w każdym prostokącie obwiedzionym kolorową linią oraz na obu przekątnych znalazło się sześć różnych rysunków. 15
Rozwiąż krzyżówkę. 2 7 3 1 6 2 3 12 4 1 5 8 6 7 8 9 10 11 11 12 9 5 10 16 4