OWIES WYNIKI DOŚWIADCZEŃ Uwagi ogólne i wyniki doświadczeń Powierzchnia uprawy owsa na przestrzeni ostatnich lat utrzymuje się na stałym poziomie i wynosi około 550 tys. ha. W ostatnich latach udział tej formy w strukturze zasiewów zbóż wynosi około 7 %. Wyprodukowane ziarno w 87% przeznaczane jest na paszę. Owies można uprawiać zarówno na glebach piaszczystych, jak i gliniastych, jednak odpowiednio uwilgotnionych. Spośród wszystkich zbóż jarych owies najsilniej reaguje na opóźniony siew. Wyróżnia się większą odpornością na niskie ph gleby, dlatego może być z powodzeniem uprawiany zarówno na glebach o odczynie kwaśnym, jak i obojętnym. Jego tolerancyjność wynika z małej wrażliwości na niedobór wapnia i nadmiar jonów glinu, a także manganu w roztworze glebowym. Spełnia ważną rolę fitosanitarną w płodozmianie z dużym udziałem zbóż. Owies dobrze znosi uprawę po zbożach a sam jest dość dobrym przedplonem dla innych zbóż. Wymaga gleb nieco mniej żyznych ale wilgotnych. Owies ma dużą wartość w żywieniu człowieka. Ziarno owsa odznacza się bardzo dobrym składem aminokwasowym białka oraz zawiera znaczne ilości wartościowego tłuszczu. Owies ma cenne właściwości pobudzające przemianę materii, smakowe, dietetyczne i lecznicze. Produkty owsiane mogą regulować poziom cholesterolu we krwi. Tłuszcz zawarty w owsie jest bardziej strawny niż innych zbóż, zapobiega powstawaniu zakrzepów. Pełni też odpowiedzialną rolę w zapobieganiu i leczeniu miażdżycy. Szersze zastosowanie owsa w żywieniu zwłaszcza niektórych zwierząt ogranicza duża zawartość łuski (25-30%), a tym samym nadmierna zawartość włókna. Nowe możliwości wykorzystania owsa w żywieniu zwierząt i przemyśle spożywczym dały wyhodowane odmiany nieoplewione. Owies można też wykorzystywać jako źródło energii. W krajowym rejestrze znajduje się 26 odmian owsa zwyczajnego i 5 odmian owsa nagiego. Owies nagi charakteryzuje się większą zawartością białka (o około 3,3 %) i tłuszczu (o 3,1%), większa jest też o 15 kg/hl gęstość w stanie zsypnym niż u owsa zwyczajnego. Niestety poziom plonowania tych odmian jest niższy niż u form oplewionych. W krajowym rejestrze dominują odmiany krajowe, ich udział wynosi 90%. Spośród zarejestrowanych odmian jedna cechuje się białym zabarwieniem łuski, jedna brązowym, pozostałe są żółtoziarniste. W roku na terenie Mazowsza założono 4 doświadczenia z 7 odmianami owsa, założone były jak w latach poprzednich tylko na jednym poziomie agrotechniki. Doświadczenia zlokalizowane były w następujących jednostkach: - Stacja Doświadczalna Oceny Odmian w Seroczynie - Zakład Doświadczalny Oceny Odmian w Kawęczynie - DANKO Hodowla Roślin ZHR O/ Laski - Centrum Doradztwa Rolniczego w Brwinowie O/Radom Plonowanie owsa w minionym sezonie wegetacyjnym było zróżnicowane. Najwyższe plony uzyskano w Seroczynie ( 83,7 dt/ha), najsłabsze natomiast w Laskach (59,1 dt/ha). Z odmian badanych w naszych doświadczeniach najlepiej wypadły: Haker i Arden. Porażenie przez choroby było minimalne. W większym nasileniu w Seroczynie wystąpiła helmintosporioza. - 1 -
Tabela 1 OWIES.Odmiany badane. Rok zbioru: Lp. Odmiana Rok wpisania do Krajowego Rejestru Odmian w Polsce Adres jednostki zachowującej odmianę, a w przypadku odmiany zagranicznej - pełnomocnika w Polsce 1 2 3 4 1 KREZUS* 2005 Hodowla Roślin Strzelce Sp. z o.o. Grupa IHAR, ul. Główna 20, PL- 99-307 Strzelce 2 ZUCH* 2008 DANKO Hodowla Roślin Sp. z o. o. Choryń 27, PL-64-000 Kościan 3 BINGO* 2009 Hodowla Roślin Strzelce Sp. z o. o. Grupa IHAR, ul. Główna 20, PL- 99-307 Strzelce 4 ARDEN* 2010 DANKO Hodowla Roślin sp. z o.o. Choryń 27, PL-64-000 Kościan 5 HAKER* 2010 Hodowla Roślin Strzelce Sp. z o. o. Grupa IHAR, ul. Główna 20, PL- 99-307 Strzelce 6 SIWEK 2010 Małopolska Hodowla Roślin-HBP sp.zo.o Ul. Zbożowa 4, PL-30-002 Kraków 7 NAGUS* 2011 DANKO Hodowla Roślin Sp. z o. o. Choryń 27, PL-64-000 Kościan * - odmiana chroniona krajowym wyłącznym prawem hodowcy - 2 -
Tabela 2 OWIES. Warunki polowe doświadczeń. Rok zbioru: Miejscowość Seroczyn Kawęczyn Laski Powiat Siedlce Sochaczew Grójec Kompleks rolniczej przydatności 4 4 4 gleby Klasa bonitacyjna gleby IIIb III a IIIb PH gleby w KCI 6,21 5,9 6,64 Przedplon Łubin żółty Rzepak ozimy Rzepak ozimy Data siewu (dzień, m-c, rok) 27.03 29.03 28.03 Obsada nasion (szt./m 2 ) 500 500 500 Data zbioru (dzień, m-c, rok) 02.08 25.07 04.08 Nawożenie mineralne N (kg/ha) 80 100 98 P 2 O 5 (kg/ha) - 36 44 K 2 O (kg/ha) 100 96 66 Środki ochrony roślin Zaprawa nasienna (nazwa) Oxafun T Vitavax 200 FS Maxim 025 FS Herbicyd (nazwa, dawka/ha) Mustang 306 SE-0,5 l Lintur 70 Mustang 306 SE-0,6 WG+Chwastox Extra l l 300SL-150g+1,5 l Insektycyd Sumu Alpha050EC Decis-0,25l (nazwa dawka/ha) Karate Zeon050CS-0,1 l 0,25l Tabela 3 OWIES. Wyniki ogólne doświadczeń. Rok zbioru: Lp. Cecha Seroczyn Kawęczyn Laski 1 Wiechowanie (dzień, m-c) 13.06 11.06 * 2 Termin dojrzałości woskowej (dzień, m-c) 12.07 15.07 18.07 3 Wysokość roślin (cm) 102,1 105,2 98,3 4 Wyleganie roślin w fazie dojrzałości mlecznej (skala 9 0 ) 6,4 9,0 9,0 5 Wyleganie roślin przed zbiorem (skala 9 0 ) 6,0 9,0 8,8 Porażenie przez choroby (skala 9 0 ) 6 Mączniak 7,2 9,0 9,0 7 Rdza wieńcowa 7,5 9,0 9,0 8 Helmintosporioza 7,4 8,2 9,0 9 Septorioza liści 9,0 8,6 9,0 10 Masa 1000 ziarn (g) 39,4 31,8 29,8 11 Wilgotność ziarna podczas zbioru (%) 9,8 12,0 15,7 12 Plon ziarna (dt/ha) 83,7 81,7 59,1 Wyniki średnie z wszystkich badanych odmian Skala 9 0 : 9 oznacza stan najkorzystniejszy, 1 najmniej korzystny - 3 -
Tabela 4 OWIES. Plon ziarna w miejscowościach (% wzorca). Rok zbioru Lp. Odmiana Seroczyn Kawęczyn Laski Wzorzec dt/ha 83,7 81,7 59,1 1 Krezus 97 101 94 2 Zuch 97 97 101 3 Bingo 101 94 99 4 Arden 97 105 104 5 Haker 109 104 108 6 Siwek 75 72 66 7 Nagus 72 71 62 Wzorzec: badane odmiany z wyjątkiem odmian nieoplewionych Siwek i Nagus Tabela 5 OWIES. Plon ziarna odmian (% wzorca). Lata zbioru:, 2011, 2010 Lp. Odmiana 2011 2010 2011-2010- Wzorzec dt/ha 74,8 59,2 60,7 67,0 64,9 1 Krezus 97 102 103 100 101 2 Zuch 98 101 104 99 101 3 Bingo 98 102 106 100 102 4 Arden 102 101 104 101 102 5 Haker 105 97 103 102 102 6 Siwek 72 66 69 69 69 7 Nagus 69 69-69 - Liczba doświadczeń 3 3 3 6 9 Wzorzec: badane odmiany z wyjątkiem odmian nieoplewionych Siwek i Nagus - 4 -
Tabela 6 OWIES. Porażenie odmian przez ważniejsze choroby. Rok zbioru:, 2010- Lp. Odmiana Liczba lat badań Rdza wieńcowa Helmintosporioza 2010-2010- Wzorzec (skala 9 0 ) 7,8 7,8 7,7 7,9 1 Krezus 3 0,4 0,4 0,4 0,0 2 Zuch 3-0,7-0,5-0,1 0,0 3 Bingo 3 0,3 0,3-0,2 0,0 4 Arden 3 0,8 0,8-0,1-0,1 5 Haker 3 0,4 0,6 0,1 0,1 6 Siwek 3-0,7 0,8 0,0-0,1 7 Nagus 2-0,6-0,0 - Liczba doświadczeń 2 4 2 5 Wzorzec: wszystkie badane odmiany. Tabela 7 OWIES. Ważniejsze właściwości rolniczo-użytkowe odmian (odchylenia od wzorca). Rok zbioru:, 2010- Lp. Odmiana Liczba lat badań Wyleganie przed zbiorem (skala 9 0 ) 2010 - Wysokość roślin (cm) 2010 - Masa 1000 ziaren (g) 2010 - Wzorzec (skala 9 0 ) 5,5 6,6 101,9 98,9 33,7 35,6 1 Krezus 3 0,5 0,5-3,7-2,3 1,4 0,7 2 Zuch 3 1,2 0,8 3,5 4,3 2,6 2,9 3 Bingo 3 1,0 0,9-0,3 1,2 9,8 7,8 4 Arden 3 1,2 0,4 3,7 3,3 0,1 0,4 5 Haker 3-0,5 0,0 4,3 2,3 2,3 2,1 6 Siwek 3-1,3-0,3-8,9-5,1-8,4-9,3 7 Nagus 2-2,0-1,4 - -8,0 - Liczba doświadczeń 1 5 3 9 3 9 Wzorzec; wszystkie badane odmiany - 5 -
OWIES CHARAKTERYSTYKA ODMIAN BADANYCH W ROKU (sporządzona na podstawie wieloletnich badań przeprowadzanych na terenie całego kraju) 1. KREZUS Odmiana żółtoziarnista. Odporność na rdzę wieńcową duża, na rdzę źdźbłową, helmintosporiozę i septoriozę liści przeciętna, na mączniaka dość mała. Rośliny średniej wysokości, o dość dużej odporności na wyleganie. Termin wiechowania i dojrzewania średni. Ziarno o dość dużym udziale łuski, dość dużej masie 1000 ziaren. Małej do bardzo małej gęstości w stanie zsypnym, dość dobrym wyrównaniu oraz małej zawartości białka i dość dużej tłuszczu. Plenność dobra. Tolerancja na zakwaszenie gleby średnia. 2. ZUCH - Odmiana żółtoziarnista. Odporność na rdzę wieńcową - duża, na rdzę źdźbłową i helmintosporiozę dość duża, na septoriozę liści przeciętna, na mączniaka dość mała. Rośliny są średniej wysokości, o dość dużej odporności na wyleganie. Termin wiechowania i dojrzewania przeciętny. Ziarno o dość małym udziale łuski, średniej masie 1000 ziaren, przeciętnej gęstości w stanie zsypnym, dość słabym wyrównaniu oraz dość dużej zawartości białka i małej tłuszczu. Plon ziarna z łuską - dość duży, bez łuski duży. 3. BINGO - Odmiana żółtoziarnista. Plon ziarna z łuską duży, bez łuski bardzo duży. Odporność na mączniaka i rdzę wieńcową dość duża, na rdzę źdźbłową, helmintosporiozę i septoriozę liści średnia. Rośliny są średniej wysokości i przeciętnej odporności na wyleganie. Termin wiechowania wczesny, dojrzewania dość wczesny. Masa 1000 ziaren bardzo duża, udział łuski bardzo mały. Gęstość ziarna w stanie zsypnym przeciętna, wyrównanie ziarna dobre. Zawartość białka - przeciętna, tłuszczu dość duża. Tolerancja na zakwaszenie gleby przeciętna. 4. ARDEN - Odmiana żółtoziarnista, przeznaczona do uprawy na terenie całego kraju, z wyjątkiem wyżej położonych terenów górskich. Odporność na rdzę wieńcową duża do bardzo dużej, na septoriozę liści dość duża, na mączniaka prawdziwego, rdzę źdźbłową i helmintosporiozę przeciętna. Rośliny są średniej wysokości, o przeciętnej odporności na wyleganie. Termin wiechowania dość późny, dojrzewania - średni. Udział łuski - duży, masa 1000 ziaren bardzo mała, wyrównanie małe do bardzo małego. Gęstość ziarna w stanie zsypnym dość mała. Zawartość białka mała, tłuszczu mała do bardzo małej. Tolerancja na zakwaszenie gleby przeciętna. Plon ziarna z łuską i bez łuski - dość duży. 5. HAKER - Odmiana żółtoziarnista, przeznaczona do uprawy na terenie całego kraju, z wyjątkiem wyżej położonych terenów górskich. Odporność na rdzę wieńcową dobra do bardzo dobrej, na mączniaka prawdziwego- duża, na rdzę źdźbłową, helmintosporiozę, septoriozę liści średnia. Rośliny są średniej wysokości, o dość małej odporności na wyleganie. Termin wiechowania późny do bardzo późnego, termin dojrzewania dość późny. Udział łuski - mały, masa 1000 ziaren dość mała, wyrównanie małe do bardzo małego. Gęstość ziarna w stanie zsypnym mała do bardzo małej. Zawartość białka mała, tłuszczu bardzo mała. Tolerancja na zakwaszenie gleby średnia. Plon ziarna z łuską dość duży, bez łuski - duży do bardzo dużego. 6. SIWEK - Odmiana nieoplewiona, przeznaczona do uprawy na terenie całego kraju, z wyjątkiem wyżej położonych terenów górskich. Odporność na mączniaka prawdziwego duża, na helmintosporiozę dość duża, na septoriozę liści średnia, na rdzę źdźbłową dość mała, na rdzę wieńcową - mała. Rośliny są dość niskie, o przeciętnej odporności na wyleganie. Termin wiechowania dość późny, dojrzewania - średni. W stosunku do odmiany Polar charakteryzuje się podobnym udziałem ziaren oplewionych, mniejszą masą 1000 ziaren, lepszym wyrównaniem, mniejszą gęstością ziarna w stanie zsypnym, mniejszą zawartością 6
białka i tłuszczu. Odporność na zakwaszenie gleby przeciętna. Plon ziarna z łuską jak i bez łuski - znacznie powyżej odmiany Polar. 7. NAGUS - Odmiana przeznaczona do uprawy na terenie całego kraju, z wyjątkiem wyżej położonych terenów górskich. Odporność na rdzę wieńcową i źdźbłową dość mała, na pozostałe choroby średnia. Rośliny dość wysokie, o przeciętnej odporności na wyleganie. Termin wiechowania i dojrzewania średni. W stosunku do odmiany Siwek charakteryzuje się plonem na takim samym poziomie, mniejszym udziałem ziaren oplewionych, podobną masą 1000 ziaren, wyrównaniem ziarna i gęstością ziarna w stanie zsypnym oraz większą zawartością białka i tłuszczu. Tolerancja na zakwaszenie gleby dość duża. 7