PROGRAM ZADRZEWIENIOWY GMINY WYDMINY

www.aleje.org.pl PROGRAM ZADRZEWIENIOWY GMINY WYDMINY Stowarzyszenie Agencja Ekorozwoju Zielone Płuca Polski 2013-06-01 Wykonano w ramach projektu Drogi dla Natury kampanie na rzecz zadrzewień, koordynowanego przez Fundację EkoRozwoju i dofinansowanego ze środków Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej

Autorzy: Stajuda Ewa (FOWJM), Wolfram Krzysztof (FZPP), Kasjaniuk Anna (FZPP), Kurpiewska Magdalena (FZPP) Wykonano w ramach projektu Drogi dla Natury kampania na rzecz zadrzewień www.aleje.org.pl Fundacja EkoRozwoju ul. Białoskórnicza 26 50-134 Wrocław tel/fax: 713430849, 713445948 biuro@eko.org.pl www.fer.org.pl Stowarzyszenie Agencja Ekorozwoju Zielone Płuca Polski Ul. Grottgera 12 lok.14 15-225 Białystok Tel. serwiszpp@wp.pl Przy współpracy z Fundacją Ochrony Wielkich Jezior Mazurskich Dofinansowano ze środków Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej Białystok, 2013

Spis treści Drogi dla Natury... 4 GMINA WYDMINY... 5 PRZEGLĄD ZADRZEWIEŃ... 7 PODSUMOWANIE I REKOMENDACJE... 23 DRAFT EKSPERTYZY DENDROLOGICZNEJ... 30

Drogi dla Natury Celem ogólnopolskiej kampanii Drogi dla Natury, zainicjowanej w 2009 roku przez Fundację EkoRozwoju, jest ochrona drzew przydrożnych. Niniejsze opracowanie powstało dzięki wsparciu Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej, udzielonego w ramach projektu Drogi dla Natury kampania na rzecz zadrzewień. Rozpoczęty w roku 2012 projekt obejmuje swoim zasięgiem 24 gminy w 9 województwach i obejmuje przygotowanie programów kształtowania zadrzewień. W jego ramach są także prowadzone szkolenia dla drogowców i samorządowców dotyczące tworzenia, utrzymania i diagnozowania stanu oraz wartości przyrodniczej alej, jak też działania edukacyjne. Projekt kampanii na rzecz zadrzewień jest kontynuowany w kolejnych trzech latach dzięki wsparciu unijnego programu LIFE+ i obejmie docelowo łącznie 90 gmin we wszystkich województwach. Projekt Drogi dla Natury kampania na rzecz zadrzewień jest realizowany przez Fundację EkoRozwoju wspólnie partnerami regionalnymi: Stowarzyszeniem Eko-Inicjatywa z Kwidzyna, Fundacją Ekologiczną Zielona Akcja z Legnicy, Fundacją Aeris Futuro z Krakowa, Federacją Zielonych Gaja ze Szczecina, Stowarzyszeniem Agencja Ekorozwoju Zielone Płuca Polski z Białegostoku, Towarzystwem Przyjaciół Słońska Unitis Viribus oraz niemieckim partnerem - meklembursko-pomorskim oddziałem BUND w Schwerinie. Więcej o programie Drogi dla Natury oraz o ochronie alej na witrynie www.aleje.org.pl, na której jest także dostępna elektroniczna wersja programu zadrzewieniowego.

GMINA WYDMINY HISTORIA Bernard von Balzhofen, komtur z Pokarmina, 28 kwietnia 1480 roku wystawił przywilej lokacyjny dla Wydmin na prawie chełmińskim. Według przywileju 47 chłopów miało wziąć pod pług 54 włóki, 6 włók zaś należeć miało do sołtysa. W połowie XVI wieku zbudowano kościół w Wydminach. Wydminy poniosły duże straty podczas najazdu tatarskiego w roku 1656. W ciągu XIX wieku na włókach chłopskich powstało tu 5 majątków ziemskich. W 1914 roku Wydminy uległy zniszczeniu w czasie działań wojennych w 75%, ale zostały odbudowane jeszcze w czasie wojny. Wydminy poniosły wielkie straty w czasie działań frontowych w 1945 roku. W pewnym okresie czasu miejscowość Wydminy miała prawa miejskie. W 1980 obchodzono 500-lecie Wydmin. POŁOŻENIE Gmina Wydminy położona jest we wschodniej części województwa warmińsko-mazurskiego, w powiecie giżyckim. Zlokalizowana jest w rejonie Wielkich Jezior Mazurskich. Graniczy z gminami: Giżycko, Kruklanki, Miłki, Orzysz, Stare Juchy, Świętajno. POWIERZCHNIA Gmina Wydminy obejmuje powierzchnię 233,46 km2, gdzie gęstość zaludnienia wynosi 28,6 osób/km2. Gminę zamieszkuje 6681 osób. Obejmuje ona 24 sołectwa i 36 wsi. Na terenie gminy znajduje się 21 jezior i stawów, których łączna powierzchnia wynosi 1210 ha. Do największych jezior należy Jezioro Wydmińskie (377 ha) i Jezioro Gawlik (444 ha). Użytki rolne zajmują 61%, a użytki leśne 20%. Atrakcyjność krajoznawcza tego terenu wynika z ukształtowania środowiska przyrodniczego. Wzajemnie uzupełniają się tu duży udział przestrzeni leśnych, powierzchni wód i urozmaicona rzeźba terenu. Polodowcowa rzeźba terenu umożliwia atrakcyjne wędrówki piesze na istniejących szlakach turystycznych. OCHRONA PRZYRODA Na terenie Gminy Wydminy zostały wyznaczone obszary chronionego krajobrazu. Są to: Obszar Chronionego Krajobrazu Krainy Wielkich Jezior Mazurskich Obszar Chronionego Krajobrazu Jezior Orzyskich Obszar Chronionego Krajobrazu Pojezierza Ełckiego. Niektóre jeziora objęto strefą ciszy. Ustanowiono użytki ekologiczne i pomniki przyrody. W obszarze gminy znajdują się lasy ochronne o dwóch kategoriach: wodochronne i jako ostoje dla zwierząt podlegających ochronie gatunkowej.

Wyróżniamy także obszary, na których mają powstać projekty związane z ochroną przyrody. Jednym z nich jest objęcie ochroną rezerwatową: Łąk Staświńskich" i Jeziora Łękuk". Gęstość sieci drogowej Gminy Wydminy wynosiła w 2002 roku 27km/100km2.

PRZEGLĄD ZADRZEWIEŃ Program zachowania i odtwarzania zadrzewień w gminie Wydminy opracowano w okresie od sierpnia 2012r. do lipca 2013. Materiał wyjściowy stanowił wykaz dróg gminnych, powiatowych, wojewódzkich i krajowych na terenie gminy, uzyskany dzięki uprzejmości Urzędu Gminy Wydminy oraz mapy topograficzne w skali 1:50 000 i 1:10 000 uzyskane dzięki uprzejmości Fundacji Ochrony Wielkich Jezior Mazurskich na potrzeby Programu oraz ortofotomapy z portalu geoportal.gov.pl. Po przeanalizowaniu tego materiału dokonano wstępnej wizji terenowej, obejmującej ok. 30 odcinków dróg potencjalnych alej i szpalerów o łącznej długości ok. 100 km. Zgodnie z przyjętą na potrzeby projektu Drogi dla Natury definicją, za szpaler uznajemy odcinek 100 m drogi, gdzie z jednej strony znajduje się minimum 5 drzew, natomiast za aleję, odcinek 100 m gdzie rośnie minimum 5 drzew po każdej stronie drogi. W kolejnym etapie przeprowadzono szczegółową inwentaryzację 13 odcinków dróg o łącznej długości 23,1 km. Szczegółowe informacje dotyczące poszczególnych odcinków dróg oraz towarzyszących im alej i szpalerów wraz z dokumentacją fotograficzną można znaleźć poniżej. Rozmieszczenie opisanych szczegółowo alej znajduje się w załączonej mapie. Inwentaryzacja objęła: - liczenie drzew po obu stronach drogi, z podziałem na gatunki, - pomiary szerokości jezdni, więźby drzew, ich odległości od krawędzi jezdni, - pomiary pierśnicy (na wysokości 1,3m) próby (10 30%) drzew gatunków dominujących, - uproszczoną waloryzację przyrodniczą (stwierdzone istotne gatunki chronione), - ocenę stanu zdrowotnego poszczególnych egzemplarzy drzew. Przeglądu zadrzewnień dokonano na podstawie opracowanej na potrzeby projektu ankiety, według następującego klucza: I. Dane ogólne 1. Lokalizacja 2. Numer punktu (waypoint): współrzędne E/N: początku, końca i punktów załamania obiektu 3. Długość alei w metrach 4. W zarządzie: gmina / powiat / województwo / droga krajowa / grunt prywatny 5. Nawierzchnia: asfalt / bruk / gruntowa / inne (np. rów) 6. Szerokość między szpalerami w metrach oraz rozstaw drzew w metrach

7. Odległość szpalerów od krawędzi jezdni w metrach Drzewa za rowem TAK/NIE ilość: II. Dane przyrodnicze a. Skład gatunkowy Gat.* Szacowany udział % Db szyp. Db Bersz. Lp. drob. Lp. szer Kasz. Kl. Jaw. Js. Db. czer. Owoc jakie? Tp. kult Inne jakie? 1. Liczba drzew 2. Przeciętny obwód drzew (na wysokości 1,3 m) i jego rozpiętość. b. Występowanie chronionych i ciekawych gatunków 1. Wymień gatunki występujące lub potencjalnie występujące. III. Stan obiektu a. Stan zdrowotny drzew: Bardzo dobry Dobry Dostateczny Zły zdrowy pień, wzorcowo ukształtowana forma pienna drzewa, w pełni prawidłowo ukształtowana i zdrowa korona nieznaczne uszkodzenia pnia, dobrze ukształtowana/ czytelna forma pienna, zdrowa, dość dobrze zachowana i lub kształtowana korona znaczne uszkodzenia pnia, zaburzona forma pienna, zredukowana korona, nadmierne i dewastacyjne cięcia korony rozległe uszkodzenia pnia lub korony, zasychające konary, tzw. szkodniki, dewastacyjne cięcia zaburzające statykę drzewa, itp. Zróżnicowany dotyczy bardzo różnego stanu zachowania drzew od dobrego do złego - w jednym przebiegu drogi. 1. Uwagi (np. ślady po cięciach w koronach, drzewa grożące zawaleniem się) b. Stan zachowania alei/szpaleru Opis stanu % ubytków drzew w alei/szpalerze zwarta pełna 0-20% zwarta z lukami 21-40% przerzedzona 41-60% fragmenty 60-80% ślady 81-99% IV. Rekomendowane działania ochronne a. Liczba i rekomendowane gatunki drzew do posadzenia, inne potrzebne zabiegi: Gatunek Liczba Inne potrzebne zabiegi: b. Liczba dojrzałych topól do zastąpienia w najbliższych latach c. Istniejące pomniki przyrody oraz propozycje objęcia ochroną pomnikową (wymienić i

zidentyfikować drzewa, podać obwód i ew. wysokość): d. Podać także informacje o wartościach kulturowych obiektu, jak obecność krzyży i kapliczek, wkomponowanie jego w założenia dworskie lub folwarczne itp. e. Wymień istniejące lub potencjale miejsca konfliktowe (np. linie energetyczne lub telefoniczne, znaki drogowe, lampy oświetleniowe, wąski pas drogowy, planowane inwestycje itp.)

ALEJA 1 / SZPALER 1 foto K.Wolfram Dane ogólne Lokalizacja WYDMINY DUDKA / DROGA GMINNA Nr punktu N 53.58466 / E 22.071 N 53.59137 / E 21.594679 Długość 600 m Nawierzchnia GRUNTOWA Szerokość między szpalerami - Rozstaw drzew 3-5 m Odległość szpalerów od 1,5 m krawędzi jezdni Drzewa za rowem NIE Dane przyrodnicze Skład gatunkowy [%] 20 - KLON ZWYCZAJNY 80 JESION WYNIOSŁY Liczba drzew Lewa strona drogi 20 szt. Prawa strona drogi 26 szt. Przeciętny obwód drzew (na 0,55 m wysokości 1,3m) i jego rozpiętość Występowanie chronionych i - ciekawych gatunków Stan obiektu Stan zdrowotny DOBRY Stan zachowania alei/szpaleru ZWARTA Z LUKAMI Rekomendowane działania ochronne Rekomendowane drzewa do KLON ZWYCZAJNY 10 SZT. posadzenia Inne potrzebne zabiegi - POZOSTAŁE INFORMACJE Luka w szpalerze do wypełnienia klonem zwyczajnym

ALEJA 2 foto K.Wolfram Dane ogólne Lokalizacja WYDMINY SZCZEPANKI / DROGA POWIATOWA Nr punktu N 53.584313 / E 21.595651 N 53.58218 / 21.571568 Długość 1000 m 2500 m Nawierzchnia ASFALT DROGA NR 1710 N Szerokość między szpalerami Rozstaw drzew I ODCINEK 15-20 m 7-10 m II ODCINEK 15-20 m 7-10 m Odległość szpalerów od 0,8 m 0,5 m krawędzi jezdni Drzewa za rowem NIE Skład gatunkowy [%] Liczba drzew Lewa strona drogi Prawa strona drogi Przeciętny obwód drzew (na wysokości 1,3m) i jego rozpiętość Występowanie chronionych i ciekawych gatunków Dane przyrodnicze 60 LIPA DROBNOLISTNA 39 TOPOLA 1 BRZOZA BRODAWKOWATA 50 szt. 60 szt. 0,55 m LIPA DROBNOLISTNA 1,2 m TOPOLA - Stan obiektu 90 JESION WYNIOSŁY 5 KLON ZWYCZAJNY 5 BRZOZA BRODAWKOWATA Ok. 150 szt. Ok. 150 szt. 0,6 m JESION WYNIOSŁY Stan zdrowotny DOSTATECZNY Stan zachowania alei/szpaleru ZWARTA PEŁNA / ZWARTA Z LUKAMI (w II odcinku) Rekomendowane działania ochronne Rekomendowane drzewa do JESION WYNIOSŁY 100 SZT. posadzenia Inne potrzebne zabiegi Usunięcie posuszu i pojedynczych drzew- samosiejek. POZOSTAŁE INFORMACJE -

ALEJA 3 foto K.Wolfram Dane ogólne Lokalizacja WYDMINY SIEMIONKI MALINKA / DROGA POWIATOWA Nr punktu N 53.582861 / E 21.13863 N 53.572839 / E 22.1303 Długość 2000 m DROGA NR 1712 N Nawierzchnia ASFALT/GRUNT Szerokość między szpalerami Rozstaw drzew 10 m 10-15 m Odległość szpalerów od 10 m Krawędzi jezdni Drzewa za rowem NIE Dane przyrodnicze Skład gatunkowy [%] 80 LIPA DROBNOLISTNA 10 TOPOLA 9 DĄB CZERWONY 1 KLON ZWYCZAJNY Liczba drzew Lewa strona drogi Prawa strona drogi Ok. 60 szt. Ok. 40 szt. Przeciętny obwód drzew (na 0,55 m wysokości 1,3m) i jego rozpiętość Występowanie chronionych i ciekawych gatunków - Stan obiektu Stan zdrowotny DOBRY Stan zachowania alei/szpaleru ZWARTA PEŁNA Rekomendowane działania ochronne Rekomendowane drzewa do - Posadzenia Inne potrzebne zabiegi POZOSTAŁE INFORMACJE Aleja składa się z odcinków, z których każdy osobno nie wpisuje się w definicję alei. Wszystkie odcinki zwarte i pełne można zakwalifikować jako aleję. Brak możliwości dosadzeń i połączenia w całość; porozcinana dojazdami do zabudowań i pól, gospodarstw. Pozostałość alei.

ALEJA 4 Foto K.Wolfram Dane ogólne Lokalizacja MALINKA STAŚWINY / DROGA WOJEWÓDZKA Nr punktu N 53.561382 / E 21.58654 N 53.561634 / E 21.574829 Długość 300 m Nawierzchnia ASFALT Szerokość między szpalerami 15 m Rozstaw drzew 5-10 m Odległość szpalerów od 0,5 m Krawędzi jezdni Drzewa za rowem NIE Dane przyrodnicze Skład gatunkowy [%] 95 LIPA DROBNOLISTNA 4 KLON ZWYCZAJNY 1 BRZOZA BRODAWKOWATA Liczba drzew Lewa strona drogi 5 szt. Prawa strona drogi 40 szt. Przeciętny obwód drzew (na 0,6-0,7 m wysokości 1,3m) i jego rozpiętość Występowanie chronionych i - ciekawych gatunków Stan obiektu Stan zdrowotny DOBRY Stan zachowania alei/szpaleru ZWARTA PEŁNA Rekomendowane działania ochronne Rekomendowane drzewa do - Posadzenia Inne potrzebne zabiegi - POZOSTAŁE INFORAMCJE MIEJSCA KONFLIKTOWE: wąski pas ruchu

ALEJA 5 foto K.Wolfram Dane ogólne Lokalizacja ORŁOWO ŁĘKUK MAŁY / DROGA GMINNA Nr punktu N 54.3392 / E 22.91798 N 54.31526 / E 22.822939 Długość 1000 m Nawierzchnia BRUK/ GRUNTOWA Szerokość między szpalerami 6 m Rozstaw drzew 6-10 m Odległość szpalerów od 0,5 m Krawędzi jezdni Drzewa za rowem NIE Dane przyrodnicze Skład gatunkowy [%] 70 TOPOLA 30 LIPA DROBNOLISTNA Liczba drzew Lewa strona drogi Ok. 60 szt. Prawa strona drogi Ok. 60 szt. Przeciętny obwód drzew (na 0,6-0,8 m wysokości 1,3m) i jego rozpiętość Występowanie chronionych i - ciekawych gatunków Stan obiektu Stan zdrowotny DOSTATECZNY Stan zachowania alei/szpaleru PRZERZEDZONA Rekomendowane działania ochronne Rekomendowane drzewa do LIPA DROBNOLISTNA 15 szt. Posadzenia Inne potrzebne zabiegi - POZOSTAŁE INFORMACJE Niska wartość dendrologiczna i krajobrazowa. Aleja poddana ekspertyzie dendrologicznej wykonanej w ramach projektu Drogi dla Natury

ALEJA 6 foto K.Wolfram Dane ogólne Lokalizacja SZCZYBAŁY ORŁOWSKIE ORŁOWO / DROGA POWIATOWA Nr punktu N 54.12557 / E 22.75263 N 54.25138 / E 22.9203 Długość 3400 m DROGA NR 1857N Nawierzchnia ASFALT Szerokość między szpalerami Rozstaw drzew 6 m 5-10 m Odległość szpalerów od 0,4 m Krawędzi jezdni Drzewa za rowem NIE Dane przyrodnicze Skład gatunkowy [%] 70 LIPA DROBNOLISTNA 20 KLON ZWYCZAJNY 5 JESION WYNIOSŁY 2 KASZTAN JDALNY 2 TOPOLA 1 BRZOZA BRODAWKOWATA Liczba drzew Lewa strona drogi Prawa strona drogi Przeciętny obwód drzew (na wysokości 1,3m) i jego rozpiętość Występowanie chronionych i ciekawych gatunków Ok. 100 szt. OK. 50 szt. Ok. 50 szt. 0,9 1,2 m Stan obiektu Stan zdrowotny DOBRY Stan zachowania alei/szpaleru ZWARTA Z LUKAMI Rekomendowane działania ochronne Rekomendowane drzewa do LIPA DROBNOLISTNA 50 szt. Posadzenia JESION WYNIOSŁY 60 szt. Inne potrzebne zabiegi POZOSTAŁE INFORMACJE - Za rowem widoczne pojedyncze topole ok. 25 lat. Klon zwyczajny stan dobry przewaga na odcinku ok. 600 m, po 2800 m przewaga lipa drobnolistna i jesion wniosły.

ALEJA 7 / SZPALER 2 Foto K.Wolfram Dane ogólne Lokalizacja SZCZYBAŁY ORŁOWSKIE GRĄDZKIE / DROGA GMINNA Nr punktu N 54.14594 / E 22.75909 N 54.14803 / E 22.74889 Długość 200 m DROGA NR 136009N Nawierzchnia GRUNTOWA Szerokość między szpalerami Rozstaw drzew - 10 m Odległość szpalerów od 0,4 m Krawędzi jezdni Drzewa za rowem NIE Dane przyrodnicze Skład gatunkowy [%] 99 DĄB SZYPUŁKOWY 1 WIĄZ POSPOLITY Liczba drzew Lewa strona drogi Prawa strona drogi 20 SZT. Przeciętny obwód drzew (na 0,8 m wysokości 1,3m) i jego rozpiętość Występowanie chronionych i ciekawych gatunków - Stan obiektu Stan zdrowotny DOBRY Stan zachowania alei/szpaleru ZWARTA PEŁNA Rekomendowane działania ochronne Rekomendowane drzewa do - Posadzenia Inne potrzebne zabiegi - POZOSTAŁE INFORMACJE Szpaler posiada walory krajobrazowe. Rekomendowany do ekspertyzy krajobrazowej i dendrologicznej.

ALEJA 8 Foto K.Wolfram Dane ogólne Lokalizacja PIERTASZA DOBRA WOLA / DROGA POWIATOWA Nr punktu N 54.11052 / E 22.85921 N 54.01034 / E 22.9175 Długość 2100 m NR DROGI 1859N Nawierzchnia ASFALT / BRUK Szerokość między szpalerami Rozstaw drzew 10 m 5-10 m Odległość szpalerów od 0,4 m Krawędzi jezdni Drzewa za rowem NIE Dane przyrodnicze Skład gatunkowy [%] 70 LIPA DROBNOLISTNA 25 KLON ZWYCZAJNY 5 DĄB SZYPUŁKOWY Liczba drzew Lewa strona drogi Prawa strona drogi Ok. 150 szt. Ok. 150 szt. Przeciętny obwód drzew (na 0, 6-0,8 m wysokości 1,3m) i jego rozpiętość Występowanie chronionych i ciekawych gatunków - Stan obiektu Stan zdrowotny DOBRY Stan zachowania alei/szpaleru ZWARTA PEŁNA Rekomendowane działania ochronne Rekomendowane drzewa do LIPA DROBNOLISTNA 60 szt. Posadzenia Inne potrzebne zabiegi Zabiegi pielęgnacyjne polegające na przerzedzeniu samosiejek. POZOSTAŁE INFORMACJE Występują 2 luki w nasadzeniach po 300 m. Aleja o wysokich walorach krajobrazowych. Rekomendowana do ekspertyzy krajobrazowej i przyrodniczej.

ALEJA 9 Foto K.Wolfram Dane ogólne Lokalizacja GAWLIKI WIELKIE GRĄDZKIE / DROGA POWIATOWA Nr punktu N 54.14068 / E 22.52081 N 54.2234 / E 22.55922 Długość 1500 m NR DROGI 1740N Nawierzchnia ASFELT Szerokość między szpalerami Rozstaw drzew 12 m 5 10 m Odległość szpalerów od 0,6 m Krawędzi jezdni Drzewa za rowem NIE Skład gatunkowy [%] Liczba drzew Lewa strona drogi Prawa strona drogi Przeciętny obwód drzew (na wysokości 1,3m) i jego rozpiętość Występowanie chronionych i ciekawych gatunków Dane przyrodnicze 80 LIPA DROBNOLISTNA 15 TOPOLA 5 - WIERZBA ok. 80 szt. ok. 80 szt. 0,6-0,8 m Stan obiektu Stan zdrowotny DOBRY Stan zachowania alei/szpaleru ZWARTA Z LUKAMI Rekomendowane działania ochronne Rekomendowane drzewa do LIPA DROBNOLISTNA 30 szt. Posadzenia Inne potrzebne zabiegi - -

ALEJA 10 Dane ogólne Lokalizacja MAZUCHÓWKA KRUKLANKI / DROGA POWIATOWA Nr punktu N 54.033 / E 22.33131 N 54.13797 / E 22.15754 Długość 3400 m Nawierzchnia ASFALT Szerokość między szpalerami 20 m Rozstaw drzew 10-15 m Odległość szpalerów od 3 m Krawędzi jezdni Drzewa za rowem TAK Dane przyrodnicze Skład gatunkowy [%] 5 - DĄB SZYPUŁKOWY 70 - KLON ZWYCZAJNY 10 - JESION WYNIOSŁY 15 - TOPOLA Liczba drzew Lewa strona drogi Ok. 150 szt. Prawa strona drogi Ok. 150 szt. Przeciętny obwód drzew (na 0,7 m wysokości 1,3m) i jego rozpiętość Występowanie chronionych i - ciekawych gatunków Stan obiektu Stan zdrowotny DOBRY Stan zachowania alei/szpaleru ZWARTA PEŁNA Rekomendowane działania ochronne Rekomendowane drzewa do - Posadzenia Inne potrzebne zabiegi - POZOSTAŁE INFORMACJE Brak wskazań do uzupełnień. W lukach występują młode dosadzenia klonem zwyczajnym i dębem szypułkowym (ok. 15 letnie klony). Topole w wieku ok. 60-70 lat.

ALEJA 11 Dane ogólne Lokalizacja KONOPKI WIELKIE TALKI / DROGA POWIATOWA (od miejscowości Talki-Pamry) Nr punktu N 53.542073 / E 21.582311 N 53.543996 / E 21.594845 Długość 1700 m Nawierzchnia ASFALT Szerokość między szpalerami 10-15 m Rozstaw drzew 7-10 m Odległość szpalerów od 0,5 m Krawędzi jezdni Drzewa za rowem NIE Dane przyrodnicze Skład gatunkowy [%] 100 LIPA DROBNOLISTNA Liczba drzew Lewa strona drogi 118 szt. Prawa strona drogi 117 szt. Przeciętny obwód drzew (na 0,4 0,5 m wysokości 1,3m) i jego rozpiętość Występowanie chronionych i Potencjalne miejsce występowania ptaków tj. zięby, ciekawych gatunków szczygły, szpaki, kukułki, puszczyki. Stan obiektu Stan zdrowotny BARDZO DOBRY Stan zachowania alei/szpaleru ZWARTA PEŁNA Rekomendowane działania ochronne Rekomendowane drzewa do - Posadzenia Inne potrzebne zabiegi - POZOSTAŁE INFORMACJE Aleja znajduje się w rejestrze zabytków. Rekomendowana do ochrony pomnikowej. Opiekę nad aleją sprawuje miejscowa organizacja pozarządowa Nasze Talki, która udostępniła część informacji nt. alei. Aleja wraz z fragmentem w Gminie Miłki, stanowi jednorodną, równomiernie obsadzoną ponad stu letnią aleję, posiada bardzo wysokie walory krajobrazowe. Rekomendowana jest do objęcia ochroną pomnikową. Rekomendowana do ekspertyzy przyrodniczej i krajobrazowej.

ALEJA 12 Dane ogólne Lokalizacja PAŃSKA WOLA ZELKI / DROGA POWIATOWA Nr punktu N 53.523251 / E 21.582311 N 53.543996 / E 21.594845 Długość 3100 m DROGA NR 1702N Nawierzchnia ASFALT Szerokość między szpalerami Rozstaw drzew 12 m 10 m Odległość szpalerów od 1,0 m Krawędzi jezdni Drzewa za rowem NIE Dane przyrodnicze Skład gatunkowy [%] 100 LIPA DROBNOLISTNA Liczba drzew Lewa strona drogi Prawa strona drogi Ok. 200 szt. Ok. 200 szt. Przeciętny obwód drzew (na 0,6 0,7 m wysokości 1,3m) i jego rozpiętość Występowanie chronionych i - ciekawych gatunków Stan obiektu Stan zdrowotny DOBRY Stan zachowania alei/szpaleru ZWARTA PEŁNA Rekomendowane działania ochronne Rekomendowane drzewa do - Posadzenia Inne potrzebne zabiegi -

ALEJA 13 Dane ogólne Lokalizacja ZELKI BERKOWO / DROGA WOJEWÓDZKA Nr punktu N 53.522694 / E 22.73642 N 53.522018 / E 22.74362 Długość 300 m DROGA NR 656 Nawierzchnia ASFALT Szerokość między szpalerami Rozstaw drzew 20 m 5-7 m Odległość szpalerów od 4 m Krawędzi jezdni Drzewa za rowem NIE Dane przyrodnicze Skład gatunkowy [%] 100 LIPA DROBNOLISTNA Liczba drzew Lewa strona drogi Prawa strona drogi 10 szt. 20 szt. Przeciętny obwód drzew (na wysokości 1,3m) i jego rozpiętość Występowanie chronionych i ciekawych gatunków Stan obiektu Stan zdrowotny DOBRY Stan zachowania alei/szpaleru ZWARTA Z LUKAMI Rekomendowane działania ochronne Rekomendowane drzewa do - Posadzenia Inne potrzebne zabiegi - POZOSTAŁE INFORMACJE Aleja ponad 100 letnia, w dużym fragmencie jednostronna. Druga strona brak możliwości dosadzeń; las oraz zabudowania.

PODSUMOWANIE I REKOMENDACJE Region Warmii i Mazur do dziś wyróżnia się pod względem ilości i stanu zachowania alei przydrożnych. W ostatnim okresie również w Gminie Wydminy, można zaobserwować postępujący zanik oraz pogorszenie się stanu alei. Spowodowane jest to między innymi przebudową i modernizacją sieci drogowej, złymi zabiegami pielęgnacyjnymi, czy brakiem planowanej gospodarki drzewostanem. Przeprowadzona inwentaryzacja alei przydrożnych w Gminie Wydminy wykazała, iż znaczna część alei przydrożnych zachowała się głównie wzdłuż dróg powiatowych, z racji m.in. mniejszego natężenia ruchu i mniejszych nakładów inwestycyjnych na modernizację nawierzchni. Podsumowując, wyniki przeprowadzonych ankiet, można zauważyć, że aleje przydrożne w Gminie Wydminy są w stanie dobrym i wymagają jedynie okresowych zabiegów pielęgnacyjnych i regularnie prowadzonych przeglądów. W Gminie Wydminy zlokalizowano 13 alei przydrożnych. Łączna długość alei przydrożnych wynosi 23100 m, w których skład wchodzi ok. 2266 sztuk drzew. Przewagę gatunkową stanowią lipy drobnolistne i klony zwyczajne. Najkrótsza aleja ma 200 metrów, natomiast najdłuższa zaś 3500 metrów. Wśród alei zinwentaryzowano 2 szpalery, z tego jeden składający się z dębu szypułkowego. Tabela 1. Ogólne zestawienie alej przydrożnych Gminy Wydminy Nr alei Długość [m] Liczba drzew [szt.] Zarządca % udział w zadrzewieniach przydrożnych na terenie gminy 1 600 46 GMINA 2,03 2 2900 110 POWIAT 4,85 2b 600 300 POWIAT 13,24 3 2000 100 POWIAT 4,41 4 300 45 WOJEWÓDZTWO 1,99 5 1000 120 GMINA 5,30 6 3400 100 POWIAT 4,41 7 200 20 GMINA 0,88 8 2100 300 POWIAT 13,24 9 1500 160 POWIAT 7,06 10 3400 300 POWIAT 13,24 11 1700 235 POWIAT 10,37 12 3100 400 POWIAT 17,65 13 300 30 WOJEWÓDZTWO 1,32

Rysunek 1. Zestawienie wg składu gatunkowego [%] 60 56,27 50 40 30 20 10,39 12,9 10,82 10 8,17 0,22 0,65 0,14 0,36 0,07 0 DĄB SZYPUŁKOWY LIPA DROBNOLISTNA KLON ZWYCZAJNY JESION WYNIOSŁY TOPOLA KULT. BRZOZA BRODAWKOWATA DĄB CZERWONY KASZTAN JADALNY WIERZBA WIĄZ POSPOLITY Analiza alej przydrożnych pod kątem zarządców przedstawia się następująco: % UDZIAŁU DROGI DROGI DROGI WSZYSTKIE GMINNE POWIATOWE WOJEWÓDZKIE ALEJE DĄB SZYPUŁKOWY 86,84 13,16 0 8,17 LIPA DROBNOLISTNA 3,82 71,34 24,84 56,27 KLON ZWYCZAJNY 13,79 83,45 2,76 10,39 JESION WYNIOSŁY 44,44 55,56 0 12,90 TOPOLA KULT. 46,36 53,64 0 10,82 BRZOZA BRODAWKOWATA 0 66,67 33,33 0,22 DĄB CZERWONY 0 100,00 0 0,65 KASZTAN JADALNY 0 100,00 0 0,14 WIERZBA 0 100,00 0 0,36 WIĄZ POSPOLITY 100,00 0 0 0,07 Jak wynika z powyższych zestawień, najwięcej drzew i najdłuższe aleje znajdują się przy drogach powiatowych, łączna liczba drzew wynosi 2005 sztuk. Drogi powiatowe w

Gminie Wydminy są także najbardziej różnorodne gatunkowo, w ich składzie można rozróżnić nie tylko lipę drobnolistną oraz klon zwyczajny, ale i pozostałe gatunku powszechnie występujące w tym regionie tj. jesion wyniosły, brzoza brodawkowata, ale i rzadziej spotykane wiąz pospolity, czy wierzba.. Zadrzewienia o szczególnych wartościach krajobrazowych i przyrodniczych, w tym występowanie chronionych gatunków: ALEJA 7 / SZPALER 2 przy drodze gminnej, Szczybały Orłowskie Grądzkie. Szpaler zbudowany z 20 szt. dębu szypułkowego i zachowany w dobrym stanie. Rekomendowany do ekspertyzy krajobrazowej i dendrologicznej. ALEJA 11 przy drodze powiatowej Konopki Wielkie Talki od miejscowości Talki-Pamry. Aleja posiada wysokie walory krajobrazowe, wpisana do rejestru zabytków (druga część alei 1700m w Gminie Miłki). Rekomendowana do ekspertyzy przyrodniczej i krajobrazowej. Również istnieją wskazania do objęcia ochrona pomnikową. Niezwykle urokliwa, jednorodna, równa i dobrze zachowana aleja lipowa. Miejsca konfliktowe Większość alei położonych w Gminie Wydminy, są to aleje, które wchodzą w konflikt z infrastrukturą drogową lub zabudową gospodarczą. Powszechnie występujący problem nie tylko w Gminie Wydminy, ale na większości dróg Warmii i Mazur, to zbyt wąski pas ruchu.

Kolejnym czynnikiem konfliktowym są linie energetyczne lub/i telefoniczne, lampy oświetleniowe. Wyniki ankiet nie wskazują jednoznacznie na występowanie typowych miejsc konfliktowych wynikających z obecności linii energetycznych, czy telefonicznych. Wskazuje to na dbałość gminy o pozostałe fragmenty alej. Miejsca konfliktowe wg alei: - ze względu na zbyt wąski pas ruchu: wszystkie zinwentaryzowane 23 aleje, zwłaszcza aleja 4. Rekomendowane ekspertyzy drzew i całych alei Do ekspertyzy dendrologicznej wskazano następujące aleje: 1. ALEJA 5. ORŁOWO ŁĘKUK MAŁY / DROGA GMINNA (wykonana w ramach projektu Drogi dla Natury załącznik 1) 2. ALEJA 7. SZCZYBAŁY ORŁOWSKIE GRĄDZKIE / DROGA GMINNA Do ekspertyzy przyrodniczej wskazano następujące aleje: 1. ALEJA 8. PIERTASZA DOBRA WOLA / DROGA POWIATOWA 2. ALEJA 11. KONOPKI WIELKIE TALKI / DROGA POWIATOWA Do ekspertyzy krajobrazowej: 1. ALEJA 7. SZCZYBAŁY ORŁOWSKIE GRĄDZKIE / DROGA GMINNA 2. ALEJA 8. PIERTASZA DOBRA WOLA / DROGA POWIATOWA 3. ALEJA 11. KONOPKI WIELKIE TALKI / DROGA POWIATOWA Rekomendowane nasadzenia i zalecenia ogólne Zalecenia ogólne Można wyszczególnić kilka ogólnych zaleceń dotyczących ochrony alei przydrożnych dla Gminy Wydminy: 1. Ograniczenie redukcji koron dojrzałych drzew, co wpływa na zaburzenie statyki drzew. Obcięcie dolnych konarów podnosi środek ciężkości i zwiększa zagrożenie przewrócenia lub złamania drzewa podczas silnych wiatrów. Ograniczenie powierzchni aparatu asymilacyjnego

powoduje zmniejszenie ilości asymilatów dostarczanych do korzeni i w efekcie ich zamieranie. Należy zaniechać wszelkich cięć żywych konarów i gałęzi grubszych niż 5 cm. Aby zagwarantować prawidłową pielęgnację koron drzew przy drogach publicznych, należy zapewnić stały fachowy nadzór inwestorski. 2. Kształtowanie koron młodych drzew. Dla prawidłowego rozwoju młodych drzew oraz w celu zapobiegania sytuacjom konfliktowym w przyszłości należy wykonywać kształtowanie koron. Pierwsze cięcie powinno dotyczyć wszelkich przypadków wieloprzewodnikowych form, tak by w przyszłości wykształcił się jeden pień. 3. Ograniczenie wycinania drzew. Ważne jest, aby każda decyzja dotycząca zgody na wycięcie drzewa była poprzedzona indywidualną oceną oraz w tej ocenie nie tylko brać pod uwagę ryzyko upadku i stwarzane zagrożenie, ale także poważnie rozpatrywać rozwiązania alternatywne. Najlepszym gwarantem ochrony zadrzewień przydrożnych w procesie inwestycyjnym jest wprowadzanie odpowiednich warunków przy okazji wydawania decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach zgody na realizację przedsięwzięcia. 4. Nasadzenia kompensacyjne i uzupełniające. Takie działania mogą być realizowane w postaci jednorazowych akcji również społecznych, aby ostatecznie formę wieloletniego, realizowanego systematycznie programu, z zaplanowaniem konkretnych działań na każdy rok. Dobrym rozwiązaniem jest również nakaz bezwzględnego wykonania nasadzeń kompensacyjnych przy każdorazowej decyzji zezwalającej na wycięcie drzewa. Nasadzenia kompensacyjne można prowadzić w proporcji min. 3:1, tzn. 3 nowe drzewa za każde wycięte. Zalecenie takie wynika z kilku przesłanek: 1) wycinane drzewa są zazwyczaj dojrzałymi osobnikami i ich funkcji środowiskowych młode nasadzenia nie są w stanie przejąć przez najbliższe kilkadziesiąt lat, 2) powierzchnia aparatu asymilacyjnego i zdolność pochłaniania CO2 wycinanych drzew wielokrotnie przekracza tę wartość u posadzonych młodych drzewek, 3) udatność sadzenia nigdy nie osiąga poziomu 100%. 5. Ochrona drzew w procesie inwestycyjnym oraz podczas remontów i modernizacji dróg. Poza unikaniem wycinania drzew w związku z różnego rodzaju inwestycjami, duże znaczenie dla zachowania zadrzewień przydrożnych ma zapobieganie uszkodzeniom drzew poprzez zastosowanie odpowiednich technologii i dbałość o standardy środowiskowe podczas remontów i modernizacji dróg oraz przy okazji realizacji innych przedsięwzięć,

niezwiązanych bezpośrednio z drogami. Szczegółowe informacje dotyczące ochrony drzew w procesie inwestycyjnym można znaleźć w specjalistycznych publikacjach branżowych, ale zasadniczo można wyróżnić następujące reguły: zabezpieczamy nie tylko pień, ale co najmniej strefy rzutu korony, w strefie korzeniowej stosujemy metody bezrozkopowe, bezwzględnie unikamy mechanicznego zdejmowania warstwy gleby w obrębie korzeni, w strefie korzeniowej nie zagęszczamy i nie nadsypujemy gleby ponad dotychczasowy poziom, zabezpieczamy pnie przed uszkodzeniami mechanicznymi. Dobrą praktyką jest planowanie środków ochronnych już na etapie projektowania inwestycji lub przed rozpoczęciem prac remontowych drogi i poprzedzenie ich wizją terenową. Rekomendowane nasadzenia Szczegółowe zalecenia dotyczące poszczególnych odcinków dróg wpisano w poszczególnych kartach informacyjnych, poniżej natomiast znajduje się podsumowanie zaleceń dla poszczególnych dróg. Tabela 3. Zestawienie zalecanych dosadzeń Nr alei Droga/ Zarządca Skład gatunkowy [%] Liczba sadzonek poszczególnych gatunków [szt.] 1 WYDMINY DUDKA / DROGA GMINNA 20 - KLON ZWYCZAJNY 80 JESION WYNIOSŁY 10 szt. KLON ZWYCZAJNY 5 ORŁOWO ŁĘKUK MAŁY / DROGA GMINNA 6 SZCZYBAŁY ORŁOWSKIE ORŁOWO / DROGA POWIATOWA 8 PIERTASZA DOBRA WOLA / DROGA POWIATOWA 9 GAWLIKI WIELKIE GRĄDZKIE / DROGA POWIATOWA 70 TOPOLA 30 LIPA DROBNOLISTNA 70 LIPA DROBNOLISTNA 20 KLON ZWYCZAJNY 5 JESION WYNIOSŁY 2 KASZTAN JDALNY 2 TOPOLA 1 BRZOZA BRODAWKOWATA 70 LIPA DROBNOLISTNA 25 KLON ZWYCZAJNY 5 DĄB SZYPUŁKOWY 80 LIPA DROBNOLISTNA 15 TOPOLA 5 - WIERZBA 15 SZT. LIPA DROBNOLISTNA 50 SZT. LIPA DROBNOLISTNA 60 SZT. JESION WYNIOSŁY 60 SZT. LIPA DROBNOLISTNA 30 SZT. LIPA DROBNOLISTNA

Tabela 4. Zestawienie nasadzeń według gatunków, koszty i źródła finansowania Łączna liczba Koszt [PLN/ Gatunki drzew do posadzenia Potencjalne źródła finansowania sadzonkę]* [szt.] Lipa drobnolistna 155 80,00 zł Środki z programów krajowych: Klon zwyczajny 10 100,00 zł Jesion wyniosły 60 150,00 zł NFOŚiGW, WFOŚiGW w Olsztynie, Budżet Gminy Wydminy oraz Powiatu Giżyckiego, Sponsorzy zewnętrzni. *Podane ceny dotyczą sadzonek powyżej 100 cm wysokości, z zabezpieczoną bryłą korzeniową. Koszt nie obejmuje kosztów pielęgnacji. Na terenie Gminy Wydminy występuje wiele potencjalnych miejsc, w których należałoby dosadzić drzewa, przy drogach powiatowych 200 szt., natomiast przy drogach gminnych 25 szt. Przegląd zadrzewień w Gminie Wydminy nie wykazał dojrzałych topól do wycięcia, występujące przy drogach powiatowych topole są regularnie przeglądane przez Zarządcę. Planując nasadzenia, warto przewidzieć koszty zakupu sadzonek, ale również koszty związane z zabezpieczeniem drzewek (palikowaniem) oraz zabezpieczyć środki na zabiegi pielęgnacyjne. Ważnym elementem jest również, aby w utrzymanie drzew na terenie gminy zaangażować lokalną społeczność. Prawidłowo przygotowana akcja informacyjno- edukacyjna, może znacznie obniżyć nakłady na utrzymanie alei. Wiele praktycznych informacji można znaleźć w publikacjach wydanych w ramach projektu Drogi dla Natury. Dostępne są do pobrania na stronie internetowej aleje.org.pl oraz w siedzibie organizacji partnerskiej (Stowarzyszenie Agencja Ekorozwoju Zielone Płuca Polski) po uprzednim kontakcie telefonicznym lub email owym.

DRAFT EKSPERTYZY DENDROLOGICZNEJ Wykonane ekspertyzy mają na celu pokazanie gminie jak fachowa wiedza pomaga w zbieraniu danych niezbędnych do podjęcia właściwej decyzji. Ważne jest zatem zaangażowanie pracowników urzędów, drogowców itd. w procesie planowania, zlecania i wykonania ekspertyzy. Załącznikiem niniejszego Programu zadrzewieniowego, jest wykonana w ramach projektu Drogi dla Natury ekspertyza przyrodnicza wybranego odcinaka alei w Gminie Wydminy. Poniżej prezentujemy jedynie draft ekspertyzy dla alei gminnej Orłowo Łękuk Mały. Przedmiotem opracowania były drzewa rosnące w alei położonej między dwoma miejscowościami: Orłowo oraz Łękuk Mały, w gminie Wydminy, powiecie Giżyckim, Województwie Warmińsko-Mazurskim (Zał. 1). Celem opracowania było odnalezienie oraz dokonanie ekspertyzy dendrologicznej 10 drzew rosnących wzdłuż opisywanej alei. W efekcie zaproponowano niezbędne prace pielęgnacyjne, które należy wykonać aby zapewnić dobry stan zdrowotny drzew oraz bezpieczeństwo na drodze. Dodatkowym celem było zaprojektowanie nasadzeń, które mają posłużąć, jako uzupełnienie luk po drzewach w strukturze alei. Aleja cechuje się dobrym/słabym stanem zdrowotnym. Wymagana jest natychmiastowa interwencja służb drogowych celem zdjęcia posuszu, usunięcia zawieszonych nad drogą konarów oraz wycięcia drzew. Stan zdrowotny jesionów pensylwańskich w centralnej części alei budzi wiele zastrzeżeń. Widoczne są liczne uschnięte konary oraz posusz w koronie. Skutkuje to powolnym obumieraniem drzew. Najbardziej prawdopodobną przyczyną jest uszkodzenie systemu korzeniowego w wyniku zaburzenia stosunków wodnych.