Nauczyciel akademicki świadczenia chorobowe prawo do zasiłków z ubezpieczenia społecznego Wyrok Sądu Najwyższego Izba Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych z dnia 9 lutego 2010 r. I UK 295/09 Za czas usprawiedliwionej nieobecności w pracy nauczyciel akademicki zachowuje prawo do wynagrodzenia, nie ma natomiast prawa do zasiłków z ubezpieczenia społecznego (art. 154 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 27 VII 2005 r. Prawo o szkolnictwie wyższym, Dz.U. Nr 164, poz. 1365 ze zm.). Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 9 lutego 2010 r. sprawy z odwołania Wyższej Szkoły Ekonomiczno-Humanistycznej w B. B. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddziałowi w B. B. z udziałem zainteresowanej Anny K. o wypłatę wynagrodzenia za czas niezdolności do pracy, zasiłku chorobowego, macierzyńskiego, świadczenia rehabilitacyjnego, na skutek skargi kasacyjnej Wyższej Szkoły Ekonomiczno-Humanistycznej w B. B. od wyroku Sądu Okręgowego Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Bielsku Białej z dnia 26 III 2009 r. [ ]: 1) oddalił skargę kasacyjną; 2) zasądził od Wyższej Szkoły Ekonomiczno-Humanistycznej w B. B. na rzecz Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddziału w B. B. kwotę 120 zł tytułem zwrotu kosztów postępowania kasacyjnego. Z u z a s a d n i e n i a Sąd Rejonowy Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Bielsku Białej wyrokiem z dnia 11 XII 2008 r., w wyniku odwołania wniesionego przez Wyższą Szkołę Ekonomiczno-Humanistyczną w B. B., zmienił decyzję Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddziału w B. B. z dnia 30 IV 2008 r., w której organ rentowy uznał za nieprawidłową wypłatę Annie K.: wynagrodzenia za czas niezdolności do pracy w okresie pierwszych 33 dni tej niezdolności, tj. od 20 III 2007 r. do 21 IV 2007 r., a następnie zasiłku chorobowego za okres od 22 IV 2007 r. do 17 IX 2007 r., świadczenia rehabilitacyjnego za okres od 18 IX 2007 r. do 25 X 2007 r. i zasiłku macierzyńskiego za okres od 28 II 2008 r., wykazanych w raportach imiennych i rozliczonych w deklaracjach. W uzasadnieniu tej decyzji organ rentowy wskazał, że przez cały ten okres zainteresowana uprawniona była do wynagrodzenia za pracę. Sąd Rejonowy przedstawione wypłaty uznał za prawidłowe. [...] Wyrok powyższy zaskarżył apelacją organ rentowy. W jej wyniku Sąd Okręgowy Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Bielsku Białej zmienił wyrok Sądu Rejonowego i oddalił odwołanie od wskazanej decyzji. W pisemnych motywach rozstrzygnięcia Sąd Okręgowy stwierdził, że należy mieć przede wszystkim na uwadze treść art. 154 ust. 1 ustawy o szkolnictwie wyższym z 2005 r., zgodnie z którym nauczyciel akademicki zachowuje prawo do wynagrodzenia za czas usprawiedliwionej nieobecności w pracy. Zdaniem Sądu Okręgowego przepis ten stanowi zasadę ogólną, z której wynika, że nauczyciel akademicki zachowuje prawo do wynagrodzenia także za czas usprawiedliwionej nieobecności w pracy spowodowanej chorobą albo opieką nad chorym dzieckiem lub innym członkiem rodziny oraz za okres urlopu macierzyńskiego. W tych wypadkach nauczycielowi akademickiemu przysługuje prawo do wynagrodzenia wypłacanego i obliczonego na zasadach wynikających z art. 92 k.p. Sąd powołał się na przepis art. 12 ust. 1 i art. 31 ust. 2 ustawy z dnia 25 VI 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (tekst jedn. Dz.U. z 2005 r. Nr 31, poz. 267 ze zm.), które kolejno stanowią, że zasiłek chorobowy i zasiłek macierzyński nie przysługują za okresy niezdolności do pracy, w których ubezpieczony na podstawie przepisów o wynagradzaniu zachowuje prawo do wynagrodzenia. W skardze kasacyjnej od powyższego wyroku Wyższa Szkoła Ekonomiczno Humanistyczna w B. B. podniosła zarzut naruszenia art. 154 ustawy o szkolnictwie wyższym z 2005 r., przez jego błędną wykładnię polegającą na przyjęciu, że nauczyciel akademicki za cały okres niezdolności do pracy zachowuje prawo do wynagrodzenia, z wyłączeniem świadczeń określonych w ustawie o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa.
Z tych względów skarżąca wniosła o uchylenie zaskarżonego wyroku i oddalenie apelacji organu rentowego oraz zasądzenie od organu rentowego na swoją rzecz kosztów postępowania według norm przepisanych, ewentualnie o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy Sądowi II instancji do ponownego rozpoznania i orzeczenia o kosztach postępowania kasacyjnego. W uzasadnieniu skargi podniesiono, że dosłowne brzmienie art. 154 ust. 2 ustawy o szkolnictwie wyższym z 2005 r. wskazuje, że odsyła on do art. 92 k.p. nie tylko w zakresie wynagrodzenia, lecz także zasiłku chorobowego. Odmiennie tę kwestię regulowała w art. 105 ust. 5a uprzednio obowiązująca ustawa z dnia 12 IX 1990 r. o szkolnictwie wyższym (Dz.U. Nr 65, poz. 385 ze zm. powoływana dalej jako ustawa o szkolnictwie wyższym z 1990 r.), który wyraźnie stanowił, że nauczyciel akademicki zachowywał prawo do wynagrodzenia za czas niezdolności do pracy wskutek choroby lub odosobnienia w związku z chorobą zakaźną. Wejście od 1 IX 2006 r. ustawy o szkolnictwie wyższym z 2005 r. wprowadziło zmianę stanu prawnego w omawianym zakresie. Interpretacja Sądu Okręgowego, że przepis art. 154 ust. 2 ustawy o szkolnictwie wyższym z 2005 r. odsyła do art. 92 k.p. wyłącznie w przedmiocie określenia zasad obliczania wynagrodzenia nauczyciela akademickiego, jest sprzeczna z wykładnią językową i zarazem stanowi wykładnię contra legem. Skarżący odwołał się do przepisu art. 94 1 ustawy z dnia 27 VII 2001 r. Prawo o ustroju sądów powszechnych (Dz.U. Nr 98, poz. 1070 ze zm.), art. 45 6 ustawy z dnia 23 XI 2002 r. o Sądzie Najwyższym (Dz.U. Nr 240, poz. 2052 ze zm.), art. 29 i 49 ustawy z dnia 25 VII 2002 r. Prawo o ustroju sądów administracyjnych (Dz.U. Nr 153, poz. 1269 ze zm.), art. 51 ustawy z dnia 20 VI 1985 r. o prokuraturze (tekst jedn. Dz.U. z 2008 r. Nr 7, poz. 39 ze zm.) oraz art. 82 ustawy z dnia 25 IV 1997 r. o Polskiej Akademii Nauk (Dz.U. Nr 75, poz. 469 ze zm.), wskazując, że przepisy te jednoznacznie wskazują, iż pracownikom objętym tymi przepisami przysługuje w miejsce świadczeń z ubezpieczenia społecznego wynagrodzenie. Zdaniem skarżącego przepis art. 154 ust. 1 ustawy o szkolnictwie wyższym z 2005 r. stanowi zasadę ogólną, a jego ust. 2 jest regulacją szczególną. W odpowiedzi na skargę organ rentowy wniósł o wydanie postanowienia o odmowie przyjęcia jej do rozpoznania, ewentualnie o jej oddalenie i zasądzenie kosztów postępowania kasacyjnego. SN zważył, co następuje. Stosownie do art. 105 ust. 5 uprzednio obowiązującej ustawy o szkolnictwie wyższym z 1990 r. nauczyciel akademicki zachowywał prawo do wynagrodzenia za czas usprawiedliwionej nieobecności w pracy. Natomiast zgodnie z art. 105 ust. 5a tej ustawy za czas niezdolności do pracy wskutek choroby lub odosobnienia w związku z chorobą zakaźną nauczyciel akademicki zachowywał prawo do wynagrodzenia obliczanego na zasadach przewidzianych w art. 92 k.p., z tym że prawo do dodatku funkcyjnego nauczyciel akademicki zachowywał przez okres nieprzekraczający 3 miesięcy. Według natomiast przepisu art. 154 ust. 1 aktualnej ustawy o szkolnictwie wyższym z 2005 r. nauczyciel akademicki zachowuje prawo do wynagrodzenia za czas usprawiedliwionej nieobecności w pracy. W myśl ust. 2 tego przepisu za czas niezdolności do pracy wskutek choroby lub odosobnienia w związku z chorobą zakaźną, wypadku w drodze do pracy lub z pracy albo choroby przypadającej w czasie ciąży, a także poddania się niezbędnym badaniom lekarskim przewidzianym dla kandydatów na dawców komórek, tkanek i narządów oraz poddania się zabiegowi pobrania komórek, tkanek i narządów, nauczyciel akademicki zachowuje prawo do wynagrodzenia i zasiłku chorobowego obliczanego na zasadach przewidzianych w art. 92 k.p., z tym, że prawo do dodatku funkcyjnego nauczycieli akademickich zachowuje przez okres nieprzekraczający 3 miesięcy. Z uprzednio obowiązującej regulacji wynikało w sposób niebudzący wątpliwości, że nauczyciel akademicki zachowywał prawo do wynagrodzenia w okresie każdej usprawiedliwionej nieobecności w pracy w tym nieobecności z przyczyn uprawniających do uzyskania świadczeń określonych w przepisach o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (zasiłek chorobowy, świadczenie rehabilitacyjne, zasiłek macierzyński). Ustęp 5a art. 105 stanowił lex specialis w stosunku do jego ust. 5, ale jedynie w zakresie zasad ustalania wysokości wynagrodzenia, określał bowiem zasady obliczania tego wynagrodzenia w okresie nieobecności w pracy wskutek choroby lub odosobnienia w związku z chorobą zakaźną, odsyłając do unormowania zawartego w art. 92 k.p. Aktualne przepisy również ustanawiają generalną zasadę prawa nauczyciela akademickiego do wynagrodzenia za czas usprawiedliwionej nieobecności w pracy (art. 154 ust. 1 ustawy o szkolnictwie wyższym z 2005 r.). Wątpliwości natomiast budzi ust. 2 art. 154 z uwagi na stwierdzenie: zachowuje prawo do wynagrodzenia i zasiłku chorobowego, z czego skarżący wywodzi, że nauczyciel
akademicki ma w okresie objętym tym przepisem najpierw prawo do wynagrodzenia, a następnie do zasiłku chorobowego, tak jak to stanowi art. 92 1 i 4 k.p. Jednakże należy mieć na uwadze, że z przepisu tego, podobnie jak z art. 105 ust. 5a poprzedniej ustawy, wynika przede wszystkim sposób obliczania wynagrodzenia. Stanowi on, że w tym przypadku stosuje się inne niż w pozostałych przypadkach zasady, wynikające z art. 92 k.p. które dotyczą wysokości wynagrodzenia (80% albo 100%) 1. Przepis art. 92 k.p. nie określa natomiast sposobu obliczania zasiłku chorobowego, odsyłając w tym zakresie do zasad określonych w odrębnych przepisach ( 4). Nie zawiera on jakiejkolwiek regulacji, z której wynikałaby wysokość zasiłku. Zasiłki z ubezpieczenia społecznego obliczane są przez ustalanie ich podstawy wymiaru stosownie do przepisów zawartych w art. 36 52a ustawy o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa. Skoro przepis art. 92 k.p. nie ustanawia zasad obliczania zasiłku chorobowego, to sformułowanie zachowuje prawo do zasiłku chorobowego obliczanego na zasadach przewidzianych w art. 92 ustawy k.p. pozbawione jest znaczenia normatywnego. Odesłanie w art. 154 ust. 2 do zasad wskazanych w art. 92 k.p. nie może odnosić się do rodzaju i kolejności wypłacanych świadczeń (najpierw wynagrodzenie, potem zasiłek chorobowy i świadczenie rehabilitacyjne), bowiem nie jest to materia obliczania zasiłku. Innymi słowy, ustawodawca wskazał wyraźnie wyłącznie na zasady obliczania wynikające z art. 92 k.p., a nie ogólnie na zasady określone tym przepisem. Dlatego też przepis art. 154 ust. 2 ustawy o szkolnictwie wyższym z 2005 r. identycznie jak art. 105 ust. 5a ustawy o szkolnictwie wyższym z 1990 r. stanowi lex specialis jedynie w zakresie ustalania wysokości wynagrodzenia za pracę za czas nieobecności wskutek choroby lub odosobnienia w związku z chorobą zakaźną, wypadku w drodze do pracy lub z pracy albo choroby przypadającej w czasie ciąży, a także poddania się niezbędnym badaniom lekarskim przewidzianym dla kandydatów na dawców komórek, tkanek i narządów oraz poddania się zabiegowi pobrania komórek, tkanek i narządów, i to jedynie w zakresie objętym art. 92 1 k.p. (80% i 100% wynagrodzenia). Nie ma natomiast zastosowania 2 art. 92 k.p., bowiem zasady wynagradzania za pracę, w tym także w czasie usprawiedliwionej nieobecności w pracy, wynikają z innych przepisów prawa pracy (np. w stosunku do uczelni publicznych z art. 151 ustawy o szkolnictwie wyższym z 2005 r. i aktu wykonawczego wydanego na jego podstawie). Takie też było pojmowanie znaczenia odesłania do art. 92 k.p. zawarte w art. 105 ust. 5a ustawy o szkolnictwie wyższym z 1990 r. Oznacza to ostatecznie, że zasada ustanowiona w art. 154 ust. 1 wynagrodzenia za czas usprawiedliwionej nieobecności w pracy nie doznaje wyłomu w jego ust. 2 w stosunku do okresów w nim wymienionych. W konsekwencji nauczyciel akademicki zachowuje prawo do wynagrodzenia za cały czas niezdolności do pracy z powodów uprawniających do świadczeń z ubezpieczenia społecznego, nie ma natomiast prawa do zasiłków stosownie do treści art. 12 ust. 1, art. 22 i art. 31 ust. 2 ustawy o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa. Przeciwko tezie prezentowanej przez skarżącego przemawia także i to, że w dniu wejścia w życie ustawy o szkolnictwie wyższym z 2005 r. (stosownie do jej art. 275 ust. 5), zachowało moc rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 26 IX 2001 r. w sprawie warunków wynagradzania za pracę i przyznawania innych świadczeń związanych z pracą dla pracowników uczelni państwowych (Dz.U. Nr 107, poz. 1182 ze zm.), określające zasady wynagradzania nauczycieli akademickich uczelni państwowych także w okresie usprawiedliwionej nieobecności w pracy, w tym jego 8 i 9 identycznej zresztą treści jak aktualnie obowiązujące 8 i 9 rozporządzenia Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego z dnia 22 XII 2006 r. w sprawie warunków wynagradzania za pracę i przyznawania innych świadczeń związanych z pracą dla pracowników zatrudnionych w uczelni publicznej (Dz.U. Nr 251, poz. 1852 ze zm.). Tymczasem tak istotna zmiana zasad dotyczących świadczeń należnych nauczycielowi akademickiemu w okresie usprawiedliwionej nieobecności w pracy wymagałaby zmiany także w zakresie przepisów wykonawczych dotyczących tej kwestii i dostosowania ich do wprowadzonych zmian. Rozporządzenia te wprawdzie dotyczą uczelni publicznych, lecz zasady wynikające z art. 154 ust. 1 i 2 aktualnej ustawy o szkolnictwie wyższym są wspólne dla uczelni publicznych i niepublicznych. Należy także podkreślić, że urlop macierzyński, do którego nauczyciel akademicki jest uprawniony na podstawie art. 180 k.p., nie jest usprawiedliwioną nieobecnością w pracy spowodowaną przyczynami wskazanymi w art. 154 ust. 2, a zatem mieści się w hipotezie jego ust. 1, tak jak miało to miejsce w uprzednio obowiązującym art. 105 ust. 5. Również przepis art. 92 k.p. nie
dotyczy okresu przebywania na urlopie macierzyńskim. Podobnie rzecz się ma z okresem niezdolności do pracy przekraczającym okres zasiłkowy, który przy pozytywnym rokowaniu co do odzyskania zdolności do pracy uprawnia do świadczenia rehabilitacyjnego. Ustawa o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa rozróżnia dwie odrębne, niezastępujące się kategorie zasiłek chorobowy i świadczenie rehabilitacyjne. Prawo do obu tych świadczeń wzajemnie się wyklucza; drugie świadczenie zastępuje to pierwsze w przypadku przedłużania się niezdolności do pracy poza okres zasiłkowy. W przepisie art. 154 ust. 2 ustawy o szkolnictwie wyższym z 2005 r. wymienia się jedynie zasiłek chorobowy, a świadczenia rehabilitacyjnego już nie. Zatem nawet koncepcja przedstawiana przez skarżącego nie uprawniała do przyjęcia poglądu, że nauczyciel akademicki w okresie usprawiedliwionej nieobecności w pracy z powodu korzystania z urlopu macierzyńskiego ma prawo do zasiłku macierzyńskiego, a z powodu nieobecności spowodowanej dalszą niezdolnością do pracy po wyczerpaniu zasiłku chorobowego do świadczenia rehabilitacyjnego. Jeśliby przyjąć za skarżącym, że porównanie art. 105 ust. 5a ustawy z 1990 r. i art. 154 ust. 2 ustawy z 2005 r. prowadzi do wniosku o zmianie normatywnej kwestii objętej tymi dwoma przepisami, to zmiana ta byłaby niekonsekwentna. Nauczyciel akademicki niezdolny do pracy miałby prawo najpierw do wynagrodzenia za pracę, później do zasiłku chorobowego, a po jego wyczerpaniu odżywałoby prawo do wynagrodzenia. Byłoby to rozwiązanie zupełnie nowe i nieznane innym regulacjom, mające charakter hybrydowy. W systemie prawa funkcjonują bowiem dwie zasady. Jedna, odnosząca się do ogółu pracowników i wynikająca z treści art. 92 k.p. za pierwszy okres niezdolności do pracy prawo do wynagrodzenia, a później prawo do świadczeń z ubezpieczenia społecznego, oraz druga, funkcjonująca w pragmatykach służbowych wynagrodzenie za cały okres usprawiedliwionej niezdolności do pracy z przyczyn uprawniających do świadczeń z ubezpieczenia społecznego. Tak bowiem regulują tę kwestię: art. 94 1 ustawy Prawo o ustroju sądów powszechnych, art. 45 6 ustawy z dnia 23 XI 2002 r. o Sądzie Najwyższym, art. 29 i 49 ustawy Prawo o ustroju sądów administracyjnych, art. 51 ustawy o prokuraturze, art. 82 ustawy z dnia 25 IV 1997 r. o Polskiej Akademii Nauk. Wbrew zatem poglądom skarżącego ich porównanie do art. 154 ust. 1 i 2 ustawy o szkolnictwie wyższym z 2005 r. nie prowadzi do wniosku przedstawionego w skardze. Przepisy te zostały zredagowane w różnoraki sposób, jednakże z nich wszystkich wynika zasada zachowania prawa do wynagrodzenia w okresie każdej usprawiedliwionej nieobecności w pracy w tym nieobecności z przyczyn uprawniających do uzyskania świadczeń, określonych w przepisach o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego bez żadnych wyłączeń. Nie ma żadnego racjonalnego uzasadnienia, aby przyjmować, że w stosunku do nauczycieli akademickich ustawodawca odstąpił od tej zasady, tym bardziej, że jak wskazano rozumienie przepisu art. 154 ust. 2 ustawy o szkolnictwie wyższym z 2005 r. w sposób wynikający z jego dosłownej (i nieprecyzyjnej) treści prowadzi do niezadowalającego wyniku. Ta nieprecyzyjna redakcja przepisu uzasadnia posłużenie się wykładnią systemową i historyczną, które prowadzą do przedstawionych wyników. Mając na uwadze powyższe, SN na podstawie art. 398 14 k.p.c. orzekł jak w sentencji. [...] Glosa 1. SN wyrokiem z dnia 9 II 2010 r., I UK 295/09, oddalił skargę kasacyjną Wyższej Szkoły Ekonomiczno-Humanistycznej w B. B. od wyroku Sądu Okręgowego Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Bielsku Białej z dnia 26 III 2009 r., którym Sąd ten zmienił wyrok Sądu Rejonowego Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Bielsku Białej z 11 XII 2008 r., którym Sąd ten zmienił decyzję ZUS Oddziału w B. B. z 30 IV 2008 r., uznającą za nieprawidłowe wypłaty dokonane na rzecz Anny K. za okres od 20 III 2007 r. do 28 II 2008 r. (z tytułu wynagrodzenia za 33 dni niezdolności do pracy, a następnie zasiłku chorobowego i świadczenia rehabilitacyjnego oraz zasiłku macierzyńskiego) i stwierdził, że wypłaty te były prawidłowe, gdyż Anna K. jako nauczyciel akademicki od 20 III 2007 r. do 17 IX 2007 r. była niezdolna do pracy, a od 18 IX 2007 r. do do 28 II 2008 r. korzystała z urlopu macierzyńskiego. Tak więc Sąd Rejonowy podzielił stanowisko odwołującej się Wyższej Szkoły Ekonomiczno-Humanistycznej, że nauczyciel akademicki na podstawie art. 154 ust. 2
ustawy z 27 VII 2005 r. 1 ma prawo do wynagrodzenia za pierwsze 33 dni niezdolności do pracy, za dalszy okres niezdolności do pracy prawo do zasiłku chorobowego i świadczenia rehabilitacyjnego, a za okres urlopu macierzyńskiego prawo do zasiłku macierzyńskiego. Sąd Okręgowy zmienił wyrok Sądu Rejonowego oraz oddalił odwołanie Wyższej Szkoły Ekonomiczno- Humanistycznej od decyzji organu rentowego z 30 VI 2008 r. W uzasadnieniu wyroku Sąd ten uznał, że art. 154 ust. 1 ustawy z 27 VII 2005 r. stanowi ogólną zasadę, z której wynika nie tylko to, że nauczyciel akademicki zachowuje prawo do wynagrodzenia za czas usprawiedliwionej nieobecności w pracy, ale także iż zachowuje prawo do wynagrodzenia za czas nieobecności w pracy spowodowanej chorobą albo opieką nad chorym dzieckiem lub innym członkiem rodziny oraz za okres urlopu macierzyńskiego. Sąd ten uważa, że w tych wypadkach nauczycielowi akademickiemu przysługuje prawo do wynagrodzenia wypłacanego i obliczanego na zasadach wynikających z art. 92 k.p. Sąd powołał się także na przepis art. 12 ust. 1 i art. 31 ust. 2 ustawy z 25 VI 1999 r. 2, które kolejno stanowią, że zasiłek chorobowy i zasiłek macierzyński nie przysługuje za okresy niezdolności do pracy, w których ubezpieczony na podstawie przepisów o wynagradzaniu zachowuje prawo do wynagrodzenia. Od wyroku Sądu Okręgowego skargę kasacyjną wniosła Wyższa Szkoła Ekonomiczno- Humanistyczna, w której zarzuciła temu wyrokowi błędną wykładnię art. 154 ustawy z 27 VII 2005 r., polegającą na przyjęciu, że nauczyciel akademicki za cały okres niezdolności do pracy zachowuje prawo do wynagrodzenia, z wyłączeniem świadczeń określonych w ustawie z 25 VI 1999 r. W uzasadnieniu skargi kasacyjnej podniesiono, że art. 154 ust. 2 ustawy z 27 VII 2005 r. odsyła do art. 92 k.p. 3 nie tylko w zakresie wynagrodzenia, lecz także zasiłku chorobowego. W tym uzasadnieniu zwrócono uwagę na to, że odmiennie tę kwestię regulował art. 105 ust. 5a ustawy z 12 IX 1990 r. 4, który wyraźnie stanowił, że nauczyciel akademicki zachowywał prawo do wynagrodzenia za czas niezdolności do pracy wskutek choroby lub odosobnienia w związku z chorobą zakaźną. W uzasadnieniu skargi kasacyjnej podnosi się też, iż interpretacja Sądu Okręgowego, że przepis art. 154 ust. 2 [ ] odsyła do art. 92 k.p. wyłącznie w przedmiocie określenia zasad obliczania wynagrodzenia nauczyciela akademickiego, jest sprzeczna z wykładnią językową i zarazem stanowi wykładnię contra legem. Skarżący wskazał przepisy pięciu ustaw (3 odnoszących się do ustroju sądów, 1 dotyczącej prokuratury i 1 dotyczącej PAN), oceniając, że przepisy te jednoznacznie wskazują, iż pracownikom objętym tymi przepisami w miejsce świadczeń z ubezpieczenia społecznego przysługuje wynagrodzenie. 2. W uzasadnieniu wyroku SN wyraził pogląd, że przepis art. 154 ust. 2 ustawy o szkolnictwie wyższym z 2005 r. identycznie jak art. 105 ust. 5a ustawy o szkolnictwie wyższym z 1990 r. stanowi lex specialis jedynie w zakresie ustalania wysokości wynagrodzenia za pracę za czas nieobecności wskutek choroby lub odosobnienia w związku z chorobą zakaźną oraz z innych przyczyn w nim wymienionych i to jedynie w zakresie objętym art. 92 1 k.p. (80% i 100% wynagrodzenia). SN podkreśla (w nowym zdaniu), że nie ma natomiast zastosowania 2 art. 92 k.p., bowiem zasady wynagradzania za pracę, w tym także w czasie usprawiedliwionej nieobecności 1 Ustawa z dnia 27 VII 2005 r. Prawo o szkolnictwie wyższym (Dz.U. Nr 164, poz. 1365 ze zm.). Ustawa ta oznaczana jest również skrótem ustawa z 27 VII 2005 r.. Por. P. Kucharski, O regulacji stosunku pracy nauczycieli akademickich w ustawie Prawo o szkolnictwie wyższym, s. 103 115, w: Księga pamiątkowa w piątą rocznicę śmierci Profesora Andrzeja Kijowskiego, Warszawa 2010. 2 Ustawa z dnia 25 VI 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (tekst jedn. Dz.U. z 2010 r. Nr 77, poz. 512 ze zm.); ustawa ta oznaczana jest również skrótem ustawa z 25 VI 1999 r., Por. E. Modliński, Regulacja zasiłków i innych spraw ubezpieczenia społecznego z 17 XII 1974 r., Państwo i Prawo 1975, nr 10, s. 43 55, odnoszącego się do poprzednio obowiązującej ustawy. Tekst ten nadal zasługuje na uwagę osób zainteresowanych regulacją tych zasiłków. 3 Ustawa z dnia 26 VI 1974 r. Kodeks pracy (tekst jedn. Dz.U. z 1998 r. Nr 21, poz. 94 ze zm.) oznaczana jest również skrótem k.p.. 4 Ustawa z dnia 12 IX 1990 r. o szkolnictwie wyższym (Dz.U. Nr 65, poz. 385 ze zm.), oznaczana również skrótem ustawa z 12 IX 1990 r.. Por. P. Kucharski, Nauczyciele akademiccy w ustawie z dnia 12 września 1990 r. o szkolnictwie wyższym, Ż.Sz.W. 1991, nr 2, s. 97 116.
w pracy, wynikają z innych przepisów prawa pracy 5 (np. w stosunku do uczelni publicznych z art. 151 ustawy o szkolnictwie wyższym z 2005 r. i aktu wykonawczego wydanego na jego podstawie). Dlatego też SN uznaje, że oznacza to ostatecznie, iż zasada ustanowiona w art. 154 ust. 1 wynagrodzenie za czas usprawiedliwionej nieobecności w pracy nie doznaje wyłomu w jego ustępie 2 w stosunku do okresów w nim wymienionych. W konsekwencji nauczyciel akademicki zachowuje prawo do wynagrodzenia za cały czas niezdolności do pracy z powodów uprawniających do świadczeń z ubezpieczenia społecznego, nie ma natomiast prawa do zasiłków stosownie do treści art. 12 ust. 1, art. 22 i art. 31 ust. 2 ustawy o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa. Należy zauważyć, że teza wyroku SN zamieszczona na jego początku ma następujące brzmienie: Za czas usprawiedliwionej nieobecności w pracy nauczyciel akademicki zachowuje prawo do wynagrodzenia, nie ma natomiast prawa do zasiłków z ubezpieczenia społecznego (art. 154 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 27 VII 2005 r. Prawo o szkolnictwie wyższym, Dz.U. Nr 164, poz. 1365 ze zm.). To brzmienie jest krótsze i bardziej precyzyjne (odnosi się do każdej usprawiedliwionej nieobecności w pracy, a nie tylko do niezdolności do pracy z powodów uprawniających do świadczeń z ubezpieczenia społecznego). Z drugiej strony, z tego brzmienia wynika, że nauczyciel akademicki nie ma prawa do zasiłków z ubezpieczenia społecznego, a zgodnie z art. 184 k.p. za czas urlopu macierzyńskiego przysługuje zasiłek macierzyński na zasadach i warunkach określonych odrębnymi przepisami. Tymi przepisami są art. 29 31 ustawy z 25 VI 1999 r. Zasiłek ten wynosi 100% podstawy wymiaru zasiłku, ale na podstawie art. 12 ust. 1 i art. 31 ustawy z 25 VI 1999 r. zasiłek ten nie przysługuje nauczycielowi akademickiemu, gdyż zachowuje on prawo do wynagrodzenia. Z kolei jeśli chodzi o prawo nauczyciela akademickiego do świadczenia rehabilitacyjnego, to może ono nie przysługiwać na podstawie art. 18 ust. 7 lub art. 22 ustawy z 25 VI 1999 r. Zasiłek chorobowy nie przysługuje na podstawie art. 13 17 ustawy z 25 VI 1999 r. Należałoby zwrócić uwagę na to, że art. 154 ust. 2 ustawy z 27 VII 2005 r. powołuje cały art. 92 k.p., a nie art. 92 1 lub art. 92 1 pkt 1 k.p. 3. Warto zauważyć, że w uzasadnieniu wyroku SN wskazuje, iż na podstawie art. 154 ust. 2 ustawy z 27 VII 2005 r. nie można byłoby wypłacić świadczenia rehabilitacyjnego. W takim wypadku nauczyciel akademicki niezdolny do pracy miałby prawo najpierw do wynagrodzenia za pracę, później do zasiłku chorobowego, a po jego wyczerpaniu odżywałoby prawo do wynagrodzenia. Warto podkreślić, że w tym uzasadnieniu SN ocenił takie unormowanie jako wprowadzające rozwiązanie zupełnie nowe i nieznane innym regulacjom, mające charakter hybrydowy. W systemie prawa funkcjonują bowiem dwie zasady. Jedna, odnosząca się do ogółu pracowników i wynikająca z treści art. 92 k.p. za pierwszy okres niezdolności do pracy prawo do wynagrodzenia, a później prawo do świadczeń z ubezpieczenia społecznego oraz druga, funkcjonująca w pragmatykach służbowych wynagrodzenie za cały okres usprawiedliwionej niezdolności do pracy z przyczyn uprawniających do świadczeń z ubezpieczenia społecznego. Następnie w uzasadnieniu wyroku SN wskazał przepisy: art. 94 1 ustawy z 27 VII 2001 r. Prawo o ustroju sądów powszechnych 6, art. 45 6 ustawy z 23 XI 2002 r. o Sądzie Najwyższym 7, art. 29 i 49 ustawy z 25 VII 2002 r. Prawo o ustroju sądów administracyjnych 8, art. 51 ustawy z dnia 20 VI 1985 r. o prokuraturze 9, art. 82 ustawy z 25 IV 1997 r. o Polskiej Akademii Nauk 10. 5 Por. rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z 26 IX 2001 r. w sprawie warunków wynagradzania za pracę i przyznawania innych świadczeń związanych z pracą dla pracowników uczelni państwowej (Dz.U. Nr 107, poz. 1182 ze zm.), zwłaszcza 8 i 9. Utraciło moc dnia 1 I 2007 r. na podstawie 28 pkt 1 i 30 rozporządzenia Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego z 22 XII 2006 r. w sprawie warunków wynagradzania za pracę i przyznawania innych świadczeń związanych z pracą dla pracowników zatrudnionych w uczelni publicznej (Dz.U. Nr 251, poz. 1852 ze zm.), zwłaszcza 8 i 9. 6 Dz.U. Nr 98, poz. 1070 ze zm. 7 Dz.U. Nr 240, poz. 2052 ze zm. 8 Dz.U. Nr 153, poz. 1269 ze zm.
W ocenie zawartej w tym uzasadnieniu SN uznał, że przepisy te zostały zredagowane w różnoraki sposób, jednakże wynika z nich zasada zachowania prawa do wynagrodzenia w okresie każdej usprawiedliwionej nieobecności w pracy w tym nieobecności z przyczyn uprawniających do uzyskania świadczeń określonych w przepisach o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego bez żadnych wyłączeń. W związku z powołaniem się w uzasadnieniu wyroku SN na art. 82 ustawy z 25 IV 1997 r. o PAN 11 warto odnotować, że zgodnie z ust. 1 tego artykułu pracownik naukowy zachowywał prawo do pełnego wynagrodzenia za czas usprawiedliwionej nieobecności w pracy, ale zgodnie z ust. 1a od 8 II 2005 r. za czas niezdolności do pracy wskutek choroby lub odosobnienia w związku z chorobą zakaźną pracownik naukowy zachowywał prawo do wynagrodzenia obliczanego na zasadach przewidzianych w art. 92 k.p. Jednakże przepisy art. 82 ust. 1 i 1a tej ustawy utraciły moc z dniem wejścia w życie ustawy z 30 IV 2010 r. o PAN 12, to jest 1 X 2010 r., na podstawie art. 9 ustawy z 30 IV 2010 r. Przepisy wprowadzające ustawy reformujące system nauki 13. Natomiast ustawa z 30 IV 2010 r. o PAN nie zawiera odpowiednika przepisów art. 82 ust. 1 i 1a ustawy z 25 IV 1997 r. Oznacza to, że do pracowników naukowych i badawczo-technicznych jednostek naukowych PAN będą miały zastosowanie przepisy art. 92 k.p. W związku z tym, że w uzasadnieniu wyroku SN zaakcentował, iż podane w nim przepisy pragmatyk zostały zredagowany w różnoraki sposób, to warto dodać, że przepisy odnoszące się do sędziów i prokuratorów podane w tym uzasadnieniu merytorycznie nie różnią się. Sędziowie są objęci art. 94 ustawy z dnia 27 VII 2001 r. Prawo o ustroju sądów powszechnych, w tym także sędziowie wojewódzkich sądów administracyjnych zgodnie z art. 29 ustawy z dnia 25 VII 2002 r. Prawo o ustroju sądów administracyjnych: 1) w okresie nieobecności w pracy z powodu choroby sędzia otrzymuje wynagrodzenie, nie dłużej jednak niż przez okres roku ( 1), 2) w razie niemożności wykonywania pracy z innych przyczyn, uprawniających do uzyskania świadczeń, określonych w przepisach o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego, sędziemu przysługuje wynagrodzenie w wysokości świadczeń pieniężnych z ubezpieczenia społecznego, przez okres przewidziany w tych przepisach ( 2), 3) za inną usprawiedliwioną nieobecność w pracy sędziemu przysługuje wynagrodzenie ( 3), 4) w przypadkach, w których pracownikom podlegającym ubezpieczeniu społecznemu przysługują zasiłki niezależnie od prawa do wynagrodzenia, sędziemu przysługuje świadczenie pieniężne w wysokości zasiłku z ubezpieczenia społecznego ( 4). Takie same uprawnienia przysługują: prokuratorom na podstawie art. 51 ustawy z dnia 20 VI 1985 r. o prokuraturze i sędziom SN, i wynikają one z art. 45 5 8 ustawy z dnia 23 XI 2002 r. o Sądzie Najwyższym 14. Z art. 49 ustawy z 25 VII 2002 r. Prawo o ustroju sądów administracyjnych wynika, że regulacje odnoszące się do sędziów SN stosuje się odpowiednio do sędziów NSA. Z art. 6 ust. 8 ustawy z dnia 1 VIII 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym 15 wynika, że do sędziów TK stosuje się odpowiednio przepisy dotyczące praw i obowiązków sędziów SN. 4. W uzasadnieniu wyroku SN uznaje, że art. 92 k.p. nie określa sposobu obliczania zasiłku chorobowego, mimo że jego 4 stanowi, iż pracownikowi przysługuje zasiłek chorobowy na zasadach 9 Tekst jedn. Dz.U. z 2008 r. Nr 7, poz. 39 ze zm.; obecnie tekst jedn. Dz.U. z 2011 r. Nr 270, poz. 1599. 10 Dz.U. Nr 75, poz. 469 ze zm. oznaczana też skrótem ustawa z 25 IV 1997 r. o PAN. 11 W art. 82 ustawy z dnia 25 IV 1997 r. o PAN dodano od 8 II 2005 ust. 1a na podstawie art. 8 ustawy z 17 XII 2004 r. o zmianie ustawy o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2005 r. Nr 10, poz. 71). 12 Dz.U. Nr 96, poz. 619 ze zm., ustawa ta jest oznaczana też skrótem ustawa z 30 IV 2010 r. o PAN. 13 Dz.U. Nr 96, poz. 620 ze zm. 14 Por. A. Kijowski, Odrębności statusu prawnego sędziów Sądu Najwyższego, Przegląd Sądowy 2004, nr 1, s. 3 22. 15 Dz.U. Nr 102, poz. 643 ze zm.
określonych w przepisach odrębnych i że nie budzi wątpliwości, iż przepisy te zawiera ustawa z 25 VI 1999 r., w szczególności zaś art. 4, art. 6 9, art. 11 17, art. 36 43 i art. 45 46. Wysokość zasiłku chorobowego określają przepisy art. 11 ust. 1, 1a i 2, i wynosi on 80%, 70% lub 100% podstawy wymiaru zasiłku chorobowego, którą ustala się zgodnie z przepisami art. 36 43 i art. 45 46 tej ustawy. Dlatego też przytoczony pogląd SN należy ocenić jako mylny. A tym samym mylny jest pogląd SN, że sformułowanie»zachowuje prawo do zasiłku chorobowego obliczanego na zasadach przewidzianych w art. 92 ustawy k.p.«pozbawione jest znaczenia normatywnego. 5. W uzasadnieniu wyroku SN wyraził pogląd, że odesłanie w art. 154 ust. 2 [ustawy z 27 VII 2005 r. Prawo o szkolnictwie wyższym przyp. red.] do zasad wskazanych w art. 92 k.p. nie może odnosić się do rodzaju i kolejności wypłacanych świadczeń (najpierw wynagrodzenie, potem zasiłek chorobowy i świadczenie rehabilitacyjne), bowiem nie jest to materia obliczania zasiłku. Innymi słowy, ustawodawca wskazał wyraźnie wyłącznie na zasady obliczania wynikające z art. 92 k.p., a nie ogólnie na zasady określone tym przepisem. Odnosząc się do tego poglądu, należy zauważyć, że art. 154 ust. 2 ustawy z 27 VII 2005 r. stanowił, iż nauczyciel akademicki za okresy wymienione w tym przypisie zachowywał prawo do wynagrodzenia i zasiłku chorobowego obliczonego na zasadach przewidzianych w art. 92 k.p., z tym że prawo do dodatku funkcyjnego nauczyciel akademicki zachowywał przez okres nieprzekraczający 3 miesięcy. Okazuje się jednak, że chodziło o zasady przewidziane w art. 92 k.p., a nie wynikające z tego przepisu. Skoro przepis art. 92 4 k.p. regulację dotyczącą zasiłku chorobowego odsyła do zasad określonych w przepisach odrębnych, a mimo to przepis art. 154 ust. 2 ustawy z 27 VII 2005 r. stanowił, że nauczyciel akademicki w okresach wskazanych w tym przepisie zachowywał prawo do wynagrodzenia i zasiłku chorobowego obliczanego na zasadach przewidzianych w art. 92 k.p., to nauczyciel akademicki zachowuje prawo do wynagrodzenia za te okresy. Natomiast zgodnie z art. 12 ust. 1 ustawy z 25 VI 1999 r. zasiłek chorobowy nie przysługuje temu nauczycielowi akademickiemu, gdyż za te okresy na podstawie przepisów o wynagradzaniu zachowywał on prawo do wynagrodzenia. Można zauważyć, że nauczyciel akademicki w sytuacji określonej w art. 154 ust. 2 ustawy z 27 VII 2005 r. mógł zachować jednocześnie prawo do wynagrodzenia za okres nieobecności w pracy z powodu niezdolności do pracy na skutek choroby oraz zasiłek chorobowy za ten okres, jeżeli przepis ten stanowiłby, że do zasiłku chorobowego, o którym w nim mowa, nie stosuje się przepisu art. 12 ust. 1 ustawy z 25 VI 1999 r. Trzeba też zauważyć, że niewymienienie świadczenia rehabilitacyjnego w art. 154 ust. 2 ustawy z 27 VII 2005 r. mogło być konsekwencją przepisu art. 18 ust. 7 ustawy z 25 VI 1999 r., zgodnie z którym świadczenie rehabilitacyjne nie przysługuje m.in. osobie uprawnionej do urlopu dla poratowania zdrowia, udzielonego na podstawie odrębnych 16 przepisów. Taką osobą jest m.in. nauczyciel akademicki, który ma prawo do płatnego urlopu dla poratowania zdrowia na warunkach określonych w przepisach art. 134 ust. 5 12 ustawy z 27 VI 2005 r., na okres nieprzekraczający jednorazowo 6 miesięcy, a w okresie całego zatrudnienia nieprzekraczający 2 lat, jeżeli stan zdrowia nauczyciela akademickiego wymaga powstrzymania się od pracy w celu przeprowadzenia zaleconego leczenia. 6. W uzasadnieniu wyroku z 9 II 2010 r. SN podkreśla, że urlop macierzyński, do którego nauczyciel akademicki jest uprawniony na podstawie art. 180 k.p., nie jest usprawiedliwioną nieobecnością w pracy spowodowaną przyczynami wymienionymi w art. 154 ust. 2 ustawy z 27 VI 2005 r., a zatem mieści się w hipotezie jego ust. 1, tak jak miało to miejsce w uprzednio obowiązującym art. 105 ust. 5. Warto zauważyć, że w uzasadnieniu wyroku SN zbyt mocno podkreśla różnicę między zasiłkiem chorobowym a świadczeniem rehabilitacyjnym, a przecież i zasiłek, i świadczenie przysługuje pracownikowi, który jest niezdolny do pracy. Odnosząc się do świadczenia rehabilitacyjnego, warto zauważyć, że tego świadczenia nie wymieniał art. 154 ust. 2 ustawy z 27 VII 2005 r., ale z art. 18 ust. 7 i art. 22 ustawy z 25 VI 1999 r. wynika, kiedy to świadczenie nie przysługuje. 16 Zob. B. Trepiński, Świadczenia rehabilitacyjne w systemie świadczeń krótkoterminowych przysługujących w razie choroby, w: Problemy zatrudnienia we współczesnym ustroju pracy. Księga jubileuszowa na 55 lecie pracy naukowej i dydaktycznej Profesora Włodzimierza Piotrowskiego, Poznań 2009, s. 251 270, w szczególności s. 260 261.
Porównując świadczenie rehabilitacyjne z płatnym urlopem dla poratowania zdrowia nauczyciela akademickiego, trzeba mieć na uwadze, że świadczenie rehabilitacyjne przysługuje ubezpieczonemu nadal niezdolnemu do pracy (art. 18 ust. 1 ustawy z 25 VI 1999 r.), rokującemu odzyskanie zdolności do pracy, a urlopu dla poratowania zdrowia udziela się nauczycielowi akademickiemu 17, którego stan zdrowia wymaga powstrzymania się do pracy w celu przeprowadzenia zaleconego leczenia (art. 134 ust. 5 12 ustawy z 27 VII 2005 r.). 7. Warto odnotować, że w końcowej części uzasadnienia wyroku SN wyjaśnia, iż nieprecyzyjna redakcja przepisu art. 154 ust. 2 (ustawy z 27 VII 2005 r.) spowodowała posłużenie się wykładnią systemową i historyczną, które wskazują na to, iż nie ma żadnego racjonalnego uzasadnienia, aby przyjmować, że w stosunku do nauczyciela akademickiego ustawodawca odstąpił od zasady zachowania prawa do wynagrodzenia w okresie każdej usprawiedliwionej nieobecności w pracy w tym nieobecności z przyczyn uprawniających do uzyskania świadczeń pieniężnych z ubezpieczenia społecznego bez żadnych wyłączeń. Trzeba dodać, że ustawodawca nie spełnił oczekiwań wyrażonych w uzasadnieniu glosowanego wyroku SN i z dniem 1 X 2011 r. w art. 154 ustawy z 27 VII 2005 r. uchylił 18 ust. 1 i 2. Tym samym odstąpił od zasady wyrażonej we wzmiankowanym uzasadnieniu (przytoczonej w pkt 7 niniejszej glosy.) Oznacza to, że do nauczycieli akademickich od 1 X 2011 r. należy stosować zasadę odnoszącą się do ogółu pracowników i wynikającą z art. 92 k.p. za pierwszy okres niezdolności do pracy prawo do wynagrodzenia, a później prawo do świadczeń z ubezpieczenia społecznego. Do nauczycieli akademickich należy też stosować przepisy określające zachowanie prawa pracowników do wynagrodzenia lub nabycie prawa do innego świadczenia, za okres usprawiedliwionej nieobecności w pracy, z innych powodów niż wskazane w art. 92 k.p. Piotr Kucharski 17 Zob. rozporządzenie Ministra Zdrowia z 14 XII 2006 r. w sprawie orzekania o potrzebie udzielenia nauczycielowi akademickiemu płatnego urlopu dla poratowania zdrowia (Dz.U. Nr 247, poz. 1817), które weszło w życie 5 I 2007 r., a poprzednie rozporządzenie Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z 25 III 1991 r. w tej sprawie utraciło moc dnia 1 IX 2006 r., a więc przez 4 miesiące i 4 dni nie można było uzyskać orzeczenia lekarskiego, niezbędnego do wystąpienia przez nauczyciela akademickiego z wnioskiem o udzielenie mu urlopu dla poratowania zdrowia. Por. P. Kucharski, Płatny urlop dla poratowania zdrowia, RPEiS 2007, nr 1, s. 127 141. 18 Zob. art. 1 pkt 107 lit. a i art. 38 ustawy z 18 III 2011 r. o zmianie ustawy Prawo o szkolnictwie wyższym (Dz.U. Nr 84, poz. 455 ze zm.), który wszedł w życie dnia 1 X 2011 r. i z tym dniem w art. 154 ustawy z 27 VII 2005 r. zostały uchylone ust. 1 i 2.