24 luty 2011 Seminarium emerytalne: Systemy emerytalne na wiecie; Zmiany w Polskim systemie emerytalnym i ich wp yw na relacj pracodawcy z pracownikami Krzysztof Nowak, Andrzej Narkiewicz www.mercer.com
Agenda Punkt agendy Czas / prowadz cy 1. Wst p - systemy emerytalne na wiecie (krótkie porównanie systemów emerytalnych, poziom emerytur z systemów pa stwowych, podatki itd.) 2. Wspólny mianownik dla zmian w systemach emerytalnych - krótki przegl d dzia a podejmowanych przez rz dy ró nych krajów 3. Istota planowanych zmian w polskim systemie emerytalnym (I i II filar) 4. Planowane zmiany w filarach dobrowolnych, koncepcja Indywidualnych Kont Zabezpieczenia Emerytalnego, porównanie atrakcyjno ci IKE i IKZE, nowe zach ty podatkowe 5. Próba oszacowania wp ywu zmian na relacj pomi dzy pracodawcami i pracownikami 6. Podsumowanie i dyskusja - zmiany w wiadomo ci pracowników, oczekiwania zwi zków, nowe wyzwania w edukacji pracowniczj?, co dalej z obowi zkowym systemem emerytalnym 11.00-11.30 / Andrzej Narkiewicz 11.30-11.45 / Andrzej Narkiewicz 11.45-12.15 / Krzysztof Nowak 12.15-12.30 / Krzysztof Nowak 12.30-12.45 / Krzysztof Nowak 12.45 13.15 1
Wst p Systemy emerytalne na wiecie
Historia systemów emerytalnych Pierwsze wzmianki o systemach emerytalnych Systemy wojskowe - staro ytny Rzym Obowi zek na ony na s siadów - Szwecja Gildie kupieckie, rzemie lnicze i religijne System emerytalny Otto Bismarcka System emerytalny Beveridge a Wspólczesne systemy 3
System Bismarcka Z powodów politycznych, aby unikn doj cia do w adzy przez socjalistów Bismarck wprowadzi gwarantowan przez pa stwo emerytur dla wszystkich ubezpieczonych pracowników, którzy uko czyli 70 lat. Emerytura mia a zapewni utrzymanie osobom w wieku niedo nej staro ci. W za eniach emerytury mia y by finansowane ca kowicie z bud etu, z podniesionej akcyzy na tyto. Parlament nie wyrazi na to zgody, system emerytalny musia by wi c oparty na sk adkach zatrudnionych. Zak adano, e nie b one mia y nic wspólnego z finansami pa stwa, czego nie uda o si osi gn. Dzi 30 proc. bud etu niemieckiego odpowiednika ZUS stanowi dotacje rz du federalnego. 4
System Bismarcka cd. Do sfinansowania tego systemu s y sk adki potr cane z pensji. rednia d ugo ycia wynosi a wtedy 45 lat, jednocze nie robotnicy rozpoczynali prac i op acanie sk adek ju wieku kilkunastu lat. Po kilkunastu latach wiek emerytalny zosta obni ony do 65 lat. Reforma Bismarcka mia a kapitalne znaczenie dla gospodarki niemieckiej. U atwi a wielu ch opom decyzj o porzuceniu ma ych gospodarstw, które zapewnia y im niewielkie bie ce dochody, ale dawa y zabezpieczenie na staro. Dzi ki temu niemiecki przemys zyska nowych robotników, którzy w innym wypadku wybraliby bezpieczne ycie na wsi, gdzie starcy mogli liczy na pomoc rodziny. 5
System Beveridge a W 1942 roku Beveridge zaproponowa kompleksowy plan ubezpiecze emerytalnych w Wielkiej Brytanii. Ró ni si on od systemu Otto von Bismarcka tym, e wysoko pa stwowej emerytury by a na sta ym poziomie, umo liwiaj cym zaspokojenie jedynie podstawowych potrzeb i by a wyp acana z podatków, a nie ze sk adek. By a równie ona dost pna dla wszystkich. System Beveridge a by finansowany z podatków. 6
Systemy wspó czesne Wspó czesne systemy s do pewnego stopnia kontynuacj systemów Bismarcka i Beveridge a. W cz ci krajów funkcjonuj dalej systemy podatkowe gdzie wiadczenie jest w jednakowej wysoko ci dla wszystkich uczestników systemu niezale nie od wysoko ci dochodów. W innych krajach rozwin y si systemy, b ce kontynuacj systemu Bismarcka, gdzie wysoko nale nego wiadczenia na emeryturze zale y od wysoko ci otrzymywanych w czasie pracy dochodów. Niemal w ca ej Europie Zachodniej funkcjonuj tak zwane repartycyjne systemy emerytalne, oparte na obowi zkowym ubezpieczeniu, maj cym charakter umowy mi dzypokoleniowej pay as you go (w skrócie PAYG). wiadczenia wyp acane s ze sk adek pracuj cych, którzy po osi gni ciu wieku emerytalnego b otrzymywa pieni dze od nast pnych pokole. 7
Wspó czesne systemy emerytalne W ramach wspó czesnych systemów emerytalnych funkcjonuj systemy o zdefiniowanym wiadczeniu lub zdefiniowanej sk adce. Z uwagi na trudno ci ze sfinansowaniem systemów o zdefiniowanym wiadczeniu, w ostatnich latach wiele krajów wprowadza zmiany polegaj ce na uzale nieniu wysoko ci wiadczenia od rentowno ci uzyskiwanej przez inwestowane sk adki. Dodatkowo w wi kszo ci krajów d y si do dywersyfikacji róde wiadcze emerytalnych przenosz c cz odpowiedzialno ci na pracodawców czy indywidualne jednostki, wprowadzaj c systemy wielofilarowe. 8
Struktura wspó czesnego modelu sustemu emerytalnego trzyfilarowy model Banku wiatowego Emerytura Pa stwowa Emerytura Pracownicza Dobrowolne oszcz dnosci I filar II filar III filar 9
Pracownicze systemy emerytalne Pierwszym planem emerytalnym zorganizowanym przez pracodawc w Stanach Zjednoczonych by przemys owy plan firmy American Express Company, wdro ony w 1875r. W 1880r., linie kolejowe Baltimore i Ohio utworzy y pierwszy formalny plan emerytalny finansowany wspólnie ze sk adek pracodawcy i pracowników obejmuj cy cznie ponad 77 000 osób. W pierwszym planie, oferowanym przez American Express, pracownik zyskiwa uprawnienie do wiadczenia po 20 latach pracy i osi gni ciu 60 lat ycia. Dodatkowo prezes firmy musia zarekomendowa przej cie pracownika na emerytur a ta decyzja wymaga a jeszcze zgody rady dyrektorów. Roczne wiadczenie stanowi o 50 procent redniej p acy pracownika w ci gu 10 lat przed emerytur w maksymalnej wysoko ci 500 dolarów rocznie. 10
Wspólny mianownik dla zmian w systemach emerytalnych. Krótki przegl d dzia a podejmowanych przez wybrane kraje
Uczestnicy systemów emerytalnych jako procent pracuj cych w ró nych krajach 12
Wspólny mianownik dla zmian w systemach emerytalnych Wi kszo krajów rozwini tych ma problemy demograficzne (na par rodzi si mniej ni 2.1 dzieci, konieczne dla odbudowy populacji), Okres edukacji wyd a si do ponad 25 lat a zazwyczaj podj cie pierwszej pracy opó nia decyzje o posiadaniu dzieci. Oczekiwana d ugo ycia przekracza znacznie 70 lat i w wielu krajach funkcjonuj mo liwo ci przechodzenia na wcze niejsze emerytury (zazwyczaj pomi dzy 55 a 60 rokiem ycia) co pracodawcy cz sto wykorzystuj, zeby wymienic si robocz na m odsz, lepiej wykszta cona i zdecydowanie ta sz. Do niedawna wieku emerytalnego nie podnoszono, a w niektórych krajach nawet go obni ano. Pocz tkowo ratunkiem wydawa o si podnoszenie sk adek, ale osi gn y ju taki poziom, e dalsze ich podnoszenie nie jest mo liwe. Powy sze czynniki powoduj, e utrzymanie pa stwowych systemów systemów emerytalnych staje si ogromnym obci eniem dla bud etow i w d uzszym okreise jest nie do utrzymania. 13
Wspólny mianownik dla zmian w systemach emerytalnych cd Problemy dotkn y te systemów emerytalnych wzorowanych na tym stworzonym przez Beveridge'a - tak naprawd ró ni si od bismarckowskiego g ównie tym, e zamiast sk adek emerytury finansuj podatki. Podatki s acone przede wszystkim przez pracuj cych, wi c i brytyjski system dotkn y skutki wyd onej ugo ci ycia i ma ej liczby rodz cych si dzieci. 14
Opodatkowanie sk adek do planów emerytalnych W wi kszo ci krajów system opodatkowania planów emerytalnych polega na formule EET (sk adka zwolniona z podatku, zyski kapita owe zwolnione z podatku a wiadczenie opodatkowane) lub ETT (sk adki zwolnione, zyski kapita owe opodatkowane, opodatkowane wiadczenie), czyli: sk adki pracownika i pracodawcy odlicza si od podstawy opodatkowania, zyski kapita owe s zazwyczaj zwolnione z podatku ( W Europie opodatkowane s jedynie w Danii, W oszech i Szwecji) a wiadczenia opodatkowane. Komisja Europejska wspiera te systemy odroczonego opodatkowania z uwagi na stymulowanie oszcz dno ci na staro, co pomo e krajom cz onkowskim poradzi sobie z sytuacj demograficzn, gdy zwi ksz si wp ywy podatkowe w momencie gdy b wyp acane wiadczenia. 15
Istota planowanych zmian w polskim systemie emerytalnym (I i II filar)
Planowane zmiany w systemie emerytalnym Jakie zmiany rz d proponuje (1)? 17
Planowane zmiany w systemie emerytalnym Jakie zmiany rz d proponuje (2)? 18
Planowane zmiany w systemie emerytalnym Czego w projekcie zmian nie ma (a by powinno?) Brak zmian w limitach dla inwestycji zagranicznych (5%) Brak zapisów o obni aniu kosztów inwestowania rodków w OFE (nie tylko op at dystrybucyjnych) Brak mo liwo ci ró nicowania strategii inwestycyjnych OFE w zale no ci od preferencji inwestorów Brak zmian w sposobie obliczania minimalnej stopy zwrotu (i zwi zanych z tych mechanizmem tzw. stóp referencyjnych ) Brak warunków dla otwarcia rynku i prze amania monopolu OFE 19
Planowane zmiany w filarach dobrowolnych, IKZE, IKE, nowe zach ty podatkowe
Planowane zmiany w filarach dobrowolnych Wprowadzenie IKZE Obok dobrowolnych IKE i PPE wraz ze zmianami na rynku pojawi si Indywidualne Konta Zabezpieczenia Emerytalnego (IKZE) IKZE korzysta ze specjalnej ulgi podatkowej: Sk adki na IKZE b dzie mo na odliczy od przychodu Wysoko ulgi (sk adki) b dzie limitowana: 2% (2012 2014), 3% (2015 2016) oraz 4% wynagrodzenia (do 30-krotno ci przeci tnego wynagrodzenia) od 2017 roku Prawdopodobnie (wniosek po lekturze projektu ustawy) dochody z IKZE obci one b regularnym podatkiem dochodowym (m.in. jak dochody z pracy) IKZE b mog y by tworzone we wszystkich formach dost pnych IKE, plus w oparciu o OFE (za ono, e wykorzystywany b dzie standardowy produkt OFE) W praktyce oznacza to b dzie dwa modele podatkowe dla dobrowolnych inwestycji emerytalnych: T/E/E dla IKE i PPE (z limitami sk adek) E/E/T dla IKZE (z limitem sk adki) 21
Planowane zmiany w filarach dobrowolnych Podsumowanie cele wprowadzenia IKZE? Po co wprowadzono IKZE? Czy IKZE wp ynie na pozosta e elementy systemu dobrowolnego: Na popularno IKE (dane na czerwiec 2010)? 797 tys IKE 18.7 tys nowych IKE w 2010 Blisko 2.4 mld z otych aktywów Na popularno PPE (dane na grudzie 2009)? Wci nieco ponad 1.1 tys programów 350 tys uczestników Blisko 4.5 mld aktywów 22
Próba oszacowania wp ywu zmian na relacj pomi dzy pracodawcami i pracownikami
Wp yw zmian systemu emerytalnego na relacj pracownik - pracodawca Próba okre lenia konsekwencji wprowadzanych zmian (1) Trudno uzna wprowadzane zmiany za korzystne dla uczestników systemu W efekcie zmian wzro nie rola i odpowiedzialno Pa stwa za przysz e emerytury Poziom emerytur i gwarancje ich wyp aty w znacznie wi kszym stopniu zale od sytuacji demograficznej, liczby zatrudnionych, sytuacji bud etu itd. Logika podpowiada, i planowane zmiany wzmacniaj potrzeb dodatkowego oszcz dzania czynnik wspomagaj cy inwestycje Demotywuj co dzia dzie natomiast brak obni enia obowi zkowych sk adek emerytalnych czynnik nie wspomagaj cy inwestycji 24
Wp yw zmian systemu emerytalnego na relacj pracownik - pracodawca Próba okre lenia konsekwencji wprowadzanych zmian (2) W normalnej sytuacji, obni anie emerytur w praktyce krajów rozwini tych zawsze prowadzi o do rozwoju dobrowolnych form oszcz dzania: Rzadziej indywidualnych (IKE i IKZE plus pozosta e pozbawione zach t fiskalnych) Cz ciej zak adowych (PPE i plany pozaustawowe) Dodatkow konsekwencj zazwyczaj jest wzrost odpowiedzialno ci pracodawców za wynik inwestowania w emerytalnych programach zak adowych (st d istotne zmiany w procesach monitoring, compliance & governance) - lista najbardziej istotnych elementów zarz dzania w programach emerytalnych na kolejnym slajdzie Ale czy Polski przypadek mo emy zaliczy do normalnych sytuacji? 25
Podsumowanie i dyskusja. Zmiany w oczekiwaniach pracowników / zwi zków, nowe wyzwania w edukacji pracowniczej, itd.
Podsumowanie i dyskusja Czego oczekiwa mog pracownicy: Zaanga owania pracodawców? W jaki charakterze? Organizowanie programów Finansowanie programów Edukacja pracownicza i promowanie racjonalnych zachowa Aran owanie dobrowolnych form grupowego oszcz dzania (bez sk adek pracodawców) przyk adowa konstrukcja dzia aj cego programu na nastepnym slajdzie Z jakim kosztem (o ile?) Jakie stanowisko zajm zwi zki zawodowe i rady pracownicze? 27
www.mercer.com