KONIUNKTURA W ROLNICTWIE III kwartał 2016

Instytut Rozwoju Gospodarczego SZKOŁA GŁÓWNA HANDLOWA W WARSZAWIE Konrad Walczyk Piotr Szajner KONIUNKTURA W ROLNICTWIE III kwartał 216 ISSN 2392-3741 Badanie okresowe nr 112

BADANIA KONIUNKTURY GOSPODARCZEJ INSTYTUTU ROZWOJU GOSPODARCZEGO SGH Rada Programowa: Elżbieta Adamowicz (przewodnicząca), Joanna Klimkowska (sekretarz), Andrzej Kowalski, Marco Malgarini, Gernot Nerb, Ataman Ozyildirim, Janusz Stacewicz, István János Tóth Komitet Redakcyjny i adres Redakcji: Konrad Walczyk (Redaktor Naczelny) Piotr Szajner Anna Jacygrad 2-13 Warszawa, ul. Madalińskiego 6/8 www.sgh.waw.pl/irg Wydawnictwo: Szkoła Główna Handlowa w Warszawie 2-4 Warszawa, al. Niepodległości 162 Opracowanie powstało w wyniku wspólnych badań Instytutu Rozwoju Gospodarczego SGH z Instytutem Ekonomiki Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej - PIB Wersja elektroniczna czasopisma jest wersja pierwotną Publikacja została zrecenzowana zgodnie z wytycznymi MNiSW Copyright by Szkoła Główna Handlowa w Warszawie, Warszawa 216 Wszelkie prawa zastrzeżone. All rights reserved. ISSN 2392-3741

3 SPIS TREŚCI I. OMÓWIENIE WYNIKÓW BADANIA...4 II. WYNIKI SZCZEGÓŁOWE...7 1) Wskaźnik koniunktury...7 2) Nastroje gospodarstw rolnych... 1 3) Przychody pieniężne... 13 4) Oszczędności... 16 ) Zadłużenie... 19 6) Zakupy nawozów mineralnych... 22 7) Zakupy pasz treściwych... 2 8) Zakupy środków ochrony roślin... 28 9) Inwestycje w maszyny i urządzenia... 31 1) Inwestycje w budynki i budowle... 34 11) Dostępność kredytów preferencyjnych... 37 12) Zamiar wzięcia kredytu... 4 13) Zaciągnięcie kredytu preferencyjnego... 43 14) Zaciągnięcie kredytu rynkowego... 46 III. SUMMARY... 49

4 I. OMÓWIENIE WYNIKÓW BADANIA 1 1. W lipcu 216 r. koniunktura w polskim rolnictwie poprawiła się. Wartość wskaźnika koniunktury IRG SGH (IRGAGR) wzrosła o 7, punktów, z poziomu -14, pkt. do -7, pkt., i przekroczyła linię średniej z lat 1999-21, która wynosi -11,4 pkt. Wzrost wartości wskaźnika koniunktury wynika ze zwiększenia się wartości zarówno wskaźnika wyrównanych przychodów pieniężnych o 9,1 punktu, z poziomu -19,2 pkt. do -1,1 pkt. jak i wskaźnika zaufania, o 2,7 pkt, z poziomu -3, pkt. do -,8 pkt. Poprawa w zakresie przychodów i poprawa nastrojów gospodarstw rolnych w III kwartale roku są typowe i pod tym względem rok 216 nie odbiega od wzorca. Wzrost wartości wskaźnika koniunktury jest tylko nieznacznie (o,7 pkt.) niższy od średniego wzrostu w III kwartale w latach 1999-21. Nieco niższy od średniego (o 1,9 pkt.) jest również wzrost wskaźnika wyrównanych przychodów pieniężnych. Silniejsza jest natomiast niż zwykle o tej porze roku poprawa nastrojów gospodarstw rolnych. Zdecydowanie większy optymizm cechuje rolników młodszych, gorzej wykształconych, prowadzących nieduże gospodarstwa w Polsce południowej i wschodniej. Sytuacja finansowa gospodarstw rolnych poprawiła się, a decydują o tym wyższe ceny sprzedaży produktów rolnych i udane zbiory. Rosną, choć niewspółmiernie do poprawy sytuacji dochodowej, wydatki na zakup obrotowych i trwałych środków produkcji rolnej. Przewidywania rolników dotyczące ich przyszłych dochodów są pozytywne. Wszystkie te zmiany okazały się jednak niewystarczające dla przełamania obserwowanej od blisko 3 lat tendencji spadkowej w polskim rolnictwie (opadająca linia składowej cyklicznej). Wartości ogólnego wskaźnika koniunktury i wskaźnika wyrównanych przychodów pieniężnych są niższe niż rok temu (o odpowiednio:, i 3,6 pkt.). Wzrosła natomiast w skali roku wartość wskaźnika zaufania, o 3,8 pkt. Poprawę nastrojów rolników należy wiązać ze wzrostem ich dochodów z produkcji rolnej, jak i zapewne z programem Rodzina Plus. Należy jednak zwrócić uwagę, że o perspektywach rolnictwa w większym stopniu decydują takie czynniki jak kształtowanie się cen na rynkach rolnych w dłuższym okresie, warunkujące rentowność produkcji, niż przejściowy wzrost plonów, będący wynikiem sprzyjających warunków pogodowych, czy nastroje rolników, które jak wynika z doświadczenia są bardzo chwiejne. Nie bez znaczenia jest fakt, że obecnie optymistyczne nastawienie cechuje tych rolników, których efektywność produkcji jest niższa. Wyniki badania zaplanowanego na październik przesądzą o trwałości zanotowanej w lipcu poprawy koniunktury rolnej. 2. Kwartalną poprawę koniunktury odnotowano we wszystkich badanych grupach gospodarstw rolnych z wyjątkiem zajmujących się rozmnażaniem roślin. Największe wzrosty wskaźnika koniunktury zarejestrowano w gospodarstwach najmniejszych, o powierzchni do 7 ha (o 1,9 pkt.), położonych w makroregionie zachodnim (o 1,8 pkt.), zajmujących się uprawą roślin innych niż wieloletnie (o 1, pkt.), prowadzonych przez rolników młodych, tj. w wieku do 3 lat (o 1, pkt.) i z wykształceniem podstawowym lub zasadniczym zawodowym (o 8,7 pkt.). Najniższe przyrosty wskaźnika koniunktury zanotowano w gospodarstwach największych, tj. o powierzchni powyżej ha (o 4,2 pkt.), położonych w makroregionie północnym (o,4 pkt.), zajmujących się chowem i hodowlą zwierząt (o 4,7 pkt.), prowadzonych przez osoby w wieku pow. 6 roku życia (o 4, pkt.), z wykształceniem wyższym (o 2,3 pkt.). 3. Wartość salda odpowiedzi na pytanie o wielkość przychodów pieniężnych zwiększyła się drugi kwartał z rzędu i przewyższyła długookresową średnią (równą -17,8 pkt.). Wynosi obecnie -13,6 pkt. Wzrost nastąpił w porównaniu zarówno z poprzednim badaniem z kwietnia br. (o 1,1 pkt.), jak 1 Szczegółowy opis metod badawczych i wzory kwestionariuszy zamieszczono na stronie internetowej IRG SGH: http://kolegia.sgh.waw.pl/pl/kae/struktura/irg/koniunktura/documents/metoda_badawcza.pdf.

i z badaniem przeprowadzonym w lipcu 21 r. (o 6, pkt.). Kwartalny wzrost wartości salda jest ponad trzykrotnie większy od przeciętnego w III kwartale roku. Jak już wspomniano, jest to wynik rosnących cen sprzedaży produktów rolnych i urodzajnych zbiorów. Na krajowym rynku rolnym zarysowała się po raz pierwszy od ponad dwóch lat lekka tendencja wzrostowa cen skupu, w tym głównie produktów zwierzęcych, kukurydzy, rzepaku i buraków cukrowych. Wzrost cen skupu jest pochodną poprawy koniunktury na światowym rynku rolnym indeks światowych cen żywności FAO wzrósł z poziomu 149,3 pkt. w styczniu br. do 161,9 pkt. w lipcu. Wzrosty cen skupu w kraju w lipcu br. wyniosły, przykładowo: trzody o 8,3 %, drobiu o 4,1 %, mleka o 1,3 %, kukurydzy o 1, %. Światowe ceny wielu przetworzonych produktów żywnościowych również rosną (m.in. cukru, produktów mleczarskich, olejów). Kwartalne wzrosty wartości salda zanotowano niemal we wszystkich badanych grupach gospodarstw rolnych; największe w gospodarstwach o powierzchni do 7 ha (o 16,6 pkt.), położonych w makroregionie zachodnim (o 23, pkt.), zajmujących się uprawą roślin wieloletnich (o 31,2 pkt.), prowadzonych przez osoby w wieku 46-6 lat (o 19,4 pkt.), z wykształceniem podstawowym lub zasadniczym zawodowym (o 14 pkt.). Zaskakujący jest fakt, iż spadek wartości salda odnotowano w gospodarstwach rolnych tradycyjnie najbardziej efektywnych: położonych w makroregionie północnym (o 3,9 pkt.), prowadzonych przez rolników do 3 roku życia (o 7,3 pkt.) i z wykształceniem wyższym (o 4, pkt.). Rolnicy spodziewają się, że w kolejnym kwartale ich przychody pieniężne wzrosną. 4. Wartość salda odpowiedzi na pytanie o oszczędności gospodarstw rolnych również zwiększyła się, o 8,9 pkt. do poziomu -32,2 pkt. Zmiana rok do roku wyniosła +4,8 pkt. Kwartalne wzrosty wartości salda zanotowano w większości badanych grup gospodarstw rolnych, z wyjątkiem tych o powierzchni powyżej ha i położonych w makroregionie północnym. Największy wzrost wartości salda zanotowano w gospodarstwach dużych, o powierzchni do 7-1 ha (o 13,8 pkt.), położonych w makroregionie środkowozachodnim (o 2,7 pkt.), zajmujących się uprawą roślin wieloletnich (o 18,1 pkt.), prowadzonych przez osoby w wieku 46-6 lat (o 12,2 pkt.), z wykształceniem podstawowym (o 14,1 pkt.). Rolnicy przewidują utrzymanie się tendencji wzrostowej w następnym kwartale.. Poprawa w zakresie przychodów pociągnęła za sobą poprawę stanu zadłużenia gospodarstw rolnych. Wartość salda odpowiedzi na to pytanie jest niższa niż przed kwartałem o 8,7 punktu (w przypadku tego pytania spadek salda oznacza poprawę sytuacji) i wynosi -34,1 pkt. Spadek zadłużenia odnotowano we wszystkich badanych grupach gospodarstw rolnych, z wyjątkiem zajmujących się rozmnażaniem roślin. Rolnicy spodziewają się dalszej poprawy stanu ich zadłużenia w kolejnym kwartale. 6. Ponownie rosną wydatki na zakup obrotowych środków produkcji roślinnej (wartość sald odpowiedzi na pytania o wielkość zakupów nawozów mineralnych wzrosła o 2, pkt., a środków ochrony roślin o 4,6 pkt.), maleją zaś wydatki na produkcję zwierzęcą (wartość salda obniżyła się o 1,2 pkt.). Wobec utrzymujących się spadków cen skupu głównych produktów zwierzęcych i stale obniżającej się rentowności ich produkcji, gospodarstwa rolne silniej rozwijają produkcję roślinną. 7. Obserwujemy odwrócenie się dotychczasowej tendencji spadkowej nakładów inwestycyjnych. Odsetek gospodarstw, które poniosły lub zamierzają ponieść wydatki na zakup na maszyn i urządzeń rolniczych, zwiększył się o 1,8 pkt. proc. O 2,7 punktów procentowych wzrósł natomiast odsetek gospodarstw, które dokonały lub planują dokonać inwestycji w budynki i budowle.

6 8. Nieznacznie wzrosła skłonność rolników do zaciągania zobowiązań. Odsetek gospodarstw rolnych, które zaciągnęły kredyt preferencyjny, wzrósł o 1,4 pkt. proc., a na warunkach rynkowych o 1, pkt. proc. Zamiar wzięcia kredytu deklaruje o, pkt. proc. więcej gospodarstw rolnych niż przed kwartałem. Spadła natomiast dostępność kredytów preferencyjnych.

7 II. WYNIKI SZCZEGÓŁOWE 1. Wskaźnik koniunktury w rolnictwie 1 - -1-1 -2-2 -3-3 -4 1999 2 21 22 23 24 2 26 27 28 29 21 211 212 213 214 21 216 1, 1,,, -, -1, -1, -2, IRGAGR średnia trend liniowy składnik cykliczny (prawa skala) Q2 21 Q3 21 Q4 21 Q1 216 Q2 216 Q3 216 1. wskaźnik przychodów pieniężnych -1,9-7, -13,7-21,2-19,2-1,1 2. wskaźnik zaufania 2, -4,6-4,9-3, -3, -,8 wskaźnik koniunktury (1.ˣ ) -1, -6, -1,8-1,2-14, -7, 2 1-1 -2-3 -4 - -6 1999 2 21 22 23 24 2 26 27 28 29 21 211 212 213 214 21 216 wskaźnik wyrównanych przychodów pieniężnych wskaźnik zaufania

8 1 Wskaźnik koniunktury wg makroregionów,2 7,4 - -1-1 -2-2 -2,6-3,4 -, -,9-7, -8,7-1,9-11,6-1,7-13,3-14, -1,6-2,2 północny środkowozachodni zachodni środkowowschodni południowy Q3 21 Q2 216 Q3 216 1 Wskaźnik koniunktury wg powierzchni gospodarstw rolnych 7,2,1 - -4,1-1 -8,1-8,3-7,3-1 -2-2 -14, -16,1-1,9-14, -19, -21,1 do 7 ha 7-1 ha 1- ha powyżej ha Q3 21 Q2 216 Q3 216 1 3,8 Wskaźnik koniunktury wg wieku prowadzącego gospodarstwo rolne 6,7 - -1-1 -3,3-6,1-9,3-1,9-8,2-12,8-12,1-13,9-2 -2-19,7-17,9 do 3 lat 31-4 lat 46-6 lat powyżej 6 lat Q3 21 Q2 216 Q3 216

9 - Wskaźnik koniunktury wg wykształcenia prowadzącego gospodarstwo rolne 2,7-1,6,7-1 -1-1,2-11,6-6,7-13,2-6,6-2 -2-2,3 podstawowe i zasadnicze zawodowe średnie i pomaturalne zawodowe wyższe Q3 21 Q2 216 Q3 216 2 Wskaźnik koniunktury wg grup PKD 27 21,6 2 1 1 8,1 1,9 - -1-1 -2-8,1-1,6-4,1-17,1-1,8-1,2-2 uprawa roślin innych niż wieloletnie uprawa roślin wieloletnich rozmnażanie roślin Q2 216 Q3 216-21,8 chów i hodowla zwierząt działalność mieszana

1 2. Nastroje gospodarstw rolnych 3 2 1-1 -2-3 -4-1999 2 21 22 23 24 2 26 27 28 29 21 211 212 213 214 21 216 saldo średnia trend liniowy Q2 21 Q3 21 Q4 21 Q1 216 Q2 216 Q3 216 1. z ufnością 21, 17,2 16,4 18,3 19,1 19,7 2. z obawą 6, 67,8 69,2 67,1 64,8 66,4 3. ze strachem 13, 1, 14,4 14,6 16,1 13,9 saldo (1.-3.) 8, 2,2 2, 3,7 3,,8 wskaźnika zaufania (1.-2.ˣ,1-3.) -1, -6, -1,8-1,2-3, -,8 Nastroje gospodarstw rolnych wg makroregionów 3 2 2 24,8 19,6 17, 1 1 4, 4,8 4,8 1,7 1,2 1,9 7,3 3,2 - -1-1 -3,7-3,7 -,2-8,4 północny środkowozachodni zachodni środkowowschodni południowy Q3 21 Q2 216 Q3 216

11 2 2 Nastroje gospodarstw rolnych wg powierzchni gospodarstw rolnych 21,2 18,8 1 1 7,4 9,7 2,3,4 2,7 - -1-1 -2-4,3-3,9-9, -14,1-14, do 7 ha 7-1 ha 1- ha powyżej ha Q3 21 Q2 216 Q3 216 Nastroje gospodarstw rolnych wg wieku prowadzącego gospodarstwo rolne 3 3 2 2 1 1 - -1-1 -2 28,2 17,3 13,4 12,6 8,3,3-1,2-1,6-3,2 -,1-14, -13,6 do 3 lat 31-4 lat 46-6 lat powyżej 6 lat Q3 21 Q2 216 Q3 216

12 Nastroje gospodarstw rolnych wg wykształcenia prowadzącego gospodarstwo rolne 2 1 1,2 17,2 13,3 1 8,6 1,9 4,9 - -1-2,7-4, -,8 podstawowe średnie i pomaturalne zawodowe wyższe Q3 21 Q2 216 Q3 216 6 Nastroje gospodarstw rolnych wg grup PKD 27, 4 3 2 1 13,4 11, 1,9 17,7 8, 3,6-1 uprawa roślin innych niż wieloletnie uprawa roślin wieloletnich rozmnażanie roślin -3,8 -,3 chów i hodowla zwierząt -2, działalność mieszana Q2 216 Q3 216

13 3. Przychody pieniężne 2 1-1 -2-3 -4 - -6-7 -8 1999 2 21 22 23 24 2 26 27 28 29 21 211 212 213 214 21 216 stan przewidywania średnia stanu trend liniowy stanu Q2 21 Q3 21 Q4 21 Q1 216 Q2 216 Q3 216 przewidywania 1. wzrosły 2,9 2,6 27,8 13,4 17,4 24,2 3,7 2. nie zmieniły się 43,9 39,2 33, 36,6 41, 38,1 34,1 3. zmalały 3,1 4,2 39,2,1 41,1 37,8 3,2 brak 7,6 8,2, 9, 8, 7,3 3, saldo (1.-3.) -14,2-19,6-11,4-36,7-23,7-13,6, 1 Przychody pieniężne wg makroregionów 2,6 4, - -1 -, -1-1,7-13, -11,7-2 -2-22,6-18, -21,9-18, -21,4-17,3-3 -3-27,-27,6-28,6 północny środkowozachodni zachodni środkowowschodni południowy Q3 21 Q2 216 Q3 216

14 Przychody pieniężne wg powierzchni gospodarstw rolnych - -1-1 -2-2 -2,4-9,9-19,2-17,7-21,3-22, -13,1-12,6-14,8-1,1-3 -26, -3-4 -3, do 7 ha 7-1 ha 1- ha powyżej ha Q3 21 Q2 216 Q3 216 Przychody pieniężne wg wieku prowadzącego gospodarstwo rolne - -1-1 -2-2 -3-3 -4-7,1-13,3-14,4-12,2-1, -14,3-14,9-18,3-21, -24,1-31,4-33,7 do 3 lat 31-4 lat 46-6 lat powyżej 6 lat Q3 21 Q2 216 Q3 216

1 Przychody pieniężne wg wykształcenia prowadzącego gospodarstwo rolne - -1 -,3-6,4-1 -2-14,6-14,1-1,9-2 -22,4-21,7-23,6-3 -3-3, podstawowe średnie i pomaturalne zawodowe wyższe Q3 21 Q2 216 Q3 216 3 2 1 Przychody pieniężne wg grup PKD 27 22,7 19,2 1,8-1 -8,8-8, -2-3 -2,1-29,6-1,8-22,6-18,7-4 uprawa roślin innych niż wieloletnie uprawa roślin wieloletnich rozmnażanie roślin chów i hodowla zwierząt działalność mieszana Q2 216 Q3 216

16 4. Oszczędności -1-2 -3-4 - -6-7 -8 1999 2 21 22 23 24 2 26 27 28 29 21 211 212 213 214 21 216 stan przewidywania średnia stanu trend liniowy stanu Q2 21 Q3 21 Q4 21 Q1 216 Q2 216 Q3 216 przewidywania 1. wzrosły 1,3 11,3 16,1 8, 7, 12,9 2,4 2. nie zmieniły się 46,8 4,4 4,9 39,9 43,9 42, 39,9 3. zmalały 42,9 48,3 43, 1,6 48,6 4,1 34,7 4. brak 17,6 2,6 19,6 19,3 19,8 18,2 17,1 saldo (1.-3.) -32,6-37, -26,9-43,1-41,1-32,2-9,3 - -1-1 -2-2 -3-3 -4-4 - Oszczędności wg makroregionów -19,6-23,8-22,6-26,8-29,9-33,2-32,3-39,6-4,9-4, -42,3-42,7-44, -4,6-44, północny środkowozachodni zachodni środkowowschodni południowy Q3 21 Q2 216 Q3 216

17 Oszczędności wg powierzchni gospodarstw rolnych - -1-1 -2-2 -3-3 -4-4 -2,3-28,3-3, -34, -34,3-39, -39,2-39,1-37,8-39,7-42,2-42,3 do 7 ha 7-1 ha 1- ha powyżej ha Q3 21 Q2 216 Q3 216 Oszczędności wg wieku prowadzącego gospodarstwo rolne -1-2 -3-4 -26, -33,6-36, -3,9-3,1-3,9-39,8-36,2-31,8-34, -27, - -48,4-6 do 3 lat 31-4 lat 46-6 lat powyżej 6 lat Q3 21 Q2 216 Q3 216

18 - -1-1 -2-2 -3-3 -4-4 - Oszczędności wg wykształcenia prowadzącego gospodarstwo rolne -26, -29,7-33, -34,2-4, -38,3-39,6-47,6 podstawowe średnie i pomaturalne zawodowe wyższe Q3 21 Q2 216 Q3 216-2,1 2 Oszczędności wg grup PKD 27 1 1,2 7,7-1 -2-16,9-9,6-3 -4 - -32,6-46,9 uprawa roślin innych niż wieloletnie uprawa roślin wieloletnich rozmnażanie roślin -39, -29,8 chów i hodowla zwierząt -41,4-3,8 działalność mieszana Q2 216 Q3 216

19. Zadłużenie 1-1 -2-3 -4-1999 2 21 22 23 24 2 26 27 28 29 21 211 212 213 214 21 216 stan przewidywania średnia stanu trend liniowy stanu Q2 21 Q3 21 Q4 21 Q1 216 Q2 216 Q3 216 przewidywania 1. wzrosło 13, 12,4 1,2 12,8 14,6 11,4 13,3 2. nie zmieniło się 47,4 4,4 43,9 38,3 4,4 43,1 32, 3. zmalało 39,7 47,2 4,9 48,9 4, 4, 4,2 4. brak 32,9 31,3 3,6 32, 34,8 33,8 33,6 saldo (1.-3.) -26,7-34,8-2,7-36,1-2,4-34,1-4,9 Zadłużenie wg makroregionów -1-2 -3-4 - -6-1,2-2,7-23,4-22,8-26,3-28,4-27,7-34,1-31,7-39,8-38,8-38,4-43,9-49,8-4,2 północny środkowozachodni zachodni środkowowschodni południowy Q3 21 Q2 216 Q3 216

2 Zadłużenie wg powierzchni gospodarstw rolnych - -1-1 -2-2 -21,6-18,4-19,8-3 -3-4 -26,6-29,3-28,9-31,9-36,1-3,1-34,1-34,2-3, do 7 ha 7-1 ha 1- ha powyżej ha Q3 21 Q2 216 Q3 216 Zadłużenie wg wieku prowadzącego gospodarstwo rolne - -1-1 -1,3-2 -2-16,3-22,4-19,1-3 -3-4 -27,9-27,3-27,3-28,9-34,6-3,7-36,9-36,4 do 3 lat 31-4 lat 46-6 lat powyżej 6 lat Q3 21 Q2 216 Q3 216

21 Zadłużenie wg wykształcenia prowadzącego gospodarstwo rolne - -1-1 -2-2 -3-3 -4-4 -18,2-2,3-24,3-32,1-3, -3,2-38,3-36,1 podstawowe średnie i pomaturalne zawodowe wyższe Q3 21 Q2 216 Q3 216-31,4 Zadłużenie wg grup PKD 27-1 -2-3 -4-17,8-18, -3, -34,6-16,6-22,1-31, - -41, -44, -6 uprawa roślin innych niż wieloletnie uprawa roślin wieloletnich -1, rozmnażanie roślin Q2 216 Q3 216 chów i hodowla zwierząt działalność mieszana

22 6. Zakupy nawozów mineralnych 1-1 -2-3 -4 - -6-7 1999 2 21 22 23 24 2 26 27 28 29 21 211 212 213 214 21 216 saldo średnia trend liniowy Q2 21 Q3 21 Q4 21 Q1 216 Q2 216 Q3 216 1. wzrosły 14,2 13,6 11,7 12, 14, 1,6 2. nie zmieniły się 63,1 63, 8,2 6,4 8,3 8,2 3. zmalały 22,7 23,3 3,1 27,7 27,2 26,3 4. nie dokonano 4, 4,6 8,9 11,2 4, 3,8 saldo (1.-3.) -8, -9,7-18,4-1,7-12,7-1,7-2 -4-6 -8-1 -12-14 -16-18 -2 Zakupy nawozów wg makroregionów -1,2-2, -4,6-7, -7, -11,2-11,3-1,6-13,8-13,7-13,4-13,2-14, -1,7-17,7 północny środkowozachodni zachodni środkowowschodni południowy Q3 21 Q2 216 Q3 216

23 1 Zakupy nawozów wg powierzchni gospodarstw rolnych 8,1, - -1-1 -2-2 -3-3 -2,6-1,4-12,6-14,9-18, -22,3-21,1-21, -26,9-29,1 do 7 ha 7-1 ha 1- ha powyżej ha Q3 21 Q2 216 Q3 216 Zakupy nawozów wg wieku prowadzącego gospodarstwo rolne 1 - -1-1 -2-2 -3-3 3, 1,2-1,8 -,7-8,2-9,6-1,7-14,6-18,2-21, -22, -3,9 do 3 lat 31-4 lat 46-6 lat powyżej 6 lat Q3 21 Q2 216 Q3 216

24 Zakupy nawozów wg wykształcenia prowadzącego gospodarstwo rolne, 1,7 - -1,6-1 -8,8-9, -1-1,1-12,6-2 -18,1-18,4 podstawowe średnie i pomaturalne zawodowe wyższe Q3 21 Q2 216 Q3 216 4 3 2 1-1 -2-3 -4 - -6-7 -7,6 uprawa roślin innych niż wieloletnie -4, -3,7 -,4 Zakupy nawozów wg grup PKD 27 uprawa roślin wieloletnich 26,1-6, rozmnażanie roślin Q2 216 Q3 216-13,8-11,9-16,1-21,2 chów i hodowla zwierząt działalność mieszana

2 7. Zakupy pasz treściwych 1 - -1-1 -2-2 -3-3 -4-4 1999 2 21 22 23 24 2 26 27 28 29 21 211 212 213 214 21 216 saldo średnia trend liniowy Q2 21 Q3 21 Q4 21 Q1 216 Q2 216 Q3 216 1. wzrosły 11,1 12,6 22,9 18,9 14,9 14, 2. nie zmieniły się 62,7 6,1 3,2 8,3 8,9 8, 3. zmalały 26,2 27,3 23,9 22,8 26,2 27, 4. nie dokonano 29,2 29,1 31, 3,8 27,4 32,8 saldo (1.-3.) -1,1-14,7-1, -3,9-11,3-12, Zakupy pasz wg makroregionów - -1-2,9-9,7 -, -1-2 -13, -14,6-16,2-12,3-13,3-14,2-18,1-16,9-16,8-13,9-2,8-2 -23, północny środkowozachodni zachodni środkowowschodni południowy Q3 21 Q2 216 Q3 216

26 Zakupy pasz wg powierzchni gospodarstw rolnych - -1-1 -2-13,7-8,2-11,9-1,7-11,3-6,6-14,6-2 -3-3 -2,1-29,1-2,9-22,1-4 -4-41,8 do 7 ha 7-1 ha 1- ha powyżej ha Q3 21 Q2 216 Q3 216 Zakupy pasz wg wieku prowadzącego gospodarstwo rolne 2,9 - -1, -2,4-1 -1-2 -12,7-9,8-9, -17,8-14,2-18,2-16,2-17,1-2 -3-27, do 3 lat 31-4 lat 46-6 lat powyżej 6 lat Q3 21 Q2 216 Q3 216

27 Zakupy pasz wg wykształcenia prowadzącego gospodarstwo rolne - -1-7,8-1,3-6,2-8, -, -1-12,8-2 -2,2-18, -19, -2 podstawowe średnie i pomaturalne zawodowe wyższe Q3 21 Q2 216 Q3 216 Zakupy pasz wg grup PKD 27 4 3,7 3 2 1 1,1 3,9-1 -2-3 -21, -19,1-14,7-11, -11,8-16,3-4 - -6 uprawa roślin innych niż wieloletnie uprawa roślin wieloletnich -, rozmnażanie roślin Q2 216 Q3 216 chów i hodowla zwierząt działalność mieszana

28 8. Zakupy środków ochrony roślin 1-1 -2-3 -4 - -6 1999 2 21 22 23 24 2 26 27 28 29 21 211 212 213 214 21 216 saldo średnia trend liniowy Q2 21 Q3 21 Q4 21 Q1 216 Q2 216 Q3 216 1. wzrosły 11, 14,1 9,7 1,6 12,9 16,9 2. nie zmieniły się 63,1 8,6 8,3 6,6 61,8 8,4 3. zmalały 2, 27,3 32, 28,8 2,3 24,7 4. nie dokonano 6,6 4,7 12,2 17,1,9 4,8 saldo (1.-3.) -14, -13,2-22,3-18,2-12,4-7,8 4 2-2 -4-6 -8-1 -12-14 -16-18 Zakupy środków ochrony roślin wg makroregionów 1, 1,4,4-2,2-3,4-1,2-1, -12,6-12, -12,3-12,2-14,3-16,7-16,7-1,9 północny środkowozachodni zachodni środkowowschodni południowy Q3 21 Q2 216 Q3 216

29 1 Zakupy środków ochrony roślin wg powierzchni gospodarstw rolnych,2,3 - -1, -1-1 -2-2 -6,8-1, -14,3-16,9-16,8-2,4-22,1-23, -23,4 do 7 ha 7-1 ha 1- ha powyżej ha Q3 21 Q2 216 Q3 216 1 - -1-1 -2-2 -3-3 -4 Zakupy środków ochrony roślin wg wieku prowadzącego gospodarstwo rolne 7,4 1,8-4,4-3,1-7,9-12,8-14, -12,4-17,9-19, -18, -33,2 do 3 lat 31-4 lat 46-6 lat powyżej 6 lat Q3 21 Q2 216 Q3 216

3 Zakupy środków ochrony roślin wg wykształcenia prowadzącego gospodarstwo rolne 1 4,7 - -3,1-4,7-1 -1-13,8-12,3-11, -8,4-2 -18,6-18, podstawowe średnie i pomaturalne zawodowe wyższe Q3 21 Q2 216 Q3 216 1 Zakupy środków ochrony roślin wg grup PKD 27 4,4-1 -2-3 -8,8 -,4-4, -6, -13,2-18,4-1,3-9,4-4 - -6-7,1-7 uprawa roślin innych niż wieloletnie uprawa roślin wieloletnich rozmnażanie roślin Q2 216 Q3 216 chów i hodowla zwierząt działalność mieszana

31 9. Inwestycje w maszyny i urządzenia 4 4 3 3 2 2 1 1 1999 2 21 22 23 24 2 26 27 28 29 21 211 212 213 214 21 216 dokonano średnia trend liniowy Q2 21 Q3 21 Q4 21 Q1 216 Q2 216 Q3 216 dokonano 41,4 43,3 4,1 42,6 37,9 39,7 nie dokonano 8,6 6,7 9,9 7,4 62,1 6,3 6 Inwestycje w maszyny i urządzenia wg makroregionów 4 44, 36,2 42,1 39,9 34,634,1 48,3 44,9 44,3 46, 4,239,8 4, 32,9 3 28, 2 1 północny środkowozachodni zachodni środkowowschodni południowy Q3 21 Q2 216 Q3 216

32 Inwestycje w maszyny i urządzenia wg powierzchni gospodarstw rolnych 7 6 8, 7,8 2,1 4 43, 39, 4,3 3 2 21,8 2,9 2,1 2,9 2,9 26, 1 do 7 ha 7-1 ha 1- ha powyżej ha Q3 21 Q2 216 Q3 216 Inwestycje w maszyny i urządzenia wg wieku prowadzącego gospodarstwo rolne 6 4,6 47,4 47, 47,1 4,9 46,2 4 3 4, 3,9 34,4 22,8 27,8 27,7 2 1 do 3 lat 31-4 lat 46-6 lat powyżej 6 lat Q3 21 Q2 216 Q3 216

33 Inwestycje w maszyny i urządzenia wg wykształcenia prowadzącego gospodarstwo rolne 6 4 3 36,2 29,4 32,7 46,8 47,8 41,4 4, 47,7 49, 2 1 podstawowe średnie i pomaturalne zawodowe wyższe Q3 21 Q2 216 Q3 216 8 7 Inwestycje w maszyny i urządzenia wg grup PKD 27 67,4 73,1 6 4 3,6 44,2 39,9 4,9 39,1 36,8 37, 3 2,8 2 1 uprawa roślin innych niż wieloletnie uprawa roślin wieloletnich rozmnażanie roślin chów i hodowla zwierząt działalność mieszana Q2 216 Q3 216

34 1. Inwestycje w budynki i budowle 28 26 24 22 2 18 16 14 12 1 1999 2 21 22 23 24 2 26 27 28 29 21 211 212 213 214 21 216 dokonano średnia trend liniowy Q2 21 Q3 21 Q4 21 Q1 216 Q2 216 Q3 216 dokonano 17,1 19,7 21, 18,8 14,1 16,8 nie dokonano 82,9 8,3 79, 81,2 8,9 83,2 3 Inwestycje w budynki i budowle wg makroregionów 2 24, 21,9 2 1 1 19, 16, 14,8 16,8 14,1 16,9 12,7 1,7 1,4 19,4 14,2 9,3 11,2 północny środkowozachodni zachodni środkowowschodni południowy Q3 21 Q2 216 Q3 216

3 Inwestycje w budynki i budowle wg powierzchni gospodarstw rolnych 3 2 24,7 23,4 2 1 1 11,2 13,2 14,2 12,7 13, 9,9 19,8 13,6 1,7 2,2 do 7 ha 7-1 ha 1- ha powyżej ha Q3 21 Q2 216 Q3 216 Inwestycje w budynki i budowle wg wieku prowadzącego gospodarstwo rolne 9 8 7 81,8 8,6 77, 67,1 6 4 3 2 1 22,8 16, 17,7 19,1 11,3 14,9 8,2 1,2 do 3 lat 31-4 lat 46-6 lat powyżej 6 lat Q3 21 Q2 216 Q3 216

36 Inwestycje w budynki i budowle wg wykształcenia prowadzącego gospodarstwo rolne 3 2 26,8 27,1 2,2 2 1 18,8 18,4 12,7 13,9 16,2 1 9,8 podstawowe średnie i pomaturalne zawodowe wyższe Q3 21 Q2 216 Q3 216 2 Inwestycje w budynki i budowle wg grup PKD 27 21,8 2 1 12,9 1,1 17, 11, 18, 18,6 12,7 17,4 1 uprawa roślin innych niż wieloletnie uprawa roślin wieloletnich, rozmnażanie roślin chów i hodowla zwierząt działalność mieszana Q2 216 Q3 216

37 11. Dostępność kredytów preferencyjnych 9 9 8 8 7 7 6 6 4 1999 2 21 22 23 24 2 26 27 28 29 21 211 212 213 214 21 216 tak średnia trend liniowy Q2 21 Q3 21 Q4 21 Q1 216 Q2 216 Q3 216 tak 69,9 78, 76,3 76,3 77,4 7,9 nie 3,1 21, 23,7 23,7 22,6 24,1 Dostępność kredytów preferencyjnych wg makroregionów 1 9 8 77,7 8,2 77, 73,77,3 72,9 84,7 78,4 78,79,3 76,4 76,7 86,8 73,7 7 6, 6 4 3 2 1 północny środkowozachodni zachodni środkowowschodni południowy Q3 21 Q2 216 Q3 216

38 Dostępność kredytów preferencyjnych wg powierzchni gospodarstw rolnych 1 9 8 7 6 4 3 2 1 86,6 8, 77,6 8, 81, 77,9 73, 67,2 68,8 6,8 6,6 62,4 do 7 ha 7-1 ha 1- ha powyżej ha Q3 21 Q2 216 Q3 216 Dostępność kredytów preferencyjnych wg wieku prowadzącego gospodarstwo rolne 9 8 7 81,8 8,4 8,6 8,4 76,3 78,6 77, 7, 77,4 73,3 71,7 67,1 6 4 3 2 1 do 3 lat 31-4 lat 46-6 lat powyżej 6 lat Q3 21 Q2 216 Q3 216

39 84 82 8 Dostępność kredytów preferencyjnych wg wykształcenia prowadzącego gospodarstwo rolne 8,8 8,8 79, 81,1 81,4 78 76,6 76 74 72 73,8 72,8 71,4 7 68 66 podstawowe średnie i pomaturalne zawodowe wyższe Q3 21 Q2 216 Q3 216 Dostępność kredytów preferencyjnych wg grup PKD 27 9 8 7 6 79,6 7,4 71,1 61,6 76,1 69,2 81,7 82,2 7,6 7,8 4 3 2 1 uprawa roślin innych niż wieloletnie uprawa roślin wieloletnich rozmnażanie roślin chów i hodowla zwierząt działalność mieszana Q2 216 Q3 216

4 12. Zamiar wzięcia kredytu 4 4 3 3 2 2 1999 2 21 22 23 24 2 26 27 28 29 21 211 212 213 214 21 216 tak średnia trend liniowy Q2 21 Q3 21 Q4 21 Q1 216 Q2 216 Q3 216 tak 28,3 27,6 27,9 28,3 22,8 23,3 nie 71,7 72,4 72,1 71,7 77,2 76,7 Zamiar wzięcia kredytu wg makroregionów 3 3 2 2 31,7 2,9 24,9 24,1 21,6 21,3 3,2 23,3 26,9 27,7 22,22,2 21,1 19, 1 1,1 1 północny środkowozachodni zachodni środkowowschodni południowy Q3 21 Q2 216 Q3 216

41 Zamiar wzięcia kredytu wg powierzchni gospodarstw rolnych 4 4 36,4 39,8 3 3 28, 31, 2 2 17,8 18, 21,9 22,7 1 1 9,8 13,1 12,8 12, do 7 ha 7-1 ha 1- ha powyżej ha Q3 21 Q2 216 Q3 216 Zamiar wzięcia kredytu wg wieku prowadzącego gospodarstwo rolne 4 36,9 3 3 2 2 33, 32,9 29, 2,6 26,7 2,6 19,8 19, 18, 16,2 1 11,7 1 do 3 lat 31-4 lat 46-6 lat powyżej 6 lat Q3 21 Q2 216 Q3 216

42 Zamiar wzięcia kredytu wg wykształcenia prowadzącego gospodarstwo rolne 4 3 3 2 2 1 21, 1,4 2,6 29,8 24,8 22, 33, 33,6 3,2 1 podstawowe średnie i pomaturalne zawodowe wyższe Q3 21 Q2 216 Q3 216 4 3 Zamiar wzięcia kredytu wg grup PKD 27 34,6 3 2 21,4 23,9 27,1 21,8 22,7 24, 2 17, 16,3 1 12,2 1 uprawa roślin innych niż wieloletnie uprawa roślin wieloletnich rozmnażanie roślin chów i hodowla zwierząt działalność mieszana Q2 216 Q3 216

43 13. Zaciągnięcie kredytu preferencyjnego 7 6 6 4 4 3 1999 2 21 22 23 24 2 26 27 28 29 21 211 212 213 214 21 216 tak średnia trend liniowy Q2 21 Q3 21 Q4 21 Q1 216 Q2 216 Q3 216 tak 38, 4, 37,1 39,1 33,4 34,8 nie 61, 9, 62,9 6,9 66,6 6,2 Zaciągnięcie kredytu preferencyjnego wg makroregionów 4 4 3 3 44,7 37, 42,4 37,6 32,7 3,9 43, 3, 31, 4,4 36, 32,4 26,2 2 21,7 2 16,3 1 1 północny środkowozachodni zachodni środkowowschodni południowy Q3 21 Q2 216 Q3 216

44 Zaciągnięcie kredytu preferencyjnego wg powierzchni gospodarstw rolnych 6 41,8 6,2,9 1,6 4 3, 34,8 3 2 13,4 2, 17,1 16,1 16,9 17,9 1 do 7 ha 7-1 ha 1- ha powyżej ha Q3 21 Q2 216 Q3 216 Zaciągnięcie kredytu preferencyjnego wg wieku prowadzącego gospodarstwo rolne 4 4 3 3 2 2 1 1 4,7 42,3 42,3 4,2 37,4 31, 31,3 29,7 27,7 24,4 18, 19,6 do 3 lat 31-4 lat 46-6 lat powyżej 6 lat Q3 21 Q2 216 Q3 216

4 4 4 3 3 Zaciągnięcie kredytu preferencyjnego wg wykształcenia prowadzącego gospodarstwo rolne 41,7 42, 4, 37,6 36,8 3, 32,8 3,1 28,3 2 2 1 1 podstawowe średnie i pomaturalne zawodowe wyższe Q3 21 Q2 216 Q3 216 Zaciągnięcie kredytu preferencyjnego wg grup PKD 27 4 4 3 3 2 29,9 3,8 31, 3,4 23,7 42,1 4,4 32,8 33,8 2 1 1,4 1 uprawa roślin innych niż wieloletnie uprawa roślin wieloletnich rozmnażanie roślin chów i hodowla zwierząt działalność mieszana Q2 216 Q3 216

46 14. Zaciągnięcie kredytu rynkowego 28 26 24 22 2 18 16 14 12 1999 2 21 22 23 24 2 26 27 28 29 21 211 212 213 214 21 216 tak średnia trend liniowy Q2 21 Q3 21 Q4 21 Q1 216 Q1 216 Q3 216 tak 21,9 23,1 2,6 24, 18,8 2,3 nie 78,1 76,9 79,4 76, 81,2 79,7 3 2 2 1 28,3 19, 24,8 Zaciągnięcie kredytu rynkowego wg makroregionów 26,9 24,9 23,1 21,9 21,9 21,1 19, 1,8 1,1 1, 14,3 12,7 1 północny środkowozachodni zachodni środkowowschodni południowy Q3 21 Q2 216 Q3 216

47 Zaciągnięcie kredytu rynkowego wg powierzchni gospodarstw rolnych 3 32,3 31,7 33,2 3 2 22,4 2 1 1 1,2 17,3 1,6 14, 14, 12,1 17,3 17, do 7 ha 7-1 ha 1- ha powyżej ha Q3 21 Q2 216 Q3 216 Zaciągnięcie kredytu rynkowego wg wieku prowadzącego gospodarstwo rolne 3 3 29, 2 2 22,7 19,2 23,2 23,1 21,3 2,3 18, 19,7 16,2 1 1 1,7 12,9 do 3 lat 31-4 lat 46-6 lat powyżej 6 lat Q3 21 Q2 216 Q3 216

48 Zaciągnięcie kredytu rynkowego wg wykształcenia prowadzącego gospodarstwo rolne 3 2 2 23,7 19,7 2,4 21,8 26,2 18,8 19,4 18,3 22,4 1 1 podstawowe średnie i pomaturalne zawodowe wyższe Q3 21 Q2 216 Q3 216 4 3 Zaciągnięcie kredytu rynkowego wg grup PKD 27 34,1 3 2 2 18,8 21,6 16,8 18,8 2, 21, 16,6 19, 1 1 uprawa roślin innych niż wieloletnie uprawa roślin wieloletnich, rozmnażanie roślin chów i hodowla zwierząt działalność mieszana Q2 216 Q3 216

49 III. SUMMARY In July 216 economic situation of Polish farms continued improving. The IRG SGH agricultural indicator (IRGAGR) increased by 7. points, from -14. pts to -7. pts. Again, it is above the long-run average which accounts to -11.4 pts. The rise in the indicator was due to increases in the smoothed money income indicator (by 9.1 pts, from -19.2 to -1.1 pts) and the confidence indicator (by 2.7 pts, from -3. to -.8 pts). Economic situation improved in all groups of farms except for those propagating plants. The indicator increased the highest for the smallest farms (by 1.9 pts), located in Western Macroregion (by 1.8 pts), growing non-perennial crops (by 1. pts), managed by young farmers (by 1. pts), and primarily educated (by 8.7 pts). Financial situation of farms improved. Purchases of agricultural production inputs and investments slightly rose. Farmers expectations of their future income are positive. Nevertheless, these changes were not sufficient to break down the overall declining trend which had been noticed for the last three years. IRGAGR and the money smoothed indicator are now lower than one year ago (by respectively:. and 3.6 pts). The confidence indicator grew on the yearly basis (by 3.8 pts), but rising sentiments are cherished by the least efficient farmers. Prospects of agricultural production are more determined by slumping prices of agricultural products and diminishing returns than a transitory rise in crops due to favourable weather conditions or shaky confidence. Results of the October survey shall be critical for sustainability of the improvement recorded in July.