Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Białymstoku Delegatura w Łomży Dział Monitoringu Środowiska. Informacja

Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Białymstoku Dział Monitoringu Środowiska 18-402 Łomża, ul. Akademicka 20 tel. (86) 218-21-69; fax: 218-28-93; e-mail:lomza@wios.bialystok.pl Informacja Podlaskiego Wojewódzkiego Inspektora Ochrony Środowiska w Białymstoku o stanie środowiska na terenie powiatu grajewskiego w 2015 roku Łomża, wrzesień 2015

Informacja Podlaskiego Wojewódzkiego Inspektora Ochrony Środowiska w Białymstoku o stanie środowiska na terenie powiatu grajewskiego w roku 2015 Spis treści: Wstęp...3 1. Stan czystości i ochrona wód...5 1.1. Presje- Źródła zanieczyszczenia wód...5 1.2. Stan - Ocena jakości wód powierzchniowych...11 1.3. Przeciwdziałania Działalność kontrolna...23 1.4. Wody podziemne...29 2. Powietrze...30 2.1. Presje - Emisja zanieczyszczeń do powietrza.....30 2.2. Stan - Monitoring imisji...33 2.3. Przeciwdziałania Działalność kontrolna...40 3. Gospodarka odpadami...45 3.1. Presje- Ilość wytworzonych odpadów......45 3.2. Stan - Składowiska odpadów......46 3.3. Stan Odpady niebezpieczne.47 3.4. Przeciwdziałania.... 48 4. Promieniowanie elektromagnetyczne /PEM/...... 54 4.1. Presje Źródła emisji PEM.. 54 4.2. Stan Pomiary kontrolne PEM 54 4.3. Przeciwdziałania.........55 5. Hałas...56 5.1. Hałas komunikacyjny.56 5.2. Hałas przemysłowy 61 6. Ochrona środowiska przed poważnymi awariami...62 7. Działania kontrolne WIOŚ na terenie pow. grajewskiego...64 7.1. Działalność kontrolna Delegatura w Suwałkach...66 2

Informacja Podlaskiego Wojewódzkiego Inspektora Ochrony Środowiska w Białymstoku o stanie środowiska na terenie powiatu grajewskiego w roku 2015 Wstęp - charakterystyka powiatu grajewskiego. Powiat grajewski leży w północnozachodniej części województwa podlaskiego zajmując powierzchnię 968 km 2,co stanowi około 4,8% Struktura obszaru województwa. administracyjna Od zachodu i ludność graniczy z Wysoczyzną Kolneńską od wschodu z Kotliną Augustowską, a tereny na północ stanowią południową część Pojezierza Ełckiego. Od północy powiat grajewski sąsiaduje z województwem warmińsko-mazurskim oraz powiatem augustowskim, od wschodu z powiatem monieckim, a na południu z powiatem kolneńskim i łomżyńskim. Teren powiatu jest pofałdowany i poprzecinany licznymi jeziorami typu rynnowego. Powiat jest niezwykle atrakcyjny turystycznie za sprawą dużej ilości jezior i lasów oraz terenów bagiennych. Przez powiat przebiegają główne linie komunikacyjne - linia kolejowa Białystok-Ełk oraz drogi tranzytowe Warszawa - Łomża Augustów - Suwałki-granica państwa oraz Białystok - Ełk - Gołdap. Struktura administracyjna i ludność Pod względem administracyjnym na obszarze powiatu funkcjonuje 6 gmin, 161 sołectw, 3 miasta: Grajewo siedziba powiatu ( 22171 mieszkańców); Rajgród (1620 mieszkańców); Szczuczyn (3450 mieszkańców). i 180 miejscowości wiejskich. Powiat grajewski - dane GUS, 2015 Jednostka terytorialna Powierzchnia [km 2 ] Liczba sołectw Liczba ludności Powiat grajewski 968 161 48357 Gminy miejskie Grajewo 19 0 22171 Gminy miejsko - wiejskie Rajgród 207 30 5366 Szczuczyn 116 29 6230 Gminy wiejskie Grajewo 308 49 5946 Radziłów 200 35 4852 Wąsosz 118 18 3792 W 2015 roku ludność w powiecie grajewskim, wg danych z GUS, wynosiła 48357 osób, z czego 56,3 % zamieszkiwało w miastach (głównie w Grajewie), w stosunku do lat poprzednich coraz bardziej widoczny staje się spadek liczby ludności. Średnie zagęszczenie mieszkańców powiatu wynosiło 50 osób/km 2. 3

Informacja Podlaskiego Wojewódzkiego Inspektora Ochrony Środowiska w Białymstoku o stanie środowiska na terenie powiatu grajewskiego w roku 2015 Gospodarka Większość mieszkańców powiatu grajewskiego utrzymuje się z pracy na roli. Powiat specjalizuje się w produkcji mleka, mięsa wieprzowego i wołowego, w produkcji roślinnej przeważają uprawy zbóż i ziemniaków. Natomiast stolica powiatu Grajewo, to jedno z najbardziej uprzemysłowionych miast województwa podlaskiego. Do największych przedsiębiorstw funkcjonujących na terenie powiatu grajewskiego zalicza się: PFLEIDERER Grajewo S.A. to wiodący dostawca dla przemysłu meblarskiego w Europie, wielkość mocy produkcyjnych plasuje koncern na drugim miejscu na świecie wśród producentów płyt wiórowych kierowanych do meblarstwa i wyposażenia wnętrz. PFLEIDERER posiada obecnie w Europie 13 fabryk ściśle specjalizujących się w produkcji materiałów dla przemysłu meblarskiego. Poza istotnym zwiększeniem potencjału produkcyjnego w Europie, PFLEIDERER przejął 8 fabryk w Ameryce Północnej, gdzie produkowane są m.in. płyty wiórowe, MDF i panele podłogowe. PFLEIDERER MDF Sp. z o.o. inwestycja grupy PFLEIDERER Grajewo firma zajmująca się produkcją cienkich płyt MDF, surowych i laminowanych. Spółdzielnia Mleczarska MLEKPOL - to największa polska spółdzielnia mleczarska, w której skład wchodzi siedem zakładów przetwórczych: w Grajewie, Kolnie, Mrągowie, Sejnach, Augustowie, Zambrowie i Bydgoszczy. Produkcyjno Usługowa Spółdzielnia Pracy ZAKREM - zakład specjalizuje się w branży metalowej, zajmuje się obsługą maszyn i linii produkcyjnych oraz produkcją urządzeń transportowych. Przedsiębiorstwo Usługowe DUROBEX - specjalizujące się w wykonawstwie posadzek przemysłowych. Wytwórnia Pasz WIPASZ Sp. z o.o. - wiodący polski producent mieszanek i koncentratów dla drobiu, trzody chlewnej i bydła. UNIDROG Sp. z o.o. - zajmuje się budową oraz bieżącym utrzymaniem dróg i mostów, zimowym utrzymaniem dróg, produkcją kruszyw, grysów i mas bitumicznych, Przedsiębiorstwo Handlowo-Usługowe UNIROL - specjalizuje się w pracach drogowych, wodnokanalizacyjnych, ziemnych i budowlanych. Grajewska i Suwalska Specjalna Strefa Ekonomiczna (SSE) - to cztery wydzielone obszary na terenie Suwałk, Ełku, Gołdapi oraz Grajewa o łącznej powierzchni 288,94 ha, na których przedsiębiorcy prowadzą działalność gospodarczą na preferencyjnych warunkach; jest jedną z najdłużej istniejących i najlepiej rozwiniętych stref ekonomicznych w kraju. W trzech nowoczesnych centrach przemysłowych z powodzeniem funkcjonuje ponad 50 firm. Wielobranżowe Przedsiębiorstwo Komunalne Sp. z o.o. w Szczuczynie. Spółdzielnia Inwalidów SPINS w Szczuczynie Zakład Mydlarski. Ośrodek Szkoleniowo-Wypoczynkowy Knieja w Rajgrodzie. Masarnia EUROPA Zakład Przetwórstwa Mięsnego w Rajgrodzie. Walory przyrodnicze i turystyczne powiatu Na terenie powiatu grajewskiego obszary prawnie chronione zajmują łącznie 17 768,53 ha ( w 2014 roku 18 888,31 ha) z czego 6 615 ha to obszar Biebrzańskiego Parku Narodowego, 195,89 ha objęte jest ochroną rezerwatową w ramach 4 rezerwatów przyrody (w gminach Wąsosz i Rajgród), 10 969,13 ( w 2014 roku- 12 027 ha) to obszary chronionego krajobrazu w gminie Rajgród. 62 ha stanowią użytki ekologiczne (GUS,2015). Na terenie powiatu leżą też tereny objęte ochroną w sieci Natura 2000: OSO Ostoja Biebrzańska i SOO -Dolina Biebrzy. 4

Informacja Podlaskiego Wojewódzkiego Inspektora Ochrony Środowiska w Białymstoku o stanie środowiska na terenie powiatu grajewskiego w roku 2015 Pojezierze Rajgrodzkie - obszar chronionego krajobrazu utworzony w 1982 roku, zachowanie obszarów o wysokich walorach przyrodniczych, krajobrazowych, kulturowych i wypoczynkowych. Rezerwaty przyrody: - Czerwone Bagno - naturalne zespoły roślinności leśnej, bagiennej i torfowiskowej; pierwsza chroniona w Polsce ostoja łosia. - Czapliniec Bełda - faunistyczny, utworzony w 1958 roku w celu ochrony miejsc gniazdowania czapli siwej. - Ławski Las I - leśny, utworzony w 1998 roku w celu zachowania fragmentów olsu i łęgu jesionowo - olszowego. - Ławski Las II - leśny, utworzony w 1998 roku w celu zachowania fragmentów olsu i łęgu jesionowo - olszowego. Krajobraz powiatu urozmaicony jest od północy jeziorami: Rajgrodzkim, Toczyłowo i Mierucie, natomiast od wschodu teren pokryty jest sandrami i bagnami, wchodzącymi w skład Biebrzańskiego Parku Narodowego i jego otuliny. Największą rzeką płynącą na obrzeżu powiatu jest Biebrza, która płynie 25 km na południe od Grajewa i wpada do Narwi w okolicy Wizny. Biebrza zasięgiem swojego dorzecza obejmuje cały obszar regionu Grajewa. Do Biebrzy wpływają bezpośrednio lub pośrednio wszystkie większe i mniejsze cieki wodne. Płynie ona zabagnioną doliną zwaną Kotliną Augustowską lub Kotliną Biebrzańską stanowiącą największy obszar bagien w Polsce (Kuwasy, Czerwone Bagno). Pozostałe większe rzeki powiatu grajewskiego to: Ełk, Jegrznia i Wissa. W powiecie występują duże i zwarte kompleksy leśne oraz tereny mokradłowe. 1. Stan czystości i ochrona wód 1.1. Presje - Źródła zanieczyszczeń wód Dominujące presje wywierane przez człowieka na środowisko wodne to: - pobór wód na różne cele; - wprowadzanie do wód zanieczyszczeń wraz ze ściekami komunalnymi, przemysłowymi oraz wodami pochłodniczymi; - wprowadzanie do wód zanieczyszczeń ze źródeł rolniczych (nieprawidłowe nawożenie, brak skanalizowania terenów wiejskich, hodowlane fermy wielkotowarowe); - zmiany morfologiczne i hydrologiczne wynikające z inwestycji w dziedzinie regulacji rzek (melioracje), czy energetyki. Pobór i zużycie wody W 2015 roku w powiecie grajewskim pobrano na potrzeby gospodarki narodowej i ludności 4168,3 dam 3 i zużycie to ciągle wzrasta (w 2013 roku wynosiło 3 362,6 dam 3 ). Najwięcej wody zużyto na eksploatację sieci wodociągowej 1 701,3 dam 3 (w 2013r. - 1557,6 dam 3 ), w tym gospodarstwa domowe zużyły 1510,4 dam 3 (w 2013 r. - 1382,7 dam 3 ). W przemyśle zużyto 792 dam3 ( w 2013 r. - 771dam3). Najwyższe zużycie wody na cele przemysłowe i eksploatację sieci wodociągowej było w Grajewie, gdzie sieć wodociągowa i przemysł są najlepiej rozwinięte w stosunku do pozostałych miast i gmin powiatu. W 2015 roku wysokie było zużycie wody na cele rolnicze i leśne w gminie Wąsosz i gminie Rajgród. Zużycie wody na 1 mieszkańca wynosiło 86 m 3 i było wyższe niż średnia dla woj. podlaskiego (73,5 m3) (GUS,2015). Zużycie wody na potrzeby gospodarki narodowej i ludności w 2015 r. [dam 3 /rok]- dane GUS Jednostka terytorialna ogółem przemysł rolnictwo i leśnictwo eksploatacja sieci wodociągowej w tym gospodarstwa domowe Powiat grajewski 4 168,3 792 1 675 1 701,3 1 510,4 Grajewo - miasto 1 437,4 751 0 686,4 548,3 Grajewo -gmina 307,3 0 40 267,3 254,1 Radziłów - gmina 216,6 0 3 213,6 208,1 Rajgród - ogółem 1 029,0 41 800 188,0 166,0 Rajgród - miasto 82,0 7 0 75,0 60,0 Rajgród - obszar wiejski 947,0 34 800 113,0 106,0 Szczuczyn - ogółem 229,4 0 0 229,4 221,7 Szczuczyn - miasto 90,3 0 0 90,3 82,6 Szczuczyn - obszar wiejski 139,1 0 0 139,1 139,1 Wąsosz - gmina 948,6 0 832 116,6 112,2 5

Informacja Podlaskiego Wojewódzkiego Inspektora Ochrony Środowiska w Białymstoku o stanie środowiska na terenie powiatu grajewskiego w roku 2015 W 2015 roku sieć wodociągowa rozbudowana została łącznie o 20,8 km. Zagadnienia związane z zaopatrzeniem w wodę realizowane są indywidualnie przez poszczególne jednostki samorządu lokalnego z ujęć głębinowych poprzez lokalną, najczęściej gminną, sieć wodociągową. Systematycznie, rozbudowywana jest sieć wodociągowa powiatu grajewskiego. Długość czynnej sieci rozdzielczej w 2015 roku wyniosła 631,1 km. W ciągu minionego 10-lecia jej długość wzrosła o 129,9 km. Najdłuższą sieć posiadają gminy: Grajewo i Rajgród. Według danych GUS w 2014 roku (brak danych za 2015r.) prawie 87% ludności powiatu korzystało z sieci wodociągowej i było to o 10 % więcej jak w 2013 roku. Biorąc pod uwagę liczbę mieszkańców, najwięcej osób korzystało z wodociągów w Grajewie (97,4%) i było to o prawie 8% więcej jak rok wcześniej. Największy odsetek osób obsługiwanych przez wodociągi gminne jest w gminie Szczuczyn ((89,2%) i gminie Wąsosz (88%). Najniższy stopień zwodociągowania ma gmina miejsko-wiejska Rajgród, z wody wodociągowej korzysta tu tylko 54,7% mieszkańców. Jednostka terytorialna Ludność korzystająca z sieci wodociągowej w osobach - dane GUS 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 Powiat grajewski 37 074 37 169 37 566 37 743 37 544 37 444 42 380 Grajewo - miasto 19 850 19 897 20 118 20 100 20 051 19 952 21 672 Grajewo -gmina 3 177 3 206 3 247 3 245 3 265 3 274 4 757 Radziłów - gmina 4 116 4 088 4 175 4 119 4 084 4 057 4 023 Rajgród - ogółem 2 016 2 068 2 193 2 466 2 402 2 453 2 957 Rajgród - miasto 667 661 652 805 808 854 1 107 Rajgród - obszar wiejski 1 349 1 407 1 541 1 661 1 594 1 599 1 850 Szczuczyn - ogółem 5 338 5 323 5 219 5 215 5 149 5 146 5 584 Szczuczyn - miasto 3 296 3 253 3 277 3 271 3 213 3 242 3 208 Szczuczyn - obszar wiejski 2042 2070 1942 1944 1936 1904 2376 Wąsosz - gmina 2 577 2 587 2 614 2 598 2 593 2 562 3 387 Emisja ścieków W 2015 r. z terenu powiatu grajewskiego odprowadzono do wód lub do ziemi łącznie 1560 dam 3 ścieków komunalnych i przemysłowych wymagających oczyszczenia, z czego 100% oczyszczono. Ścieków komunalnych odprowadzono 798 dam 3, a przemysłowych - 776 dam 3 ( z tego 14dam3 do sieci kanalizacyjnej). (GUS,2015). 6

Informacja Podlaskiego Wojewódzkiego Inspektora Ochrony Środowiska w Białymstoku o stanie środowiska na terenie powiatu grajewskiego w roku 2015 Od 2004 roku dominującym sposobem oczyszczania ścieków jest ich oczyszczanie z podwyższonym usuwaniem biogenów (związków azotu i fosforu), co znacznie przyczynia się do ograniczenia antropopresji na środowisko wodne. W 2015 roku tym sposobem oczyszczono prawie 84% ścieków. Dotyczy to oczywiście tylko terenów skanalizowanych. W powiecie grajewskim sieć kanalizacyjna jest niestety znacznie krótsza od sieci wodociągowej. Od lat kanalizacja jest bardzo powoli rozbudowywana. Jej długość w 2015 roku wyniosła 104,6 km. W minionym 10-leciu jej długość wzrosła tylko o 34,7 km. W stosunku do 2014 roku sieć została rozbudowana zaledwie o 1,8 km. Najdłuższą sieć kanalizacyjną ma miasto Grajewo, a z gmin wiejskich Radziłów. Tereny wiejskie są najsłabiej skanalizowane. Jednostka terytorialna Kanalizacja - długość czynnej sieci kanalizacyjnej w km - dane GUS 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 Powiat grajewski 74,3 77,2 92,6 92,7 95,7 102,8 104,6 Grajewo - miasto 38,8 41,8 42,7 42,8 42,8 43,1 43,4 Grajewo -gmina 1,0 1,0 1,0 1,0 1,0 1,0 1,0 Radziłów - gmina 12,7 12,9 22,1 22,1 25,1 25,1 25,1 Rajgród - ogółem 9,1 9,1 9,1 9,1 9,1 12,6 12,6 Rajgród - miasto 8,5 8,5 8,5 8,5 8,5 12,0 12,0 Rajgród - obszar wiejski 0,6 0,6 0,6 0,6 0,6 0,6 0,6 Szczuczyn - ogółem 4,8 4,5 9,8 9,8 9,8 9,8 11,3 Szczuczyn - miasto 3,8 3,8 9,1 9,1 9,1 9,1 10,6 Szczuczyn - obszar wiejski 1 0,7 0,7 0,7 0,7 0,7 0,7 Wąsosz - gmina 7,9 7,9 7,9 7,9 7,9 11,2 11,2 7

Informacja Podlaskiego Wojewódzkiego Inspektora Ochrony Środowiska w Białymstoku o stanie środowiska na terenie powiatu grajewskiego w roku 2015 Kanalizacja obsługuje tylko 51,2% mieszkańców powiatu grajewskiego i są to głównie mieszkańcy miast: Grajewa, Szczuczyna i Rajgrodu. Różnica pomiędzy odsetkiem ludności korzystającej z wodociągu i kanalizacji w powiecie grajewskim ogółem wynosi 35,9, przy czym w miastach jest to 17,4, a na wsi 59,7 (dane GUS za 2014r. brak danych GUS za 2015). Jednostka terytorialna Kanalizacja - ludność korzystająca z sieci kanalizacyjnej w osobach dane GUS 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 Powiat grajewski 23 307 23 380 23 326 23 967 24 329 24 290 24 893 Grajewo - miasto 18 537 18 646 18 603 18 883 18 853 18 767 18 777 Grajewo -gmina 128 128 128 128 128 127 126 Radziłów - gmina 1 081 1 075 1 072 1 239 1 320 1 340 1 330 Rajgród - ogółem 1 237 1 226 1 224 1 298 1 296 1306 1 376 Rajgród - miasto 878 868 866 931 930 941 1 012 Rajgród - obszar wiejski 359 358 358 367 366 365 364 Szczuczyn - ogółem 1 142 1 133 1 132 1 241 1 555 1587 1 585 Szczuczyn - miasto 983 972 973 1 090 1 405 1440 1 442 Szczuczyn - obszar wiejski 159 161 159 151 150 147 143 Wąsosz - gmina 1 182 1 172 1 167 1 178 1 177 1163 1 699 Wszystkie miejscowości gminne w powiecie grajewskim posiadają oczyszczalnie ścieków. Ze względu jednak na słabo rozbudowaną sieć kanalizacyjną, głównie na terenach wiejskich, znaczna ilość ścieków gromadzona jest w nie zawsze dokładnie uszczelnionych lub wcale nieuszczelnionych szambach. Ponadto część nieczystości wywożona jest na łąki, pola lub wylewana do rowów, skąd trafia do środowiska wodnego. W 2015 roku, wg danych GUS, w powiecie grajewskim funkcjonowało 11 oczyszczalni w tym: 8 oczyszczalni ścieków komunalnych (wielkość w RLM 39402 osób) i 3 przemysłowe. Łącznie przepustowość wszystkich oczyszczalni wynosiła 12610 m3/dobę. Wszystkie oczyszczalnie to oczyszczalnie mechaniczno biologiczne, w tym dwie oczyszczalnie w Grajewie posiadają podwyższony stopień usuwania substancji biogennych (oczyszczalnia miejska i Spółdzielni Mleczarskiej MLEKPOL). Oczyszczalnie odprowadzają ścieki do wód powierzchniowych płynących, odbiornikami są głównie rzeki: Ełk i Wissa. Ewidencja kontrolna WIOŚ obejmuje łącznie 18 oczyszczalni, w tym kilka niewielkich, odprowadzających ścieki do ziemi. Wyniki kontroli oczyszczalni opisane są w rozdziale 1.3 Przeciwdziałania Działalność kontrolna. Jednostka terytorialna Ludność obsługiwana przez oczyszczalnie ścieków - dane GUS 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 Powiat grajewski 25 894 26 296 26 507 26 718 27 438 27 656 27 806 Grajewo - miasto 20 610 20 920 20 945 20 889 21 265 21287 21 294 Grajewo -gmina 460 460 460 143 143 143 143 Radziłów - gmina 929 933 940 1 195 1 254 1284 1 288 Rajgród - ogółem 1 428 1435 1 465 1 485 1 585 1735 1 835 Rajgród - miasto 948 952 980 1 000 1 100 1250 1 350 Rajgród - obszar wiejski 480 483 485 485 485 485 485 Szczuczyn - ogółem 1309 1390 1 539 1 848 1 866 1882 1 921 Szczuczyn - miasto 1129 1210 1 359 1 668 1 686 1702 1 761 Szczuczyn - obszar wiejski 180 180 180 180 180 180 160 Wąsosz - gmina 1 158 1158 1 158 1 158 1 325 1325 1 325 76% ścieków komunalnych oczyszczonych w powiecie grajewskim odprowadza do rzeki Ełk oczyszczalnia miejska w Grajewie, około 14,4% odprowadzają 2 oczyszczalnie komunalne: w Rajgrodzie ( do Jegrzni) i w Szczuczynie (do Wissy), a pozostałe 9,6 % odprowadzają łącznie mniejsze oczyszczalnie komunalne o niedużej przepustowości. 8

Informacja Podlaskiego Wojewódzkiego Inspektora Ochrony Środowiska w Białymstoku o stanie środowiska na terenie powiatu grajewskiego w roku 2015 Jednostka terytorialna Ścieki komunalne w 2015 roku w dam 3 /rok- dane GUS odprowadzane ogółem oczyszczane łącznie z wodami infiltracyjnymi i ściekami dowożonymi oczyszczane razem Powiat grajewski 798,0 1 230 798 Grajewo - miasto 607,0 1 014 607 Grajewo -gmina 4,0 4 4 Radziłów - gmina 33,0 34 33 Rajgród - ogółem 74,0 79 74 Rajgród - miasto 66,0 71 66 Rajgród - obszar wiejski 8,0 8 8 Szczuczyn - ogółem 54,0 72 54 Szczuczyn - miasto 49,0 72 49 Szczuczyn - obszar wiejski 5,0 0 5 Wąsosz - gmina 26,0 27 26 Ładunki zanieczyszczeń mierzone podstawowymi parametrami (BZT 5, ChZT i zawiesina) odprowadzane ze ściekami komunalnymi do wód powierzchniowych są wysokie i od 2012 roku utrzymują się na podobnym poziomie. Ładunki zanieczyszczeń w ściekach komunalnych po oczyszczeniu w 2015r. - dane GUS Jednostka terytorialna BZT5 ChZT zawiesina [kg/rok] [kg/rok] [kg/rok] Powiat grajewski 5708 43774 7838 Grajewo - miasto 4247 33884 5453 Grajewo -gmina 43 240 46 Radziłów - gmina 360 2188 533 Rajgród - ogółem 511 3348 552 Rajgród - miasto 489 3198 525 Rajgród obszar wiejski 22 150 27 Szczuczyn - ogółem 425 3968 816 Szczuczyn - miasto 425 3968 816 Wąsosz - gmina 122 146 438 W powiecie grajewskim przeważający procent zanieczyszczeń trafia do rzeki Ełk ze ściekami odprowadzanymi z oczyszczalni miejskiej w Grajewie. Ładunki odprowadzone z tej oczyszczalni stanowiły w 2015 roku, w ogólnym ładunku odprowadzonym ze ściekami komunalnymi w powiecie: 74 % w zakresie BZT 5, 70 % w zakresie zawiesiny oraz 77 % w zakresie ChZT. 9

Informacja Podlaskiego Wojewódzkiego Inspektora Ochrony Środowiska w Białymstoku o stanie środowiska na terenie powiatu grajewskiego w roku 2015 Do rzek, ze ściekami komunalnymi, trafia również znaczny ładunek związków biogennych, głównie związków azotu. W 2015 roku było to 11018 kg azotu i 983 kg fosforu. Wielkości te od 2012 roku utrzymują się na podobnym poziomie. Od roku 2005, zgodnie z wprowadzonymi przepisami, obowiązek badania związków biogennych w ściekach miały tylko 2 oczyszczalnie komunalne: miejska w Grajewie i gminna w Rajgrodzie. Mniejsze oczyszczalnie zostały zwolnione z tego obowiązku. Od 2013 roku również oczyszczalnia w Rajgrodzie nie prowadzi takich badań. Taki zapis prawny spowodował zaprzestanie przez zarządzających mniejszymi oczyszczalniami strącania w oczyszczanych ściekach związków biogennych. Może się to odbić bardzo niekorzystnie na jakości wód, do których ścieki oczyszczane są odprowadzane, szczególnie w przypadku jeżeli odbiornikiem ścieków są rzeki o niewielkim przepływie. Prowadzona w poprzednich latach polityka ochrony wód poprzez nakładanie na oczyszczalnie obowiązku redukcji biogenów zaowocowała wyraźnym spadkiem stężeń, głównie związków fosforu, we wszystkich badanych przez WIOŚ rzekach. Przez wiele lat fosforany były jednym z głównych wskaźników obniżających jakość wód do wartości pozaklasowych, ostatnio ich stężenia przeważnie nie przekraczają granic I i II klasy czystości. Niestety obowiązujące obecnie regulacje prawne, w tym również samokontrola (tzw. automonitoring) podmiotów emitujących zanieczyszczenia do środowiska, mogą doprowadzić do powrotu problemu z utrzymaniem dobrej jakości wód. Ilość ścieków przemysłowych odprowadzanych w powiecie grajewskim w 2015 roku wyniosła 776dam 3, z czego 14 dam 3 zostało odprowadzone do sieci kanalizacyjnej i oczyszczone łącznie ze ściekami komunalnymi, pozostałe 762 dam 3 oczyszczano w przemysłowych oczyszczalni ścieków w Grajewie. Jednostka terytorialna Ścieki przemysłowe oczyszczone razem w dam 3 - dane GUS 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 Powiat grajewski 898 912 975 801 733 813 720 762 Grajewo - miasto 877 892 954 795 732 812 719 762 Grajewo - gmina 13 12 0 0 0 1 0 0 Rajgród - miasto i gmina 0 0 12 1 1 0 1 0 Rajgród - obszar wiejski 0 0 12 1 1 1 1 0 Szczuczyn miasto i gmina 8 8 9 5 0 0 0 0 Szczuczyn - obszar wiejski 8 8 9 5 0 0 0 0 Wielkości ładunków zanieczyszczeń odprowadzanych, przeważnie do rzeki Ełk, ze ściekami przemysłowymi, w zakresie ChZT, wzrosły w 2015 roku prawie dwukrotnie w stosunku do roku 2014. W 2015 roku odprowadzono ładunki: w zakresie BZT 5 4110 kg, ChZT-49529 kg i zawiesiny 7198 kg i były to tylko ładunki z Grajewa. 10

Informacja Podlaskiego Wojewódzkiego Inspektora Ochrony Środowiska w Białymstoku o stanie środowiska na terenie powiatu grajewskiego w roku 2015 Dane o ładunkach azotu i fosforu w ściekach przemysłowych pochodzą tylko z oczyszczalni przemysłowych w Grajewie. Obserwując zamieszczony obok wykres z ostatnich lat można stwierdzić, że ładunki, głównie azotu ogólnego, ulegają znacznym wahaniom. W 2015 roku odprowadzono do rzeki Ełk ładunek 3588 kg azotu ogólnego i 983 kg fosforu ogólnego. Ze ściekami przemysłowymi w Grajewie odprowadzane są do rz. Ełk również duże, ładunki chlorków i siarczanów. Suma jonów chlorków i siarczanów w 2015 roku wyniosła 41357 kg/rok, w 2014 roku było to 52777 kg/rok. Niekorzystnym ubocznym zjawiskiem związanym z procesem oczyszczania ścieków jest powstawanie na oczyszczalniach dużych ilości osadów ściekowych. W 2015 roku było to 218 ton (w 2014 roku 161 ton) osadów z oczyszczalni komunalnych, z czego 79% powstało na oczyszczalni komunalnej w Grajewie. 46 ton osadów ściekowych magazynowano czasowo, 8 ton wykorzystano w rolnictwie. Brak danych GUS o zagospodarowaniu 164 ton osadów z oczyszczalni komunalnej w Grajewie. Na oczyszczalniach przemysłowych (dane za 2015 rok dotyczą tylko oczyszczalni z Grajewa) powstało łącznie 451 ton. Osady te w większości tj. 401 ton -wykorzystane zostały w rolnictwie. Pozostałe 50 ton osadów zostało przekształcone termicznie. (GUS,2015). 1.2. Stan - Ocena jakości wód powierzchniowych Wody powierzchniowe powiatu stanowią rzeki, cieki wodne, rowy stale lub czasowo odprowadzające wodę oraz jeziora, stawy, bagna i mokradła. Powiat grajewski położony jest w dorzeczu rzeki Ełk będącej jednym z większych dopływów Biebrzy. Największą rzeką płynącą na obrzeżu powiatu grajewskiego jest Biebrza - prawobrzeżny dopływ Narwi. Bezpośrednio do Biebrzy uchodzą: Ełk, Wissa, Jegrznia, Klimaszewnica. Najważniejsze zbiorniki wód stojących na tym terenie stanowią jeziora: Rajgrodzkie, Toczyłowo i Mierucie. Z powiatem graniczy też jezioro Dręstwo. Podstawą programu badań monitoringowych wód powierzchniowych płynących, zrealizowanych przez Inspektorat w 2015 roku był Program Państwowego Monitoringu Środowiska na lata 2013-2015, opracowany przez Głównego Inspektora Ochrony Środowiska i zatwierdzony przez Ministra Środowiska oraz opracowany na tej podstawie przez Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Białymstoku i zatwierdzony przez Głównego Inspektora Ochrony Środowiska Program monitoringu środowiska województwa podlaskiego w latach 2013-2015. Program monitoringu wód zrealizowano zgodnie z warunkami Rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 15 listopada 2011 r. w sprawie form i sposobu prowadzenia monitoringu jednolitych części wód powierzchniowych i podziemnych (Dz. U. 2011 r. Nr 258, poz. 1550). Podstawą ocen jakości wód było: Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 22 października 2014 r. w sprawie sposobu klasyfikacji stanu jednolitych części wód powierzchniowych oraz środowiskowych norm jakości dla substancji priorytetowych (Dz. U. 2014 r., poz. 1482). Punkty monitoringowe ustanawiane są na odcinkach reprezentatywnych jednostek, wyznaczonych przez Krajowy Zarząd Gospodarki Wodnej, zwanych Jednolitymi Częściami Wód Powierzchniowych (JCWP), najczęściej na zamknięciach zlewni. Monitoring JCWP prowadzi się w sposób umożliwiający ocenę ich stanu oraz ilościowe ujęcie czasowej i przestrzennej zmienności elementów jakości i parametrów wskaźnikowych dla elementów biologicznych, hydromorfologicznych, fizykochemicznych i chemicznych. 11

Informacja Podlaskiego Wojewódzkiego Inspektora Ochrony Środowiska w Białymstoku o stanie środowiska na terenie powiatu grajewskiego w roku 2015 Monitoring wód powierzchniowych płynących: W 2015 roku badaniami w ramach monitoringu wód powierzchniowych płynących objęto: Biebrzę w punkcie pomiarowo-kontrolnym Burzyn Rutkowskie JCWP Biebrza od Ełku do ujścia - w zakresie zmniejszonym, przewidzianym dla monitoringu operacyjnego, ze względu na notowane w latach ubiegłych przekroczenia substancji priorytetowych dla środowiska wodnego; Ełk w punkcie pomiarowo-kontrolnym Osowiec JCWP Ełk od wypływu z jez. Ełckiego do ujścia- w zakresie zmniejszonym, przewidzianym dla monitoringu operacyjnego, ze względu na występujące w zlewni źródło PRTR i notowane w latach ubiegłych przekroczenia substancji priorytetowych dla środowiska wodnego; Jegrznię w punkcie pomiarowo-kontrolnym w m. Kuligi JCWP Jegrznia od wypływu z jeziora Dręstwo do rozdzielenia się w Kuligach na stare koryto i Kanał Woźnawiejski- w 2015 roku badany tylko wskaźnik ichtiofauny przez IRŚ Olsztyn; Kanał Kuwasy w punkcie pomiarowo-kontrolnym Wykowo- JCWP Kanał Kuwasy- w pełnym zakresie monitoringu diagnostycznego ze względu na położenie na terenach NATURA 2000; Klimaszewnicę w punkcie pomiarowo kontrolnym w m. Klimaszewnica JCWP Klimaszewnica - w zakresie zmniejszonym, przewidzianym dla monitoringu operacyjnego, ze względu na notowane w latach ubiegłych przekroczenia substancji priorytetowych dla środowiska wodnego; Matlak w punkcie pomiarowo-kontrolnym Radziłów - JCWP Matlak- w pełnym zakresie monitoringu diagnostycznego ze względu na położenie na terenach NATURA 2000; Wissę w punkcie pomiarowo-kontrolnym: Wąsosz JCWP Wissa od źródeł do dopływu w Wąsoszu - w zakresie zmniejszonym, przewidzianym dla monitoringu operacyjnego, zagrożenie eutrofizacją komunalną: Wissę w punkcie pomiarowo-kontrolnym Czachy JCWP Wissa od dopływu w Wąsoszu do ujścia - w pełnym zakresie monitoringu diagnostycznego ze względu na położenie na terenach NATURA 2000; Dopływ w m. Łoje Awissa w punkcie pomiarowo-kontrolnym Łoje Awissa JCWP Dopływ w m. Łoje Awissa badany tylko wskaźnik ichtiofauny przez IRŚ Olsztyn. Badanie w pełnym zakresie wskaźników biologicznych, fizykochemicznych i chemicznych (ze względu na obecność terenów ochrony przyrody) prowadzone jest w 2016 roku. Ponadto, ze względu na zamknięcie krajowego cyklu pomiarowego obejmującego lata 2010-2015, oceniono wszystkie cieki badane w tym okresie na terenie powiatu grajewskiego, przyjmując zasadę dziedziczenia ocen: Biebrzę w punkcie pomiarowo-kontrolnym Osowiec - JCWP Biebrza od Horodnianki do Ełku bez Ełkupełen zakres badań w monitoringu diagnostycznym ze względu na położenie na terenach NATURA 2000 - badanie z 2014 roku; Biebrzę w punkcie pomiarowo-kontrolnym Burzyn Rutkowskie JCWP Biebrza od Ełku do ujścia - pełen zakres badań w monitoringu diagnostycznym ze względu na położenie na terenach NATURA 2000 - ocena dziedziczona z 2012 roku; uaktualniona badaniem stanu ekologicznego w skróconym zakresie monitoringu operacyjnego terenów chronionych w 2014 roku i stanu chemicznego w zakresie wybranych substancji priorytetowych w 2015 roku; Ełk w punkcie pomiarowo-kontrolnym Osowiec JCWP Ełk od wypływu z jez. Ełckiego do ujścia- pełen zakres badań w monitoringu diagnostycznym ze względu na położenie na terenach NATURA 2000 - ocena dziedziczona z 2012 roku; uaktualniona badaniem stanu ekologicznego w skróconym zakresie monitoringu operacyjnego terenów chronionych w 2014 roku i stanu chemicznego w zakresie wybranych substancji priorytetowych w 2015 roku; 12

Informacja Podlaskiego Wojewódzkiego Inspektora Ochrony Środowiska w Białymstoku o stanie środowiska na terenie powiatu grajewskiego w roku 2015 Jegrznię w punkcie pomiarowo-kontrolnym w m. Kuligi JCWP Jegrznia od wypływu z jeziora Dręstwo do rozdzielenia się w Kuligach na stare koryto i Kanał Woźnawiejski - pełen zakres badań w monitoringu diagnostycznym ze względu na położenie na terenach NATURA 2000 - wyniki badań odziedziczone z 2014 roku, uaktualnione przez badanie indeksu ichtiologicznego (IRŚ Olsztyn) w 2015 roku; Klimaszewnicę w punkcie pomiarowo kontrolnym w m. Klimaszewnica JCWP Klimaszewnica - pełen zakres badań w monitoringu diagnostycznym ze względu na położenie na terenach NATURA 2000 badanie z 2014 roku; uaktualnione badaniem stanu chemicznego w zakresie wybranych substancji priorytetowych w 2015 roku. Omówienie wyników badań: BIEBRZA jest prawostronnym dopływem Narwi o długości ok. 165 km, powierzchnia dorzecza wynosi 7051km². Biebrza ma swoje źródła na południe od Nowego Dworu, uchodzi do Narwi w okolicy Wizny. Biebrzę charakteryzuje asymetria dorzecza, bardziej rozwinięte jest dorzecze prawobrzeżne. Biebrza i jej dorzecze stanowi największy w Polsce region bagien. Jest to miejsce występowania wielu rzadkich zbiorowisk roślinnych oraz gatunków zwierząt, zwłaszcza ptaków. Dolina rzeki jest lęgowiskiem ptaków związanych ze środowiskiem bagiennym. Większość tego terenu jest objęta ochroną - znajduje się w Biebrzańskim Parku Narodowym. Ocena jakości wód JCWP Biebrza od Horodnianki do Ełku bez Ełku ppk Osowiec ocena w całości odziedziczona z 2014 roku. Ocena stanu ekologicznego - stan umiarkowany Ocenę przeprowadzono na podstawie elementów: - biologicznych: klasyfikacja III klasa; W 2014 roku zbadano 3 wskaźniki biologiczne: fitoplankton (I klasa), makrofity (II klasa) makrobezkręgowce bentosowe (III klasa) oraz odziedziczono z poprzednich badań wskaźnik ichtiofauny (III klasa). Dwa ostatnie wskaźniki zadecydowały o obniżeniu klasyfikacji. - elementy fizykochemiczne: klasyfikacja II klasa; w 2014 roku w JCWP zbadano szeroki zestaw wskaźników, wymagany dla monitoringu diagnostycznego. Większość z nich mieściła się w I klasie czystości. W klasie II mieściły się tylko: średnioroczna wartość chemicznego zapotrzebowania tlenu ChZT i zasadowość ogólna i te dwa wskaźniki zadecydowały o klasyfikacji. - elementy fizykochemiczne wspomagające ocenę stanu ekologicznego klasyfikacja stan dobry; W 2014 roku zbadano pełna listę wymaganych rozporządzeniem monitoringowym substancji szczególnie szkodliwych dla środowiska wodnego. Wszystkie wskaźniki były w stanie dobrym. W latach 2010-2013 nie badano tych elementów. Ocena stanu chemicznego do oceny wzięto pełną listę substancji priorytetowych dla środowiska wodnego wykonywaną przez laboratorium WIOŚ. Na podstawie tych wskaźników stan chemiczny w badanej JCWP określono jako dobry. W latach 2010-2013 nie badano wskaźników substancji priorytetowych służących do oceny stanu chemicznego. Brak jest zdefiniowanych źródeł tych substancji w zlewni rzeki. W 2014 roku badania tych substancji wykonano ze względu na obecność w zlewni obszarów chronionych. Stan JCWP oceniono jako ZŁY. O klasyfikacji końcowej zadecydowały wyłącznie wskaźniki biologiczne zakwalifikowane do III klasy tj. indeks makrobezkręgowców bentosowych i wskaźnik ichtiologiczny (badany przez IRŚ Olsztyn). 13

Informacja Podlaskiego Wojewódzkiego Inspektora Ochrony Środowiska w Białymstoku o stanie środowiska na terenie powiatu grajewskiego w roku 2015 Ocena jakości wód JCWP Biebrza od Ełku do ujścia ppk Burzyn- Rutkowskie Ocena stanu ekologicznego - stan umiarkowany Ocenę przeprowadzono na podstawie następujących elementów: - biologicznych klasyfikacja III klasa; W 2014 roku w ramach monitoringu operacyjnego zbadano 2 wskaźniki biologiczne: fitoplankton (I klasa) oraz makrofity (II klasa). Z 2012 roku odziedziczono indeks makrobezkręgowców bentosowych (III klasa). O obniżeniu klasyfikacji zadecydował właśnie ten wskaźnik oraz wykonana w 2015 roku przez IRŚ Olsztyn ocena stanu ichtiofauny (III klasa); - fizykochemicznych: klasyfikacja II klasa; W 2014 roku zbadano wodę w zakresie wskaźników fizykochemicznych przewidzianych dla monitoringu operacyjnego. Tylko jeden wskaźnik : azot Kjeldahla kwalifikował się do II klasy i decydował o klasyfikacji. Pozostałe wskaźniki mieściły się w klasie I. - elementów fizykochemicznych wspomagających ocenę klasyfikacja - II klasa; W latach 2013-2015 nie badano wskaźników z tej grupy. Całą ocenę grupy odziedziczono z roku 2012. Ocena stanu chemicznego: klasyfikacja stan dobry; W związku z notowanymi w latach poprzednich podwyższonymi wartościami WWA, w 2014 roku powtórzono badanie 5 wskaźników z tej grupy: benzo(a)pirenu, benzo(b)fluorantenu i benzo(k)fluorantenu oraz benzo(g,h,i)perylenu i indeno(1,2,3-cd)pirenu. Suma dwóch ostatnich wskaźników nie osiągnęła stanu dobrego i zadecydowała o obniżeniu klasyfikacji. Pozostałe stężenia średnioroczne oraz stężenie max. mieściły się w stanie dobrym. W 2015 roku powtórzono badanie benzo(g,h,i)perylenu i indeno(1,2,3-cd)pirenu. Normowana suma tych wskaźników mieściła się już w dopuszczalnej klasyfikacji. Wyniki dla pozostałych wskaźników odziedziczono z roku 2012. Z oceny wykluczono jeden wskaźnik: maksymalne stężenie rtęci. Stężenie średnioroczne tego wskaźnika mieściło się w granicach stanu dobrego. Rzeka ma charakter naturalny, płynie przez rozległe tereny bagienne (Biebrzański Park Narodowy). Na całej JCWP brak punktowych źródeł zanieczyszczeń, brak jest nawet przepraw mostowych i kolejowych. Wykluczono więc możliwość antropogenicznego pochodzenia tego zanieczyszczenia. Wyniki badań z lat poprzednich potwierdzają przypadki występowania podwyższonych stężeń tego wskaźnika. Może to się wiązać z bagiennym charakterem podłoża. Stan JCWP oceniono jako ZŁY. O klasyfikacji końcowej zadecydowały tylko 2 wskaźniki biologiczne: makrobezkręgowce bentosowe oraz indeks ichtiologiczny. Badania wykonano z zachowaniem wszystkich wymogów procedury poboru i oznaczania. Nie znaleziono podstawy do odrzucenia wyników, chociaż nie ma on widocznego związku z antropopresją. Być może na charakter i liczebność fauny dennej wpłynęło bagienne podłoże. Brak jednak dostępnych badań w tym zakresie. Omawiana JCWP jest obszarem o naturalnym charakterze i o bardzo dużych walorach przyrodniczych, jest w całości objęta ochroną w ramach Biebrzańskiego Parku Narodowego. Płynie głównie przez tereny bagienne, częściowo przez łąki i pastwiska. Brak punktowych źródeł zanieczyszczeń, a także znaczących przepraw mostowych: drogowych i kolejowych. EŁK prawostronny dopływ Biebrzy o powierzchni zlewni ok 1524,5 km 2. Długość całkowita rzeki wynosi 113,6km, z czego 86 km znajduje się w granicach województwa warmińsko-mazurskiego, a pozostała część leży na terenie województwa podlaskiego. Rzeka przepływa przez liczne jeziora: Szwałk Wielki, Piłwąg, Łaźno, Litygajno, Łaśmiady, Straduny, Haleckie (Ołówka) i Ełckie. Za główny ciąg dolnego odcinka rzeki uznano Kanał Rudzki utworzony i uregulowany na przełomie XIX i XX wieku, omijający dużą część starego koryta Ełku. Stary odcinek ujściowy koryta Ełku wykorzystuje obecnie Jegrznia przed ujściem do Biebrzy. Dolny odcinek rzeki przebiega przez obszar bagien w Kotlinie Biebrzańskiej. Główne dopływy to: Mazurka, Połomska, Młynówka, Gawlik, Kamelówka, Różanica, Kanał Kuwasy i Binduga. Rzeka Ełk jest odbiornikiem ścieków przemysłowych i komunalnych z Ełku, Prostek i Grajewa. W strukturze użytkowania zlewni największy udział mają lasy oraz grunty orne. 14

Informacja Podlaskiego Wojewódzkiego Inspektora Ochrony Środowiska w Białymstoku o stanie środowiska na terenie powiatu grajewskiego w roku 2015 Ocena jakości wód JCWP Ełk od wypływu z jez. Ełckiego do ujścia ppk Osowiec Ocena stanu ekologicznego - stan umiarkowany Ocena stanu ekologicznego przeprowadzona na podstawie elementów: - biologicznych: klasyfikacja III klasa ocena odziedziczona z 2014 roku; W 2014 roku zbadano 2 wskaźniki biologiczne: fitobentos (II klasa); makrofity (III klasa). Oba wskaźniki mieściły się w tej samej klasie co w 2012 roku. Z 2012 roku odziedziczono ocenę wskaźnika makrobezkręgowców bentosowych (III klasa). O obniżeniu klasyfikacji zadecydowały: wskaźnik makrofitowy i indeks bentosowy ; Wszystkie elementy biologiczne uwzględniono w ocenie; -elementy fizykochemiczne: klasyfikacja II klasa - ocena odziedziczona z 2014 roku; Żaden ze wskaźników nie był dziedziczony z poprzednich lat; Żadnego wskaźnika nie wykluczono z oceny; - elementy fizykochemiczne wspomagające ocenę stanu ekologicznego klasyfikacja stan dobry; Dwa wskaźniki (arsen i fenole lotne) były badane w 2014 roku ze względu na istniejące źródła zanieczyszczeń. Dodatkowo zbadano jeszcze indeks olejowy, ze względu na istniejące w Grajewie spływy powierzchniowe. W 2015 roku badano dodatkowo tylko arsen ze względu na PRTR. Wyniki dla pozostałych wskaźników były w stanie dobrym i były dziedziczone z roku 2012. Ocena stanu chemicznego: klasyfikacja stan dobry W 2015 roku badano tylko 1 wskaźnik z grupy substancji szczególnie szkodliwych dla środowiska wodnego tj. sumę benzo(g,h,i)perylenu i indeno(1,2,3-cd)pirenu. W latach poprzednich decydowała ona o obniżeniu klasyfikacji. W 2015 roku wskaźnik ten mieścił się w wyznaczonych normach, dzięki czemu stan chemiczny został oceniony jako dobry. Wyniki dla pozostałych wskaźników zostały odziedziczone z roku 2012. Mieściły się one w stanie dobrym. Wszystkim wskaźnikom przypisano klasyfikację zgodną z wyliczoną wartością średnioroczną. Stan JCWP oceniono jako ZŁY. O obniżeniu klasyfikacji końcowej zadecydowały tylko 2 wskaźniki biologiczne (makrofity i makrobezkręgowce bentosow). Badania wykonano z zachowaniem wszystkich wymogów procedury poboru i oznaczania, nie znaleziono podstawy do odrzucenia wyników. Wszystkie badane wskaźniki fizykochemiczne i chemiczne były w stanie dobrym. Nie wykonywano tu badań indeksu ichtiologicznego. Rzeka płynie przez tereny użytkowane rolniczo oraz przez tereny bagienne (Biebrzański Park Narodowy). W górnym odcinku JCWP jest odbiornikiem znacznej ilości ścieków oczyszczonych z miejskiej oczyszczalni komunalnej i oczyszczalni przemysłowych z Grajewa. Dobra praca obu oczyszczalni w Grajewie wpływa na widoczną na przestrzeni ostatnich lat, poprawę jakości fizykochemicznej wody w rzece. Wskaźniki biologiczne pokazują długofalową jakość wody. Ich poprawa wymaga dłuższego czasu. JEGRZNIA prawostronny dopływ Biebrzy o długości 110,6 km. Do Biebrzy uchodzi na 66,2 km jej biegu. Powierzchnia dorzecza wynosi 1011,1km². Rzeka odwadnia wschodnią część Pojezierza Mazurskiego. Przepływa przez liczne jeziora, na terenie województwa podlaskiego są to: Jezioro Rajgrodzkie i Dręstwo. W dolnym biegu jest uregulowana (Kanał Woźnawiejski). Główne dopływy to: Czarna, Pietraszka, Przepiórka. Ze względu na dobrze wykształcony system hydrograficzny swojej zlewni stanowi jedno z ważniejszych źródeł zasilania Biebrzy w wodę. Do Jegrzni odprowadzane są ścieki z oczyszczalni w Olecku (woj. warmińsko-mazurskie) i Rajgrodzie (woj. podlaskie). Ocena jakości wód JCWP Jegrznia od wypływu z jez. Dręstwo do rozdzielenia się w Kuligach na stare koryto i Kan. Woźnawiejski ppk Kuligi Ocena stanu ekologicznego - stan słaby Ocenę stanu ekologicznego przeprowadzono na podstawie elementów: - biologicznych: klasyfikacja IV klasa. O klasyfikacji zadecydował wyłącznie indeks ichtiologiczny badany w 2015 roku IV klasa (poprzednie badania ichtiofauny przeprowadzone przez IRŚ Olsztyn w 2011 roku 15

Informacja Podlaskiego Wojewódzkiego Inspektora Ochrony Środowiska w Białymstoku o stanie środowiska na terenie powiatu grajewskiego w roku 2015 wskazywały na III klasę); indeks makrobezkręgowców bentosowych zaliczony został do III klasy czystości. Pozostałe badane wskaźniki biologiczne: fitobentos i makrofity kwalifikowały się do II klasy. - stężenia wskaźników fizykochemicznych: klasyfikacja II klasa; większość wskaźników mieściła się w I klasie, w II klasie mieściły się tylko stężenia średnioroczne ogólnego węgla organicznego (OWO) oraz zasadowość ogólna. Wyniki z 2014 roku dziedziczono do oceny za 2015 rok. - wskaźników fizykochemicznych wspomagających ocenę stanu ekologicznego, określonych jako substancje szczególnie szkodliwe dla środowiska wodnego : wszystkie badane wskaźniki były w stanie dobrym. Nie wykonano klasyfikacji berylu ze względu na zbyt wysoką granicę oznaczalności. Stan ekologiczny w badanej JCWP określono jako słaby. O obniżeniu klasyfikacji zadecydował wyłącznie wskaźnik ichtiologiczny, zupełnie nie korelujący z pozostałymi oznaczeniami biologicznymi i fizykochemicznymi. Ocena stanu chemicznego do oceny wzięto pełną listę substancji priorytetowych dla środowiska wodnego wykonywaną przez laboratorium WIOŚ. Na podstawie tych wskaźników stan chemiczny w badanej JCWP określono jako dobry. Stan JCWP oceniono jako ZŁY. O obniżeniu klasyfikacji końcowej zadecydował wyłącznie 1 wskaźniki biologiczny: indeks ichtiologiczny. Badanie indeksu ichtiofauny wykonywane jest na terenie całego kraju przez Instytut Rybactwa Śródlądowego w Olsztynie. W większości przypadków uzyskiwane wyniki nie mają odzwierciedlenia w badaniach biologicznych, fizykochemicznych i chemicznych prowadzonych w bardzo szerokim zakresie przez inspekcje ochrony środowiska, zgodnie z europejskimi standardami i normami, powodując obniżenie klasyfikacji wód. Na większości rzek prowadzona jest w różnym zakresie gospodarka rybacka, tak więc ich obecny rybostan ma niewiele wspólnego z naturalnymi siedliskami. KANAŁ KUWASY- bierze początek z zatoki południowej Jeziora Rajgrodzkiego przy m. Czarna Wieś i uchodzi do Kanału Rudzkiego (rzeka Ełk). Długość kanału to 14,8 km. Wchodzi on w skład sieci rowów odwadniających torfowisko Kuwasy (część Bagien Biebrzańskich), powodujących regulację zwierciadła wód gruntowych. Wody jez. Rajgrodzkiego przez Jegrznię i kanał Kuwasy zasilają torfowiska Czerwonego Bagna, rezerwatu ścisłego na terenie Biebrzańskiego Parku Narodowego. Zlewnia jest użytkowana rolniczo, brak tu punktowych źródeł zanieczyszczeń. JCWP Kanał Kuwasy, badana w rozszerzonym zakresie wskaźników biologicznych, fizykochemicznych i chemicznych ze względu na występowanie w zlewni terenów ochrony przyrody NATURA 2000. Ocena stanu ekologicznego - stan zły Ocenę stanu ekologicznego przeprowadzono na podstawie badania elementów: - biologicznych: klasyfikacja V klasa. O klasyfikacji zadecydował wyłącznie indeks ichtiologiczny badany w 2015 roku V klasa; indeks makrobezkręgowców bentosowych zaliczony został do III klasy czystości. Makrofity kwalifikowały się do II klasy. - stężenia wskaźników fizykochemicznych: klasyfikacja II klasa; większość wskaźników mieściła się w I klasie, w II klasie mieściły się tylko wartości średnioroczne: OWO, CHZT-Cr i azotu Kjeldahla. - wskaźników fizykochemicznych wspomagających ocenę stanu ekologicznego, określonych jako substancje szczególnie szkodliwe dla środowiska wodnego : wszystkie badane wskaźniki były w stanie dobrym. Nie wykonano klasyfikacji berylu ze względu na zbyt wysoką granicę oznaczalności. Stan ekologiczny w badanej JCWP określono jako zły. O obniżeniu klasyfikacji zadecydował wyłącznie wskaźnik ichtiologiczny, zupełnie nie korelujący z pozostałymi oznaczeniami biologicznymi i fizykochemicznymi. Ocena stanu chemicznego do oceny wzięto pełną listę substancji priorytetowych dla środowiska wodnego wykonywaną przez laboratorium WIOŚ. Na podstawie tych wskaźników stan chemiczny w badanej JCWP określono jako dobry. Stan JCWP oceniono jako ZŁY. 16

Informacja Podlaskiego Wojewódzkiego Inspektora Ochrony Środowiska w Białymstoku o stanie środowiska na terenie powiatu grajewskiego w roku 2015 O obniżeniu klasyfikacji końcowej zadecydował wyłącznie 1 wskaźnik biologiczny: indeks ichtiologiczny. Badanie indeksu ichtiofauny wykonywane jest na terenie całego kraju przez Instytut Rybactwa Śródlądowego w Olsztynie. W większości przypadków uzyskiwane wyniki nie mają odzwierciedlenia w badaniach biologicznych, fizykochemicznych i chemicznych prowadzonych w bardzo szerokim zakresie przez inspekcje ochrony środowiska, zgodnie z europejskimi standardami i normami, powodując obniżenie klasyfikacji wód. Na większości rzek prowadzona jest w różnym zakresie gospodarka rybacka, tak więc ich obecny rybostan ma niewiele wspólnego z naturalnymi siedliskami. KLIMASZEWNICA jest prawostronnym dopływem Biebrzy, dopływ IV rzędu, o długości 15 km, powierzchnia zlewni wynosi 71,2km². Zlewnia rzeki jest użytkowana rolniczo. Do rzeki odprowadza ścieki oczyszczone oczyszczalnia komunalna w Klimaszewnicy. Dolny odcinek rzeki, przed ujściem do Biebrzy, płynie przez teren Biebrzańskiego Parku Narodowego. JCWP Klimaszewnica, badana jest w rozszerzonym zakresie wskaźników biologicznych, fizykochemicznych i chemicznych ze względu na występowanie w zlewni terenów ochrony przyrody NATURA 2000. Ocena jakości wód JCWP Klimaszewnica ppk Klimaszewnica przeprowadzono w 2014 roku i ocenę odziedziczono na 2015 rok. W 2015 roku wykonano tylko powtórne badanie rtęci i sumy benzo(g,h,i)perylenu i indeno(1,2,3-cd)pirenu, które w 2014 roku obniżały klasyfikację oraz indeksu ichtiologicznego, zbadanego przez Instytut Rybactwa Śródlądowego w Olsztynie. Ocena stanu ekologicznego - stan umiarkowany. Ocenę stanu ekologicznego przeprowadzono na podstawie badania elementów: - biologicznych: klasyfikacja III klasa; W 2014 roku zbadano 3 wskaźniki biologiczne: fitobentos (III klasa); makrofity (II klasa), makrobezkręgowce bentosowe (III klasa), z których dwa będące w klasie III zadecydowały o obniżeniu klasyfikacji. W 2015 roku zbadany został dodatkowo indeks ichtiologiczny (III klasa). Wszystkie elementy biologiczne uwzględniono w ocenie; -elementy fizykochemiczne: klasyfikacja II klasa; Większość wskaźników mieściła się w I klasie. O klasyfikacji zadecydowały 3 wskaźniki, których wartość średnioroczna mieściła się w II klasie: chemiczne zapotrzebowanie tlenu (ChZT- Mn), zasadowość ogólna i azot Kjeldahla. Żaden ze wskaźników nie był dziedziczony z poprzednich lat; Żadnego wskaźnika nie wykluczono z oceny; - elementy fizykochemiczne wspomagające ocenę stanu ekologicznego klasyfikacja stan dobry; W 2014 roku zbadano pełna listę wymaganych rozporządzeniem monitoringowym substancji szczególnie szkodliwych dla środowiska wodnego. Wszystkie wskaźniki były w stanie dobrym. Ocena stanu chemicznego: W 2014 roku zbadano i wzięto do oceny pełną listę substancji priorytetowych dla środowiska wodnego, wykonywaną przez laboratorium WIOŚ Białystok. Badania tych substancji wykonano ze względu na obecność w zlewni obszarów chronionych. Na podstawie tych wskaźników stan chemiczny w badanej JCWP określono jako poniżej stanu dobrego. O obniżeniu klasyfikacji zadecydowały tylko 2 wskaźnik z tej listy tj. suma benzo(g,h,i)perylenu i indeno(1,2,3-cd)pirenu oraz rtęć. Badania tych wskaźników powtórzono w 2015 roku i uzyskano wartości normowane nie wykraczające poza klasyfikację. W związku z tym stan chemiczny oceniono jako dobry. Stan ogólny JCWP oceniono jako ZŁY. O obniżeniu klasyfikacji końcowej zadecydowały wyłącznie wskaźniki biologiczne: indeks fitobentosowy, indeks makrobezkręgowców bentosowych oraz zbadany w 2015 roku indeks ichtiologiczny. Badania wykonano z zachowaniem wszystkich wymogów procedury poboru i oznaczania, nie znaleziono podstawy do odrzucenia wyników. Rzeka płynie przez tereny użytkowane rolniczo oraz przez tereny bagienne (Biebrzański Park Narodowy). Brak jest tu dużych, punktowych źródeł zanieczyszczeń, a także znaczących przepraw mostowych: drogowych i kolejowych. 17

Informacja Podlaskiego Wojewódzkiego Inspektora Ochrony Środowiska w Białymstoku o stanie środowiska na terenie powiatu grajewskiego w roku 2015 MATLAK V- rzędowy, prawostronny dopływ Wissy, o długości 17,9 km i powierzchni zlewni 142,5 km 2. Zlewnia rzeki jest użytkowana rolniczo, brak tu punktowych źródeł zanieczyszczeń. JCWP Matlak badana w rozszerzonym zakresie wskaźników biologicznych, fizykochemicznych i chemicznych ze względu na występowanie w zlewni terenów ochrony przyrody NATURA 2000. Ocena stanu ekologicznego - stan słaby Ocene stanu ekologicznego przeprowadzono na podstawie elementów: - biologicznych: klasyfikacja IV klasa. O klasyfikacji zadecydował wyłącznie indeks ichtiologiczny badany w 2015 roku IV klasa; fitobentos i indeks makrobezkręgowców bentosowych zaliczone zostały do III klasy czystości. Makrofity kwalifikowały się do II klasy. - stężenia wskaźników fizykochemicznych: klasyfikacja II klasa; większość wskaźników mieściła się w I klasie, w II klasie mieściła się tylko wartość średnioroczna zasadowości ogólnej. - wskaźników fizykochemicznych wspomagających ocenę stanu ekologicznego, określonych jako substancje szczególnie szkodliwe dla środowiska wodnego : wszystkie badane wskaźniki były w stanie dobrym. Nie wykonano klasyfikacji berylu ze względu na zbyt wysoką granicę oznaczalności. Stan ekologiczny w badanej JCWP określono jako słaby. O obniżeniu klasyfikacji zadecydował wyłącznie wskaźnik ichtiologiczny, zupełnie nie korelujący z pozostałymi oznaczeniami biologicznymi i fizykochemicznymi. Ocena stanu chemicznego do oceny wzięto pełną listę substancji priorytetowych dla środowiska wodnego wykonywaną przez laboratorium WIOŚ. Na podstawie tych wskaźników stan chemiczny w badanej JCWP określono jako dobry. Stan JCWP oceniono jako ZŁY. O obniżeniu klasyfikacji końcowej zadecydował wyłącznie 1 wskaźnik biologiczny: indeks ichtiologiczny. Badanie indeksu ichtiofauny wykonywane jest na terenie całego kraju przez Instytut Rybactwa Śródlądowego w Olsztynie. W większości przypadków uzyskiwane wyniki nie mają odzwierciedlenia w badaniach biologicznych, fizykochemicznych i chemicznych prowadzonych w bardzo szerokim zakresie przez inspekcje ochrony środowiska, zgodnie z europejskimi standardami i normami, powodując obniżenie klasyfikacji wód. Na większości rzek prowadzona jest w różnym zakresie gospodarka rybacka, tak więc ich obecny rybostan ma niewiele wspólnego z naturalnymi siedliskami. WISSA prawostronny dopływ Biebrzy o długości 49 km i powierzchni zlewni 517,3 km 2. Do Biebrzy uchodzi na 22,5 km jej biegu. Rzeka jest uregulowana, odwadnia północno-wschodnią część Wysoczyzny Kolneńskiej. Główne dopływy to: Matlak i Przytulanka. Rzeka jest odbiornikiem ścieków ze Szczuczyna, Wąsosza oraz z Radziłowa. Ocena jakości wód JCWP Wissa od źródeł do dopł. w Wąsoszu z dopł. w Wąsoszu ppk Wąsosz Ocena stanu ekologicznego - stan umiarkowany Ocenę przeprowadzono na podstawie następujących elementów: - biologicznych klasyfikacja III klasa; W 2015 roku zbadano 2 wskaźniki biologiczne: fitobentos (III klasa) i makrofity (II klasa) - elementów fizykochemicznych: klasyfikacja II klasa; Większość wskaźników z tej grupy mieściła się w I klasie czystości, tylko jeden wskaźnik zakwalifikowano do klasy II (azot Kjeldahla) i to on zadecydował o klasyfikacji grupy. - substancji szczególnie szkodliwych dla środowiska wodnego, wspomagających ocenę stanu ekologicznego; W 2015 roku, i w badaniach wcześniejszych, nie badano wskaźników z tej grupy (brak zdefiniowanych źródeł zanieczyszczeń). Ocena stanu chemicznego: BRAK OCENY;- ze względu na brak punktowych źródeł substancji priorytetowych, szkodliwych dla środowiska wodnego odprowadzających ścieki do Wissy, nie prowadzono badań tych wskaźników służących do oceny stanu chemicznego. 18

Informacja Podlaskiego Wojewódzkiego Inspektora Ochrony Środowiska w Białymstoku o stanie środowiska na terenie powiatu grajewskiego w roku 2015 Stan ogólny JCWP oceniono jako ZŁY. O obniżeniu klasyfikacji końcowej zadecydował jeden wskaźnik biologiczny - indeks fitobentosowy. Badane wskaźniki fizykochemiczne świadczyły o dobrej jakości wody. Wskaźników chemicznych nie badano. Ocena jakości wód JCWP Wissa od dopł. w Wąsoszu do ujścia ppk Czachy Ocena stanu ekologicznego - stan dobry Ocenę przeprowadzono na podstawie następujących elementów: - biologicznych klasyfikacja II klasa; W 2015 roku zbadano 3 wskaźniki biologiczne: fitobentos (I klasa) makrofity (II klasa) i makrobezkręgowce bentosowe (II klasa). Z roku 2012 odziedziczono ocenę wskaźnika ichtiofauny. Badania ichtiofauny przeprowadzone na stanowisku Rydzewo-Pieniążek przez IRŚ Olsztyn w 2012 roku wykazały dobrą jakość wody (II klasa); - elementów fizykochemicznych: klasyfikacja II klasa; Większość wskaźników z tej grupy mieściła się w I klasie czystości, tylko dwa wskaźniki zakwalifikowano do klasy II (zasadowość ogólna i azot Kjeldahla) i to one zadecydowały o klasyfikacji grupy. - elementów fizykochemicznych z grupy substancji szczególnie szkodliwych dla środowiska wodnego, wspomagających ocenę stanu ekologicznego klasyfikacja stan dobry; W 2015 roku zbadano pełna listę wymaganych rozporządzeniem monitoringowym substancji szczególnie szkodliwych dla środowiska wodnego. Wszystkie wskaźniki były w stanie dobrym. Ocena stanu chemicznego: W 2015 roku zbadano i wzięto do oceny pełną listę substancji priorytetowych dla środowiska wodnego, wykonywaną przez laboratorium WIOŚ Białystok. Badania tych substancji wykonano ze względu na obecność w zlewni obszarów chronionych. Stan chemiczny oceniono jako dobry. Stan ogólny JCWP oceniono jako DOBRY JCWP Wissa od dopływu w Wąsoszu do ujścia jest jedną z nielicznych w województwie podlaskim, której stan ekologiczny i stan chemiczny, a co za tym idzie stan ogólny oceniono jako DOBRY. PODSUMOWANIE Ocena JCWP płynących za okres 2010-2015: JCWP Punkt Stan ekologiczny Stan chemiczny STAN JCWP pomiarowokontrolny Biebrza od Horodnianki do Osowiec umiarkowany dobry ZŁY Y Ełku bez Ełku Biebrza od Ełku do ujścia Burzyn-Rutkowskie umiarkowany dobry ZŁY ZŁY Ełk od wypływu z jez. Grajewo ocena w pp-k : dobry brak badań ZŁY Y Ełckiego do ujścia Szymany ocena w pp-k : dobry brak badań Osowiec ocena JCWP: umiarkowany dobry Jegrznia od wypływu z Kuligi słaby dobry ZŁY jez. Dręstwo do rozdzielenia się w Kuligach na stare koryto i Kanał Woźnawiejski Kanał Kuwasy Wykowo zły dobry ZŁY Klimaszewnica Klimaszewnica umiarkowany dobry ZŁY Dopływ w m. Łoje Łoje Awissa Awissa* zły* brak badań ZŁY Matlak Radziłów słaby dobry ZŁY Wissa - od źródeł do dopł. Wąsosz w Wąsoszu z dopł. w umiarkowany brak badań ZŁY Wąsoszu Wissa - od dopł. w Wąsoszu do ujścia Czachy dobry dobry DOBRY * Badany tylko indeks ichtiologiczny, pełne badanie rzeki prowadzone jest w 2016 roku 19

Informacja Podlaskiego Wojewódzkiego Inspektora Ochrony Środowiska w Białymstoku o stanie środowiska na terenie powiatu grajewskiego w roku 2015 1. Na terenie powiatu grajewskiego w latach 20010-2015 objęto badaniami 10 jednolitych części wód powierzchniowych( JCWP) płynących, z czego tylko jedna: Wissa od dopływu w Wąsoszu do ujścia, w ocenie ogólnej uzyskała dobrą ocenę stanu; 2. W 5 JCWP stan ekologiczny oceniono jako umiarkowany, co zadecydowało o obniżeniu oceny ogólnej. We wszystkich przypadkach o klasyfikacji zadecydowały tylko wskaźniki biologiczne. Wszystkie badane wskaźniki fizykochemiczne, wchodzące w skład oceny stanu ekologicznego, były w stanie dobrym. 3. W 2 JCWP Jegrznia od wypływu z jez. Dręstwo do rozdzielenia się w Kuligach na stare koryto i Kanał Woźnawiejski oraz Matlak stwierdzono słaby stan ekologiczny. Również w 2 JCWP -Kanał Kuwasy i Dopływ w m. Łoje Awissa stan zły. We wszystkich przypadkach o obniżeniu klasyfikacji zadecydował wyłącznie indeks ichtiologiczny. Badanie indeksu ichtiofauny wykonywane jest na terenie całego kraju przez Instytut Rybactwa Śródlądowego w Olsztynie. W większości przypadków uzyskiwane wyniki nie mają odzwierciedlenia w badaniach biologicznych, fizykochemicznych i chemicznych prowadzonych w bardzo szerokim zakresie przez inspekcję ochrony środowiska, zgodnie z europejskimi standardami i normami, powodując obniżenie klasyfikacji wód. Na większości rzek prowadzona jest w różnym zakresie gospodarka rybacka, tak więc ich obecny rybostan ma niewiele wspólnego z naturalnymi siedliskami. 4. Wszystkie JCWP badane w zakresie zanieczyszczeń chemicznych (substancje priorytetowe dla środowiska wodnego) były w stanie dobrym. Stwierdzono tu wyraźną poprawę w stosunku do badań prowadzonych w latach ubiegłych. Dobry stan chemiczny wód jest szczególnie istotny ze względu na fakt, że zlewnie większości rzek na terenie powiatu grajewskiego są objęte różnymi formami ochrony przyrody. Ocena wpływu Grajewa na stan czystości rzeki Ełk: Badania i ocenę rzeki Ełk powyżej i poniżej Grajewa przeprowadzono w 2014 roku na wniosek Urzędu Miasta Grajewo i Biebrzańskiego Parku Narodowego. Podsumowanie badań zawiera Informacja Podlaskiego Wojewódzkiego Inspektora Ochrony Środowiska w Białymstoku o stanie środowiska na terenie powiatu grajewskiego w 2014 roku zamieszczona na stronie www.wios.bialystok.pl w zakładce Publikacje. Monitoring wód powierzchniowych stojących: Najważniejsze zbiorniki wód stojących na terenie powiatu stanowią: jezioro Rajgrodzkie, Toczyłowo i Mierucie. Z powiatem graniczy też jezioro Dręstwo. Największym z jezior jest Jezioro Rajgrodzkie. Położone jest na terenie gminy Rajgród, w powiecie grajewskim oraz gminy Kalinowo, w powiecie ełckim. Jezioro jest polodowcowym zbiornikiem rynnowym, stanowiącym kompleks połączonych ze sobą pięciu basenów o łącznej powierzchni 1503,2 ha zbiornik główny, południowy w rejonie Czarnej Wsi, Jezioro Stackie na północnym zachodzie, Jezioro Przepiórka na północnym wschodzie oraz wschodni w okolicy Rajgrodu. Powierzchnia wysp wynosi 11,1 ha (Sacin, Sowiak). Linia brzegowa o długości 56 km jest bardzo rozwinięta, długość maksymalna zbiornika sięga 12050 m, szerokość maksymalna wynosi 1900 m. Głębokość maksymalna akwenu wynosi 52,0 m, średnia 9,4 m. Dno jest bardzo urozmaicone, objętość jeziora wynosi 142623,2 tys. m3. Głównym dopływem Jeziora Rajgrodzkiego jest rzeka Lega-Jegrznia oraz mniejsze Przepiórka, dopływ z jez. Rudnik i z Jez. Krzywego. Wody z jeziora Rajgrodzkiego odpływają Jegrznią do jeziora Dręstwo oraz Kanałem Kuwasy służącym nawodnieniu obiektu łąkarskiego Kuwasy. Akwen objęty jest zakazem używania silników spalinowych tzw. strefą ciszy. Jezioro Rajgrodzkie wraz z jeziorem Dręstwo i okolicznymi lasami stanowi część Ełckiego Rejonu Turystyczno-Wypoczynkowego. Jezioro graniczy z Obszarem Krajobrazu Chronionego Pradoliny Biebrzy i okolic Rajgrodu obszar ten ma bardzo wysokie walory przyrodnicze, stanowi strefę ochronną Biebrzańskiego Parku Narodowego. Zbiornik ma dogodne warunki do rozwoju żeglarstwa i gospodarki rybnej. W odległości około 4 km na północ od Grajewa leży Jezioro Toczyłowo - zlokalizowane w pobliżu wsi Toczyłowo, położone na terenie gminy Grajewo, w powiecie grajewskim. Jezioro jest polodowcowym zbiornikiem wytopiskowym o powierzchni 101,8 ha. Linia brzegowa o długości 4,75 km jest umiarkowanie rozwinięta, długość maksymalna zbiornika sięga 1650 m, szerokość maksymalna wynosi 900 m. Głębokość maksymalna akwenu wynosi 9,9 m. Dno jest mało zróżnicowane, objętość jeziora wynosi 4864,3 tys. m3. Głównym ciekiem zasilającym akwen jest dopływ z Rydzewa, odpływ wód następuje do rzeki Ełk. Ze względu na swoje malownicze położenie w sosnowym lesie stanowi ono miejsce wypoczynku mieszkańców Grajewa i okolicznych wsi. 20

Informacja Podlaskiego Wojewódzkiego Inspektora Ochrony Środowiska w Białymstoku o stanie środowiska na terenie powiatu grajewskiego w roku 2015 Jezioro Mierucie podobnie jak Toczyłowo leży w pobliżu miejscowości o tej samej nazwie wsi Mierucie. Jest to niewielkie jezioro o powierzchni zwierciadła wody według różnych źródeł od 23,5 ha do 31,24 ha i średniej głębokości 2,0 m. Głównymi i największymi źródłami zanieczyszczeń wód powierzchniowych stojących na terenie powiatu są oczyszczalnie ścieków, ponadto istotne źródło zanieczyszczeń wód powierzchniowych stanowią spływy powierzchniowe z terenów rolnych. Dodatkowe zagrożenie niosą ścieki bytowe gromadzone w nieszczelnych szambach mogące przyczyniać się do zanieczyszczenia zarówno wód gruntowych i powierzchniowych. W 2014 roku w województwie podlaskim monitoringiem objęto następujące zbiorniki wodne: Jezioro Dręstwo monitoring diagnostyczny, Jezioro Rajgrodzkie monitoring diagnostyczny. W 2015 roku w województwie podlaskim monitoringiem objęto następujące zbiorniki wodne: Jezioro Dręstwo powtórzenie badań indeksu oleju mineralnego, Jezioro Rajgrodzkie powtórzenie badań indeksu oleju mineralnego. Ocena jakości wód Jeziora Rajgrodzkiego: Badania jezior wykonano uwzględniając zalecenia zawarte w rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 15 listopada 2011 r. w sprawie form i sposobu prowadzenia monitoringu jednolitych części wód powierzchniowych i podziemnych (Dz. U. Nr 258, poz. 1550) zmienionym rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 21 listopada 2013 r. zmieniającym rozporządzenie w sprawie form i sposobu prowadzenia monitoringu jednolitych części wód powierzchniowych i podziemnych (Dz. U. z 2013 r., poz. 1558). Monitoring diagnostyczny i operacyjny przeprowadzono się w okresie wiosennym (IV 2015), na początku lata (VI 2015), w czasie szczytu stagnacji letniej (VIII 2015) oraz w okresie jesiennym (X 2015). Na miejscu przeprowadzano pomiary głębokości, temperatury wody i powietrza oraz widzialności krążka Secchiego w wyznaczonych na jeziorach punktach pomiarowo-kontrolnych. Przeprowadzono pomiary temperatury i zawartości tlenu rozpuszczonego (profil termiczno-tlenowy). Oznaczenia fizykochemiczne, chemiczne i hydrobiologiczne wód wykonano w Laboratorium WIOŚ Białystok w oparciu o obowiązujące metodyki i normy. Metodyka oceny Stanu JCWP jeziornej Ocenę jakości wód jezior sporządzono w oparciu o rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 22 października 2014 r. w sprawie sposobu klasyfikacji stanu jednolitych części wód powierzchniowych oraz środowiskowych norm jakości dla substancji priorytetowych (Dz. U. z 2014 r., poz. 1482). Podstawą oceny były wskaźniki biologiczne: wskaźnik (multimetriks) fitoplanktonowy PMPL jako wskaźnik intensywności rozwoju fitoplanktonu, wskaźnik okrzemkowy dla jezior IOJ charakteryzujący fitobentos oraz wskaźnik ESMI (makrofitowy indeks stanu ekologicznego) charakteryzujący stan roślinności naczyniowej w jeziorze. Uwzględniono również ocenę wskaźnika ichtiofauny (LFI+/LFI-CEN), charakteryzującego stan populacji ryb, których badaniem zajmuje się Instytut Rybactwa Śródlądowego. Wskaźnik oparty na bezkręgowcach bentosowych (LMI) jest w stanie weryfikacji i w chwili obecnej nie jest brany pod uwagę w ocenie stanu jezior w niniejszym opracowaniu zamieszczono wstępne wyniki badań LMI, ale nie uwzględniono ich w ocenie. W zależności od typu i rodzaju jeziora wartość wskaźników biologicznych przypisana jest jednej z 5 klas: I klasa stan bardzo dobry, II klasa stan dobry, III klasa stan umiarkowany, IV klasa stan słaby V klasa stan zły 21

Informacja Podlaskiego Wojewódzkiego Inspektora Ochrony Środowiska w Białymstoku o stanie środowiska na terenie powiatu grajewskiego w roku 2015 Jeśli wybrane wskaźniki biologiczne wskazują na stan dobry lub bardzo dobry klasyfikację weryfikuje się elementami hydromorfologicznymi (metodyka w trakcie opracowania), wskaźnikami fizykochemicznymi (widzialność krążka Secchiego, tlen rozpuszczony nad dnem w okresie letnim lub natlenienie hypolimnionu, przewodność, azot ogólny i fosfor ogólny) oraz wskaźnikami specyficznych zanieczyszczeń syntetycznych i niesyntetycznych i ustala się klasyfikację stanu ekologicznego jeziora. Równolegle przeprowadza się (jeśli prowadzono badania) ocenę stanu chemicznego na podstawie chemicznych wskaźników wód (substancje priorytetowe w dziedzinie polityki wodnej i inne substancje zanieczyszczające wg KOM 2006/0129(COD) z grupy substancji szczególnie szkodliwych dla środowiska wodnego. Do oceny stanu chemicznego wyliczano wartość średnioroczną (średnia arytmetyczna) z wszystkich ważnych wyników badań danego wskaźnika oraz wartość maksymalną, obliczoną jako percentyl 90 z wyników badań. Stan ekologiczny i stan chemiczny decydują o stanie jednolitej części wód takiej jak jezioro lub inny naturalny zbiornik wodny stan dobry lub stan zły. Dobry stan wód może być jedynie w przypadku pozytywnej oceny stanu ekologicznego i stanu chemicznego. Jeśli którakolwiek z ocen określona została jako poniżej stanu dobrego, stan jednolitej części wód jest zły. W ocenie uwzględniono wyniki badań niektórych wskaźników z poprzednich lat (tzw. dziedziczenie oceny), stosowane w przypadku monitoringu nie uwzględniającego całego spektrum wskaźników np. w przypadku monitoringu operacyjnego z ograniczoną liczbą wskaźników biologicznych lub fizykochemicznych w stosunku do pełnego monitoringu diagnostycznego. W przypadku badań potwierdzających zawartość węglowodorów ropopochodnych (indeks oleju mineralnego) dla jezior: Dręstwo i Rajgrodzkie przedstawiono jedynie wyniki badań tego wskaźnika i wynikową ocenę stanu ekologicznego jeziora. W opracowaniu uwzględniono weryfikację ocen jezior przygotowaną przez Instytut Ochrony Środowiska Państwowy Instytut Badawczy na zlecenie GIOŚ. Szczegółowe opracowanie Klasyfikacja jezior województwa podlaskiego badanych w 2015 roku oraz w latach poprzednich zawarte jest na stronie WIOŚ Białystok: www.wios.bialystok.pl Publikacje. PODSUMOWANIE: JCWP Ocena biologiczna Stan ekologiczny Stan chemiczny STAN JCWP Rok 2014 monitoring diagnostyczny Jezioro Rajgrodzkie klasa III - stan umiarkowany umiarkowany dobry ZŁY Jezioro Dręstwo klasa II stan dobry umiarkowany dobry ZŁY Rok 2015 - powtórzenie badań indeksu oleju mineralnego Jezioro Rajgrodzkie klasa III - stan umiarkowany (ocena dziedziczona) Jezioro Dręstwo klasa II stan dobry (ocena dziedziczona) umiarkowany dobry dobry (ocena dziedziczona) dobry (ocena dziedziczona) ZŁY DOBRY Powtórzone w 2015 roku badania zawartości węglowodorów ropopochodnych (indeksu oleju mineralnego), w obu przypadkach klasyfikują ocenę wskaźników fizykochemicznych jako dobre, w wyniku tego stan JCWP Jeziora Dręstwo również uległ poprawie na dobry. W jeziorze Rajgrodzkim ocena wskaźników biologicznych w roku 2014 oceniona została w klasie III umiarkowanej, dlatego też pomimo poprawy wartości wskaźnika fizykochemicznego indeksu oleju mineralnego, ocena stanu ekologicznego oraz stanu JCWP nie uległa poprawie. 22

Informacja Podlaskiego Wojewódzkiego Inspektora Ochrony Środowiska w Białymstoku o stanie środowiska na terenie powiatu grajewskiego w roku 2015 1.3. Przeciwdziałania - Działalność kontrolna Częstotliwość poboru próbek ścieków do badań i zakres ich badań określa Rozporządzenie MŚ z dnia 18 listopada 2014r. w sprawie warunków, jakie należy spełnić przy wprowadzeniu ścieków do wód lub do ziemi oraz w sprawie substancji szczególnie szkodliwych dla środowiska wodnego (Dz.U.2014 poz.1800). Zarządzający oczyszczalniami mają obowiązek wykonywania badań próbek ścieków z częstotliwością i w zakresie określonym w pozwoleniach wodnoprawnych. Inspektorzy WIOŚ w czasie kontroli prowadzą analizę wyników badania ścieków przedstawioną przez zarządzającego oczyszczalnią i na tej podstawie określają, czy warunki pozwolenia w zakresie ilości i jakości ścieków zostały dotrzymane. W powiecie grajewskim wszystkie ośrodki miejskie i gminne wyposażone są w mechanicznobiologiczne oczyszczalnie ścieków. Oczyszczalnie posiadają również największe zakłady przemysłowe funkcjonujące na terenie powiatu. Przy obiektach szkolnych uruchamiane są niewielkie oczyszczalnie roślinnostawowe odprowadzające ścieki do ziemi. Wykaz źródeł zanieczyszczeń wód powierzchniowych na terenie powiatu grajewskiego wg danych za 2015rok Lp. Miejscowość, nazwa zakładu Typ oczyszczalni m. Grajewo (odbiornik bezpośredni rów melioracyjny rz.ełk ) 1. Spółdzielnia Mleczarska MLEKPOL oczyszczalnia zakładowa ul. Ekologiczna 24A lokalizacja punktu wprowadzania ścieków do wód lub do ziemi: - szerokość E 22 o 28 35,5 - długość N 53 o 37 39, 5 mechaniczno-biologiczna z pogłębionym usuwaniem biogenów, osad czynny, PIX, prasa do odwadniania osadu nadmiernego przepustowość wg projektu 2700 m 3 /dobę Uwagi Stan formalno-prawny uregulowany. Zakład posiada pozwolenie zintegrowane wydane na czas nieoznaczony. W dniach 28.04. 21.05.2015 roku przeprowadzono kompleksową kontrolę m.in. sprawdzającą przestrzeganie warunków pozwolenia zintegrowanego udzielonego SM Mlekpol w Grajewie. Jedną ze składowych pozwolenia jest gospodarka wodnościekowa. Kontrolą objęto okres 25.09.2013r.-24.09.2014r. Ścieki przemysłowe wytwarzane na terenie ZPM w Grajewie, wraz ze ściekami bytowymi oraz ściekami komunalnymi z dzielnicy przemysłowej miasta Grajewo, osiedla mieszkaniowego Południe II i Zespołu Szkół nr 2 im. IX Pułku Strzelców Konnych odprowadzane są kolektorem na zakładową oczyszczalnię ścieków zlokalizowaną przy ul. Ekologicznej 24 A. Wszystkie urządzenia, w dniu oględzin, były sprawne pod względem eksploatacyjnym. Regularnie prowadzone są zapisy stanu licznika przepływomierza. Badania ścieków wykonywane są przez laboratoria: - Laboratorium Ochrony Środowiska ZM w Grajewie; - Laboratorium WIOŚ w Białymstoku Pracownia w Łomży. 2. Zakład Wodociągów i Kanalizacji oczyszczalnia miejska lokalizacja punktu wprowadzania ścieków do wód lub do ziemi: - szerokość E 22 o 28 38,6 mechaniczno-biologiczna z pogłębionym usuwaniem biogenów, osad, złoża i stawy biologiczne, PIX, prasa do odwadniania osadu przepustowość wg projektu W analizowanym w trakcie kontroli okresie nie stwierdzono przekroczeni dopuszczalnej ilości odprowadzanych ścieków, określonej w pozwoleniu zintegrowanym. Zakład wykonał wymaganą ilość badań próbek ścieków oczyszczonych, odprowadzanych z oczyszczalni do rzeki Ełk. W badanych próbach ścieków nie stwierdzono przekroczeń dopuszczalnych wartości wskaźników zanieczyszczeń określonych w pozwoleniu zintegrowanym. Oprócz podstawowych parametrów badanych w ściekach oczyszczonych, badana jest również zawartość metali ciężkich. Stwierdzono, że wykaz badanych metali jest zgodny z przepisami rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 18.11.2014r. roku w sprawie warunków, jakie należy spełnić przy wprowadzaniu ścieków do wód lub do ziemi oraz w sprawie substancji szczególnie szkodliwych dla środowiska wodnego (Dz.U. 2014 poz. 1800). Stan formalno-prawny uregulowany. Pozwolenie wodnoprawne ważne do 31. 01.2024r. W dn. 26.06. 2014r. przeprowadzono kontrolę zakresie: - przestrzegania wymagań dotyczących ilości i jakości ścieków odprowadzanych z oczyszczalni do rz. Ełk w okresie obowiązywania pozwolenia wodno prawnego tj. od 23

Informacja Podlaskiego Wojewódzkiego Inspektora Ochrony Środowiska w Białymstoku o stanie środowiska na terenie powiatu grajewskiego w roku 2015 - długość N 53 o 38 42,8 600 m 3 /dobę 21.01.2012r. do 20.01.2014r. nie stwierdzono nieprawidłowości, 3. Produkcyjno-Usługowa Spółdzielnia Pracy ZAKREM lokalizacja punktu wprowadzania ścieków do wód lub do ziemi: - szerokość E 22 o 27 47,6 - długość N 53 o 39 37,6 4. PFLEIDERER S.A., Zakład Płyt Wiórowych oczyszczalnia wód deszczowo-przemysłowych lokalizacja punktu wprowadzania ścieków do wód lub do ziemi: - szerokość E 22 o 28 19 - długość N 53 o 37 10 5. PFLEIDERER MDF Sp. z o.o. lokalizacja punktu wprowadzania ścieków do wód lub do ziemi: - szerokość E 22 o 28 16 - długość N 53 o 37 14 mechaniczno-biologiczna, kontener KOS-2 średnia ilość odprowadzanych po oczyszczeniu ścieków Qśr.d. 38,5 m 3 /dobę mechaniczno-hydrobotaniczna (staw glonowo-trzcinowy) z separatorem substancji ropopochodnych przepustowość wg. projektu- 150 m 3 /dobę ścieków przemysłowych 150 m 3 /dobę ścieków opadowych i roztopowych 20 % fali deszczu nawalnego mechaniczno-biologiczna przepustowość wg. projektu- 20 m 3 /dobę Przesłane w 2015 i w pierwszej połowie 2016 roku przez zakład wyniki pomiarów ilości i jakości ścieków wprowadzanych do wód lub do ziemi za 2014 i 2015 rok spełniają warunki pozwolenia wodnoprawnego. Stan formalno-prawny uregulowany. Pozwolenie wodnoprawne ważne do 28.02.2023r. W 2015 i w pierwszej połowie 2016 roku zakład nie był kontrolowany pod kątem przestrzegania przepisów zawartych w pozwoleniu wodnoprawnym. Stan formalno-prawny uregulowany. Pozwolenie wodnoprawne ważne do 31.12.2024r. W 2015 i w pierwszej połowie 2016 roku zakład nie był kontrolowany pod kątem przestrzegania przepisów zawartych w pozwoleniu wodnoprawnym. W oparciu o przesłaną do WIOŚ analizę badań automonitoringowych ścieków oczyszczonych nie stwierdzono przekroczeń dopuszczalnych wartości wskaźników zanieczyszczeń. Stan formalno-prawny uregulowany. Zakład posiada pozwolenie wodnoprawne ważne do 15.04.2018 roku. Ścieki bytowe z terenu zakładu oczyszczane są w biologicznej oczyszczalni ścieków i odprowadzane do ziemi, co objęte jest pozwoleniem sektorowym. Ścieki przemysłowe z produkcji surowych płyt HDF, z lakierni i z płukania instalacji odwróconej osmozy nie są wprowadzane do środowiska, a zagospodarowywane na potrzeby pracy zakładu. Wody opadowe i roztopowe wprowadzane są do sieci kanalizacyjnej PFLEIDERER Grajewo S.A. a następnie po oczyszczeniu wprowadzane do gruntu. W 2015 i w pierwszej połowie 2016 roku zakład nie był kontrolowany pod kątem przestrzegania przepisów zawartych w pozwoleniu wodnoprawnym. W oparciu o przesłaną do WIOŚ analizę badań automonitoringowych ścieków oczyszczonych nie stwierdzono przekroczeń dopuszczalnych wartości wskaźników zanieczyszczeń. m. Wojewodzin (odbiornik bezpośredni rz. Binduga - dopływ rz. Ełk - dopływ Biebrzy - dopływ Narwi) 6. Zespół Szkół w Wojewodzinie mechaniczno biologiczna, typ BIOVAC, PIX Stan formalno-prawny uregulowany. Pozwolenie wodnoprawne ważne do 25.12.2025 r. lokalizacja punktu wprowadzania ścieków do wód lub do ziemi: - szerokość E 22 o 25 53,75 - długość N 53 o 36 23,36 średnia ilość odprowadzanych po oczyszczeniu ścieków Qśr.d. 60 m 3 /dobę W 2015 roku podmiot nie był kontrolowany w zakresie ochrony wód. W okresie od 21.03. 30.03.2016 roku przeprowadzono kontrolę sprawdzającą przestrzeganie wymagań dotyczących ilości i jakości ścieków odprowadzanych rowem melioracyjnym do rzeki Bindugi z oczyszczalni ścieków przy Zespole Szkół w Wojewodzinie w kolejnych latach obowiązywania pozwolenia wodnoprawnego tj. w okresie 05.01.2012r. 04.01.2015r. Badania ścieków wykonywane są przez Laboratorium WIOŚ w Białymstoku Pracownia w Łomży. Ilość ścieków odprowadzanych z oczyszczalni jest opomiarowana za pomocą przepływomierza elektromagnetycznego, odczyt i zapis prowadzony jest raz w tygodniu. Podczas oględzin stwierdzono, że wszystkie urządzenia były sprawne. W analizowanym okresie została wykonana wymagana ilość badań prób ścieków i nie stwierdzono w nich przekroczenia dopuszczalnych wartości wskaźników zanieczyszczeń 24

Informacja Podlaskiego Wojewódzkiego Inspektora Ochrony Środowiska w Białymstoku o stanie środowiska na terenie powiatu grajewskiego w roku 2015 określonych w pozwoleniu wodnoprawnym. Osady wytworzone na oczyszczalni : Szkoła prowadzi ewidencję odpadów z wykorzystaniem kart ewidencji odpadu zgodnie z obowiązującymi przepisami. Zbiorcze zestawienie danych o rodzajach i ilości odpadów oraz o sposobie ich gospodarowania, jak i zbiorcze zestawienie danych o komunalnych osadach ściekowych za rok 2014 zostały sporządzone i przesłane do Marszałka Województwa Podlaskiego w ustawowym terminie. m. Szczuczyn (odbiornik bezpośredni rz. Wissa - dopływ Biebrzy) 7. Wielobranżowe Przedsiębiorstwo Komunalne w Szczuczynie Sp. z o.o.- miejskogminna oczyszczalnia komunalna lokalizacja punktu wprowadzania ścieków do wód lub do ziemi: - szerokość E 22 o 17 25,92 - długość N 53 o 34 0,6 Od 17.03.2016r. zmieniono nazwę firmy na Wielobranżowe Przedsiębiorstwo Komunalne - Towarzystwo Budownictwa Społecznego Sp. z o.o. (WPK-TBS Sp. z o.o.) Oczyszczalnia mechanicznobiologiczna w technologii ECOLO-CHIEF z trzema komorami osadu czynnego i stawem doczyszczającym (III stopień oczyszczania). Staw od czasu modernizacji oczyszczalni nie jest użytkowany Średnia ilość odprowadzanych po oczyszczeniu ścieków Qśr.d. 500 m 3 /dobę m. Wąsosz (odbiornik bezpośredni rz. Wissa - dopływ Biebrzy) 8. Gmina Wąsosz oczyszczalnia gminna Oczyszczalnia mechanicznobiologiczna z reaktorem typu BIOGEST, stacją strącania fosforu i mechanicznym odwadnianiem osadu. Średnia ilość odprowadzanych po oczyszczeniu ścieków Qśr.d. 203 m 3 /dobę m. Radziłów (odbiornik bezpośredni rz. Wissa - dopływ Biebrzy) 9. Zakład Komunalny w Radziłowie- komunalna oczyszczalnia ścieków w Radziłowie Oczyszczalnia mechanicznobiologiczna z cyklicznym reaktorem biologicznym CBR- FOS, stacją dozowania PIX i Stan formalno-prawny uregulowany. Zakład posiadał pozwolenie wodnoprawne ważne do 31.03.2025 roku. W dniach 11.03. 26.03.2015 roku przeprowadzono kontrolę gospodarki osadami ściekowymi, obejmująca wytwarzanie, wykorzystywanie, unieszkodliwianie osadów ściekowych. Przedmiotem kontroli było również, sprawdzenie przestrzegania wymagań dotyczących ilości i jakości ścieków odprowadzanych z miejskiej oczyszczalni ścieków w kolejnych latach obowiązywania pozwolenia wodnoprawnego t.j. w okresie 11.02.2014r. 10.02.2015r. W dniu oględzin oczyszczalni wszystkie urządzenia były sprawne pod względem eksploatacyjnym. W rozpatrywanym okresie obowiązywania pozwolenia wodnoprawnego została wykonana wymagana ilość badań próbek ścieków oczyszczonych, w których nie zostały przekroczone dopuszczalne wartości wskaźników zanieczyszczeń. Badania ścieków wykonywane są przez Laboratorium WIOŚ w Białymstoku Pracownia w Łomży. Ustalenia pokontrolne gospodarki osadami ściekowymi za rok 2014 : - jednostka nie przestrzega warunków, jakie muszą być spełnione przy wykorzystywaniu komunalnych osadów ściekowych w rolnictwie; - nie wykonane zostały badania osadów ściekowych i gruntu, na który te osady stosowano; - nie ustalono dawki osadu ściekowego stosowanej na gruntach do uprawy roślin nieprzeznaczonych do spożycia i do produkcji pasz; - zakład nie prowadzi ewidencji odpadów: skratki i piasek z piaskownika. Wydano zarządzenia pokontrolne i dokonano pouczenia. Pismem z dnia 07.04.2015r. podmiot zobowiązał się do realizacji zarządzeń. Stan formalno-prawny uregulowany. Zakład posiada pozwolenie wodnoprawne ważne do 31.03.2024r. W dniach 26.02.-23.03.2015r. przeprowadzono kontrolę sprawdzającą przestrzeganie wymagań dotyczących ilości i jakości ścieków odprowadzanych z komunalnej oczyszczalni ścieków w Wąsoszu do rzeki Wissy, w kolejnych latach obowiązywania pozwolenia wodnoprawnego, tj. w okresie 26.03.2011r.- 25.03.2014r. W czasie oględzin oczyszczalni stwierdzono, że urządzenia są w dobrym stanie eksploatacyjnym. Zrzut ścieków oczyszczonych z oczyszczalni do odbiornika jest okresowy (raz na dobę), oczyszczalnia jest wyposażona w urządzenia pomiarowe rejestrujące ilość odprowadzanych ścieków. Kontrolowana jednostka wykonała wymaganą pozwoleniem wodnoprawnym ilość badań prób ścieków oczyszczonych. W zbadanych próbkach nie stwierdzono przekroczeń dopuszczalnych stężeń zanieczyszczeń. Stan formalno-prawny uregulowany. Zakład posiada pozwolenie wodnoprawne ważne do 15.03.2021r. W dniach 05.-25.03.2015r. przeprowadzono kontrolę 25

Informacja Podlaskiego Wojewódzkiego Inspektora Ochrony Środowiska w Białymstoku o stanie środowiska na terenie powiatu grajewskiego w roku 2015 stacją odwadniania osadów ściekowych typu DRAIMAD 2BM m. Klimaszewnica (odbiornik bezpośredni - rz. Klimaszewnica dopływ Biebrzy) 10. Zakład Komunalny w Oczyszczalnia mechaniczno Radziłowie- oczyszczalnia biologiczna z instalacją do ścieków w Klimaszewnicy strącania związków biogennych. lokalizacja punktu wprowadzania ścieków do wód: - szerokość E 22 o 29 52,64 - długość N 53o28 10,81 średnia ilość odprowadzanych po oczyszczeniu ścieków Qśr.d. 80 m3/dobę m. Niećkowo (odbiornik bezpośredni rów melioracyjny - dopływ Wissy - dopływ Biebrzy) 11. Zespół Szkół Rolniczych w mechaniczno biologiczna z Niećkowie osadem czynnym lokalizacja punktu wprowadzania ścieków do wód lub do ziemi: - szerokość E 22 21 1,86 - długość N 53 33 14,44 średnia ilość odprowadzanych po oczyszczeniu ścieków Qśr.d. 60 m 3 /dobę komunalnej oczyszczalni ścieków w Radziłowie w zakresie: - przestrzegania warunków pozwolenia wodnoprawnego wydanego decyzją Starosty Grajewskiego z dnia 29.03.2011roku; - przestrzegania wymogów ochrony środowiska w zakresie gospodarowania odpadami wytwarzanymi na zakładowej oczyszczalni ścieków (za rok 2014); - realizacji obowiązku z tytułu wnoszenia opłat za korzystanie ze środowiska (za rok 2014). Kontrolowana jednostka wykonała określoną w pozwoleniu wodnoprawnym ilość badań prób ścieków. We wszystkich zbadanych próbach nie stwierdzono przekroczeń dopuszczalnych wartości wskaźników zanieczyszczeń. Kontrola wykazała następujące nieprawidłowości w gospodarowaniu osadami ściekowymi: - osady ściekowe stosowane były na terenach czasowo zamarzniętych i pokrytych śniegiem; - nie powiadomiono WIOŚ o zamiarze przekazania osadów ściekowych władającemu powierzchnią ziemi, na której osady mają być stosowane; - jednostka nie przestrzega warunków, jakie muszą być spełnione przy wykorzystywaniu komunalnych osadów ściekowych w rolnictwie określonych w rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 6 lutego 2015r. w sprawie komunalnych osadów ściekowych (Dz.U.2015, poz. 257), to jest: - nie wykonano badań osadów ściekowych i gruntów, na których stosowano osady ściekowe; - nie ustalono dawki osadu ściekowego stosowanego na gruntach służących uprawie roślin nieprzeznaczonych do spożycia i do produkcji pasz. Ponadto stwierdzono, że rów melioracyjny na odcinku od miejsca zrzutu ścieków do ujścia do rzeki Wissy jest zamulony, wymaga przeprowadzenia konserwacji. W związku ze stwierdzonymi nieprawidłowościami wydano zarządzenia pokontrolne, które na piśmie zakład zobowiązał się wykonać. Stan formalno-prawny uregulowany. Zakład posiada pozwolenie wodno prawne ważne do 2022r. Podczas kontroli przeprowadzonej w dn. 21.03. i 26.03. 2014r. sprawdzającej przestrzeganie wymagań dot. ilości i jakości ścieków odprowadzanych z oczyszczalni w Klimaszewnicy w okresie obowiązywania pozwolenia wodnoprawnego tj. od 20.01.2012r. do 19.01.2014r. - nie stwierdzono przekroczeń. W roku 2015 i w pierwszej połowie roku 2016 zakład nie był kontrolowany pod kątem przestrzegania przepisów zawartych w pozwoleniu wodnoprawnym. Stan formalno-prawny uregulowany. Zespół Szkół Rolniczych posiada pozwolenie wodnoprawne ważne do 15.10.2023r. W dniach 25.08. 24.09.2015 roku przeprowadzono kontrolę sprawdzającą przestrzeganie wymagań dotyczących ilości i jakości ścieków odprowadzanych rowem melioracyjnym do rzeki Wissy z oczyszczalni ścieków przy Zespole Szkół w Niećkowie w kolejnych latach obowiązywania pozwolenia wodnoprawnego tj. w okresie 30.09.2010r. 29.09.2013r. oraz w okresie 16.10.2013r. 15.10.2014r. Podczas oględzin wszystkie pracujące na oczyszczalni urządzenia były sprawne. Zrzut ścieków z oczyszczalni do odbiornika jest ciągły, ilość odprowadzanych ścieków jest opomiarowana przepływomierzem elektromagnetycznym. W kontrolowanym okresie obowiązywania pozwolenia wodnoprawnego wykonano wymaganą ilość badań prób 26

Informacja Podlaskiego Wojewódzkiego Inspektora Ochrony Środowiska w Białymstoku o stanie środowiska na terenie powiatu grajewskiego w roku 2015 ścieków oczyszczonych. W zbadanych próbkach nie stwierdzono przekroczeń dopuszczalnych stężeń zanieczyszczeń. Gospodarka odpadami wytwarzanymi na oczyszczalni ścieków. Ewidencja ilościowa i jakościowa wytworzonych na oczyszczalni odpadów za lata 2014 2015 prowadzona była na nieaktualnych drukach. Wydano zarządzenia pokontrolne do których Zespół Szkół w Niećkowie się zastosował. m. Rajgród (odbiornik bezpośredni rów melioracyjny (w pozwoleniu do ziemi) do Jegrzni dopływu Biebrzy) 12. ZGKiM Rajgród - Oczyszczalnia mechaniczno-biologiczna; Stan formalno-prawny uregulowany. Zakład posiada gminna Gminy Rajgród Bioblok WS-400 pozwolenie wodnoprawne ważne do dnia 31.12.2022 r. metoda osadu czynnego dopuszczalna średnio dobowa ilość ścieków wprowadzanych do ziemi Q śrd = 400 m 3 /d. m. Tama gm. Rajgród (odbiornik bezpośredni Kanał Kuwasy d. Ełku) 13. Oczyszczalnia Nadleśnictwa mechaniczno-biologiczna Rajgród w Tamie MIKROREAKTOR i glonowy staw stabilizacyjno-tlenowy, Kontrola przeprowadzona w dniach 04 25.05.2016 r.- szczegółowo opisana jest w Rozdziale 7.1 Badania jakości ścieków wykonywane są na zlecenie kontrolowanego podmiotu przez Laboratorium WIOŚ w Białymstoku Pracownię w Suwałkach. Wyniki badań ścieków nie wykazują przekroczeń dopuszczalnych wartości określonych w pozwoleniu. W dniu kontroli, tj. 04.05.2016 r., pobrano próby ścieków surowych i oczyszczonych do analiz laboratoryjnych. Nie stwierdzono przekroczeń wartości określonych w pozwoleniu wodnoprawnym. Oczyszczalnia funkcjonowała bez zastrzeżeń. Stan formalno-prawny uregulowany. Zakład posiada pozwolenie wodnoprawne ważne do dnia 31.12.2015r. przepustowości Q d.śr 25,5 m 3 /d Kontrola przeprowadzona w dniach 14 28.10.2015 r.- szczegółowo opisana jest w Rozdziale 7.1. Badania jakości ścieków wykonywane były na zlecenie zakładu przez Laboratorium WIOŚ w Białymstoku Pracownię w Suwałkach. Wyniki badań ścieków nie wykazują przekroczeń wartości dopuszczalnych określonych w pozwoleniu wodnoprawnym. Urządzenia oczyszczalni były sprawne technicznie. W dniu oględzin pracował jeden mikroreaktor. Ścieki oczyszczone nie były spuszczane do stawu stabilizacyjno-tlenowego. odprowadzanie ścieków do ziemi m. Biebrza gm. Rajgród (odbiornik bezpośredni rów melioracyjny R-6, wg pozwolenia - odprowadzanie do ziemi) 14. Oczyszczalnia Instytutu mechaniczno-biologiczna Technologiczno-Przyrodniczego osadnik Imhoffa i pola w Falentach Zakład filtracyjne Doświadczalny Biebrza wydzierżawiona Gminie Rajgród, eksploatowana przez Zakład Gospodarki Komunalnej i Mieszkaniowej w Rajgrodzie Stan formalno-prawny uregulowany. Zakład posiada pozwolenie wodnoprawne ważne do dnia 30.04.2025r. Kontrola przeprowadzona w dniach 04 25.05.2016 r. - szczegółowo opisana jest w Rozdziale 7.1. Badania jakości ścieków wykonywane są na zlecenie kontrolowanego podmiotu przez Laboratorium WIOŚ w Białymstoku Pracownię w Suwałkach. Wyniki badań ścieków nie wykazują przekroczeń dopuszczalnych wartości określonych w pozwoleniu. W dniu kontroli, tj. 04.05.2016 r., pobrano próby ścieków surowych i oczyszczonych do analiz laboratoryjnych. Wyniki badań również nie wykazały przekroczeń wartości dopuszczalnych określonych w pozwoleniu wodnoprawnym Urządzenia oczyszczalni ścieków były sprawne. Ścieki odpływające do rowu melioracyjnego były klarowne. m. Woźnawieś gm. Rajgród (odbiornik bezpośredni - rów melioracyjny dopływ Jegrzni) wg pozwolenia odprowadzanie do ziemi 15. BIEBRZA Sp. z o.o. Raszyn-Rybie Pensjonat Zagroda Kuwasy Mechaniczno-biologiczna typu Biopan 35 i staw trzcinowy Stan formalno-prawny uregulowany. Zakład posiada pozwolenie wodnoprawne ważne do dnia 15.04.2024r. Kontrola przeprowadzona w dniach 03 17.07.2015 r.- szczegółowo opisana jest w Rozdziale 7.1. Badania jakości ścieków wykonywane są na zlecenie kontrolowanego podmiotu przez Laboratorium WIOŚ w Białymstoku Pracownię w Suwałkach. Nie przedstawiono wymaganych 2 badań jakości ścieków dopływających i odpływających za okres od 05.04.2013 r. do 04.04.2014 r. oraz 1 badania 27

Informacja Podlaskiego Wojewódzkiego Inspektora Ochrony Środowiska w Białymstoku o stanie środowiska na terenie powiatu grajewskiego w roku 2015 16. Urząd Gminy Grajewooczyszczalnia Szkoły Podstawowej w Rudzie 17. Urząd Gminy Grajewo - oczyszczalnia Szkoły Podstawowej w Wierzbowie 18. Urząd Gminy Grajewo - Oczyszczalnia Gimnazjum w Danówku roślinno-stawowa o przepustowości Q d.śr.2,5 m 3 /d roślinno-stawowa o przepustowości Q d.śr.2,5 m 3 /d roślinno-stawowa o przepustowości Q d.śr.4 m 3 /d 19. Gmina Radziłów- oczyszczalnia ścieków w m. Łoje Awissa Przepustowość Q d.śr.4 m 3 /d ścieków odpływających za okres od 16.04.2014 r. do 15.04.2015 r. Przedstawione wyniki badań ścieków nie wykazują przekroczeń wartości dopuszczalnych określonych w pozwoleniach wodnoprawnych. W dniu 03.07.2015 r. pobrano próby ścieków surowych i oczyszczonych do analiz laboratoryjnych. Otrzymane wyniki badań wykazują przekroczenie wartości dopuszczalnej parametru BZT 5 w stosunku do określonej w posiadanym przez podmiot pozwoleniu wodnoprawnym: - BZT 5 33±6 mg/l O 2 przy dopuszczalnym 25 mg/l O 2. Wydano decyzje o karach pieniężnych i zarządzenia pokontrolne. Podmiot zrealizował przedsięwzięcia służące poprawie działania oczyszczalni. Stan formalno-prawny uregulowany. Zakład posiada pozwolenie wodnoprawne ważne do dnia 31.07. 2018r. W latach 2011-2015 obiekt nie był kontrolowany. Stan formalno-prawny uregulowany. Zakład posiada pozwolenie wodnoprawne ważne do dnia 15.06.2019r. W latach 2011-2015 obiekt nie był kontrolowany. Stan formalno-prawny uregulowany. Zakład posiada pozwolenie wodnoprawne ważne do dnia 15.06.2019r. W dniach 09.-19.12.2014r. przeprowadzono kontrolę z zakresu przestrzegania wymagań dotyczących ilości i jakości ścieków odprowadzanych do ziemi, w kolejnych latach obowiązywania pozwolenia wodnoprawnego t.j. w okresie 25.06.2009r.-24.06.2014r. Ustalenia kontroli: - w okresie 25.06.2009r.-24.06.2010r. obowiązywania pozwolenia wodnoprawnego, nie zostało wykonane jedno z 4 badań prób ścieków. W związku z powyższym stężenia poszczególnych wskaźników zanieczyszczeń zostały ustalone zgodnie z przepisami jako przekroczone o 80% w stosunku do wartości dopuszczalnej. W pozostałych wykonanych przez zakład próbach zostały spełnione wymagania w zakresie dopuszczalnych wskaźników zanieczyszczeń. - w okresach: 25.06.2010r.-24.06.2011r. ; 25.06.2011r.- 24.06.2012r. ; 25.06.2012r.-24.06.2013r.; 25.06.2013r.- 24.06.2014r.; obowiązywania pozwolenia wodnoprawnego wykonano wymaganą ilość badań prób ścieków zostały również spełnione wymagania w zakresie dopuszczalnych wskaźników zanieczyszczeń. - Ilość oczyszczonych ścieków w całym kontrolowanym okresie nie przekroczyła dopuszczalnej średniej dobowej ilości ustalonej w pozwoleniu wodnoprawnym. Stan formalno-prawny uregulowany. Zakład posiada pozwolenie wodno prawne ważne do 15 stycznia 2020r. W latach 2012-2015 obiekt nie był kontrolowany. Do zadań nadrzędnych w ochronie wód powiatu należą kontrole prawidłowej eksploatacji oczyszczalni ścieków oraz modernizacja i rozbudowa sieci kanalizacyjnej. Na terenach nieskanalizowanych istotną sprawą jest budowa szczelnych i wybieralnych szamb z zapewnieniem kontrolowanego wywozu ścieków dla mieszkańców i obiektów nie objętych zbiorowym systemem oczyszczania ścieków. Pożądanym działaniem gmin byłoby opracowanie pełnej ewidencji zbiorników bezodpływowych i przydomowych oczyszczalni ścieków w poszczególnych gminach oraz wdrożenie harmonogramu wywozu nieczystości płynnych łącznie z opracowaniem i wdrożeniem systemu kar za ich niedotrzymanie. Gminy powinny posiadać dokładne dane nie tylko o ściekach z kanalizacji, ale także dotyczące ilości wywożonych zanieczyszczeń z szamb, by móc określić parametry oczyszczalni działających na swoim terenie. Na terenie powiatu znajduje się znaczna ilość gospodarstw rolnych o skoncentrowanej produkcji zwierzęcej. Produkują one duże ilości nawozów naturalnych, które niewłaściwie przechowywane i stosowane stanowią potencjalne zagrożenie dla wód powierzchniowych i podziemnych. 28

Informacja Podlaskiego Wojewódzkiego Inspektora Ochrony Środowiska w Białymstoku o stanie środowiska na terenie powiatu grajewskiego w roku 2015 Ponieważ uznano obszar Polski, ze względu na jego położenie w 99,7 % w zlewisku Morza Bałtyckiego, za wrażliwy tj. wymagający ograniczenia zrzutów związków azotu i fosforu wód. Związki azotowe i fosforowe są głównymi biogenami w ściekach. Wprowadzanie tych substancji do rzek lub jezior powoduje ich nawożenie. Przenawożenie wód powoduje ich eutrofizację. Skąd się biorą biogeny w ściekach z rozkładu substancji organicznych (związki azotowe), ze środków czystości (fosforany), nawożenia gleb (spływy z pól, ogrodów do kanalizacji) i innych. Procesami usuwającymi związki azotu są: nitryfikacja i denitryfikacja, natomiast fosforu defosfatyzacja; są to nowoczesne metody oczyszczania ścieków z podwyższonym usuwaniem biogenów, mające na celu ochronę odbiorników. Bardzo niekorzystny zapis prawny, nie określający wartości dopuszczalnych dla związków azotu i fosforu dla oczyszczonych ścieków bytowych i komunalnych wprowadzanych do wód i do ziemi, zwalnia od 2006 roku mniejsze oczyszczalnie (poniżej 2000 RLM) z obowiązku badania związków azotu i fosforu w odprowadzanych ściekach. Spowodowało to wyłączenie z eksploatacji instalacji do strącania tych związków w ściekach, co w efekcie powoduje wzrost zagrożenia eutrofizacją, szczególnie cieków o niewielkim przepływie. Celem nadrzędnym wszystkich działań, wynikającym z transpozycji prawa wspólnoty europejskiej do prawodawstwa polskiego, jest osiągnięcie do 2015 roku dobrego stanu wód w Polsce. W powiecie grajewskim tylko 1 jednolita część wód powierzchniowych płynących (JCWP Wissa od dopływu w Wąsoszu do ujścia i 1 JCWP jeziorna JCWP Jezioro Dręstwo, spełniły ten warunek. 1.4 Wody podziemne Wody podziemne stanowią główne źródło zaopatrzenia powiatu grajewskiego w wodę do celów komunalnych i przemysłowych. Zużycie wody w powiecie, wg danych GUS, w 2015 roku wyniosło 4 168,3 dam 3 na rok. Zużycie wody na 1 mieszkańca powiatu w 2015 roku wyniosło 86,0 m 3. Zużycie wody z wodociągów na mieszkańca wynosiło w 2015 roku 31,2 m 3 z czego w miastach 25,4 m 3, a na wsi 38,6 m 3. Jednostka terytorialna Zużycie wody - ogółem [dam 3 ] źródło GUS 2010 2011 2012 2013 2014 2015 Powiat grajewski 4 033,8 3 973,5 3 995,1 3 362,6 4 089,4 4 168,3 Grajewo - miasto 1 526,6 1 421,5 1 392,6 1 405,3 1 449,1 1 437,4 Grajewo - obszar wiejski 238,7 255,5 261,2 252,0 274,3 307,3 Radziłów - obszar wiejski 186,1 158,3 192,7 195,9 203,3 216,6 Rajgród - obszar miejskowiejski Szczuczyn - obszar miejsko-wiejski 918,5 968,9 984,0 362,0 997,0 1 029,0 237,0 237,2 232,3 213,9 224,8 229,4 Wąsosz - obszar wiejski 926,9 932,1 932,3 933,5 940,9 948,6 Monitoring wód podziemnych W ramach krajowej sieci monitoringu wód podziemnych, Wydzielenie Jednolitych Części Wód Podziemnych (JCWPd) i przeprowadzenie wstępnej oceny ich stanu zostało dokonane w 2004 roku przez Państwowy Instytut Geologiczny (PIG). Państwowy Instytut Geologiczny, na zlecenie GIOŚ, prowadzi monitoring jakości wód podziemnych w sieci piezometrów wyznaczonych we wszystkich JCWPd. W 2009 i w 2011 roku badania prowadzone były w JCWPd zagrożonych nieosiągnięciem dobrego stanu wód do 2015 roku. Na terenie województwa podlaskiego, nie wydzielono JCWPd zagrożonych nie osiągnięciem dobrego stanu ilościowego wód podziemnych do 2015 roku. W 2010 roku PIG przeprowadził 29

Informacja Podlaskiego Wojewódzkiego Inspektora Ochrony Środowiska w Białymstoku o stanie środowiska na terenie powiatu grajewskiego w roku 2015 badania stanu chemicznego w ramach monitoringu diagnostycznego w pozostałych JCWPd. Badania powtórnie wykonano w roku 2012. Monitoring diagnostyczny wód podziemnych na terenie powiatu grajewskiego zrealizowany został w dwóch punktach pomiarowych: punkt nr 1676 leżący w Grajewie w granicach JCWPd nr 34 oraz punkt nr 1677 leżący w Rajgrodzie również w granicach JCWPd nr 34. Ocenę stanu chemicznego wody oparto na Rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 23 lipca 2008r. w sprawie kryteriów i sposobu oceny stanu wód podziemnych (Dz.U. Nr 143 poz. 896). Wyniki badań wody pobranej z ujęcia w Grajewie, na terenie zabudowy miejskiej, luźnej, ze studni głębinowej o głębokości stropu 143 m, Wodę w badanym punkcie pomiarowym zakwalifikowano do klasy III a więc do dobrego stanu chemicznego (klasa od I do III). Większość wskaźników mieściła się w I i II klasie czystości. Do klasy III kwalifikowały się natomiast stężenia azotu amonowego, wodorowęglanów oraz żelaza. W 2011 roku wodę z tego ujęcia zakwalifikowano również do III klasy, czyli do stanu dobrego. Drugie badanie dotyczyło wody z ujęcia zlokalizowanego w okolicy Rajgrodu, na terenie zabudowy wiejskiej, o głębokości stropu 17 m. Tu także stwierdzono III klasę jakości wody, co wskazuje również na dobry stan chemiczny. Do klasy III kwalifikowały się w tym ujęciu stężenia azotu azotanowego i wapnia. Podwyższone stężenie azotu azotynowego może jednak świadczyć o przedostawaniu się do wody zanieczyszczeń pochodzenia rolniczego. Wyniki szczegółowe zawarte są na stronie WIOŚ Białystok: www.wios.bialystok.pl Publikacje. W 2015 roku PIG nie prowadził badania wód podziemnych w powiecie grajewskim. 2. Powietrze 2.1 Presje - Emisja zanieczyszczeń do powietrza Powiat grajewski charakteryzuje się stosunkowo niewielkim poziomem emisji zanieczyszczeń do powietrza. Ewidencja GUS z 2014 roku obejmowała 17 kotłowni, 17,8 km sieci cieplnej przesyłowej i 16,5 km połączeń prowadzących do budynków i innych obiektów (GUS, 2014 brak danych za 2015r.). Według danych GUS największa emisja zanieczyszczeń gazowych przypada na dział wytwarzania i zaopatrywania w energię elektryczną, gaz i wodę. Wg danych GUS, od roku 2007, emisja zanieczyszczeń gazowych z zakładów szczególnie uciążliwych w powiecie grajewskim maleje. W 2015 roku wyniosła ona 64 626 ton (w 2014r. było to 69 938 ton). Stanowiło to niewiele ponad 3% emisji gazowej w woj. podlaskim. Największy udział w emisji zanieczyszczeń gazowych, prawie 99%, miał dwutlenek węgla. Emisja zanieczyszczeń gazowych do powietrza z zakładów szczególnie uciążliwych w 2015 roku [Mg/rok]- dane GUS Jednostka terytorialna ogółem (bez dwutlenku węgla) dwutlenek siarki tlenki azotu tlenek węgla dwutlenek węgla Powiat grajewski 1 576 271 641 499 63 050 PODLASKIE 9 602 2 937 2 770 2 993 1 968 592 30

Informacja Podlaskiego Wojewódzkiego Inspektora Ochrony Środowiska w Białymstoku o stanie środowiska na terenie powiatu grajewskiego w roku 2015 Emisja zanieczyszczeń pyłowych do powietrza z zakładów szczególnie uciążliwych w 2015 roku [Mg/rok]- dane GUS ogółem w tym ze spalania paliw węglowo-grafitowe, sadza Powiat grajewski 273 72 1 PODLASKIE 921 665 5 Emisja zanieczyszczeń pyłowych z zakładów szczególnie uciążliwych od 2009 roku utrzymuje się na podobnym poziomie. W 2015 roku wyniosła 273 tony (w 2014-267 ton), w tym prawie 23% pochodziło ze spalania paliw (GUS,2015). Emisja pyłowa z większości kotłowni komunalnych i zakładowych jest skutecznie redukowana w urządzeniach odpylających. Wg danych GUS, w 2015 roku, w różnego typu urządzeniach zatrzymanych lub zneutralizowanych zostało: 45 701 ton zanieczyszczeń pyłowych i 583 tony zanieczyszczeń gazowych (GUS,2015). Powiat grajewski charakteryzuje się bardzo nierównomiernym rozmieszczeniem obiektów emitujących zanieczyszczenia do powietrza. Główne źródła emisji skoncentrowane są na terenie Grajewa. Najważniejszymi z nich są instalacje technologiczne i energetycznego spalania paliw zlokalizowane na terenie Pfleiderer Grajewo S.A w Grajewie, Pfleiderer MDF Sp. z o.o. w Grajewie, PEC sp. z o.o w Grajewie oraz Spółdzielni Mleczarskiej MLEKPOL w Grajewie. Są to obiekty o dużym znaczeniu w skali powiatu. Poza nimi na terenie miasta znajdują się mniejsze obiekty takie jak: Wytwórnia Mas Bitumicznych należąca do PDM UNIDROG w Grajewie, P-USP ZAKREM w Grajewie. Zlokalizowane poza Grajewem obiekty emitujące zanieczyszczenia do powietrza są niewielkimi kotłowniami pracującymi na potrzeby zakładów pracy (Spółdzielnia Inwalidów SPINS w Szczuczynie, Masarnia EUROPA w Rajgrodzie), kotłowniami pracującymi na potrzeby grzewcze osiedli mieszkaniowych (kotłownia WPK w Szczuczynie) i kotłownie instytucji (np. Zespołu Szkół Rolniczych w Wojewodzinie). W części zakładów obok źródeł energetycznych (kotłów opalanych węglem kamiennym, olejem opałowym i odpadami drzewnymi) występują również źródła technologiczne. Są to poza PFLEIDERER S.A. i MDF Sp. z o.o. w Grajewie: lakiernie (P-USP ZAKREM w Grajewie), komory wędzarnicze- Masarnia ZAGŁOBA w Grajewie i DYMEK S.C. w Grajewie). W tabelach 2.1 2.3 zestawiono wielkości głównych źródeł emisji w 2015 roku pozyskanych z bazy emisji zanieczyszczeń do powietrza powstałej w wyniku realizacji projektu Zgromadzenie danych emisyjnych wraz z oceną ich poprawności i kompletności przez firmę ATMOTERM S.A. na zamówienie GIOŚ. Wg danych zgromadzonych w tej bazie: 31

Informacja Podlaskiego Wojewódzkiego Inspektora Ochrony Środowiska w Białymstoku o stanie środowiska na terenie powiatu grajewskiego w roku 2015 - w emisji ze źródeł punktowych największy udział mają: zanieczyszczenia pyłowe, dwutlenek azotu oraz dwutlenek siarki. Niski jest udział niemetanowych lotnych związków organicznych (NMLZO), amoniaku oraz benzo(a)pirenu. - największy udział w emisji pyłów drobnych i bardzo drobnych ma sektor spalania paliw poza przemysłem, co oznacza miedzy innymi, że emisje pochodzą z ogrzewania indywidualnego budynków (emisja powierzchniowa). Największy udział w emisji powierzchniowej mają zanieczyszczenia pyłowe, dwutlenek siarki, niemetanowe lotne związki organiczne oraz tlenki azotu. Niski jest udział amoniaku oraz benzo(a)pirenu. Tabela 2.1. Wielkość emisji zanieczyszczeń ze źródeł punktowych w powiecie grajewskim w 2015 roku powiat grajewski *niemetanowe lotne związki organiczne Emisja punktowa [Mg/rok] PM 10 PM 2,5 B(a)P SO 2 NO x NO 2 NMLZO* NH 3 174,59 139,67 0,0586 295,88 0 580,03 0,04 20,10 Tabela 2.2. Wielkość emisji ze źródeł powierzchniowych w powiecie grajewskim w 2015 roku Emisja powierzchniowa [Mg/rok] PM 10 PM 2,5 B(a)P SO 2 NO x NO 2 NMLZO* NH 3 powiat grajewski 442,470 435,670 0,212 419,507 117,803 11,78 521,911 2,152 *niemetanowe lotne związki organiczne W emisji pochodzącej z transportu drogowego (Tabela 2.3.) największy udział mają: zanieczyszczenia pyłowe, tlenki azotu oraz niemetanowe lotne związki organiczne. Niski jest udział dwutlenku siarki oraz benzo(a)pirenu. Tabela 2.3. Wielkość emisji pochodzącej z transportu drogowego w powiecie grajewskim w 2015 roku Drogi krajowe [Mg/rok] PM 10 PM 2,5 B(a)P SO 2 NO 2 NMLZO powiat grajewski 51,35 47,36 0,0001 1,51 109,42 39,27 Drogi wojewódzkie [Mg/rok] powiat grajewski 4,15 3,82 0 0,11 4,27 1,42 Drogi gminne i powiatowe [Mg/rok] PM 10 PM 2,5 B(a)P SO 2 NO x NO 2 NMLZO powiat grajewski 20,8 19,02 0,0001 0,53 18,36 1,84 5,90 W powiecie grajewskim natężenie ruchu kołowego, poza drogą krajową nr 61, pod względem emisji spalin nie stwarza zagrożenia dla środowiska i zdrowia człowieka. Gorsza sytuacja występuje natomiast w pasie drogi krajowej nr 61. Natężenie ruchu pojazdów na tej drodze, liczone ostatnio przez WIOŚ w 2010 roku w Grajewie, wynosi ok. 4mln. pojazdów, w tym ponad milion to samochody ciężarowe. Stanowi to znaczne, źródło emisji tlenków węgla, tlenków azotu, węglowodorów aromatycznych i alifatycznych, pyłu, dwutlenku siarki, związków ołowiu i sadzy. Wyliczenie tych emisji wymaga dodatkowych, kosztownych badań. 32

Informacja Podlaskiego Wojewódzkiego Inspektora Ochrony Środowiska w Białymstoku o stanie środowiska na terenie powiatu grajewskiego w roku 2015 3.2. Monitoring imisji (na podstawie Oceny poziomów substancji w powietrzu i klasyfikacji stref woj. podlaskiego w 2015r.) W 2015r. na terenie powiatu grajewskiego nie wykonywano pomiarów imisji zanieczyszczeń powietrza. Zgodnie z kryteriami wyznaczonymi ze względu na ochronę zdrowia ludzi przeprowadzono za rok 2015 ocenę jakości powietrza w strefie podlaskiej do której należy powiat grajewski. Ocena za rok 2015 wykonana została w układzie stref, w którym strefę stanowią: - aglomeracja o liczbie mieszkańców powyżej 250 tys., - miasto (nie będące aglomeracją) o liczbie mieszkańców powyżej 100 tys., - pozostały obszar województwa, nie wchodzący w skład aglomeracji i miast powyżej 100 tys. mieszkańców. Strefy utworzone na potrzeby oceny jakości powietrza na terenie województwa podlaskiego. Nazwa strefy Kod strefy Nazwy powiatów, z których składa się strefa Strefa Podlaska PL2002 1. powiat białostocki 2. powiat grajewski 3. powiat łomżyński 4. powiat kolneński 5. powiat zambrowski 6. powiat wysokomazowiecki 7. powiat augustowski 8. powiat suwalski 9. powiat sejneński 10. powiat moniecki 11. powiat sokólski 12. powiat hajnowski 13. powiat bielski 14. powiat siemiatycki 15. powiat miasta Łomża 16. powiat miasta Suwałki aglomeracja podlaska PL2001 1. powiat miasta Białystok Roczną ocenę jakości powietrza przeprowadzono w odniesieniu do wszystkich substancji, dla których w prawie krajowym, określone zostały normatywne stężenia w postaci poziomów: dopuszczalnych, docelowych, celów długoterminowych, ze względu na cele: ochronę zdrowia i ochronę roślin. Ocenę w Strefie Podlaskiej wykonano: określając spełnianie kryteriów dotyczących oceny zdrowia ludzi dla następujących substancji: dwutlenek siarki SO 2, dwutlenek azotu NO 2, tlenek węgla CO, benzen C 6 H 6, ozon O 3, pył PM 10, pył PM2,5, ołów Pb, arsen As, kadm Cd, nikiel Ni, benzo(a)piren w pyle PM 10. określając spełnianie kryteriów dotyczących oceny ochrony roślin dla następujących substancji: dwutlenek siarki SO 2, tlenki azotu NO X, ozon O 3 (określony współczynnikiem AOT 40). 33

Informacja Podlaskiego Wojewódzkiego Inspektora Ochrony Środowiska w Białymstoku o stanie środowiska na terenie powiatu grajewskiego w roku 2015 W odniesieniu do każdej z wymienionych substancji, klasyfikacji strefy dokonuje się dla każdego zanieczyszczenia. Podstawę zaliczenia strefy do określonej klasy, stanowią wyniki oceny uzyskane na obszarach o najwyższych stężeniach danego zanieczyszczenia w strefie. Kryterium: Ochrona zdrowia ludzi: W tabelach 2.4-2.5. przedstawiono wykaz stanowisk wykorzystanych do przeprowadzenia oceny rocznej oraz klasy wynikowe poszczególnych zanieczyszczeń powietrza w strefie podlaskiej. Objaśnienia do tabeli 2.5: A poziom stężeń zanieczyszczeń na terenie strefy nie przekracza odpowiednio poziomu dopuszczalnego, poziomu docelowego, poziomu celu długoterminowego; C poziom stężeń przekracza wartość dopuszczalną (z uwzględnieniem dozwolonej częstości przekroczeń dla przypadków, gdy są one określone), poziom docelowy, poziom celu długoterminowego. W ocenie dotyczącej pyłu zawieszonego PM2,5 uwzględnia się dodatkowe kryterium poziom fazy dopuszczalny dla fazy II C 1 - oznacza przekroczenie poziomu dopuszczalnego dla fazy II. D 2 - powyżej poziomu celu długoterminowego; 34

Informacja Podlaskiego Wojewódzkiego Inspektora Ochrony Środowiska w Białymstoku o stanie środowiska na terenie powiatu grajewskiego w roku 2015 Tabela 2.4. Wykaz stałych stanowisk pomiarowych wykorzystanych w ocenie rocznej Nazwa strefy Strefa Kod strefy Adres stacji Stacja pomiarowa Kod krajowy stacji Cel oceny Zanieczyszczenia biorące udział w ocenie Inne metody oceny stosowane w strefie** Strefa Podlaska PL2002 ul. Sikorskiego 48/94 Łomża PdLomSikorsk Ochrona SO 2, NO 2, NO, NOx, PM10, PM2,5, CO 2, ul. Pułaskiego 73 Suwałki PdSuwPulaski zdrowia SO 2, NO 2, NOx, CO, O 3, PM10, Pb, C 6H 6, Ni, Cd, As, B(a)P, C 6H 6-2, PM2,5 O 3 1, PM10 1, PM2,5 1, NO 2 1, SO 2 1, B(a)P 1 Borsukowizna PdBorsukowiz Ochrona roślin SO 2, NO 2, NO, NO x, O 3 Powierzchnia strefy [km 2 ] Ludność [tys.] 20085 896,459 ** - podano zanieczyszczenie i numer kolejny metody opisanej w tabeli poniżej: Metody wykorzystane w ocenie, inne niż pomiary w stałych punktach Numer metody Opis metody 1 Modelowanie 2 Szacowanie (analogia wyników do pomiarów wykonanych w innej strefie bądź w innym terminie) Tabela 2.5. Wynikowe klasy w strefie podlaskiej dla poszczególnych zanieczyszczeń, uzyskane w ocenie rocznej dokonanej z uwzględnieniem kryteriów ustanowionych w celu ochrony zdrowia Symbol klasy wynikowej dla poszczególnych zanieczyszczeń dla obszaru całej strefy Nazwa strefy Kod strefy SO 2 NO 2 PM10 Pb C 6H 6 CO O 3 Poziom docelowy O 3 Cel długoterminowy As Cd Ni BaP PM2,5 PM 2,5 II faza Strefa Podlaska PL2002 A A A A A A A D 2 A A A C* C** C1** * - obszar przekroczeń: miasto Suwałki ** - obszar przekroczeń : miasto Łomża 35

Kryterium: Ochrona roślin: Do klasyfikacji strefy ze względu na kryterium ochrona roślin wykorzystano wyniki ze stacji tła wiejskiego w Borsukowiźnie. Jest to stacja automatyczna, reprezentatywna dla obszaru całego województwa podlaskiego. Wszystkie otrzymane serie pomiarowe spełniały wymagania jakości dla pomiarów intensywnych. Nie odnotowano przekroczeń dwutlenku siarki dla roku i pory zimowej oraz przekroczeń rocznego dopuszczalnego stężenia tlenków azotu Strefę Podlaską zakwalifikowano do klasy A. Uwzględniając wyniki modelowania, pod względem dotrzymania poziomu docelowego ozonu Strefę Podlaską zaliczono do klasy A, a ze względu na niedotrzymanie poziomu celu długoterminowego, strefie nadano klasę D2. Klasyfikacja strefy podlaskiej z uwzględnieniem poziomów dopuszczalnych dla SO 2 i NOx Nazwa strefy Kod strefy Symbol klasy dwutlenek siarki rok kalendarzowy pora zimowa Symbol klasy tlenki azotu Strefa Podlaska PL2002 A A A Klasyfikacja stref z uwzględnieniem poziomów docelowych oraz celów długoterminowych dla ozonu Nazwa strefy Kod strefy Symbol klasy poziom docelowy AOT 40 Symbol klasy poziom celu długoterminowego AOT 40 Strefa Podlaska PL2002 A D2 Podsumowanie: PRZEKROCZENIA POZIOMÓW DOPUSZCZLNYCH 1. W Strefie Podlaskiej (do której należy powiat grajewski) stężenia zanieczyszczeń gazowych były niskie i nie przekraczały dopuszczalnych norm. 2. W Strefie Podlaskiej, w 2015 roku stwierdzono ponownie, podobnie jak w latach 2011 2014, przekroczenia normy dopuszczalnej pyłu zawieszonego PM2,5 oraz wartości normowanych pyłu zawieszonego PM2,5 dla II fazy. Obszarem przekroczeń jest - wg przeprowadzonych badań - miasto Łomża. Biorąc pod uwagę wyniki modelowania emisji pyłu (Mapa nr 1) wysokie wartości tego zanieczyszczenia widoczne są również w wielu mniejszych miastach strefy ( w tym w Grajewie), gdzie pomiary nie były prowadzone. 28

Mapa 1. Rozkład emisji pyłu PM 2,5 w woj. podlaskim (modelowanie) 3. W Strefie Podlaskiej zanotowano przekroczenia normy 24 godzinnej pyłu PM10, jednakże liczba dób z przekroczeniami była mniejsza niż dopuszczalna. Należy zaznaczyć, że do zachowania normy w dużej mierze przyczyniła się stosunkowo ciepła zima. 4. W klasyfikacji ze względu na kryterium: ochrona roślin nie wystąpiły na terenie województwa podlaskiego strefy z przekroczeniami poziomów dopuszczalnych zarówno dwutlenku siarki i tlenków azotu jak również ozonu. PRZEKROCZENIA POZIOMÓW DOCELOWYCH I CELÓW DŁUGOTERMINOWYCH 1. W 2015 roku w Strefie Podlaskiej stwierdzono przekroczenia: poziomu docelowego benzo(a)pirenu (kryterium - ochrona zdrowia), gdzie największymi obszarami przekroczeń są: wszystkie miasta powiatowe województwa podlaskiego ( w tym Grajewo) oraz inne mniejsze miejscowości (Mapa nr 2). W poprzednich latach sygnalizowano w ocenach problem z dotrzymaniem normy dla benzo(a)pirenu. Kontynuowane w 2015 roku badania potwierdziły występowanie ponadnormatywnych stężeń benzo(a)pirenu w obu strefach województwa. Wynika stąd konieczność podjęcia działań na rzecz ograniczenia emisji benzo(a)pirenu. 37

Mapa 2. Rozkład emisji benzo(a)pirenu w województwie podlaskim (modelowanie) Prowadzenie monitoringu powietrza będzie kontynuowane przez WIOŚ w latach kolejnych. Zakres prowadzonych badań na poszczególnych stacjach pomiarowych, w miarę możliwości finansowych będzie rozszerzany, a wykonywane oceny roczne planuje się wzmocnić metodami modelowania. Jednym z pierwszych działań w tym kierunku jest umieszczenie na stronie internetowej GIOŚ prognoz (krótko i długoterminowych) jakości powietrza. poziomów celów długoterminowych dla ozonu w Strefie Podlaskiej (kryterium - ochrona roślin oraz kryterium - ochrona zdrowia). Dużym zagrożeniem dla zdrowia są również wysokie stężenia ozonu troposferycznego. Ozon jest silnym utleniaczem fotochemicznym, który powoduje poważne problemy zdrowotne, niszczy materiały i uprawy rolne. Narażenie człowieka na nieznacznie podwyższone stężenia ozonu może prowadzić do reakcji zapalnych oczu, dróg oddechowych, a także zmniejszenia wydolności płuc. Jest powodem występowania objawów senności, bólu głowy i znużenia oraz powoduje spadek ciśnienia tętniczego krwi. Przy wyższych stężeniach występują objawy złego samopoczucia, nasilają się bóle głowy, rośnie pobudliwość, zmęczenie i wyczerpanie, objawy apatii. Ozon troposferyczny (przyziemny) powstaje w wyniku reakcji fotochemicznych tlenków azotu i lotnych 38

związków organicznych i posiada zdolność przenoszenia się na duże odległości, dlatego stężenia tego zanieczyszczenia na obszarze Polski zależą w dużej mierze od jego stężenia w masach powietrza napływających nad teren Polski - głównie z południowej i południowo-zachodniej Europy. Za pozostałe przyczyny występowania wysokich stężeń 8-godzinnych ozonu, przekraczających poziom 120 μg/m 3, uznaje się: przemiany fotochemiczne prekursorów ozonu pod wpływem promieniowania UVB; niekorzystne warunki meteorologiczne, a także naturalne źródła emisji prekursorów ozonu. Wykonane na zlecenie GIOŚ wyniki modelowania ozonu (przekroczenie jedynie normy celu długoterminowego) potwierdzają badania uzyskane przez WIOŚ. Poniżej przedstawiono wyniki modelowania ozonu na obszarze województwa (częstość przekraczania wartości 120 μg/m 3, gdzie dopuszczalna liczba dób z przekroczeniem tej wartości jest równa 25) (Mapa 3.) Mapa 3. Częstość przekraczania wartości dopuszczalnych dla ozonu w woj. podlaskim (modelowanie) 39

Mapa 4. Przekroczenie normy dopuszczalnej celu długoterminowego dla ozonu w woj. podlaskim (modelowanie). 2. W przypadku pozostałych zanieczyszczeń podlegających ocenie (arsen, kadm, nikiel) nie zanotowano przekroczeń poziomów docelowych oraz celów długoterminowych. Na stronie WIOŚ w Białymstoku www.wios.bialystok.pl w zakładce Stan powietrza on-line, można odnaleźć informacje o obowiązujących normach jakości powietrza, punktach pomiarowych zlokalizowanych w naszym regionie oraz szczegółowych wynikach badanych zanieczyszczeń, a także krótkie raporty. Stan jakości powietrza w każdym regionie w kraju można sprawdzić na stronie www.powietrze.gios.gov.pl oraz za pomocą aplikacji mobilnej (na smartfony z systemem Android): Jakość powietrza w Polsce pobranej z Google Play. 2.3. Przeciwdziałania - Działalność kontrolna Kontrolowane przez Delegaturę WIOŚ obiekty różnią się znacznie wielkością i stopniem oddziaływania na środowisko, a także zakresem stosowanych zabezpieczeń chroniących środowisko. Największy z nich, zakłady Pfleiderer Grajewo S.A. w Grajewie, od wielu lat realizuje program ograniczenia emisji zanieczyszczeń do środowiska poprzez zmiany technologii i stosowanie wydajnych urządzeń ochrony atmosfery. W Pfleiderer MDF Sp. z o.o. w Grajewie zastosowano najnowocześniejsze rozwiązania systemów ochrony atmosfery dla tego typu zakładów. W Ciepłowni Miejskiej należącej do PEC sp. z o.o. w Grajewie eksploatowany jest kocioł 40