Czy szampon jest niezbędny organizmom wodnym do higieny osobistej? Tankiewicz M., Piróg P., Wolska L., Zakład Toksykologii Środowiska, Gdański Uniwersytet Medyczny
VIII Krajowa Konferencja Bioindykacyjna, Kraków, 18-20.04.2018
Słowo shampoo pochodzi od nazwy tradycyjnego, perskiego i hinduskiego masażu włosów z użyciem wyciągów z ziół. Na początku XX wieku określenie to zostało użyte w celach marketingowych do sprzedaży ciekłych, perfumowanych mikstur do mycia włosów, które stopniowo zastąpiły tradycyjne mydło. VIII Krajowa Konferencja Bioindykacyjna, Kraków, 18-20.04.2018
Charakterystyka szamponów Włosy od zawsze stanowiły istotny element wyglądu człowieka. Techniki pielęgnacji zmieniały się wraz z panującą modą i były wynikiem rozwoju medycyny i przemysłu kosmetycznego. Właściwości szamponów: oczyszczające, odżywcze, nawilżające, antystatyczne, natłuszczające, nabłyszczające, lecznicze, koloryzujące.
Skład szamponu woda, środki powierzchniowo czynne (surfaktanty), środki nadające lepkość, zagęstniki, składniki zmętniające, sekwestranty (substancje tworzące związki chemiczne z jonami metali), środków natłuszczające, barwniki, kompozycje zapachowe, konserwanty.
Polacy kupują rocznie 105,6 mln szamponów oraz 28,5 mln odżywek do włosów. (źródło: http://www.salesnews.pl/article.aspx?id=588) Zakładając, że: - ludność Polski wynosi 38426 tys. osób (lipiec 2017 r., dane GUS), - średnia objętość butelki szamponu i odżywki wynosi 300 ml, to statystyczny Polak zużywa rocznie: 825 ml szamponu oraz 223 ml odżywek, co daje ponad litr produktów, które trafiają do środowiska!!
Dlaczego szampony?? duże i niekontrolowane używanie; brak regulacji prawnych określających wytyczne dla producentów szamponów (jedyna regulacja produktów kosmetycznych: EC 1223/2009); w największych ilościach (poza wodą) składają się z surfaktantów; zawierają zwykle mieszaniny kilku związków powierzchniowo czynnych oraz innych substancji aktywnych; nie znamy ich składu ilościowego; jedyną informacją, jaką możemy uzyskać z etykiet, to nazwy substancji w gotowym produkcie uszeregowane w malejącym stężeniu; konsumenci stosują zbyt duże ilości szamponu nakładanego na włosy, co powoduje ich zwiększoną emisję do środowiska; szeroki zakres zastosowań.
Wyznaczenie parametrów ekotoksyczności wybranych ogólnodostępnych produktów do pielęgnacji w oparciu o wykorzystanie zestawu testów bioindykacyjnych:
Badane produkty kosmetyczne (pogrubioną czcionką zaznaczono surfaktanty) Nazwa produktu Szampon przeciwłupieżowy Head&Shoulders Apple Fresh Szampon przeciwłupieżowy z odżywką 2w1 Head&Shoulders Total Care Szampon hipoalergiczny szampon do włosów z ekstraktem z chmielu Biały Jeleń Skład na podstawie jego etykiety Aqua, Sodium Lauryl Sulfate, Sodium Laureth Sulfate, Glycol Distearate, Zinc Carbonate, Sodium Chloride, Sodium Xylenesulfonate, Zinc Pyrithione, Cocamidopropyl Betaine, Dimethicone, Parfum, Sodium Benzoate, Guar Hydroxypropyltrimonium Chloride, Hydrochloric Acid, Magnesium Carbonate Hydroxide, Hexyl Cinnamal, Magnesium Nitrate, Sodium Polynaphthalenesulfonate, Methylchloroisothiazolinone, Cl 42090, Cl 19140, Magnesium Chloride, Methylisothiazolinone. Aqua, Sodium Lauryl Sulfate, Sodium Laureth Sulfate, Glycol Distearate, Zinc Carbonate, Sodium Chloride, Dimethicone, Sodium Xylenesulfonate, Zinc Pyrithione, Cocamidopropyl Betaine, Parfum, Sodium Benzoate, Guar Hydroxypropyltrimonium Chloride, Hydrochloric Acid, Limonene, Linalool, Magnesium Carbonate Hydroxide, Magnesium Nitrate, Sodium Polynaphthalenesulfonate, Methylchloroisothiazolinone, Magnesium Chloride, CI 42090, Methylisothiazolinone, CI 17200 Aqua, Sodium Laureth Sulfate, Cocamide DEA, Cocamidopropyl Betaine, Laurdimonium Hydroxypropyl Hydrolyzed Wheat Protein, Laurdimonium Hydroxypropyl Hydrolyzed Wheat Starch, PEG-6 Caprylic/Capric Glycerides, Glycerin, Parfum, C12-13 Alkyl Lactate, Propylene Glycol, Arctium Lappa Root Extract, DMDM Hydantoin, Methylchloroisothiazolinone, Methylisothiazolinone, Citric Acid, Tetrasodium EDTA, PEG/PPG-120/10 Trimethylolpropane Trioleate, Laureth-2, PEG-14 M, Cl 14720, Cl 19140 Szampon z dziegciem brzozowym Paraderm Aqua, Sodium Laureth Sulfate, Cocamidopropyl Betaine, Urea, Sodium Chloride, Olive Cii Peg-7 Esters, Glycerin, Salix Alba Bark Extract, Betula Alba Oil, Sulfur, PEG-40 Castrol Oil, Sodium Shale Oil Sulfonate, Propylene Glycol, Undecylamide Dea, Piroctane Olamine, Alcohol Denat, Faex Extract, Phenoxyetanol, DMDM Hydantoin, Methylparaben, Propylparaben, Citric Acid Szampon dla psów z olejkiem z drzewa herbacianego DermaVet Water, Disodium Laureth Sulfosuccinate, Sodium Laureth Sulfate, Sodium Chloride, Oleamide DEA, Lauramidopropyl Betaine, PEG-75 Lanolin, Hydrolyzed Collage, PEG-7 Glyceryl Cocoate, Quaternium-52, Melaleuca Alternifolia, Triclosan, Sodium Benzoate, Panthenol, Chlorhexidine
Badane produkty kosmetyczne (pogrubioną czcionką zaznaczono surfaktanty) Nazwa produktu Skład na podstawie jego etykiety Szampon do włosów dla dzieci, ułatwiający rozczesywanie, babydream Aqua, Decyl Glucoside, Cocamidopropyl Betaine, Sodium Coco-Sulfate, Parfum, Glyceryl Oleate, Coco-Glucoside, Polyquaternium- 10, Sodium Lactate, Sodium Hydroxide, P-Anisic Acid, Triticum Vulgare Germ Extract, Lactic Acid. Nizoral Ketokonazol, Sól Sodowa Eteru Laurylosulfonowego, Sól Disodowa Eteru Monolaurylosulfonobursztynowego, Dietanolamid Kwasu Tłuszczowego Oleju Kokosowego, Laurdimonium, Makrogolu 120 Metyloglukozodioleinian, Kompozycja Zapachowa, Sodu Chlorek, Imidomocznik, Wodorotlenek Sodu, Kwas Solny Stężony, Erytrozyna Sodowa, Woda Oczyszczona Stieprox Cyklopiroks z Olaminą, Siarczan Sodowy Eteru Laurylowego, Kokamidopropylobetaina, Disodu Fosforan Dwunastowodny, Kwas Cytrynowy Jednowodny, Dietanoloamid Kokosowy, Glikol Heksylenowy, Alkohol Oleinowy, Polisorbat 80, Polikwaternium 10, Kompozycja Zapachowa Fruitier Timotei AF 17050, Woda Oczyszczona, Kwas Cytrynowy Jednowodny, Sodu Wodorotlenek Alterra Sensitiv, szampon i żel pod prysznic 2w1 Aqua, Sodium Coco-Sulfate, Lauryl Glucoside, Maris Sal, Glycerin, Sodium PCA, Sodium Lactate, Betaine, Olea Europaea Fruit Oil, Sodium Cocoyl Glutamate, Disodium Cocyol Glutamate, Xanthan Gum, Tocopherol, Helianthus Annus Seed Oil
Analizowana próbka szampon Head&Shoulders Apple Fresh szampon Head&Shoulders Total Care Thamnotoxkit LC 50 [%(v/v)] Daphtoxkit FTM Magna LC 50 [%(v/v)] 24 h 48 h Microtox EC 50 [% (v/v)] 0,00059 0,000014 0,000007 0,000002 0,0012 0,000028 0,000015 0,000007 Szampon Paraderm 0,0015 0,0079 0,0064 0,0110 Szampon Stieprox 0,0038 0,0035 0,0011 0,0011 Szampon Nizoral 0,0064 0,0047 0,0034 0,0036 Szampon Dermavet 0,0072 0,0358 0,0310 0,0040 Szampon Biały jeleń 0,0135 0,0136 0,0044 0,0115 Szampon Alterra 0,033 0,0464 0,0114 0,0055 Szampon Babydream 0,0721 0,0343 0,0340 0,0250 Czy szampon jest niezbędny organizmom wodnym do higieny osobistej?
szampony wykazały wysoką toksyczność wobec organizmów testowych; najbardziej toksycznymi okazały się szampony Head & Shoulders (20 150 ppb v/v); może być to związane ze składem chemicznym i lepkością produktu (większa zawartość surfaktantów niejonowych?); głównymi składnikami tych produktów zaraz po wodzie jest sól sodowa kwasu dodecylosiarkowego oraz sól sodowa siarczanu oksyetylenowanego alkoholu laurylowego; ich wykorzystanie związane jest z silnymi właściwościami biobójczymi i myjącymi, które są pożądanymi właściwościami wśród produktów do pielęgnacji włosów; Czy szampon jest niezbędny organizmom wodnym do higieny osobistej?
Parametry ekotoksykologiczne substancji wzorcowych Wzorzec Thamnotoxkit F LC 50 [mg/l] Daphtoxkit F TM Magna LC 50 [mg/l] 24 h 48h Microtox EC 50 [mg/l] sól sodowa kwasu dodecylosiarkowego (SDS) bromek heksadecylotrimetyloamoniowy (HDTMA) Zonyl (niejonowy etoksylowany fluorosurfaktant) (ZONYL) 8,4 23 12 6,0 4,4 0,40 0,34 1,3 12 18 11 - Czy szampon jest niezbędny organizmom wodnym do higieny osobistej?
Toksyczność mieszanin związków powierzchniowo czynnych SDS - sól sodowa kwasu dodecylosiarkowego; HDTMA - bromek heksadecylotrimetylo-amoniowy; ZONYL - niejonowy etoksylowany fluorosurfaktant
Po 48 godz. trwania biotestu Daphtoxkit F i Thamnotoxkit F dla wszystkich mieszanin surfaktantów uzyskano addytywny efekt końcowy.
Omówienie wyników Na podstawie wyników testu Microtox można wywnioskować: w aspekcie produktów komercyjnych lepiej łączyć ze sobą związki powierzchniowo czynne z grupy anionowych i niejonowych, ponieważ wykazują one efekt antagonistyczny (dotyczy to zarówno niższych jak i wyższych stężeń surfaktantów anionowych, z którymi łączone są surfaktanty niejonowe); zmiana stężenia surfaktantu anionowego nie miała wpływu na zmianę współoddziaływania składników mieszaniny.
Omówienie wyników W teście Daphtoxkit F : wraz ze wzrostem stężenia surfaktantu kationowego w połączeniu z niższym stężeniem surfaktantu anionowego współoddziaływanie z addytywnego zmienia się na antagonistyczne; odwrotną zależność zaobserwowano w połączeniu surfaktantu anionowego i niejonowego. Wraz ze wzrostem stężenia surfaktantu niejonowego w połączeniu z mniejszym stężeniem surfaktantu anionowego współoddziaływanie z antagonistycznego zmienia się na addytywne. W przypadku mieszanin, w których surfaktant anionowy występował w wyższym stężeniu niż w przypadku mieszanin z surfaktantem kationowym, następowała zmiana współoddziaływania przy wzroście stężeń z addytywnego na antagonistyczny.
Omówienie wyników w przypadku mieszanin surfaktantu anionowego o wyższym stężeniu i surfaktantu niejonowego wraz ze wzrostem stężenia składników współoddziaływanie z antagonistycznego zmieniało się na addytywne; podobne zmiany współoddziaływania zaobserwowano w mieszaninach surfaktantów kationowych i niejonowych;
Wnioski wszystkie produkty handlowe wykazały wyższą toksyczność niż którakolwiek z badanych substancji wzorcowych; należy w odpowiedni sposób łączyć związki powierzchniowo czynne nie przekraczając określonego stężenia, ponieważ łączy się to ze zmianą współoddziaływania składników, co ma ścisły związek z ich wpływem na środowisko!! najbardziej czułym organizmem na działanie większości produktów kosmetycznych były bakterie Vibrio fischeri.
Wnioski większość mieszanin zawierających w swoim składzie związki anionowe i kationowe wykazuje addytywny mechanizm współoddziaływania, co stanowi poważne zagrożenie dla środowiska, do którego są uwalniane; badania udowodniły, że surfaktanty i ich mieszaniny stanowią poważny problem ekologiczny, ponieważ mogą negatywnie wpływać na środowisko i organizmy żywe; obecny stan wiedzy na temat surfaktantów jest niewystarczający, dlatego niezbędne jest kontynuowanie badań z tego zakresu w przyszłości.
P.S. Łysi też używają szamponów Dziękuję za uwagę!!