podaje nazwy odcinków kr gos upa wymienia tkanki budujàce szkielet wskazuje rol poszczególnych tkanek

II. Aparat ruchu 7. KoÊci elementy sk adowe szkieletu 6. Budowa i funkcjonowanie koƒczyn 5. Budowa i rola szkieletu osiowego 4. Budowa szkieletu I. Organizm cz owieka. Skóra pow oka organizmu 3. Higiena i choroby skóry 2. Budowa i funkcje skóry 1. Organizm cz owieka jako funkcjonalna ca oêç Wymagania edukacyjne wymienia dziedziny biologii zajmujàce si budowà i funkcjonowaniem cz owieka wskazuje komórk jako element budulcowy cia a cz owieka wylicza uk ady narzàdów cz owieka wymienia podstawowe funkcje skóry wymienia wytwory naskórka wymienia choroby skóry podaje przyk ady dolegliwoêci skóry wskazuje elementy biernego i czynnego aparatu ruchu podaje nazwy wskazanych elementów budowy szkieletu wymienia tkanki budujàce szkielet wylicza elementy szkieletu osiowego wskazuje mózgo- i trzewioczaszk wymienia koêci budujàce szkielet osiowy omawia rol chrzàstek w budowie klatki wymienia elementy budujàce klatk piersiowà na modelu lub ilustracji charakteryzuje funkcje szkieletu osiowego piersiowej podaje nazwy odcinków kr gos upa wymienia narzàdy chronione przez klatk wyjaênia zwiàzek budowy czaszki wykazuje zwiàzek budowy odcinków kr gos upa z pe nionà przez nie piersiowà z pe nionymi funkcjami funkcjà wymienia elementy budowy obr czy barkowej i miednicznej opisuje budow fizycznà koêci wskazuje miejsce wyst powania szpiku kostnego wymienia rodzaje po àczeƒ koêci opisuje budow stawu klasyfikuje cz owieka do królestwa zwierzàt podaje przyk ady tkanek opisuje podstawowe funkcje uk adów opisuje cechy ró niàce cz owieka od pozosta ych naczelnych wyjaênia, co to jest homeostaza podaje funkcje skóry i warstwy podskórnej wykazuje zale noêç funkcji skóry od jej wylicza warstwy skóry budowy na konkretnych przyk adach wskazuje melanin jako czynnik opisuje funkcje poszczególnych wytworów decydujàcy o kolorze skóry naskórka wyjaênia koniecznoêç dbania o skór klasyfikuje rodzaje oparzeƒ i odmro eƒ omawia zasady udzielania pierwszej pomocy w przypadku oparzeƒ omawia objawy dolegliwoêci skóry analizuje zasady piel gnacji skóry wyjaênia, czym sà alergie skórne rozpoznaje szkielet osiowy na modelu lub schemacie wskazuje obr cz barkowà i miednicznà na modelu lub schemacie wyjaênia sposób dzia ania biernego i czynnego aparatu ruchu rozpoznaje tkanki budujàce szkielet porównuje tkank chrz stnà i kostnà wskazuje rol poszczególnych tkanek w budowie koêci opisuje elementy budowy obr czy barkowej i miednicznej wskazuje koêci koƒczyn górnej i dolnej na modelu lub schemacie wymienia koêci tworzàce obr cze barkowà i miednicznà porównuje budow koƒczyny górnej i dolnej omawia doêwiadczenie wykazujàce sk ad chemiczny koêci rozpoznaje ró ne kszta ty koêci rozpoznaje rodzaje stawów odró nia staw zawiasowy od kulistego charakteryzuje zmiany zachodzàce w uk adzie kostnym wraz z wiekiem omawia znaczenie sk adników chemicznych w budowie koêci porównuje koêci ró nego kszta tu charakteryzuje po àczenia koêci opisuje rol szpiku kostnego wykazuje stopniowe komplikowanie si budowy cz owieka wyjaênia zale noêci mi dzy uk adami narzàdów planuje doêwiadczenie wykazujàce, e skóra jest narzàdem zmys u dowodzi, e odcieƒ skóry zale y od zawarto- Êci barwnika w skórze proponuje Êrodki do piel gnacji skóry m odzieƒczej ocenia wp yw promieni s onecznych na skór demonstruje zasady udzielania pierwszej pomocy w przypadku urazów skóry porównuje elementy szkieletu do maszyny prostej wykazuje zwiàzek budowy z funkcjà koƒczyny dolnej wykazuje zwiàzek budowy obr czy miednicznej z pe nionà funkcjà planuje doêwiadczenie wykazujàce sk ad chemiczny koêci wskazuje ró nic w budowie koêci d ugiej i p askiej wyjaênia zwiàzek budowy stawu z rodzajem ruchu koƒczyny w stawie

III. Uk ad pokarmowy 12. Budowa i rola uk adu pokarmowego 11. Witaminy, sole mineralne, woda 10. Pokarm budulec i êród o energii II. Aparat ruchu 9. Choroby aparatu ruchu 8. Budowa i znaczenie mi Êni 26 Wymagania edukacyjne wskazuje najwa niejsze mi Ênie szkieletowe przy pomocy nauczyciela wymienia rodzaje tkanki mi Êniowej podaje warunki niezb dne do prawid owego funkcjonowania mi Êni wymienia naturalne krzywizny kr gos upa rozpoznaje wady postawy opisuje przyczyny powstawania wad postawy wskazuje Êlad stopy z p askostopiem wymienia choroby aparatu ruchu opisuje urazy koƒczyn omawia zasady udzielania pierwszej pomocy w przypadku urazów koƒczyn wymienia podstawowe sk adniki pokarmowe wymienia produkty spo ywcze zawierajàce bia ko podaje êród a w glowodanów wylicza pokarmy zawierajàce t uszcze omawia rol trzech witamin rozpuszczalnych w wodzie i dwóch rozpuszczalnych w t uszczach podaje rol dwóch makroelementów wymienia mikroelementy wyjaênia, na czym polega trawienie wymienia rodzaje z bów u cz owieka podaje funkcje wàtroby i trzustki podaje nazwy procesów zachodzàcych w poszczególnych odcinkach przewodu pokarmowego okreêla funkcje wskazanych mi Êni szkieletowych opisuje budow tkanki mi Êniowej wykonuje rysunek tkanki mi Êniowej spod mikroskopu wyjaênia antagonistyczne dzia anie mi Êni rozpoznaje mi Ênie szkieletowe wskazane wykazuje zwiàzek budowy z funkcjà tkanki mi Êniowej opisuje czynnoêci mi Êni wskazanych demonstruje dzia anie mi Êni szkieletowych na schemacie uzasadnia koniecznoêç regularnych çwiczeƒ rozpoznaje pod mikroskopem ró ne gimnastycznych rodzaje tkanki mi Êniowej wyjaênia warunki prawid owej pracy mi Êni analizuje przyczyny urazów Êci gien rozpoznaje naturalne krzywizny wyszukuje informacje dotyczàce kr gos upa zapobiegania p askostopiu wyjaênia przyczyny wad postawy wyjaênia koniecznoêç rehabilitacji po urazach wskazuje metody zapobiegania wadom planuje i demonstruje udzielanie pierwszej kr gos upa pomocy w przypadku urazów koƒczyn podaje przyczyny chorób aparatu ruchu podaje przyczyn zmian zachodzàcych w uk adzie kostnym na skutek osteoporozy wyjaênia procesy zachodzàce w uk adzie kostnym na skutek urazów klasyfikuje sk adniki od ywcze na budulcowe i energetyczne wymienia êród a t uszczu w diecie cz owieka okreêla aminokwasy jako czàsteczki budulcowe bia ek omawia rol sk adników pokarmowych w organizmie okreêla znaczenie celulozy w diecie porównuje pokarmy pe nowartoêciowe i niepe nowartoêciowe charakteryzuje rol t uszczów w organizmie rozró nia witaminy rozpuszczalne w wodzie i w t uszczach opisuje rol wody w organizmie charakteryzuje rodzaje witamin analizuje skutki niedoboru witamin, makroelementów i mikroelementów omawia znaczenie makroelementów i mikroelementów w organizmie cz owieka opisuje rol poszczególnych rodzajów charakteryzuje z by cz owieka z bów omawia funkcje poszczególnych odcinków przewodu pokarmowego wskazuje odcinki przewodu pokarmowego na planszy lub modelu lokalizuje odcinki przewodu pokarmowego, wskazujàc odpowiednie miejsca rozpoznaje wàtrob i trzustk na schemacie na powierzchni cia a lokalizuje wàtrob i trzustk na w asnym ciele wyjaênia zwiàzek mi dzy spo ywaniem produktów bia kowych a wzrostem cia a porównuje wartoêç energetycznà w glowodanów i t uszczów wyjaênia skutki nadmiernego spo ywania t uszczów wyjaênia zale noêç mi dzy budowà a funkcjami rodzajów z bów omawia znaczenie procesu trawienia wykazuje zwiàzek budowy o àdka z jego funkcjà omawia rol poszczególnych odcinków przewodu pokarmowego opisuje procesy trawienia na wszystkich odcinkach przewodu pokarmowego

V. Uk ad oddechowy IV. Uk ad krà enia III. Uk ad pokarmowy 13. Higiena i choroby wymienia czynniki, od których zale y rodzaj uk adu pokarmowego diety okreêla zasady zdrowego ywienia wymienia choroby uk adu pokarmowego 14. 15. 16. 17. 18. 19. 20. Budowa i funkcje krwi Krwiobiegi Serce i jego rola w organizmie Choroby i higiena uk adu krwionoênego Uk ad limfatyczny OdpornoÊç organizmu Budowa i rola uk adu oddechowego 21. Mechanizm wymiany gazowej podaje nazwy elementów morfotycznych krwi omawia funkcje krwi wymienia grupy krwi wskazuje uniwersalnego dawc i biorc wylicza sk adniki bioràce udzia w krzepni ciu krwi wymienia narzàdy, w których przemieszcza si omawia funkcje wybranego naczynia krew krwionoênego omawia ma y i du y obieg krwi porównuje y i t tnic opisuje funkcje zastawek ylnych wskazuje na sobie po o enie serca wymienia elementy budowy serca wymienia choroby uk adu krwionoênego omawia pierwszà pomoc w przypadku krwotoków wymienia cechy uk adu limfatycznego opisuje budow uk adu limfatycznego wymienia narzàdy wspó pracujàce z uk adem omawia rol w z ów ch onnych limfatycznym wymienia odcinki uk adu oddechowego definiuje p uca jako miejsce wymiany gazowej wymienia narzàdy bioràce udzia w procesie wentylacji demonstruje na sobie mechanizm wdechu i wydechu wskazuje grupy pokarmów na piramidzie ywieniowej przewiduje skutki z ego od ywiania si okreêla przyczyny chorób uk adu pokarmowego omawia zasady udzielania pierwszej pomocy w przypadku zakrztuszenia rozpoznaje elementy budowy serca i naczynia krwionoênego na schemacie (ilustracji z podr cznika) wyjaênia, czym jest puls omawia funkcje narzàdów uk adu oddechowego opisuje rol nag oêni wskazuje róênice w ruchach klatki piersiowej i przepony podczas wdechu i wydechu oblicza iloêç wdechów i wydechów przed i po wysi ku objaênia poj cie wartoêç energetyczna wykazuje zale noêç mi dzy higienà od ywiania pokarmu si a profilaktykà chorób uk adu pokarmowego wykazuje zale noêç mi dzy dietà a czynnikami, które jà warunkujà zwiàzanych w zaburzeniami w aknieniu przygotowuje wystàpienie na temat chorób charakteryzuje choroby uk adu pokarmowego demonstruje i komentuje udzielanie pierwszej i przemianie materii pomocy w przypadku zakrztuszenia omawia znaczenie krwi charakteryzuje elementy morfotyczne krwi omawia rol hemoglobiny porównuje krwiobieg ma y i du y charakteryzuje zadania du ego i ma ego obiegu krwi opisuje mechanizm pracy serca omawia fazy pracy serca mierzy koledze puls podaje prawid owe ciênienie krwi u zdrowego cz owieka opisuje rol uk adu limfatycznego na podstawie filmu omawia rol Êledziony i grasicy wyró nia drogi oddechowe i narzàdy wykazuje zale noêç mi dzy budowà p uc wymiany gazowej a wymianà gazowà wykazuje zwiàzek budowy narzàdów uk adu odró nia g oêni i nag oêni oddechowego z pe nionymi funkcjami demonstruje mechanizm modulacji g osu wyró nia mechanizm wentylacji i oddychania komórkowego wyjaênia zale noêç mi dzy iloêcià oddechów a wysi kiem opisuje dyfuzj O2 ico2 zachodzàcà w p cherzykach p ucnych omawia zasady transfuzji krwi wyjaênia mechanizm krzepni cia krwi rozpoznaje elementy morfotyczne krwi na podstawie obserwacji mikroskopowej rozpoznaje poszczególne naczynia krwiono- Êne wykazuje zwiàzek budowy naczyƒ krwiono- Ênych z pe nionymi funkcjami wykazuje rol zastawek w funkcjonowaniu serca porównuje wartoêci ciênienia skurczowego i rozkurczowego odczytuje wyniki badania laboratoryjnego analizuje przyczyny chorób uk adu przygotowuje portfolio na temat chorób wymienia czynniki wp ywajàce korzystnie krwionoênego uk adu krwionoênego na funkcjonowanie uk adu krwionoênego charakteryzuje objawy krwotoku ylnego demonstruje pierwszà pomoc w przypadku i t tniczego krwotoków przygotowuje wywiad z pracownikiem s u by zdrowia na temat chorób uk adu krwionoênego porównuje uk ad limfatyczny i krwionoêny omawia rol w z ów ch onnych i migda ków wymienia elementy uk adu odpornoêciowego wyró nia odpornoêç nabytà i wrodzonà omawia rol elementów uk adu odporno- wyjaênia mechanizm dzia ania odpornoêci wylicza bariery obronne organizmu wyjaênia, e AIDS jest chorobà wywo anà Êciowego nabytej definiuje szczepionk i surowic jako czynniki przez HIV charakteryzuje rodzaje odpornoêci opisuje rodzaje leukocytów odpowiadajàce za odpornoêç nabytà wyjaênia sposób dzia ania HIV odró nia dzia anie szczepionki od surowicy interpretuje wyniki doêwiadczenia na wykrywanie CO2 w powietrzu wydychanym analizuje proces wymiany gazowej w p ucach i tkankach

VII. Regulacja nerwowo-hormonalna 29. Uk ad hormonalny 28. Obwodowy uk ad nerwowy. Odruchy 27. OÊrodkowy uk ad nerwowy 26. Budowa i rola uk adu nerwowego VI. Uk ad wydalniczy 25. Higiena uk adu wydalniczego 24. Budowa i dzia anie uk adu wydalniczego V. Uk ad oddechowy 23. Higiena i choroby uk adu oddechowego 22. Oddychanie wewnàtrzkomórkowe 28 Wymagania edukacyjne definiuje mitochondrium jako miejsce oddychania wewnàtrzkomórkowego wskazuje ATP jako noênik energii definiuje kichanie i kaszel jako reakcje obronne organizmu wymienia kilka chorób uk adu oddechowego wymienia zb dne produkty przemiany materii wskazuje miejsce powstawania moczu pierwotnego i ostatecznego na modelu lub ilustracji wymienia choroby uk adu wydalniczego okreêla dzienne zapotrzebowanie organizmu cz owieka na wod wymienia funkcje uk adu nerwowego wymienia elementy budowy oêrodkowego uk adu nerwowego i obwodowego uk adu nerwowego wskazuje najwa niejsze elementy mózgowia wymienia mózgowie i rdzeƒ kr gowy jako narzàdy oêrodkowego uk adu nerwowego wymienia rodzaje nerwów obwodowych podaje po trzy przyk ady odruchów warunkowych i bezwarunkowych wymienia trzy gruczo y dokrewne i wydzielane przez nie hormony wskazuje po o enie najwa niejszych gruczo ów zapisuje s ownie równanie reakcji chemicznej ilustrujàce utlenianie glukozy omawia zawartoêç gazów w powietrzu wdychanym i wydychanym okreêla znaczenie oddychania wewnàtrzkomórkowego zapisuje utlenianie glukozy równaniem reakcji chemicznej omawia rol ATP w procesie utleniania biologicznego wyjaênia, jak nale y wdychaç powietrze, aby uniknàç infekcji uk adu oddechowego opisuje przyczyny astmy omawia zasady post powania w przypadku utraty oddechu podaje objawy wybranych chorób uk adu oddechowego wyjaênia zwiàzek mi dzy wdychaniem powietrza przez nos a profilaktykà chorób uk adu oddechowego wyjaênia poj cia wydalanie i defekacja wymienia drogi wydalania zb dnych produktów przemiany materii porównuje wydalanie i defekacj omawia proces powstawania moczu uzasadnia koniecznoêç regularnego opró niania p cherza moczowego omawia przebieg dializy okreêla rol soli kuchennej w sprawnym funkcjonowaniu uk adu wydalniczego omawia przyczyny chorób uk adu wydalniczego opisuje elementy budowy komórki nerwowej wskazuje przebieg bodêca nerwowego wyró nia somatyczny i autonomiczny uk ad nerwowy opisuje funkcje uk adu nerwowego wykazuje zwiàzek budowy komórki nerwowej z pe nionà funkcjà omawia dzia anie oêrodkowego i obwodowego uk adu nerwowego okreêla mózgowie jako jednostk nadrz dnà w stosunku do pozosta ych cz Êci uk adu nerwowego wskazuje elementy budowy rdzenia kr gowego opisuje budow rdzenia kr gowego objaênia budow mózgowia wyró nia w ókna czuciowe i ruchowe opisuje drog impulsu nerwowego w uku odruchowym odró nia odruchy warunkowe i bezwarunkowe objaênia zasady przewodzenia impulsu nerwowego w uku odruchowym charakteryzuje odruchy warunkowe i bezwarunkowe przedstawia graficznie drog impulsu nerwowego w uku odruchowym klasyfikuje gruczo y wydzielania zewn trznego i wewn trznego wyjaênia poj cie gruczo dokrewny wyjaênia, czym sà hormony okreêla cechy hormonów przyporzàdkowuje nazwy gruczo ów do wytwarzanych przez nie hormonów opisuje zale noêç mi dzy iloêcià mitochondriów a zapotrzebowaniem narzàdów na energi przedstawia graficznie zawartoêç gazów w powietrzu wdychanym i wydychanym wykazuje zale noêç mi dzy ska eniem Êrodowiska a zachorowalnoêcià na astm demonstruje zasady udzielania pierwszej pomocy w przypadku zatrzymania oddechu rozpoznaje warstwy budujàce nerk na modelu lub materiale Êwie ym omawia rol uk adu wydalniczego w utrzymaniu homeostazy organizmu uzasadnia koniecznoêç picia du ych iloêci wody podczas leczenia schorzeƒ nerek ocenia rol dializy w ratowaniu ycia wyjaênia sposób dzia ania synapsy charakteryzuje funkcje somatycznego i autonomicznego uk adu nerwowego uzasadnia nadrz dnà funkcj mózgowia w stosunku do pozosta ych cz Êci uk adu nerwowego wyjaênia, na czym polega lateralizacja mózgu ocenia rol w ókien nerwowych w obwodowym uk adzie nerwowym porównuje dzia anie uk adu nerwowego i hormonalnego omawia znaczenie swoistego dzia ania hormonów

IX. Rozmna anie i rozwój cz owieka VIII. Narzàdy zmys ów VII. Regulacja nerwowo-hormonalna 30. 31. 32. 33. 34. 35. 36. 37. anie uk adu hormonalnego Choroby i higiena uk adu nerwowego Budowa i dzia anie narzàdu wzroku Ucho narzàd s uchu i równowagi Higiena oka i ucha Zmys y powonienia, smaku i dotyku M ski uk ad rozrodczy eƒski uk ad rozrodczy wymienia skutki nadmiaru i niedoboru hormonu wzrostu wymienia czynniki powodujàce stres wymienia czynniki niwelujàce stres wyjaênia dodatni i ujemny wp yw stresu podaje przyk ady trzech chorób spowodowanych stresem wowego charakterystyczne objawy opisuje przyczyny nerwic przyporzàdkowuje chorobom uk adu ner- na funkcjonowanie organizmu wylicza choroby uk adu nerwowego, których rozpoznaje cechy depresji przyczyny nie sà znane rozró nia w narzàdzie wzroku aparat ochronny opisuje funkcje elementów aparatu i ga k ocznà ochronnego oka wymienia narzàdy stanowiàce aparat ochronny wyjaênia poj cie akomodacja oka omawia znaczenie reakcji zw ania si rozpoznaje elementy budowy oka êrenicy omawia funkcje elementów budowy oka rozpoznaje elementy budowy ucha wymienia funkcje poszczególnych odcinków ucha wymienia wady wzroku definiuje daltonizm i astygmatyzm jako wady wzroku omawia zasady higieny oczu wymienia choroby oczu wymienia podstawowe smaki wylicza bodêce odbierane przez skór wymienia m skie narzàdy rozrodcze i ich funkcje wymienia m skie cechy p ciowe wskazuje narzàdy m skiego uk adu rozrodczego wymienia wewn trzne narzàdy rozrodcze wskazuje wewn trzne narzàdy eƒskiego uk adu rozrodczego wylicza eƒskie zewn trzne narzàdy p ciowe wyjaênia poj cie równowaga hormonalna podaje przyczyny cukrzycy wyró nia ucho zewn trzne, Êrodkowe i wewn trzne wskazuje po o enie narzàdu zmys u równowagi rozpoznaje krótkowzrocznoêç i dalekowzrocznoêç definiuje ha as jako czynnik powodujàcy g uchot opisuje kubki smakowe jako w aêciwy narzàd smaku rysuje schematycznie i opisuje plemnika omawia proces powstawania nasienia okreêla funkcj testosteronu opisuje funkcje eƒskiego uk adu rozrodczego rysuje schematycznie i opisuje komórk jajowà prezentuje na dowolnym przyk adzie antagonistyczne dzia anie hormonów interpretuje skutki nadmiaru i niedoboru hormonów okreêla funkcje aparatu ochronnego i ga ki omawia powstawanie obrazu na siatkówce ocznej porównuje powstawanie obrazu w oku wykazuje zwiàzek budowy elementów do pracy aparatu fotograficznego oka z pe nionymi przez nie funkcjami planuje doêwiadczenie wykazujàce reakcje opisuje drog bodêca Êwietlnego w oku t czówki na ró ne nat enie Êwiat a charakteryzuje funkcje elementów ucha omawia funkcje ucha zewn trznego, Êrodkowego i wewn trznego charakteryzuje wady wzroku wyjaênia poj cia daltonizm i astygmatyzm omawia zasady higieny oczu charakteryzuje choroby oczu wskazuje miejsce po o enia kubków smakowych charakteryzuje m skie pierwszo-, drugoi trzeciorz dowe cechy p ciowe charakteryzuje eƒskie pierwszo-, drugoi trzeciorz dowe cechy p ciowe opisuje funkcje wewn trznych narzàdów rozrodczych charakteryzuje funkcje eƒskich zewn trznych narzàdów p ciowych analizuje zale noêç mi dzy uk adem nerwowym a hormonalnym t umaczy rol regulacji nerwowo-hormonalnej w utrzymaniu homeostazy uzasadnia zwiàzek niedoboru insuliny z cukrzycà analizuje przyczyny chorób uk adu nerwowego rozpoznaje na podstawie objawów choroby uk adu nerwowego wyjaênia mechanizm odbierania i rozpoznawania dêwi ków wyjaênia zasad dzia ania narzàdu zmys u równowagi rozró nia rodzaje soczewek korygujàcych wady wzroku analizuje, w jaki sposób nadmierny ha as mo e spowodowaç uszkodzenie s uchu uzasadnia, e skóra jest narzàdem zmys u dotyku analizuje znaczenie wolnych zakoƒczeƒ nerwowych w skórze uzasadnia, e g ówka plemnika jest w aêciwà gametà m skà wykazuje zale noêç mi dzy produkcjà hormonów p ciowych a zmianami zachodzàcymi w ciele m czyzny tworzy prezentacj na temat dojrzewania w dowolnej formie wykazuje zwiàzek budowy komórki jajowej z pe nionà przez nià funkcjà

X. Zdrowie a cywilizacja 45. Uzale nienia 44. Choroby zakaêne i cywilizacyjne 43. Zdrowie fizyczne, psychiczne i spo eczne 42. Etapy ycia cz owieka IX. Rozmna anie i rozwój cz owieka 41. Cià a i poród 40. Rozwój cz owieka od pocz cia do narodzin 39. Higiena uk adu rozrodczego. Planowanie rodziny 38. Funkcjonowanie eƒskiego uk adu rozrodczego 30 Wymagania edukacyjne wymienia choroby uk adu rozrodczego wymienia naturalne i sztuczne metody planowania rodziny wymienia nazwy b on p odowych podaje, jak d ugo trwa rozwój p odowy wymienia zmiany zachodzàce w organizmie kobiety podczas cià y wymienia nazwy etapów porodu wylicza etapy ycia cz owieka wymienia rodzaje dojrza oêci wymienia ró nice w tempie dojrzewania dziewczàt i ch opców omawia wp yw trybu ycia na stan zdrowia rozpoznaje symbol Czerwonego Krzy a jako organizacji zajmujàcej si ochronà zdrowia podaje przyk ady trzech chorób zakaênych i czynniki, które je wywo ujà wymienia choroby cywilizacyjne wymienia najcz stsze przyczyny nowotworów podaje przyk ady u ywek wymienia choroby spowodowane alkoholizmem wskazuje kontakty p ciowe jako potencjalne êród o zaka enia uk adu rozrodczego przyporzàdkowuje chorobom êród a zaka enia wyjaênia ró nic mi dzy nosicielstwem HIV a chorobà AIDS wyjaênia koniecznoêç regularnych wizyt u ginekologa przyporzàdkowuje chorobom ich charakterystyczne objawy porównuje naturalne i sztuczne metody planowania rodziny porzàdkuje etapy rozwoju zarodka od zap odnienia do zagnie d enia wyjaênia poj cie zap odnienie charakteryzuje funkcje b on p odowych charakteryzuje okres rozwoju p odowego omawia zasady higieny zalecane kobietom ci arnym podaje czas trwania cià y wyjaênia przyczyny zmian zachodzàcych w organizmie kobiety podczas cià y charakteryzuje etapy porodu okreêla zmiany rozwojowe u swoich rówieêników opisuje objawy starzenia si organizmu charakteryzuje wskazane okresy rozwojowe przypisuje charakterystyczne cechy dojrza oêci biologicznej, psychicznej i spo ecznej opisuje zdrowie fizyczne, psychiczne i spo eczne przyporzàdkowuje symbole organizacji ich nazwom podaje przyk ady wp ywu Êrodowiska na ycie i zdrowie ludzi charakteryzuje czynniki wp ywajàce na zdrowie podaje definicj zdrowia rozró nia zdrowie fizyczne, psychiczne i spo eczne wyró nia choroby zakaêne i cywilizacyjne podaje kryterium podzia u na choroby oblicza w asne BMI omawia znaczenie szczepieƒ ochronnych zakaêne i cywilizacyjne dowodzi, e stres jest przyczynà chorób wskazuje alergie jako skutek zanieczyszczenia Êrodowiska kowe i nieobowiàzkowe uzasadnia, e nerwice sà chorobami rozró nia szczepienia ochronne obowiàz- cywilizacyjnych wyjaênia przyczyny powstawania chorób cywilizacyjnymi spo ecznych wyjaênia, co decyduje o tym, e nowotwory sà groênymi chorobami wyjaênia, e stosowanie u ywek opisuje wp yw palenia tytoniu na zdrowie wykazuje zale noêç mi dzy przyjmowaniem ma negatywny wp yw na zdrowie omawia skutki dzia ania alkoholu na funkcjonowanie organizmu wykonuje w dowolnej formie prezentacj u ywek a powstawaniem na ogu opisuje MONAR jako miejsce, gdzie mo na uzyskaç pomoc w leczeniu uzale nieƒ wyjaênia, jak uniknàç uzale nieƒ na temat profilaktyki uzale nieƒ wymienia eƒskie hormony p ciowe wskazuje w cyklu miesiàczkowym dni interpretuje ilustracje przebiegu cyklu opisuje objawy napi cia przedmiesiàczkowego wymienia kolejne fazy cyklu miesiàczkowego p odne i niep odne miesiàczkowego analizuje rol cia ka ó tego definiuje jajnik jako miejsce powstawania omawia zmiany hormonalne zachodzàce komórki jajowej w trakcie cyklu opisuje zachowania prowadzàce do zaka enia HIV ocenia naturalne i sztuczne metody antykoncepcji analizuje funkcje o yska uzasadnia koniecznoêç przestrzegania zasad higieny przez kobiety w cià y omawia mechanizm powstawania cià y pojedynczej i mnogiej analizuje ró nice mi dzy przekwitaniem a staroêcià przyporzàdkowuje okresom rozwojowym zmiany zachodzàce w organizmie wykazuje wp yw Êrodowiska ycia na zdrowie wymienia Êwiatowe organizacje zajmujàce si ochronà zdrowia