BIBLIOTEKA FRANCISZKA SKA DONATO BALDI OFM nowa seria nr 2 Redaktor BIBLIOTEKI FRANCISZKAŃSKIEJ Wacław Marian Michalczyk OFM W Ojczyźnie Chrystusa rze\v(xlnik po Zielni Ś\\Ti t j Uzupełnił: Aleksander Kowalski TIPOGRAFIA PORZIUNCOLA - S. MARIA DEGLI ANGELI - ASSISI KRAKÓW - ASYŻ 1982
Tytuł originału: Guida di Terra Santa, Edizioni Custodia di Terra Santa, Gerusalemme 1973 PRZ EDMOWA DO WYD ANIA POLSKIEGO Przekład: Aleksander Kowalski Projekt okladki: Andrzej Skarżyński Imprimatur: fr. IOANNES M. BOCCALI ofm. Min. Prov.lis ac Basilicae Patr. Portiunculae Delegatus S. Mariae Angelorum in Portiuncola die 2 februarii 1982 WYDAWCA: FRANCISZKANIE (reformaci) ul. Reformacka 4 31-012 Kraków Oddając do rąlc Czytelników ten Przewodnik po Ziemi Biblijnej, polscy bracia mniejsi z prowincji Matki Bożej Anielskiej pragną spłacić w jakiejś mierze dług wdzięczności wobec katolików w swoim kraju. Bracia mniejsi, czyli franciszkanie, już od pierwszych lat swego istnienia związali się z Ojczyzną Chrystusa. W 1342 r. Stolica Apostolska powierzyła im specjalny mandat opieki nad miejscami świętymi w Palestynie. Misję tę synowie św. Franciszka z różnych kraj ów - także z Polski - pełnią do dziś, wspierani duchowo i materialnie przez katoli/ców całego świata, a wśród nich i przez katolików polskich. Franciszkanie nie zawiedli zaufania Kościoła. Z wielkim poświęceniem wypełniali w ciągu wieków zaszczytne zadanie stróżów Ziemi Świętej. Niejednokrotnie płacili za to życiem. Kościół zawsze doceniał tę ich nie łatwą pracę, czego wyrazem są liczne wypowiedzi papieży. Przytoczmy tylko fragment z adhortacji apostolskiej Pawła VI Nobis in animo z 25 marca 1974 r.: "Nie bez zrządzenia Opatrzności Bożej stało się, że wydarzenia historyczne XIIIw. prz ]J czyniły się do przybycia Zakonu Braci Mniejszych do Ziemi Swiętej. Od tamtego czasu synowie św. Franciszka nieprzerwanie trwają w Ziemi Chrystusa, aby służyć miejscowemu Kościołowi oraz aby strzec, odnawiać i bronić chrześcijańskich miejsc świętych. Swoją wierność życzeniom Założyciela i poleceniom Stolicy Apostolskiej często potwierdzali czynami niezwykłej cnoty i wielkoduszności". Franciszkańskie stróżowanie w Ziemi Świętej wyraża się w różny sposób: w dbałości o sanktuaria i sprawowaniu w nich służby Bożej, w otaczaniu opieką pielgrzymów licznie przybywających z całego okręgu ziemi, w rozwijaniu studiów biblijnych, w szerzeniu wśród wiernych zainteresowania Ojczyzną Chrystusa przez apostolstwo książki i prasy, przez środki audiowizualne i inne, oraz w pracy duszpasterskiej, charytatywnej, dydalctycznej na rzecz miejscowej ludności. Bracia mniejsi mogą realizować te zadania tylko dzięlci życzliwości i poparciu wiernych całego Kościoła. W celu utrzymania więzi z nimi Zakon powołał do istnienia sieć Komisariatów Ziemi Świętej w poszczególnych /crajach. Na ziemiach polskich, po przerwie w czasie niewoli narodowej, taki Komisariat reaktywowano w 1902 r. we Lwowie, a później przeniesiono go do Krakowa. Początlcowo rozwijał on swoją działalność w samej tylko Galicji, a od 1919 r. objął całą odrodzoną Rzeczpospolitą. Tenże Komisariat zorganizował łącznie pięć pielgrzymek do Ziemi Świętej: trzy wielkie (1907, 1909, 1914) oraz dwie mniejsze 7
PAMIĄTKI POLSKIE SPIS ILUSTRACJI W TEKŚCIE Tablica żołnierzy polskich w kościele św. Anny 83 III Stacja Drogi Krzyżowej IV Stacja Drogi Krzyżowej 93 Stary Dom Polski 114 Nowy Dom Polski 116 "Home of Peace" ("Dom Pokoju") 120 Ojcze nasz po polsku w kościele "Pater noster' 124 Mozaika przedstawiająca pojmanie Pana Jezusa w sanktuarium Getsemani 138 Tablice z Magnificat w różnych językach przy kościele Nawiedzenia w 'Ain Karem 156 Ołtarz Matki Boskiej Częstochowskiej w kościele św. Piotra w J afie 254 Ceramika Matki Boskiej Częstochowskiej w bazylice Zwiastowania w Nazarecie. 280 Pomnik na dziedzińcu kościoła św. Piotra w Tyberiadzie 298 93 Sytuacja topograficzna w czasie ukrzyżowania Chrystusa Typowy grób judaistyczny wykuty w skale 66 Konstantyńskie sanktuarium Grobu Świ tcgo 68 Bazylika Grobu Świętego. Plan archeologiczny 7'0 Bazylika Grobu Świętego. Stan obecny Sadzawka Owcza (Betesda) 84 Teren twierdzy Antonia. Stan obecny 86 Droga Krzyżowa. Meczet Qubbet as-sachra 97 Sanktuaria Syjonu chrześcijańskiego 65 72 90 no Sanktuarium Wniebowstąpienia. 122 124 Eleona Sanktuarium bizantyjskie w Betanii 129 Kościół Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny 132 Sanktuarium Agonii. 136 Sanktuarium Siloe 140 'Ain Karem. Kościół św. Jana Chrzciciela 154 'Ain Karem. Kościół Nawiedzenia. 155 Betlejem. Konstantyńska i justyniańska bazylika Narodzenie Pańskiego 160 Betlejem. Bazylika Narodzenia Pańskiego (stan obecny) i kościół św. Katarzyny. 162 Betlejem. Groty pod bazyliką Narodzenia Pańskiego 166 Sanktuarium w Mamre. 180 Wykopaliska w Emaus (al-qubeibeh) 204 Wykopaliska w Sychem 2HI Garizim. Kościół Matki Bożej 221 Wykopaliska w Samarii 225 Cezarea Nadmorska. 258 364 L 365
Nazaret Nazaret. Sanktuaria w miejscu Wcielenia Nazaret. Kościół św. Józefa Tabgha.. Wykopaliska w Kafarnaum Kafarnaum. Synagoga. Kafarnaum. Dom św. Piotra 274 278 281 306 312 315 316 SPIS ILUSTRACJI POZA TEKSTEM l. Jerozolima. Widok z Góry Oliwnej. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. 15. 16. Jerozolima w czasach Chrystusa i Nowego Testamentu. Jerozolima. Bazylika Grobu Świętego Wejście. Jerozolima. Kaplica Grobu Świętego. Jerozolima. Kalwaria. Jerozolima. Kościół św. Anny. Jerozolima. Droga Krzyżowa i łuk " Ecce Homo". Jerozolima. Kopuła Skały. Jerozolima. Mur wschodni i Brama Złota. Jerozolima. Tzw. grób Absaloma. Jerozolima. Kościół Zaśnięcia NMP. Jerozolima. Wieczernik. Jerozolima. Sanktuarium Wniebowstąpienia. Jerozolima. Bazylika Agonii. Betania Betfage. Wnętrze kościoła. 17. 'Ain Karem. 18. Betlejem. 19. Betlejem. Grota Narodzenia. 20. Betlejem. Wnętrze bazyliki Narodzenia. 21. Pustynia Judzka. 22. Monaster Koziba. 23. Jerycho. Wykopaliska. 24. Jordan. 25. Morze Martwe. 26. Qumran. 27. Emaus. 28. Sychem. 29. Masada. 30. Góra Synaj. 31. Monaster św. Katarzyny. 32. Tel Awiw-Jafa. 33. Cezarea Nadmorska. Amfiteatr rzymski. 866 367
34. Cezarea Nadmorska. Inskrypcja wymnieniająca Piłata. 35. Góry Gilboa. 36. Nazaret. 37. Nazaret. Grota Zwiastowania. 38. Nazaret. Bazylika Zwiastowania. 39. Góra Tabor. 40. Tabor. Bazylika Przemienienia. 41. Kana Galilejska. 42. Tabgha. 43. Kościół na Górze Błogosławieństw. 44. Kafarnaum. 45. Źródła Jordanu. 46. Góra Hermon. 47. Akka. Zamieszczone w książce ilustracje, w tekście i poza tekstem, zostały nam udostępnione do reprodukcji przez następujące Wydawnictwa: Marietti w Turynie, Edizioni Antoniano w Bolonii i Franciscan Print ng Pre s w Jerozolimie. Składamy im za to naj serdeczniejsze pozlękowallla. SPIS TREŚCI Przedmowa do wydania polskiego. Adhortacja Apostolska Papieża Pawła VI Apel Papieża Jana Pawła II Uwagi językowe Słowniczek hebrajski Słowniczek arabski Główne odległości Placówki duszpasterstwa polskiego Ziemia Święta. I Geografia. II Zarys historyczny Tablica archeologiczna Tablica chronologiczna III Ludność i religia IV Problem Miejsc Świętych Jerozolima Różne informacje Wiadomości historyczne 7 11 19 21 21 23 25 27 29 29 35 45 45 48 53 Zwiedzanie miasta. 65 1. Bazylika Grobu Pańskiego 65 2. Kościół św. Anny, Pretorium, Droga Krzyżowa 82 3. Al-Hara m asz-szarif: Plac Świątyni 94 4. Cytadela, dzielnica ormiańska, dzielnica żydowska, kościół św. Piotra " in Gallicantu " 103 5. Góra Syjon, kościół Zaśnięcia NMP, dom Kajfasza 106 6. Brama Damasceńska, Stary Dom Polski, bazylika św. Szczepana, Nowy Dom Polski, Groby Królewskie, góra Scopus, Uniwersytet Hebrajski, Brama Heroda, Muzeum Archeologiczne Rockefellera 114 7. Góra Oliwna, " Home of Peace " polskich elżbietanek, sanktuarium Wniebowstąpienia, kościół " Ojcze nasz ", Betfage, Betania 119 8. Dolina Cedronu (Jozafata), kościół Wniebowzięcia 57 58 60 368.' 369
NMP, Getsemani 130 9. Dolina Cedronu: groby, Ofel, Źródło NMP, sadzawka Siloe, dolina Hinnom, Hakeldama 138 10. Ulica Proroków, katedra rosyjska, ulica Jafy, hospicjum Notre Dame 144 11. Brama Jafy, ulica Mamilli, ulica Króla Dawida, King David Hotel, Papieski Instytut Biblijny, grób rodziny Heroda, plac Plumer, ulica Keren Ha-Jesod, kolegium "Terra Santa ", ulica Jerzego V, ulica Agron 146 12. Rehawia, grób hellenistyczny, monaster Św. Krzyża, Ha-Kiria, miasteczko uniwersyteckie, Muzeum Izraela 148 13. Talbije, Katamon, monaster św. Symeona, hospicium niemieckie, stacja kolejowa, klasztor klarysek, Talpiot, Ramat Rachel, równina Refaim, Bir al- Qadismu 150 14. Dzielnica Sanhedrija, Biblijny Ogród Zoologiczny 151 l Z Jerozolimy do 'Ain Karem 152 2 Z Jerozolimy do Betlejem 158 3 Z Jerozolimy do Hebronu i Beer Szeby 176 4 Z Jerozolimy do Jerycha 185 5 Z Jerozolimy do Emaus (al-qubeibeh). 199 6 Z Jerozolimy do Nazaretu 208 7 Z Jerozolimy do Beer Szeby (przez Bet Szemesz) 230 8 Z Beer Szeby do Engaddi ('En Gedi) 235 9 Z Beer Szeby nad Morze Martwe przez Arad 238 10 Z Beer Szeby do Elat 239 11 Z Beer Szeby do Niccany 241 12 Z Beer Szeby do Tel Awiwu-Jafy (przez Gederę Rechowot). 243 13 Z Beer Szeby do Tel Awiwu-Jafy (przez Aszkelon) 244 14 Wycieczka do monasteru św. Katarzyny na Synaju 248 15 Z Jerozolimy do Tel Awiwu-Jafy 250 16 Z Tel Awiwu-Jafy do Hajfy 257 17 Z Haify do Bet Szean 265 18 Z Hajfy do Nazaretu. 271 19 Z Nazaretu na górę Tabor 285 20 Z Nazaretu do Seforis 291 21 Z Nazaretu do Tyberiady 293 22 Z Tyberiady do Kafarnaum 303 23 Z Tyberiady do Metulli 24 Z Tyberiady do Hajfy 25 Z Hajfy do Kedesz Indeks biblijny Indeks geograficzny Pamiątki polskie Spis ilustracji w tekście Spis ilustracji poza tekstem 318 322 324 329 338 364 365 367 870 871