PROBLEMY WSPÓŁCZESNEJ EPIDEMIOLOGII WOJSKOWEJ

Transkrypt

1 Krzysztof Chomiczewski PROBLEMY WSPÓŁCZESNEJ EPIDEMIOLOGII WOJSKOWEJ Konferencja Epimilitaris, Ryn,

2 Termin epidemiologia wywodzi się od trzech greckich słów : Epi, Demos i Logos. Epi znaczy na", nad", Demos ludność", Logos nauka". Wywodząc przedmiot tej nauki z samej nazwy, można stwierdzić, że epidemiologia jest nauką, która zajmuje się badaniem czynników wywierających wpływ na stan ludności i jej zdrowie. 2

3 Przez wiele ubiegłych lat epidemiologia stanowiła dyscyplinę, która związana była ściśle ze zwalczaniem epidemii chorób zakaźnych. W krajach rozwiniętych, gdzie częstość chorób zakaźnych wyraźnie zmniejszyła się, cele i zadania epidemiologii uległy poszerzeniu, obejmując szereg innych problemów zdrowotnych ludności, takich jak choroby przewlekłe, wypadki, zatrucia i inne. 3

4 Środowisko Czynniki gospodarza Swoiste czynniki chorobotwórcze Triada epidemiologiczna czynników warunkujących zdrowie populacji 4

5 Zmiany zachodzące współcześnie w doktrynach dotyczących działania sił zbrojnych w okresie pokoju i przewidywanego na okres wojny muszą musza znaleźć odbicie w formułowaniu celów stawianych przed epidemiologią wojskową. Specyfika współczesnych działań Sił Zbrojnych to: duża mobilność w działaniach bojowych, zagrożenie użyciem różnych rodzajów broni, szczególnie masowego rażenia (przewidywanie zagrożeń), nasilanie się lokalnych konfliktów zbrojnych, często o charakterze wojen domowych toczących się długo na określonym terenie, stwarzających duże zagrożenie również dla ludności cywilnej, zagrożenie atakami terrorystycznymi, w tym z użyciem BMR, działania w misjach pokojowych stabilizacyjnych i bojowych w odległych rejonach o krańcowo odmiennych warunkach klimatycznych, sanitarno higienicznych i dużym zagrożeniu epidemicznym. 5

6 Zakres zainteresowań współcześnie rozumianej, szeroko pojętej epidemiologii wojskowej powinien obejmować także przewidywaną ocenę skutków zdrowotnych dla populacji ludzkiej: ataku wojskowego lub terrorystycznego za pomocą biologicznych lub chemicznych środków masowego rażenia; ataku wojskowego lub terrorystycznego przy użyciu źródeł promieniowania jonizującego o znacznej intensywności i krótkim czasie działania lub o małej intensywności i długim okresie działania; katastrof obejmujących penetracje do środowiska dużych ilości chemikaliów, transportowanych i używanych przez gospodarkę; ataku wojskowego, terrorystycznego lub innych zdarzeń związanych z masowymi obrażeniami mechanicznymi, termicznymi oraz urazami psychicznymi. 6

7 Znajomość zagadnień epidemicznych w wymienionych sytuacjach jest bardzo istotna dla sił zbrojnych z uwagi na to, że mogą się one odnosić zarówno do działań wojennych, jak i katastrof w czasie pokoju - wojskowe służby medyczne powinny być dobrze przygotowane do podjęcia stosownych działań. Rolą epidemiologów wojskowych powinno być przygotowanie personelu medycznego sił zbrojnych do oceny potencjalnych skutków zdrowotnych w skali zagrożonej populacji (zarówno żołnierzy jak i ludności cywilne) w wymienionych sytuacjach. Z uwagi na narastające negatywne skutki obciążeń psychicznych wynikających z rozwoju cywilizacji należy liczyć się we współczesnych i przyszłych działaniach wojennych urazów i chorób psychicznych, które należy przewidzieć jako skutki natychmiastowe lub odległe. 7

8 Główne problemy współczesnej epidemiologii chorób zakaźnych to: choroby nawracające (reemerging diseases) choroby, które po okresie wyciszenia epidemiologicznego pojawiły się ponownie i stanowią istotne zagrożenie zdrowotne populacji [m.in. gruźlica, cholera, błonica, żółta gorączka, meningokokowe zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych]; nowo pojawiające się, dotychczas nieznane zakażenia wywołujące epidemie i pandemie (emerging diseases) 8

9 CDC Global Health Protection: A Decade of Emerging and Re-Emerging Infectious Diseases U.S.-Mexico boarder: Dengue (1999) El Salvador: Dengue (2000) West Nile Virus Nipah Monkeypox Nicaragua: Leptospirosis (1995); Dengue (1994) Romania: Measles (1998); Albania: Polio (1997) Haiti and the Dominican Republic: Polio, measles (2000) Turkey: Polio (1997) Latvia: Diphtheri a (2000) Rep.of Georgia: Amebiasis (1998); diphtheria (1995) Ukraine: Diphtheria ( ) Saudi Arabia, Yemen: RVF (2000) Tadjikistan: Typhoid fever (1996) India: Plague (1994) SARS (2003) Hong Kong: Avian flu (1997) Japan: E.coli O157:H7 (1996) Palau: Dengue (1998) Palau, Micronesia, Guam: Measles ( ) Panama: HPS ( ) Costa Rica: Measles (1999) Columbia: MDR TB (1997) Ecuador: Plague (1998) Bolivia: Measles (2000); Argentina: Botulism, MDR- TB (1997) Angola: Polio(1999), Marbourg (2005) Namibia: Polio (1993) DR of Congo: Polio (2000); Marburg (1999); Ebola (1995) South Africa: Epidemic dysentery (1996) Sudan: Louseborne relapsing fever (1999) Kenya: Cholera, RVF (1997) Uganda: Ebola (2000); O nyong-nyong fever (1997) Zambia: Measles (2000) Malaysia: Nipah (1999) Micronesia: Cholera (2000) Nauru: Typhoid fever (1999) 9

10 WYBRANE NOWE PATOGENY, KTÓRE ZIDENTYFIKOWANO W OSTATNICH LATACH ( ogółem > 35 od 1972 roku ) 1976 wirus Ebola gorączka krwotoczna Ebola; Escherichia coli 0157:H7 biegunka krwotoczna, zespół hemolitycznomocznicowy; 1982 Borrelia burgdorferi borelioza z Lyme; wirus HIV AIDS. Prawdopodobnie przeskok małpiego wirusa SIV na człowieka (HIV-1 pochodzi od szympansa, HIV-2 od mangaby szarej); 1988 wirus zapalenia wątroby typu E (HEV); 1989 wirus zapalenia wątroby typu C (HCV); 1991 wirus Guanarito wenezuelska gorączka krwotoczna; wirus Sabia brazylijska gorączka krwotoczna; 1997 Hantawirus gorączka krwotoczna z zespołem nerkowym; 1997 wirus ptasiej grypy H5NI (Hongkong) 18 chorych (6 zmarło), sytuację opanowano po wybiciu 1,4 mln kurcząt; 2002/2003 koronawirus SARS zespól płucny SARS ponownie wirus ptasiej grypy H5N1. 10

11 GŁÓWNE CZYNNIKI RYZYKA UŁATWIAJĄCE ROZPRZESTRZENIANIE SIĘ ZAKAŻEŃ: ZWIĘKSZENIE LICZBY LUDNOŚCI I PRZEDŁUŻENIE DŁUGOŚCI ŻYCIA; GWAŁTOWNY ROZWÓJ MIĘDZYNARODOWEGO TRANSPORTU LOTNICZEGO I NASILAJĄCA SIĘ MIGRACJA LUDNOŚCI; ROZWÓJ OGROMNYCH AGLOMERACJI MIEJSKICH O WYSOKIM ZAGĘSZCZENIU LUDNOŚCI I NIEDOSTATECZNEJ INFRASTRUKTURZE SANITARNEJ ( WODA PITNA, ŚCIEKI); GLOBALIZACJA HANDLU, ZMIANY PROCESU PRODUKCJI, PRZETWARZANIA I PRZECHOWYWANIA ŻYWNOŚCI; 11

12 GŁÓWNE CZYNNIKI RYZYKA UŁATWIAJĄCE ROZPRZESTRZENIANIE SIĘ ZAKAŻEŃ (c.d.): KATAKLIZMY EKOLOGICZNE I WOJNY, NIEDOŻYWIENIE I GŁÓD; NISZCZENIE ŚRODOWISKA NATURALNEGO POWODUJE KONTAKT Z NIEZNANYM ŚRODOWISKIEM ZWIERZĄT (w tym owadów) WYSOKIE ZAGROŻENIE RÓŻNYMI CHOROBAMI; ZMIANY TECHNOLOGII UPRAWY ROŚLIN I HODOWLI ZWIERZĄT ( np. antybiotyki paszowe ); INTERWENCJE MEDYCZNE NIEPRZESTRZEGANIE PROCEDUR, ANTYBIOTYKOTERAPIA. 12

13 NAJGROŹNIEJSI ZABÓJCY ( najnowsze dane WHO opublikowane w 2008 roku) HIV/AIDS 2 miliony zgonów, 9,2 miliona nowych zachorowań rocznie (2007); GRUŹLICA 1,7 miliona zgonów, 9,2 mln. nowych zachorowań rocznie (2006); MALARIA >1 milion zgonów, 500 milionów nowych zachorowań rocznie (2006). 13

14 14

15 15

16 16

17 17

18 18

19 19

20 20

21 21

22 22

23 23

24 24

25 25

26 26

27 27

28 28

29 29

30 30

31 31

32 32

33 NADZÓR EPIDEMIOLOGICZNY Nadzór epidemiologiczny polega na ścisłej obserwacji wszystkich kontaktów z osobami chorymi w celu wczesnego wykrycia nowych zachorowań, przy czym swoboda poruszania się tych osób nie jest ograniczona. Przez nadzór epidemiologiczny rozumie się również stałą obserwację różnych zjawisk związanych z występowaniem i szerzeniem się choroby, co polega na gromadzeniu i analizie ważnych danych o zachorowaniach, które są następnie rozpowszechniane w formie raportów wśród instytucji odpowiedzialnych za zwalczanie chorób. 33

34 Technika nadzoru epidemiologicznego jest różna w zależności od choroby i polega na przygotowaniu informacji o chorobowości i umieralności lub na skomplikowanych badaniach laboratoryjnych albo terenowych. Nadzór epidemiologiczny dostarczył już wiele bardzo wartościowych informacji na temat czynników etiologicznych chorób zakaźnych. Informacje takie stanowią podstawę wczesnej identyfikacji epidemii i planowania kampanii szczepień ochronnych oraz innych czynności koniecznych do zwalczania choroby. 34

35 Wywiad medyczny (MedInt) ważne narzędzie rozpoznania epidemiologicznego 35

36 Problemy kadrowe W 2011 roku niedobór specjalistów epidemiologów wynosił 42 dla etatów wojskowych ( w sumie 47 etatów) i 18 dla etatów cywilnych. W związku z przewidywaną redukcją etatów w WOMP-ach te liczby mogą się nieco zmniejszyć. Sytuacja niedoboru specjalistów epidemiologów uwarunkowana jest z jednej strony ubytkiem epidemiologów kończących zawodową służbę wojskową, z drugiej zwiększonym zapotrzebowaniem na tych specjalistów wynikającym z nowej struktury etatowej i zadań CRE SZ RP, WOMP i szpitali wojskowych. W związku ze zmianami w strukturze i nowymi zadaniami dla wojskowej służby zdrowia związanymi z zabezpieczeniem przeciwepidemicznym Sił Zbrojnych, zarówno w kraju jak i w licznych misjach zagranicznych, często w strefach geograficznych o wysokim zagrożeniu zdrowotnym, niezbędne jest zwiększenie wysoko specjalistycznych kadr epidemiologów. Niepokoi niewielka ilość specjalistów epidemiologów w Wojskowych Ośrodkach Medycyny Prewencyjnej i w Centrum Reagowania Epidemiologicznego SZ. To samo musi dotyczyć stacjonarnych zakładów opieki zdrowotnej, zwłaszcza w zakresie zwalczania zakażeń szpitalnych (zakładowych). 36

37 Aktualnie specjalizują się z epidemiologii 33 osoby, w tym tylko 6 lekarzy, pozostali to farmaceuci, biolodzy i lekarze weterynarii. Wojskowy Instytut Higieny i Epidemiologii jako jedyna placówka podległa Ministrowi Obrony Narodowej posiada akredytację do prowadzenia specjalizacji z epidemiologii i dysponuje przyznanymi 25 miejscami specjalizacyjnymi. Liczba specjalistów epidemiologów w wojskowej służbie zdrowia jest nadal wysoce niewystarczająca i nie pozwala na właściwe profesjonalne zabezpieczenie przeciwepidemiczne wojsk i placówek wojskowej służby zdrowia. Tę trudną sytuację częściowo rekompensuje fakt, iż duża część kadry w CRE SZ RP i Wojskowych Ośrodkach Medycyny Prewencyjnej posiada specjalizacje pokrewne (higiena i epidemiologia wojskowa I o, higiena wojskowa II o ). Są to oficerowie i nieliczni pracownicy cywilni, którzy te specjalizacje zdobyli przed laty i posiadają duże doświadczenie w realizacji zadań epidemiologii i higieny wojskowej w praktyce 37

38 38

39 39