Postępowanie dietetyczne w profilaktyce i leczeniu miażdżycy. Prof. dr hab. med. Władysław Sinkiewicz Klinika Kardiologii, Szpital Uniwersytecki nr 2
|
|
- Lech Kozak
- 8 lat temu
- Przeglądów:
Transkrypt
1 Postępowanie dietetyczne w profilaktyce i leczeniu miażdżycy Prof. dr hab. med. Władysław Sinkiewicz Klinika Kardiologii, Szpital Uniwersytecki nr 2
2 W krajach wysoko rozwiniętych choroby układu krążenia stają się najczęstszą przyczyną zgonów. Według danych Światowej Organizacji Zdrowia 25% z 11 milionów zgonów w krajach zachodnich spowodowane jest właśnie chorobami sercowo-naczyniowymi.
3 Prawie pół wieku temu Ancel Keys jako pierwszy określił zależność między stylem życia a chorobą niedokrwienną serca. Następne lata dostarczyły wielu prac, które pozwoliły dokładnie określić tę relację i rolę poszczególnych elementów stylu życia na rozwój tej choroby. Obecnie istnieją liczne dowody naukowe potwierdzające, że główne składowe stylu życia, takie jak dieta, aktywność fizyczna i palenie tytoniu, stanowią istotne czynniki zwiększające ryzyko rozwoju chorób układu sercowo-naczyniowego.
4 Wiele danych wskazuje na to, że niezwykle istotnym elementem w prewencji zarówno pierwotnej, jak i wtórnej choroby sercowonaczyniowej jest poprawa zwyczajów żywieniowych. Osoby ze zwiększonym ryzykiem chorób układu krążenia powinny podlegać specjalnej opiece żywieniowej, która uwzględniałaby także cały profil czynników ryzyka danego pacjenta.
5 Obserwacje Framingham czy badania Nurses Health Study oraz Health Professionals Study pozwoliły określić korzyści, jakie można uzyskać zmieniając styl życia. Wykazano, że modyfikacja diety, uzyskanie prawidłowej masy ciała, zwiększenie aktywności fizycznej i umiarkowane spożycie alkoholu może wśród kobiet zmniejszyć ryzyko wystąpienia choroby niedokrwiennej serca o 82%, a cukrzycy o 90%. Efekt ten obserwuje się również u mężczyzn, jednakże w nieco mniejszym stopniu.
6 Projekt Północnokarelski Jak korzystna jest zmiana stylu życia, szczególnie zmiana spożycia tłuszczów w diecie, obrazują doświadczenia fińskie. Ponad 30-letnie oddziaływanie projektu w Północnej Karelii w Finlandii pokazuje, że zmiana stylu życia powoduje redukcję umieralności z powodu choroby niedokrwiennej serca aż o 85% ( dla całego kraju o 80%).
7 Badanie Seven Countries Study Długoletnie, liczne badania pozwoliły na udokumentowanie wpływu sposobu żywienia na rozwój chorób układu krążenia. Pierwszym badaniem, które potwierdziło związek pomiędzy zawartością tłuszczu i jego jakością w diecie a ryzykiem rozwoju choroby niedokrwiennej serca, było badanie Seven Countries Study. Wzięło w nim udział 7 państw: Japonia, Grecja, była Jugosławia, Holandia, Włochy, Stany Zjednoczone i Finlandia.
8 Wykazano w nim, że wielkość spożycia nasyconych kwasów tłuszczowych w dziennych racjach pokarmowych znacznie wiąże się ze śmiertelnością z powodu chorób naczyniowosercowych we wszystkich badanych populacjach. Nasycone kwasy tłuszczowe: ich źródłem są głównie produkty mleczne i mięso. W dużych ilościach występują także w oleju kokosowym i palmowym.
9 Zależność pomiędzy spożyciem tłuszczu ogółem była dużo słabsza, ale również widoczna we wszystkich krajach biorących udział w badaniu. Po 25 latach, analizując śmiertelność z powodu chorób układu krążenia populacji biorącej udział w badaniu Seven Countries Study, wykazano, że śmiertelność wzrasta wraz z zwiększaniem się ilości długołańcuchowych nasyconych kwasów tłuszczowych oraz kwasów tłuszczowych trans w diecie.
10 W odniesieniu do cholesterolu pokarmowego wiele badań epidemiologicznych potwierdziło jego niekorzystny wpływ na profil lipidowy osocza krwi.
11 W 1965 roku Keys wykazał, że wielkość spożycia cholesterolu pokarmowego decyduje o stężeniu cholesterolu całkowitego i cholesterolu LDL w surowicy krwi ludzi. Późniejsze badania na zwierzętach i wśród ludzi potwierdziły te wyniki, wskazując, że wpływ na efekt zwiększający stężenie lipidów w surowicy krwi izolowanego cholesterolu pokarmowego jest mniejszy niż nasyconych kwasów tłuszczowych i kwasów trans.
12 Zupten Study, Honolulu Heart Program, Helsinki Heart Study W badaniach tych stwierdzono, że jeśli podaż cholesterolu pokarmowego z dietą przekracza 200 mg/1000 kcal, relatywne ryzyko choroby niedokrwiennej serca zwiększa się o 30%. Badania nad rolą nienasyconych kwasów tłuszczowych w profilaktyce chorób układu krążenia zostały zapoczątkowane przez Sinclaira w latach 40. XX wieku. Po raz pierwszy opisał on bowiem związek pomiędzy dużym spożyciem jednonienasyconych i wielonienasyconych kwasów tłuszczowych a małym ryzykiem zgonu z powodu chorób układu krążenia.
13 Badania wśród Eskimosów W latach 70. ubiegłego wieku w badaniach prowadzonych wśród Eskimosów stwierdzono, że w tej populacji nie występują zmiany miażdżycowe. Charakteryzowała ich także mała zapadalność na choroby układu krążenia w porównaniu z pozostałymi mieszkańcami Danii. Szczególne zainteresowanie wzbudził fakt, że dieta Eskimosów była bogata zarówno w cholesterol, jak i tłuszcz zwierzęcy. Różniła się jednak przede wszystkim dużym spożyciem tłustych ryb, a co za tym idzie dużą zawartością wielonienasyconych kwasów tłuszczowych z rodziny omega-3.
14 Obserwacje te zapoczątkowały wieloletnie i wieloośrodkowe badania nad ochronną ą rolą kwasów omega-3 na układ sercowonaczyniowy. Wyliczono, że każde dodatkowe 20 g ryb morskich w codziennej diecie jest związane ze zmniejszeniem ryzyka umieralności z powodu niedokrwiennej choroby serca o 7%.
15 Wyodrębnienie kardioprotekcyjnego modelu żywienia zawdzięczmy omówionemu badaniu Seven Countries Study. Dzięki niemu zwrócono także uwagę, że w dwóch z siedmiu krajów biorących udział w badaniu, czyli w Grecji (Kreta) i Włoszech, sposób żywienia wpływa na małe występowanie ryzyka miażdżycy, a co za tym idzie choroby niedokrwiennej serca.
16 Stwierdzono także, że dieta stosowana przez ich mieszkańców, dla której charakterystyczne jest małe spożycie nasyconych kwasów tłuszczowych, a duże spożycie oliwy z oliwek, warzyw i owoców, ryb oraz pełnoziarnistych produktów zbożowych odpowiada za małe ryzyko wystąpienia zawału serca.
17 Grupy priorytetowe prewencji CVD w praktyce klinicznej 1. Chorzy z potwierdzoną CVD na podłożu miażdżycowym 2. Osoby bezobjawowe wysokiego ryzyka CVD z powodu: 2.1. obecności wielu czynników ryzyka prowadzących do podwyższonego ryzyka całkowitego CVD (10-letnie ryzyko zgonu z powodu CVD 5%) 2.2. cukrzycy typu 2 lub typu 1 z mikroalbuminurią 2.3. znacząco podwyższonego pojedynczego czynnika ryzyka, zwłaszcza w powiązaniu z krańcowym uszkodzeniem na- rządowym 3. Bliscy krewni osób, u których przedwcześnie wystąpiła CVD na podłożu miażdżycowym, lub krewni osób szczególnie wysokiego ryzyka
18 Cele prewencji chorób sercowonaczyniowych: 1. Wsparcie osób z grupy niskiego ryzyka w utrzymaniu tego statusu w ciągu całego życia oraz pomoc tym, u których ryzyko jest najwyższe, w jego redukcji 2. Osiągnięcie następujących cech przez osoby dążące do utrzymania zdrowia: 2.1. niepalenie tytoniu 2.2. zdrowe nawyki żywieniowe 2.3. aktywność fizyczna: 30 min umiarkowanej aktywności fizycznej dziennie 2.4. BMI <25 kg/m 2 oraz unikanie otyłości centralnej 2.5. BP <140/90 mmhg 2.6. cholesterol całkowity <5 mmol/l ( 190 mg/dl) 2.7. cholesterol LDL <3 mmol/l ( 115 mg/dl) 2.8. poziom glukozy we krwi <6 mmol/l ( 110 mg/dl)
19 3. Uzyskanie bardziej rygorystycznej kontroli czynników ryzyka u osób z grupy wysokiego ryzyka, zwłaszcza z ustaloną CVD lub cukrzycą: 3.1. ciśnienie krwi <130/80 mmhg, jeżeli to możliwe 3.2. cholesterol całkowity <4,5 mmol/l ( 175 mg/dl), opcjonal- nie <4 mmol/l ( 155 mg/dl), jeżeli to możliwe 3.3. cholesterol LDL <2,5 mmol/l ( 100 mg/dl), opcjonalnie <2 mmol/l ( 80 mg/dl), jeżeli to możliwe 3.4. poziom glukozy na czczo we krwi <6 mmol/l ( 110 mg/dl) oraz HbA1c <6,5%, jeżeli to możliwe 4. Rozważenie kardioprotekcyjnego leczenia farmakologicznego u chorych z grupy wysokiego ryzyka, zwłaszcza z ustaloną CVD na podłożu miażdżycy
20 Wskazania żywieniowe w prewencji i leczeniu chorób układu krążenia Zaleca się, aby zdrowa dieta stanowiła podstawę profilaktyki ChSN [I/B]. Racjonalizacja żywienia jest jedną z najważniejszych metod profilaktyki miażdżycy i jej klinicznych powikłań. Dotyczy to zarówno profilaktyki pierwotnej, jak i wtórnej.
21 Zasady zdrowej diety ograniczenie spożycia nasyconych kwasów tłuszczowych, aby stanowiły <10% zapotrzebowania energetycznego, poprzez zastąpienie ich wielonienasyconymi kwasami tłuszczowymi spożycie izomerów trans nienasyconych kwasów tłuszczowych możliwie jak najmniejsze, najlepiej niepochodzących z żywności przetworzonej i mniejsze niż <1% zapotrzebowania energetycznego z produktów naturalnych spożycie soli kuchennej <5 g/d spożycie błonnika g/d z produktów pełnoziarnistych, owoców i warzyw spożycie owoców 200 g/d (2-3 porcje)spożycie warzyw 200 g/d (2-3 porcje) spożywanie ryb >=2 razy w tygodniu (w tym 1 raz tłustej ryby) ograniczenie spożycia alkoholu b do 2 porcji (20 g/d) u mężczyzn i 1 porcji (10 g/d) u kobiet a. a Zapotrzebowanie energetyczne powinno być takie, by utrzymać lub uzyskać właściwą masę ciała (tj. BMI <25 kg/m 2 ); przy stosowaniu takiej diety suplementy nie są potrzebne b w przeliczeniu na czysty etanol
22 Poszczególne składniki odżywcze powinny być dostarczane w odpowiednich proporcjach. W Konsensusie Rady Redakcyjnej Polskiego Forum Profilaktyki dotyczącym zasad zdrowego żywienia przyjęto następujące wartości procentowe poszczególnych składników odżywczych:
23 tłuszcze <30% dziennego zapotrzebowania energetycznego, w tym: nasycone kwasy tłuszczowe poniżej 10% zapotrzebowania energetycznego (a u osób ze zwiększonym ryzykiem sercowonaczyniowym poniżej 7%) jednonienasycone kwasy tłuszczowe do 20% dziennego zapotrzebowania energetycznego wielonienasycone kwasy tłuszczowe 6 10% zapotrzebowania energetycznego przy stosunku kwasów n-6 do n-3 mniejszym niż 4:1 izomery trans kwasów tłuszczowych poniżej 1% dziennego zapotrzebowania energetycznego białka 15% dziennego zapotrzebowania energetycznego węglowodany >55% dziennego zapotrzebowania energetycznego.
24 Tłuszcz Spożywając tłuszcze należy pamiętać, by w diecie znalazło się jak najmniej nasyconych kwasów tłuszczowych. Tłuszcze pochodzenia zwierzęcego należy zastąpić jedno- i wielonienasyconymi kwasami tłuszczowymi. W praktyce oznacza to unikanie tłustych produktów mięsnych i wędliniarskich i wprowadzenie do diety tłustych ryb morskich, obfitujących w tzw. wielonienasycone kwasy tłuszczowe n-3 (n-3 PUFA).
25 Kwasy tłuszczowe n-3 PUFA przyczyniaja się także do właściwego funkcjonowania ośrodkowego układu nerwowego, mózgu i narządu wzroku. Dobrym źródłem jednonienasyconych kwasów tłuszczowych (MUFA) jest olej rzepakowy oraz oliwa z oliwek. Oleje te mogą być stosowane zarówno na zimno (czyli do surówek), jak i do obróbki termicznej. Wysoka wartość odżywcza tych tłuszczów wiąże się także z możliwością poprawy profilu lipidowego, czyli obniżenia wartości stężenia zarówno cholesterolu całkowitego, jak i frakcji miażdżycorodnej (cholesterolu frakcji LDL) w surowicy krwi.
26 Zatem ograniczenie cholesterolu i tłuszczów nasyconych odbywa się na rzecz spożywania kwasów wielonienasyconych z rodziny omega 3. Zaleca się spożywanie tłustych ryb morskich (łosoś, makrela, śledź, sardynka) oraz olejów roślinnych (olej lniany, rzepakowy), które można wykorzystać także do obróbki termicznej.
27 Oleje, takie jak: słonecznikowy, sojowy, winogronowy, olej z wiesiołka, z dzikiej róży będące źródłem kwasów z grupy omega 6 można wykorzystać także do spożycia na surowo, w sałatkach i surówkach. Dobrym źródłem kwasów nienasyconych są: siemię lniane, pestki dyni, nasiona słonecznika, orzechy włoskie.
28 Białko Zaleca się spożywanie chudych gatunków mięs: kurczaka indyka chudego mięsa wołowego cielęciny ryb oraz chudych wyrobów wędliniarskich. Mleko i produkty mleczne także powinny charakteryzować się niską zawartością tłuszczu. Dobrym źródłem białka są także nasiona roślin strączkowych (fasola, groch, soczewica, soja), lecz nie jest to białko tak dobrze przyswajalne jak białko pochodzenia zwierzęcego.
29 Węglowodany Jest to składnik pokarmowy, który w ponad 50% powinien pokrywać dzienne zapotrzebowanie energetyczne. Źródłem węglowodanów powinny być przede wszystkim węglowodany złożone o niskim indeksie glikemicznym. Zaliczają się tu m.in.: chleb z mąki z pełnego przemiału makarony razowe ryż brązowy płatki owsiane. Należy pamiętać, że węglowodany to także bardzo dobre źródło błonnika rozpuszczalnego i nierozpuszczalnego w wodzie.
30 Błonnik Błonnik rozpuszczalny w wodzie obecny jest w owocach, warzywach i suchych nasionach roślin strączkowych. Odgrywa on ważną rolę w zaburzeniach gospodarki lipidowej: obniża stężenia cholesterolu całkowitego przyspiesza jego wydalanie z kałem wiąże znaczne ilości kwasów żółciowych opóźnia wchłanianie triglicerydów i zwiększa wydalanie tłuszczów ze stolcem.
31 Frakcja rozpuszczalna błonnika pokarmowego (pektyny, gumy, śluzy) zawarty jest głównie w owocach, warzywach i zbożach, przede wszystkim w owsie (płatki owsiane).
32 Frakcja błonnika nierozpuszczalnego w wodzie, do których zalicza się przede wszystkim otręby, w znacznym stopniu przyczynia się do właściwej pracy przewodu pokarmowego. Działanie to rozpoczyna się już w jamie ustnej poprzez pobudzenie funkcji żucia i zwiększenie wydalania śliny. W jelicie grubym mechaniczne drażnienie ścian jelita wpływa na jego perystaltykę, przez co chroni przed zaparciami, polipami i uchyłkowatością jelit, jak również chorobą nowotworową.
33 Witaminy Hamujący wpływ na rozwój miażdżycy mają także związki antyoksydacyjne : witamina E, witamina C oraz beta-karoten. Zaleca się więc zwiększenie spożycia warzyw zielonolistnych oraz koloru czerwonego, żółtego i pomarańczowego, np. marchwi, dyni, papryki, jeśli jest dobrze tolerowana w starszym wieku, owoców, orzechów i kiełków pszenicy.
34 Dieta śródziemnomorska
35 Najbardziej polecaną dietą w leczeniu dietetycznym pacjentów ze zwiększonym ryzykiem incydentów wieńcowych jest dieta śródziemnomorska, która charakteryzuje się spożyciem dużej ilości owoców, warzyw, produktów zbożowych z pełnego ziarna, nasion roślin strączkowych, oleju z oliwek oraz umiarkowanym spożyciem ryb, mleka, jogurtów i sera oraz małym spożyciem mięsa.
36 Dozwolone są przede wszystkim: pieczywo pełnoziarniste razowe lub graham, niskotłuszczowe mleko i produkty mleczne, chude sery twarogowe, białko jaj, chude mięso wieprzowe, wołowe, cielęce, chudy drób, chude ryby (sandacz, szczupak, lin dorsz, karmazyn), tłuste ryby morskie, oleje roślinne, oliwa, ziemniaki z wody lub gotowane na parze, warzywa, potrawy z warzyw gotowane, duszone, surówki z dodatkiem surowego oleju, soku z cytryny i czosnku, dodatki w postaci ziemniaków, makaronów, kasz, wszystkie owoce z ograniczeniem ilościowym owoców bardzo słodkich.
37 Z technik kulinarnych zaleca się gotowanie, gotowanie na parze, pieczenie w folii.
38 9 cech tradycyjnej diety śródziemnomorskiej duże spożycie oliwy z oliwek i małe spożycie tłuszczów pochodzenia zwierzęcego duże spożycie warzyw duże spożycie owoców duże spożycie produktów zbożowych (głównie chleba) duże spożycie nasion roślin strączkowych małe spożycie mięsa i produktów mięsnych średnie spożycie produktów mlecznych średnie spożycie alkoholu (głównie wina) średnie spożycie ryb.
39 Osoby spożywające około 400 g owoców i warzyw na dzień mają mniejsze o 40% ryzyko zgonu z powodu chorób układu krążenia w porównaniu z osobami spożywającymi około 130 g na dzień. Ryzyko choroby niedokrwiennej serca zmniejsza się o 4% wraz z każdą dodatkową porcją warzyw i owoców spożytą w ciągu dnia, natomiast o 7%, gdy dotyczy to tylko porcji owoców. Zielonolistne warzywa oraz owoce i warzywa bogate w witaminę C najbardziej sprzyjają profilaktyce chorób serca.
40 Dotychczasowe badania wskazują, że dieta śródziemnomorska zastosowana we wszystkich populacjach i na wszystkich kontynentach obniża o co najmniej 50% częstość występowania zgonów sercowonaczyniowych, zawałów serca oraz śmiertelności ogólnej u osób z chorobą wieńcową.
41 Co odróżnia dietę śródziemnomorską od innych diet?
42 Mała zawartość nasyconych kwasów tłuszczowych Przede wszystkim jest to mała zawartość nasyconych kwasów tłuszczowych, których promiażdżycowe działanie nie podlega dyskusji. Duże spożycie nasyconych kwasów tłuszczowych (czyli kwasów tłuszczowych pochodzenie zwierzęcego), przekraczające 10% energii diety, powoduje podwyższenie stężenia cholesterolu całkowitego w surowicy krwi oraz zwiększenie stężenia frakcji miażdżycorodnych (LDL i VLDL). Przyczynia się do zwiększenia krzepliwości krwi, dysfunkcji śródbłonka naczyniowego, wzrostu ciśnienia tętniczego czy zaburzeń rytmu serca.
43 Należy jednak pamiętać, że najbardziej miażdżycorodne oddziaływanie mają kwas palmitynowy, mirystynowy oraz w nieco mniejszym stopniu kwas laurynowy. Kwas stearynowy takiego działania już nie wykazuje. Konsekwencją dużego spożycia nasyconych kwasów tłuszczowych (palmitynowego, mirystynowego i laurynowego), oprócz zwiększenia stężenia cholesterolu całkowitego i frakcji miażdżycorodnej, mogą być również zaburzenia o charakterze prozakrzepowym.
44 Oliwa z oliwek W diecie śródziemnomorskiej jednonienasycone kwasy tłuszczowe dominują w podstawowym tłuszczu tej diety, jakim jest oliwa z oliwek. Zalicza się tu kwas oleinowy, kwas oleomirystynowy i oleopalmitynowy. Należy pamiętać, że jeśli zastępują one w diecie nasycone kwasy tłuszczowe, przyczyniają się do redukcji cholesterolu całkowitego i frakcji LDL, nie powodując zmniejszenia stężenia cholesterolu HDL (tzw. dobrego cholesterolu) i nie wpływają na stężenie triglicerydów.
45 Niewielkie ilości jaj, mięsa czerwonego, masła Dieta śródziemnomorska jest dość uboga w pokarmowe źródła cholesterolu, gdyż zawiera niewielkie ilości jaj, mięsa czerwonego, masła, które są jego głównym źródłem. Wpływ cholesterolu pokarmowego na profil lipidowy jest w dużym stopniu uzależniony od osobniczej wrażliwości organizmu.
46 Z badań epidemiologicznych wynika, że około 25% ludzi reaguje na duże dawki cholesterolu pokarmowego silnym zwiększeniem stężenia cholesterolu całkowitego w osoczu. Na takie działanie cholesterolu pokarmowego mają także wpływ czynniki genetyczne oraz środowiskowe. U osób wrażliwych zmniejszenie spożycia cholesterolu pokarmowego może zatem przyczynić się do zmniejszenia ryzyka choroby wieńcowej. Redukcja spożycia cholesterolu poniżej 200 mg dziennie przyczynia się do mniejszego o 37% ryzyka śmierci z powodu wszystkich przyczyn.
47 Kwasy omega-6 W kreteńskim modelu diety śródziemnomorskiej zawartość cholesterolu pokarmowego wynosi średnio około mg na dzień. Kolejnym, charakterystycznym dla diety śródziemnomorskiej składnikiem pokarmowym są wielonienasycone kwasy tłuszczowe z rodziny omega-6. Kwasy omega-6 znajdują się głównie w: oleju słonecznikowym, sojowym, kukurydzianym oraz w margarynach produkowanych z tych olejów.
48 Na podstawie licznych badań epidemiologicznych stwierdzono, że odpowiednia, acz ograniczona podaż kwasów omega-6 w diecie, pozwala na zmniejszenie stężenia cholesterolu całkowitego i cholesterolu LDL. Nadmierna ilość kwasów tłuszczowych omega-6, powyżej 10% całkowitej energii diety, może zaburzać metabolizm kwasów omega-3. Dlatego eksperci zalecają zachowanie odpowiedniej proporcji w diecie pomiędzy zawartością kwasów omega-3 i omega-6, wynoszącą 1:5, która jest charakterystyczna dla diety śródziemnomorskiej.
49 Kwasy omega-3 Dieta śródziemnomorska charakteryzuje się wysokim spożyciem orzechów, nasion roślin strączkowych, warzyw liściastych oraz ryb i skorupiaków, które są najlepszym źródłem kwasów omega-3. Udowodniono, że szczególnie duże ilości tych kwasów w organizmie człowieka występują w mięśniu sercowym, siatkówce oka, tkance mózgowej oraz plemnikach. Kwasy tłuszczowe omega-3 mają wielokierunkowe działanie w profilaktyce i leczeniu miażdżycy. Najważniejsze mechanizmy ich działania, to redukcja stężenia lipidów i lipoprotein (poza LDL) w surowicy krwi, obniżanie ciśnienia tętniczego, stabilizacja czynności serca działanie antyarytmiczne oraz działanie przeciwzakrzepowe. Wykazano ponad 70% redukcję liczby dodatkowych pobudzeń komorowych u pacjentów przyjmujących kwasy omega-3 pochodzące z ryb morskich.
50 Należy jednak pamiętać, że kwas eikozapentaenowy i dokozaheksaenowy, występujące głównie w tłuszczu ryb (takich jak: śledź, makrela, łosoś) i ssaków morskich, wykazują nieco odmienne działanie. Kwas DHA ma większy wpływ na profil lipidowy, ciśnienie krwi, częstość tętna czy poziom glikemii niż kwas EPA, przy czym ich oddziaływanie antyagregacyjne możliwe jest, gdy występują razem. Kwasy omega-3 wykazują najsilniejsze działanie redukujące na poziom triglicerydów we krwi, co wykorzystywane jest w terapii pacjentów z hipertriglicerydemią (czyli podwyższonym stężeniem triglicerydów w surowicy krwi. Kwasy omega-3 stosowane w pierwotnej i wtórnej profilaktyce chorób serca zmniejszają istotnie ryzyko nagłej śmierci sercowej.
51 Białko roślinne Dieta śródziemnomorska oparta jest w większości na produktach pochodzenia roślinnego, czyli dostarcza głównie białko roślinne. Jest to o tyle korzystne, że duże spożycie białka pochodzenia zwierzęcego wpływa na ryzyko wystąpienia miażdżycy. Wykazano, że zamiana białka zwierzęcego na białko roślinne u pacjentów z zaburzeniami lipidowymi przyczynia się do normalizacji stężenia cholesterolu całkowitego, cholesterolu LDL i triglicerydów we krwi.
52 Zwiększenie spożycia białka pochodzenia roślinnego może także przyczyniać się do normalizacji ciśnienia tętniczego i zmniejszenia ryzyka chorób układu krążenia. Białka pochodzenia zwierzęcego obfitują w dużą ilość metioniny, która w organizmie ulega przekształceniu do homocysteiny, uznawanej za jeden z niezależnych czynników ryzyka rozwoju miażdżycy. Nadmierna ilość metioniny w codziennej diecie, niedobory witaminy B 6, B 12 i kwasu foliowego prowadzą do podwyższenia stężenia homocysteiny we krwi.
53 Skoro dieta śródziemnomorska oparta jest na produktach pochodzenia roślinnego, to bogata jest w węglowodany złożone, zawierające błonnik pokarmowy, a uboga w węglowodany rafinowane o wysokim ładunku glikemicznym, który prowadzi do podwyższonego poziomu glukozy i insuliny. Obecność w diecie węglowodanów złożonych o dużej zawartości błonnika pokarmowego korzystnie wpływa na stężenie triglicerydów, poposiłkowy poziom glukozy oraz wielkość frakcji HDL.
54 Produkty pełnoziarniste Im więcej spożywamy produktów pełnoziarnistych tym mniejsze jest ryzyko zgonu z powodu choroby niedokrwiennej serca. Obserwacje epidemiologiczne potwierdziły, że populacje odżywiające się produktami żywnościowymi bogatymi w błonnik mają zwykle mniejsze stężenie cholesterolu całkowitego, a przede wszystkim cholesterolu frakcji LDL. Warto pamiętać, że dieta śródziemnomorska to dieta bogata w naturalne antyoksydanty, do których zalicza się witaminę E, C i karotenoidy, zwłaszcza beta-karoten, likopen, luteinę oraz grupę związków flawonoidowych.
55 Witaminy Badania potwierdziły korzystny wpływ spożycia witaminy E, A i C z naturalnych, pokarmowych źródeł na zmniejszenie umieralności z powodu chorób układu krążenia.
56 Warto przy tym zaznaczyć, że witaminy antyoksydacyjne wykazują swoje korzystne działanie tylko wtedy, gdy pochodzą z naturalnych źródeł pokarmowych, a nie z suplementów diety. Fakt ten tłumaczy, dlaczego odpowiednio zestawiona dieta, tak jak dieta śródziemnomorska, zmniejsza ryzyko umieralności z powodu chorób układu krążenia. Kolejnym elementem przemawiającym na korzyść diety śródziemnomorskiej jest duży udział fitozwiązków (zwłaszcza flawonoidów obecnych w winie czerwonym, herbacie, cebuli i czosnku). Mała zawartość tych związków w diecie jest istotnym czynnikiem zwiększającym zagrożenie chorobami sercowonaczyniowymi.
57 Wino i czekolada Najpowszechniej opisywanym w piśmiennictwie przykładem skuteczności działania flawonoidów jest tzw. paradoks francuski. W latach 80. XX wieku stwierdzono, że Francuzi mają kilkukrotnie mniejszą śmiertelność z powodu chorób układu krążenia w porównaniu z populacją Europy Północnej, mimo że ich sposób żywienia charakteryzuje się wysoką zawartością nasyconych kwasów tłuszczowych w diecie. Stwierdzono, że resweratrol, będący głównym związkiem polifenolowym obecnym w czerwonym winie, wpływa m.in. na podwyższenie stężenia cholesterolu HDL w osoczu.
58 Oprócz czerwonego wina, flawonoidy występuj także w wielu innych produktach żywnościowych: warzywach, owocach, herbacie, kakao, które są częstym elementem diety śródziemnomorskiej. Najnowsze badania wskazują, że gorzka czekolada bogata we flawonoidy poprawia krążenie wieńcowe u zdrowych mężczyzn, niezależnie od zmiany parametrów stresu oksydacyjnego, profilu lipidowego i ciśnienia krwi.
59 Dieta śródziemnomorska - podsumowanie Dieta śródziemnomorska powoduje: redukcję śmiertelności ogółem z różnych przyczyn o 9% zmniejszenie śmiertelności z powodu chorób sercowo-naczyniowych również o 9% zmniejszenie liczby nowych incydentów i śmiertelności z powodu nowotworów o 6% redukcję nowych zachorowań na chorobę Parkinsona i chorobę Alzheimera aż o 13%.
60 Coraz nowsze badania potwierdzają ogromną korzyść stosowania diety śródziemnomorskiej nie tylko w profilaktyce pierwotnej chorób sercowo-naczyniowych, ale również chorób nowotworowych. Oznacza to, że dieta śródziemnomorska powinna być wzorem do naśladowania przez wszystkie populacje na świecie, niezależnie od położenia geograficznego.
61 Dieta śródziemnomorska w Polsce W Polsce, chcąc stosować dietę najbardziej zbliżoną do modelu diety śródziemnomorskiej, należy: jeść warzywa i owoce w każdym posiłku zastępować białe pieczywo pieczywem razowym często zastępować biały ryż i ziemniaki kaszami przynajmniej 3 razy w tygodniu jeść ryby, zwłaszcza ryby morskie mięso czerwone jeść tylko kilka razy w miesiącu
62 do surówek dodawać oliwę z oliwek lub olej rzepakowy zamiast sosów śmietanowych i majonezowych spośród produktów mlecznych wybierać jogurty, kefiry, mleko acidofilne, chude twarogi ograniczać spożycie soli, zastępując ją ziołami i czosnkiem słodycze zastąpić orzechami, migdałami, owocami suszonymi lub czarną czekoladą, pić dużo wody mineralnej, 1,5 2 litry w ciągu dnia oraz lampkę czerwonego wina do posiłku.
PRAWIDŁOWE ODŻYWIANIE NASTOLATKÓW
PRAWIDŁOWE ODŻYWIANIE NASTOLATKÓW Młody organizm, aby mógł prawidłowo się rozwijać potrzebuje wielu różnorodnych składników odżywczych, które powinny być nieodłączną częścią diety każdego dojrzewającego
Bardziej szczegółowozbyt wysoki poziom DOBRE I ZŁE STRONY CHOLESTEROLU Ponad 60% naszego społeczeństwa w populacji powyżej 18r.ż. ma cholesterolu całkowitego (>190mg/dl)
HIPERLIPIDEMIA to stan zaburzenia gospodarki lipidowej, w którym występuje wzrost stężenia lipidów (cholesterolu i/lub triglicerydów ) w surowicy krwi. Ponad 60% naszego społeczeństwa w populacji powyżej
Bardziej szczegółowo10 ZASAD ZDROWEGO ŻYWIENIA
10 ZASAD ZDROWEGO ŻYWIENIA 10 ZASAD ZDROWEGO ŻYWIENIA: 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. Należy spożywać produkty z różnych grup żywności (dbać o urozmaicenie posiłków) Kontroluj masę ciała (dbaj o zachowanie
Bardziej szczegółowoZASADY ZDROWEGO ŻYWIENIA DZIECI I MŁODZIEŻY W WIEKU SZKOLNYM
ZASADY ZDROWEGO ŻYWIENIA DZIECI I MŁODZIEŻY W WIEKU SZKOLNYM (Instytutu Żywności i Żywienia 2009) 1. Jedz codziennie różne produkty z każdej grupy uwzględnionej w piramidzie. 2. Bądź codziennie aktywny
Bardziej szczegółowoSPOŁECZEŃSTWO OD KUCHNI Integracja międzypokoleniowa mieszkańców Śliwkowego Szlaku
SPOŁECZEŃSTWO OD KUCHNI Integracja międzypokoleniowa mieszkańców Śliwkowego Szlaku NASZE KULINARNE TRADYCJE NASZE KULINARNE TRADYCJE Co składa się na nie? Bez jakich produktów i potraw nie wyobrażamy sobie
Bardziej szczegółowoRola poszczególnych składników pokarmowych
Zdrowy styl życia Rola poszczególnych składników pokarmowych 1. Białka Pełnią w organizmie funkcję budulcową. Są składnikiem wszystkich tkanek oraz kości. 2. Tłuszcze Pełnią w organizmie funkcję energetyczną.
Bardziej szczegółowoZALECENIA ŻYWIENIOWE DLA DZIECI I MŁODZIEŻY. Gimnazjum nr 1 w Piastowie Lidia Kaczor, 2011r
ZALECENIA ŻYWIENIOWE DLA DZIECI I MŁODZIEŻY Gimnazjum nr 1 w Piastowie Lidia Kaczor, 2011r PRAWIDŁOWE ODŻYWIANIE - definicja Prawidłowe odżywianie to nie tylko dostarczenie organizmowi energii, ale także
Bardziej szczegółowoRACJONALNE ŻYWIENIE. Zespół Szkół Rolnicze Centrum Mokrzeszów. 2007 r.
RACJONALNE ŻYWIENIE Zespół Szkół Rolnicze Centrum Mokrzeszów 2007 r. RACJONALNE ŻYWIENIE Polega na systematycznym dostarczaniu do organizmu wszystkich niezbędnych składników odżywczych w ilościach i proporcjach
Bardziej szczegółowoW WIEKU PRZEDSZKOLNYM
10 ZASAD ZDROWEGO ŻYWIENIA DZIECI W WIEKU PRZEDSZKOLNYM 1.Jedz codziennie różne produkty z każdej grupy uwzględnionej w piramidzie. 2.Bądź codziennie aktywny fizycznie ruch korzystnie wpływa na sprawność
Bardziej szczegółowoTalerz zdrowia skuteczne
Talerz zdrowia skuteczne narzędzie zdrowego odżywiania PSSE Chełm Kierownik Sekcji OZiPZ Alicja Bork PRAWIDŁOWE ŻYWIENIE Gwarancją właściwego rozwoju fizycznego, sprawności umysłu oraz dobrego zdrowia
Bardziej szczegółowo11. Scenariusz lekcji dla gimnazjów i szkół ponadgimnazjalnych
11. Scenariusz lekcji dla gimnazjów i szkół ponadgimnazjalnych Temat: Samodzielna ocena swojego żywienia i aktywności fizycznej. Cele: zapoznanie ucznia z praktycznymi aspektami układania prawidłowo zbilansowanej
Bardziej szczegółowoCo z kwasami tłuszczowymi nasyconymi? Ograniczać czy nie?
Co z kwasami tłuszczowymi nasyconymi? Ograniczać czy nie? Dorota Szostak-Węgierek Zakład Dietetyki Klinicznej Warszawski Uniwersytet Medyczny Zalecenia dla osób dorosłych, które mogą odnieść korzyść z
Bardziej szczegółowozdrowego żywienia w chorobie
Wspieramy w ciężkiej chorobie, aby cieszyć się każdą chwilą PORADNIK zdrowego żywienia w chorobie Stowarzyszenie Przyjaciół Chorych Hospicjum im. Jana Pawła II w Żorach Opracowanie: Magdalena Olborska
Bardziej szczegółowoPiramida Żywienia. Dominika Kondrak Karina Warwas 1TFS
Piramida Żywienia Dominika Kondrak Karina Warwas 1TFS Zasady zdrowego żywienia 1. Dbaj o różnorodnośd spożywanych produktów. 2. Strzeż się nadwagi i otyłości, nie zapominaj o codziennej aktywności fizycznej.
Bardziej szczegółowoKompleksowy program zmniejszania zachorowalności na choroby związane ze stylem życia na terenie powiatu wieruszowskiego.
Kompleksowy program zmniejszania zachorowalności na choroby związane ze stylem życia na terenie powiatu wieruszowskiego. Konferencja otwierająca realizację projektu. Wieruszów, 28.04.2015 DLACZEGO PROFILAKTYKA?
Bardziej szczegółowoW jaki sposób powinien odżywiać się młody człowiek?
W jaki sposób powinien odżywiać się młody człowiek? Prawidłowe odżywianie się to dostarczanie organizmowi niezbędnych składników odżywczych, a tym samym energii i substratów potrzebnych do utrzymania zdrowia
Bardziej szczegółowo"Program pilotażowy - Dieta Mamy".
"Program pilotażowy - Dieta Mamy". Dnia 1.10.2019 r Szpital Powiatowy im.t.malińskiego w Śremie podjął współpracę z programem pilotażowym Standard szpitalnego żywienia kobiet w ciąży i w okresie poporodowym-dieta
Bardziej szczegółowo... Dzienniczek Badań. Centrum Promocji Zdrowia i Edukacji Ekologicznej Warszawa Bemowo 2010
... Dzienniczek Badań Centrum Promocji Zdrowia i Edukacji Ekologicznej Warszawa Bemowo 2010 ... lekarz prowadzący imię nazwisko wiek adres MASA CIAŁ A Masę ciała można ocenić na podstawie wskaźnika BMI
Bardziej szczegółowoWarsztaty nauczycieli Zespołu Szkół Zawodowych im. Króla Jana III Sobieskiego w Przeworsku w szkole partnerskiej Universita dei Sapori 10 14 marzec
Warsztaty nauczycieli Zespołu Szkół Zawodowych im. Króla Jana III Sobieskiego w Przeworsku w szkole partnerskiej Universita dei Sapori 10 14 marzec 2014 r. Realizacja komponentu ponadnarodowego W dniach
Bardziej szczegółowo10. Scenariusz lekcji dla gimnazjów i szkół ponadgimnazjalnych
10. Scenariusz lekcji dla gimnazjów i szkół ponadgimnazjalnych Temat: Potrawy typu fast food a żywność przygotowywana w domu. Cele: uświadomienie różnic pomiędzy daniami typu fast food a żywnością przygotowywaną
Bardziej szczegółowoZASADY ZDROWEGO Z YWIENIA DZIECI
ZASADY ZDROWEGO Z YWIENIA DZIECI 1. Jedz codziennie różne produkty z każdej grupy uwzględnionej w piramidzie. 2. Bądź codziennie aktywny fizycznie - ruch korzystnie wpływa na sprawność i prawidłową sylwetkę.
Bardziej szczegółowoPrezentacja materiałów przygotowanych. programu edukacyjnego Trzymaj formę!
Prezentacja materiałów przygotowanych do realizacji V edycji programu edukacyjnego Trzymaj formę! KONFERENCJA PODSUMOWUJĄCA REALIZACJĘ IV EDYCJI PROGRAMU EDUKACYJNEGO PT. TRZYMAJ FORMĘ! ZAKOPANE, 6 8 PAŹDZIERNIKA
Bardziej szczegółowoWarsztaty Żywieniowe. Temat: Zasady żywienia młodzieży aktywnej
Warsztaty Żywieniowe Temat: Zasady żywienia młodzieży aktywnej Jeśli jesteś aktywny Powinieneś dbać szczególnie o to, co jesz! potrzebujesz więcej energii potrzebujesz więcej witamin i składników mineralnych
Bardziej szczegółowoZDROWO AKTYWNI SZKOŁA PODSTAWOWA NR 8 W TARNOWIE
ZDROWO AKTYWNI SZKOŁA PODSTAWOWA NR 8 W TARNOWIE PIRAMIDY EGIPSKIE Piramidy to budowle, które przetrwały tysiące lat. Najbardziej trwała była ich podstawa, czyli część zbudowana na ziemi. PIRAMIDA ZDROWEGO
Bardziej szczegółowoMiejsce mięsa w diecie
Miejsce mięsa w diecie Walory zdrowotne mięsa od dawna są przedmiotem kontrowersyjnych poglądów wśród ludzi. Jedni widzą w mięsie znakomite źródło niezbędnych składników odżywczych, inni natomiast przypisują
Bardziej szczegółowoPROGRAM ZAJĘĆ W RAMACH AKADEMII ZDROWEGO ŻYWIENIA. Opis. - praca z materiałami drukowanymi, - pogadanka, - dyskusja problemowa
PROGRAM ZAJĘĆ W RAMACH AKADEMII ZDROWEGO ŻYWIENIA Uwaga: Dopuszcza się modyfikację kolejności zaplanowanych tematów. Kolejne zajęcia Temat główny - Liczba godzin Metody prowadzenia zajęć: Opis 1 PODSTAWOWE
Bardziej szczegółowoWarsztaty nauczycieli Zespołu Szkół Zawodowych im. Króla Jana III Sobieskiego w Przeworsku w szkole partnerskiej Universita dei Sapori 10 14 marzec
Warsztaty nauczycieli Zespołu Szkół Zawodowych im. Króla Jana III Sobieskiego w Przeworsku w szkole partnerskiej Universita dei Sapori 10 14 marzec 2014 r. Realizacja komponentu ponadnarodowego W dniach
Bardziej szczegółowoLiofilizowany ocet jabłkowy 80% (±5%), mikronizowany błonnik jabłkowy 20% (±5%), celulozowa otoczka kapsułki.
Suplement diety Składniki: Liofilizowany ocet jabłkowy 80% (±5%), mikronizowany błonnik jabłkowy 20% (±5%), celulozowa otoczka kapsułki. Przechowywanie: W miejscu niedostępnym dla małych dzieci. Przechowywać
Bardziej szczegółowoMAGDALENA KRZYSZKA studentka WYDZIAŁU WYCHOWANIA FIZYCZNEGO I PROMOCJI ZDROWIA UNIWERSYTET SZCZECIŃSKI ZDROWY STYL ŻYCIA
MAGDALENA KRZYSZKA studentka WYDZIAŁU WYCHOWANIA FIZYCZNEGO I PROMOCJI ZDROWIA UNIWERSYTET SZCZECIŃSKI ZDROWY STYL ŻYCIA Na czym polega zdrowy styl życia? ZDROWY STYL ŻYCIA Prawidłowe odżywianie Aktywność
Bardziej szczegółowoCHOLESTONE NATURALNA OCHRONA PRZED MIAŻDŻYCĄ. www.california-fitness.pl www.calivita.com
CHOLESTONE NATURALNA OCHRONA PRZED MIAŻDŻYCĄ Co to jest cholesterol? Nierozpuszczalna w wodzie substancja, która: jest składnikiem strukturalnym wszystkich błon komórkowych i śródkomórkowych wchodzi w
Bardziej szczegółowoMateriał pomocniczy dla nauczycieli kształcących w zawodzie:
Materiał pomocniczy dla nauczycieli kształcących w zawodzie: DIETETYK przygotowany w ramach projektu Praktyczne kształcenie nauczycieli zawodów branży hotelarsko-turystycznej Priorytet III. Wysoka jakość
Bardziej szczegółowoInterwencje żywieniowe u dzieci otyłych aktualne spojrzenie
Interwencje żywieniowe u dzieci otyłych aktualne spojrzenie H. Dyląg, 1 H. Weker 1, M. Barańska 2 1 Zakład Żywienia 2 Zakład Wczesnej Interwencji Psychologicznej karmienie na żądanie 7-5 posiłków 3 posiłki
Bardziej szczegółowoNOWA PIRAMIDA ZDROWEGO ŻYWIENIA. (czyli podstawy zdrowego odżywiania postawione na głowie)
NOWA PIRAMIDA ZDROWEGO ŻYWIENIA (czyli podstawy zdrowego odżywiania postawione na głowie) Dlaczego stara piramida żywieniowa jest zła? Po pierwsze okazuje się, że węglowodany w ilości sugerowanej przez
Bardziej szczegółowoZajęcia żywieniowe Wymagania podstawowe Zajęcia żywieniowe Wymagania ponadpodstawowe
Wymagania podstawowe Wymagania ponadpodstawowe Zajęcia żywieniowe Wymagania podstawowe Zajęcia żywieniowe Wymagania ponadpodstawowe Uczeń: wymienia zasady bezpieczeństwa obowiązujące podczas zajęć żywieniowych
Bardziej szczegółowoMateriałpomocniczy dla nauczycieli kształcących w zawodzie:
Materiałpomocniczy dla nauczycieli kształcących w zawodzie: TECHNIK ŻYWIENIA I USŁUG GASTRONOMICZNYCH przygotowany w ramach projektu Praktyczne kształcenie nauczycieli zawodów branży hotelarsko-turystycznej
Bardziej szczegółowoZapraszamy do oglądania
Zapraszamy do oglądania 1.Odżywiaj się regularnie Należy spożywać przynajmniej 3 podstawowe posiłki dziennie (śniadanie, obiad, kolacja), a jeszcze zdrowiej będzie dołączyć dwie przekąski (II śniadanie
Bardziej szczegółowoPROJEKT EDUKACYJNY NIE DAJMY SIĘ CHOROBOM XXI WIEKU!
PROJEKT EDUKACYJNY NIE DAJMY SIĘ CHOROBOM XXI WIEKU! Jak dożyć do 100, będąc silnym i sprawnym fizycznie i psychicznie PROJEKT EDUKACYJNY POD PATRONATEM Program edukacji zdrowotnej w zakresie żywienia
Bardziej szczegółowoMIĘSO, WĘDLINY, RYBY, JAJKA I NASIONA ROŚLIN STRĄCZKOWYCH W DIECIE DZIECKA
MIĘSO, WĘDLINY, RYBY, JAJKA I NASIONA ROŚLIN STRĄCZKOWYCH W DIECIE DZIECKA Wartość odżywcza Żywność z tej grupy należy do grupy produktów białkowych. Białko mięsa, ryb i jaj charakteryzuje sie dużą wartością
Bardziej szczegółowoAKADEMIA SKUTECZNEJ SAMOKONTROLI W CUKRZYCY
AKADEMIA SKUTECZNEJ SAMOKONTROLI W CUKRZYCY Zdrowe żywienie w cukrzycy Dieta dla osób dieta 1200 kcal chorujących na dieta 1500 kcal cukrzycę typu 2* dieta 1800 kcal *bez mikroalbuminurii Zaproponowana
Bardziej szczegółowoWymienniki dietetyczne w cukrzycy. Dr inż. Joanna Myszkowska-Ryciak Zakład Dietetyki Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie 20.06.
Wymienniki dietetyczne w cukrzycy Dr inż. Joanna Myszkowska-Ryciak Zakład Dietetyki Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie 20.06.2012 Zalecenia szczegółowe - węglowodany: 40 50% wartości energetycznej
Bardziej szczegółowoZasady zdrowego żywienia i aktywności fizycznej młodzieży
Zasady zdrowego żywienia i aktywności fizycznej młodzieży Pamiętaj o codziennym spożywaniu produktów zawartych w piramidzie! PRODUKTY ZBOŻOWE ( mąki, kasza, ryż, płatki, pieczywo i makarony) Sągłównym
Bardziej szczegółowoZASADY PRAWIDŁOWEGO ŻYWIENIA. Agnieszka Wyszyńska Oddział HŻŻ i PU WSSE w Białymstoku
ZASADY PRAWIDŁOWEGO ŻYWIENIA Agnieszka Wyszyńska Oddział HŻŻ i PU WSSE w Białymstoku Nadwaga i otyłość - najważniejszy problem zdrowia publicznego. Istnieje ok. 80 chorób powstających na tle wadliwego
Bardziej szczegółowoZalecenia dotyczące żywienia dzieci w przedszkolach
Zalecenia dotyczące żywienia dzieci w przedszkolach NORMY ŻYWIENIA DLA DZIECI W WIEKU PRZEDSZKOLNYM I SZKOLNYM W POLSCE OPRACOWANO W INSTYTUCIE ŻYWNOŚCI I ŻYWIENIA I ZATWIERDZONE ZOSTAŁY PRZEZ INSTYTUT
Bardziej szczegółowoOpracowano na podstawie zaleceń Instytutu Żywności i Żywienia w Warszawie
Opracowano na podstawie zaleceń Instytutu Żywności i Żywienia w Warszawie ZASADY ZDROWEGO ŻYWIENIA DZIECI I MŁODZIEŻY W WIEKU SZKOLNYM opracowane przez Instytut Żywności i Żywienia w Warszawie 1. Jedz
Bardziej szczegółowoWarzywa i owoce jedz jak najczęściej i w jak największej ilości.
Piramida Zdrowego Żywienia i Aktywności Fizycznej dla dzieci i młodzieży Piramida została opracowana w Instytucie Żywności i Żywienia w 2016 r. pod kierunkiem prof. dra med. Mirosława Jarosza przez zespół
Bardziej szczegółowodr inż. Beata Przygoda Wartość odżywcza żywności co powinnyśmy wiedzieć?
dr inż. Beata Przygoda Wartość odżywcza żywności co powinnyśmy wiedzieć? Do prawidłowego rozwoju, dobrego stanu zdrowia, odpowiedniej sprawności fizycznej i umysłowej powinnyśmy codziennie spożywać określoną
Bardziej szczegółowoMateriał pomocniczy dla nauczycieli kształcących w zawodzie:
Materiał pomocniczy dla nauczycieli kształcących w zawodzie: TECHNIK ŻYWIENIA I USŁUG GASTRONOMICZNYCH przygotowany w ramach projektu Praktyczne kształcenie nauczycieli zawodów branży hotelarsko-turystycznej
Bardziej szczegółowoZnaczenie pierwszego śniadania, czyli zdrowe odżywianie dzieci i młodzieży. Na podstawie materiałów ORE- Anna Pisowacka
Znaczenie pierwszego śniadania, czyli zdrowe odżywianie dzieci i młodzieży Na podstawie materiałów ORE- Anna Pisowacka JAK PRAWIDŁOWO SIĘ ODŻYWIAĆ? Zalecenia żywieniowe 6 + 1 U według S. Bergera Urozmaicenie
Bardziej szczegółowoŻYWIENIE CZŁOWIEKA. Racjonalne żywienie jest jednym z podstawowych warunków prawidłowego funkcjonowania organizmu ludzkiego i dobrego zdrowia.
ŻYWIENIE CZŁOWIEKA Racjonalne żywienie jest jednym z podstawowych warunków prawidłowego funkcjonowania organizmu ludzkiego i dobrego zdrowia. Prawidłowe żywienie należy do najważniejszych czynników środowiskowych,
Bardziej szczegółowoWarsztaty dla Rodziców. Wiosenne śniadanie. Warszawa 26.05.2015 r.
Warsztaty dla Rodziców Wiosenne śniadanie Warszawa 26.05.2015 r. Urozmaicenie Uregulowanie Umiarkowanie Umiejętności Unikanie Prawidłowe żywienie 7 zasad wg prof. Bergera + Uprawianie sportu + Uśmiech
Bardziej szczegółowoDIETA PO RESEKCJI TRZUSTKI
DIETA PO RESEKCJI TRZUSTKI Opracowała: Dr n. med. Dorota Waśko-Czopnik specjalista chorób wewnętrznych, dietetyk Leczenie operacyjne polegające na całkowitym usunięciu trzustki, niekiedy wraz z sąsiadującymi
Bardziej szczegółowoZBILANSOWANA DIETA TALERZ ZDROWIA SMACZNIE, ZDROWO, KOLOROWO. Anna Oblacińska Instytut Matki i Dziecka
ZBILANSOWANA DIETA TALERZ ZDROWIA SMACZNIE, ZDROWO, KOLOROWO Anna Oblacińska Instytut Matki i Dziecka TALERZ CZY PIRAMIDA? Przedstawione w modelach zdrowego żywienia zalecenia żywieniowe to sugestie ogólne,
Bardziej szczegółowoWYDZIAŁ NAUK O ŻYWNOŚCI I RYBACTWA
WYDZIAŁ NAUK O ŻYWNOŚCI I RYBACTWA ZAKŁAD PODSTAW ŻYWIENIA CZŁOWIEKA Dr inż. Edyta Balejko, dr inż. Anna Bogacka, dr inż. Anna Sobczak-Czynsz Przedmiot: Podstawy żywienia człowieka (ZBiJŻ) Ćwiczenie nr
Bardziej szczegółowodr inż. Marta Jeruszka-Bielak Wszechnica żywieniowa Warszawa, 21 października 2015 r.
Rozporządzenie Ministra Zdrowia dotyczące żywienia w stołówkach i asortymentu w sklepikach szkolnych szansą na poprawę sposobu żywienia i stanu zdrowia dzieci i młodzieży. dr inż. Marta Jeruszka-Bielak
Bardziej szczegółowoSzkoła Podstawowa Nr 1 im. Tadeusza Kościuszki w Rudzie Śląskiej
Szkoła Podstawowa Nr 1 im. Tadeusza Kościuszki w Rudzie Śląskiej Zdrowe odżywianie polega na odpowiednim wyborze produktów i przygotowaniu posiłków umożliwiających prawidłowe funkcjonowanie organizmu poprzez
Bardziej szczegółowoWybieram zdrowie i zdrowe odżywianie
Wybieram zdrowie i zdrowe odżywianie Doktorze Zdrówko, co to znaczy być zdrowym? Być zdrowym, to nie tylko nie chorować, ale też czuć się dobrze, być radosnym i sprawnym fizycznie. Czy wiesz, co pomaga
Bardziej szczegółowoZNACZENIE ŻYWIENIA W PREWENCJI CHORÓB CYWILIZACYJNYCH
ZNACZENIE ŻYWIENIA W PREWENCJI CHORÓB CYWILIZACYJNYCH Dr inż. Anna Tokarska Dział Żywienia Świętokrzyskie Centrum Onkologii Obserwowane trendy w żywieniu w ostatnim czasie wskazują, że na wskaźniki zachorowalności
Bardziej szczegółowoWybieram zdrowie i zdrowe odżywianie
Wybieram zdrowie i zdrowe odżywianie Doktorze Zdrówko, co to znaczy być zdrowym? Być zdrowym, to nie tylko nie chorować, ale też czuć się dobrze, być radosnym i sprawnym fizycznie. Czy wiesz, co pomaga
Bardziej szczegółowo8. Scenariusz lekcji dla klasy IV-VI szkoły podstawowej i I klasy gimnazjum
8. Scenariusz lekcji dla klasy IV-VI szkoły podstawowej i I klasy gimnazjum Temat: Wybory żywieniowe produkty zalecane i niezalecane w żywieniu. Cel: Kształtowanie prawidłowych nawyków żywieniowych. Zdobyte
Bardziej szczegółowoMyślę co jem - profilaktyka otyłości i chorób dietozależnych wśród dzieci. Temat 2: Jak jem? Opracowanie: mgr Agnieszka Augustyniak
1. Cel główny Uczeń ocenia swój sposób żywienia Temat 2: Jak jem? Opracowanie: mgr Agnieszka Augustyniak 2. Cele szczegółowe Uczeń: ocenia wielkość porcji poszczególnych grup produktów spożywczych identyfikuje
Bardziej szczegółowoJakie produkty warto ze sobą łączyć a jakich połączeń produktów powinniśmy unikać?
Jakie produkty warto ze sobą łączyć a jakich połączeń produktów powinniśmy unikać? Komponując codzienne posiłki z ulubionych produktów spożywczych zwykle nie zastanawiamy się nad ich wpływem na nasz organizm
Bardziej szczegółowoZDROWE ODŻYWIANIE NASTOLATKÓW PORADNIK DLA RODZICÓW I UCZNIÓW
ZDROWE ODŻYWIANIE NASTOLATKÓW PORADNIK DLA RODZICÓW I UCZNIÓW SPIS TREŚCI 1. Zasady zdrowego żywienia 2. Zapotrzebowanie energetyczne nastolatków 3. Zapotrzebowanie energetyczne nastolatków 4. Zalecenia
Bardziej szczegółowoŻywność pierwszym lekiem
Żywność pierwszym lekiem Krzysztof Krygier Wydział Nauk o Żywności SGGW w Warszawie Rada ds. Diety, Aktywności Fizycznej i Zdrowia przy Ministrze Zdrowia Długość życia Polaków krótsza od średniej UE: mężczyźni
Bardziej szczegółowoDieta może być stosowana również przez osoby chorujące na nadciśnienie tętnicze, zmagające się z hiperlipidemią, nadwagą oraz otyłością.
Dieta może być stosowana również przez osoby chorujące na nadciśnienie tętnicze, zmagające się z hiperlipidemią, nadwagą oraz otyłością. Jadłospis 14-dniowy Anna Piekarczyk Dieta nie jest dietą indywidualną
Bardziej szczegółowoŻYWIENIE DZIECI W WIEKU 1-3
1 ŻYWIENIE DZIECI W WIEKU 1-3 Uniwersytet Medyczny w Łodzi DIETA DZIECKA POWINNA BYĆ: Urozmaicona pod względem doboru produktów spożywczych, Uregulowana pod względem częstości i pory spożywania posiłków,
Bardziej szczegółowoDIETA PRZY CHOROBACH SERCA
ZALECENIA OGÓLNE Należy spożywać produkty z różnych grup żywności (należy dbać o urozmaicenie posiłków). W skład produktów spożywczych wchodzą niezbędne składniki odżywcze zawarte w różnych ilościach i
Bardziej szczegółowoDIETA ŻŁOBKOWA Komponowanie posiłków zgodnie z obowiązującymi normami
DIETA ŻŁOBKOWA Komponowanie posiłków zgodnie z obowiązującymi normami Dorota Sokół www.przewodnikzywienia.pl dorota@przewodnikzywienia.pl T: 511 764 699 Zmiany w żywieniu żłobkowym Ustawa z dnia 4.02.2011
Bardziej szczegółowoJak lekarze POZ mogą walczyć z epidemią cukrzycy?
Alicja Dusza, 2016-05-10 22:09 Jak lekarze POZ mogą walczyć z epidemią cukrzycy? Jaką rolę w profilaktyce cukrzycy typu 2 może odegrać lekarz POZ? Przede wszystkim należy podkreślić, że na cukrzycę choruje
Bardziej szczegółowoZalecenia dietetyczne dla osób z cukrzycą typu 2
Zalecenia dietetyczne dla osób z cukrzycą typu 2 Zalecenia dietetyczne dla osób z cukrzycą typu 2 Odżywiaj się zdrowo Podstawowym zaleceniem zdrowotnym dla osób chorych na cukrzycę jest jedz zdrowo. Osoba
Bardziej szczegółowoMateriał pomocniczy dla nauczycieli kształcących w zawodzie:
Materiał pomocniczy dla nauczycieli kształcących w zawodzie: DIETETYK przygotowany w ramach projektu Praktyczne kształcenie nauczycieli zawodów branży hotelarsko-turystycznej Priorytet III. Wysoka jakość
Bardziej szczegółowoDZIENNIK USTAW RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
DZIENNIK USTAW RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ Warszawa, dnia 28 sierpnia 2015 r. Poz. 1256 ROZPORZĄDZENIE MINISTRA ZDROWIA 1) z dnia 26 sierpnia 2015 r. w sprawie grup środków spożywczych przeznaczonych do
Bardziej szczegółowoROZPORZĄDZENIE MINISTRA ZDROWIA 1
Grupy środków spożywczych przeznaczonych do sprzedaży dzieciom i młodzieży w jednostkach systemu oświaty oraz wymagania, jakie muszą spełniać środki spożywcze stosowane w ramach żywienia zbiorowego dzieci
Bardziej szczegółowoŻyj smacznie i zdrowo! -wszystko o zdrowym trybie życia
Żyj smacznie i zdrowo! -wszystko o zdrowym trybie życia Co to jest? Zdrowe odżywianie sposób odżywiania, polegający na przyjmowaniu substancji korzystnych dla zdrowia w celu zapewnienia lub poprawy zdrowia.
Bardziej szczegółowoProdukty Mleczne Tłuszcze Mięso, ryby, jaja Piramida żywienia Czego powinniśmy unikać Napoje gazowane, Chipsy Słodycze, Fast Foody PAMIĘTAJ!!
Zdrowy tryb życia Co robić żeby zdrowo żyć? Co otrzymujemy dzięki zdrowemu stylowi życia? Jak wygląda plan zdrowego żywienia? Chcesz być szczupła? Zdrowe odżywianie Węglowodany Warzywa i owoce Produkty
Bardziej szczegółowoPIRAMIDA ZDROWEGO ŻYWIENIA I AKTYWNOŚCI FIZYCZNEJ dla dzieci i młodzieży
PIRAMIDA ZDROWEGO ŻYWIENIA I AKTYWNOŚCI FIZYCZNEJ dla dzieci i młodzieży została opracowana pod kierunkiem: prof. dra hab. med. Mirosława Jarosza Zespół roboczy: prof. dr hab. M. Jarosz prof. dr hab. Jadwiga
Bardziej szczegółowoWARZYWA JAKIE I ILE W WYBRANYCH SCHORZENIACH
WARZYWA JAKIE I ILE W WYBRANYCH SCHORZENIACH dr inż. Dominika Głąbska Zakład Dietetyki Katedra Dietetyki Wydział Nauk o Żywieniu Człowieka i Konsumpcji SGGW warzywa i owoce są istotnym elementem codziennej
Bardziej szczegółowoJedzmy zdrowo na kolorowo!
Jedzmy zdrowo na kolorowo! Dlaczego powinniśmy jeść warzywa? Ponieważ są źródłem: -witamin: głównie: beta-karoten, witamina C, kwas foliowy oraz witaminy K, niacyna oraz witaminy E -składników mineralnych:
Bardziej szczegółowoZalecenia żywieniowe w prewencji chorób układu krążenia dr n. med. Aneta Stanisławek Biała Podlaska 25.03.2015r Prewencja - to szereg działań mających na celu zapobieganie chorobie przed jej rozwinięciem
Bardziej szczegółowoCzy warto jeść kasze i płatki? dr inż. Dorota Czerwińska Katedra Żywienia Człowieka, SGGW 17.02.2016
Czy warto jeść kasze i płatki? dr inż. Dorota Czerwińska Katedra Żywienia Człowieka, SGGW 17.02.2016 Rola produktów zbożowych w żywieniu człowieka Produkty zbożowe, czyli mąki, pieczywo, kasze, ryż, makarony
Bardziej szczegółowoOcena ryzyka sercowo naczyniowego w praktyce Katedra i Zakład Lekarza Rodzinnego Collegium Medicum w Bydgoszczy UMK w Toruniu
Ocena ryzyka sercowo naczyniowego w praktyce Katedra i Zakład Lekarza Rodzinnego Collegium Medicum w Bydgoszczy UMK w Toruniu 2018-03-15 Czym jest ryzyko sercowo naczyniowe? Ryzyko sercowo-naczyniowe to
Bardziej szczegółowoKorzyści z wegetarianizmu
Korzyści z wegetarianizmu QQ QQ Wegetarianizm a choroby cywilizacyjne Przemiana lipidowa ustroju Lipidy (tłuszcze) dostarczają z 1 grama 9 kcal. Są naturalną formą gromadzenia zapasów energii magazynowanej
Bardziej szczegółowoProgram edukacyjny Żyj smacznie i zdrowo
Program edukacyjny Żyj smacznie i zdrowo Cel i założenia: Przypomnienie zasad prawidłowego i smacznego odżywiania Niemarnowanie jedzenia Zachęcenie do rodzinnego spożywania posiłków Zmniejszanie ilości
Bardziej szczegółowoprof. dr hab. med. Mirosław Jarosz, mgr inż. Anna Taraszewska ZASADY ZDROWEGO ŻYWIENIA związane z Piramidą Zdrowego Żywienia i Aktywności Fizycznej
prof. dr hab. med. Mirosław Jarosz, mgr inż. Anna Taraszewska ZASADY ZDROWEGO ŻYWIENIA związane z Piramidą Zdrowego Żywienia i Aktywności Fizycznej 1. Spożywaj posiłki regularnie (4 5 posiłków co 3 4 godziny).
Bardziej szczegółowoCHOLESTEROL NA CENZUROWANYM
CHOLESTEROL NA CENZUROWANYM Wszyscy doskonale wiemy, że utrzymanie prawidłowej i pełnowartościowej diety u osób przewlekle dializowanych i po przeszczepie nerki jest rzeczą bardzo ważną, ale również niezmiernie
Bardziej szczegółowoŻYWIENIE W PLACÓWKACH NAUCZANIA. Anna Duda
ŻYWIENIE W PLACÓWKACH NAUCZANIA I WYCHOWANIA W Ś W I E T L E Z N O W E L I Z O WA N YC H P R Z E P I S Ó W Anna Duda ŹRÓDŁA BIAŁKA W DIECIE bardzo ważnego składnika dla rosnącego młodego organizmu. Białko
Bardziej szczegółowoŚniadanie jeść czy nie jeść? To nie jest trudne pytanie.
Katedra Żywienia Człowieka Uniwersytet Warmińsko-Mazurski Komitet Nauki o Żywieniu Człowieka Wydział V Nauk Medycznych Polska Akademia Nauk Polskie Towarzystwo Nauk Żywieniowych Śniadanie jeść czy nie
Bardziej szczegółowoZasada trzecia. Zasada czwarta
Zdrowe odżywianie jest podstawą zachowania zdrowego organizmu. Przestrzegając dziesięciu podstawowych zasad właściwego żywienia, wykorzystamy dostępne pożywienie w najbardziej efektywny dla naszego zdrowia
Bardziej szczegółowoSCENARIUSZ CO POWINNY JEŚĆ DZIECI? PIRAMIDA ZDROWIA
SCENARIUSZ CO POWINNY JEŚĆ DZIECI? PIRAMIDA ZDROWIA CELE: 1. Zapoznanie dzieci z Piramidą Zdrowia pożądanym modelem zdrowego odżywiania. 2. Zapoznanie dzieci z produktami ważnymi w ich diecie. 3. Podjęcie
Bardziej szczegółowoprof. Krzysztof Krygier Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego Wiceprezes Polskiego Towarzystwa Technologów Żywności
prof. Krzysztof Krygier Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego Wiceprezes Polskiego Towarzystwa Technologów Żywności Motto: Prawidłowe żywienie jest konieczne nie tylko dlatego, aby zapobiec chorobom, ale
Bardziej szczegółowoSCENARIUSZ CO POWINNY JEŚĆ DZIECI? PIRAMIDA ZDROWIA
SCENARIUSZ CO POWINNY JEŚĆ DZIECI? PIRAMIDA ZDROWIA CELE: 1. Zapoznanie dzieci z Piramidą Zdrowia pożądanym modelem zdrowego odżywiania. 2. Zapoznanie dzieci z produktami ważnymi w ich diecie. 3. Podjęcie
Bardziej szczegółowoNadciśnienie tętnicze punkt widzenia lekarza i dietetyka. prof. nadzw. dr hab. n. med. J. Niegowska dr inż. D. Gajewska
Nadciśnienie tętnicze punkt widzenia lekarza i dietetyka prof. nadzw. dr hab. n. med. J. Niegowska dr inż. D. Gajewska Wszechnica Żywieniowa SGGW Warszawa 2016 Ciśnienie tętnicze krwi Ciśnienie wywierane
Bardziej szczegółowoRozwój człowieka, stan jego zdrowia i wydajność pracy oraz długość życia są ściśle uzależnione od sposobu żywienia.
Rozwój człowieka, stan jego zdrowia i wydajność pracy oraz długość życia są ściśle uzależnione od sposobu żywienia. Nieprawidłowe odżywianie w wieku niemowlęcym, przedszkolnym i szkolnym: hamuje rozwój
Bardziej szczegółowoPiramida zdrowego żywienia w cukrzycy
Piramida zdrowego żywienia w cukrzycy Wysiłek fizyczny codziennie ok. 30-60 minut Codzienna aktywność fizyczna wpływa na dobre samopoczucie i lepsze funkcjonowanie organizmu. Każdy wysiłek fizyczny jest
Bardziej szczegółowoEuropejski Tydzień Walki z Rakiem
1 Europejski Tydzień Walki z Rakiem 25-31 maj 2014 (http://www.kodekswalkizrakiem.pl/kodeks/) Od 25 do 31 maja obchodzimy Europejski Tydzień Walki z Rakiem. Jego celem jest edukacja społeczeństwa w zakresie
Bardziej szczegółowopotrzebujemy ich 1 g, by nasz organizm dobrze funkcjonował.
Specjaliści od zdrowego żywienia biją na alarm. Jemy za mało ryb morskich, co oznacza, że w organizmie przeciętnego Polaka brakuje nienasyconych kwasów Omega 3, uważanych przez wielu naukowców za złoty
Bardziej szczegółowoCMC/2015/03/WJ/03. Dzienniczek pomiarów ciśnienia tętniczego i częstości akcji serca
CMC/2015/03/WJ/03 Dzienniczek pomiarów ciśnienia tętniczego i częstości akcji serca Dane pacjenta Imię:... Nazwisko:... PESEL:... Rozpoznane choroby: Nadciśnienie tętnicze Choroba wieńcowa Przebyty zawał
Bardziej szczegółowoDZIENNIK USTAW RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
DZIENNIK USTAW RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ Warszawa, dnia 28 sierpnia 2015 r. Poz. 1256 ROZPORZĄDZENIE MINISTRA ZDROWIA1) z dnia 26 sierpnia 2015 r. w sprawie grup środków spożywczych przeznaczonych do sprzedaży
Bardziej szczegółowoOdżywiamy się zdrowo! PREZENTACJA DLA PRZEDSZKOLAKÓW
Odżywiamy się zdrowo! PREZENTACJA DLA PRZEDSZKOLAKÓW CO POWINNY JEŚĆ DZIECI WITAMINY PRODUKTY ZBOŻOWE PRODUKTY POCHODZENIA ROŚLINNEGO PRODUKTY POCHODZENIA ZWIERZĘCEGO PRZETWORY MLECZNE ZASADY ZDROWEGO
Bardziej szczegółowoAneks III Zmiany w charakterystyce produktu leczniczego oraz w ulotce dla pacjenta
Aneks III Zmiany w charakterystyce produktu leczniczego oraz w ulotce dla pacjenta Uwaga: Niniejsze zmiany do streszczenia charakterystyki produktu leczniczego i ulotki dla pacjenta są wersją obowiązującą
Bardziej szczegółowoRecepta na zdrowie - dlaczego warto żyć aktywnie
Recepta na zdrowie - dlaczego warto żyć aktywnie Zdrowie to stan pełnego dobrego samopoczucia fizycznego, psychicznego i społecznego, a nie tylko brak choroby i kalectwa. Na zdrowie mają wpływ: -styl życia
Bardziej szczegółowo