Wtrakcie wykonywania większości

Transkrypt

1 DR INŻ. ANNA M. WIŚNIEWSKA pracownik naukowo-dydaktyczny UWM w Olsztynie WŁODZIMIERZ WIŚNIEWSKI specjalista ds. BHP, mgr inż. budownictwa Wykopy na budowach zasady bezpieczeństwa Prowadzenie robót ziemnych oraz prace w wykopach związane są z dużymi zagrożeniami bezpieczeństwa. Podstawowe zasady bezpieczeństwa obowiązujące podczas wykonywania tego typu prac na budowach określone zostały w trzech rozporządzeniach [1-3] wydanych na podstawie ustawy Kodeks pracy [4]. W artykule zacytowane też będą zapisy zawarte w Polskich Normach [5] [6] [7]. Przypomnieć tu jednak należy, że stosowanie PN jest dobrowolne, na co wskazuje treść art. 5 ust. 3 Ustawy z dnia 12 września 2002 roku o normalizacji. Polski Komitet Normalizacyjny wyraził swoje stanowisko w kwestii dobrowolności stosowania Norm: 1. Stosowanie Polskich Norm (PN) jest dobrowolne. 2. Powołanie się na PN w przepisie prawnym nie zmienia jej dobrowolnego statusu, chyba że ustawodawca świadomie chce ten status zmienić, co jest możliwe przez wyraźne wskazanie tylko w postanowieniach innej ustawy. Wtrakcie wykonywania większości obiektów budowlanych prowadzone są roboty ziemne. Wznoszenie obiektów kubaturowych, budowa elementów infrastruktury technicznej i drogowej wiążą się z wykonywaniem wykopów. Bezpieczeństwo pracy uzależnione jest od ich zakresu i rozmiaru oraz istniejących czynników zewnętrznych, jak chociażby: warunki pogodowe, ukształtowanie terenu, a przede wszystkim warunki gruntowe. Biorąc pod uwagę wszystkie Rok Udział procentowy ,20% ,50% ,50% ,30% ,00% ,70% ,20% ,10% ,50% Tab. 1. Udział % wydarzeń powodujących uraz typu tonięcie, zakopanie, zamknięcie, do jakich doszło na budowach, w kamieniołomach i kopalniach odkrywkowych, w liczbie wszystkich wydarzeń powodujących uraz u osoby poszkodowanej te elementy, należy dokonać doboru najwłaściwszej technologii zapewniającej właściwe wykonanie robót pod względem technicznym oraz bezpieczeństwa. Metoda wykonywania wykopów powinna być dobrana do zakresu robót, rodzaju, rozmiarów i głębokości wykopów, ukształtowania terenu, rodzaju gruntu oraz posiadanego sprzętu mechanicznego [5]. Tymczasowość Wykopy, z jakimi spotykamy się na budowach, są wykopami tymczasowymi, tj. wykopami przeznaczonymi do zabudowania lub do zasypania po wykonaniu przewidzianych w nim konstrukcji, urządzeń lub robót. Powinny one być wykonywane bezpośrednio przed wykonaniem przewidzianych w nich robót i szybko zlikwidowane przez zasypanie [5]. Ta szybkość na naszych budowach przekłada się niestety na lekceważenie elementarnych zasad bezpieczeństwa i higieny pracy. Najgorzej sprawa przedstawia się, jeżeli chodzi o bezpieczne podejście do wykonywania wykopów, podczas realizacji małych inwestycji oraz przy wykonywaniu wykopów wąskoprzestrzennych. W efekcie podczas prac w wykopach bardzo często dochodzi do wypadków. Wypadki te miewają tragiczne skutki, ze względu na bardzo krótki czas reakcji, jaki jest do dyspozycji robotnika znajdującego się wewnątrz wykopu w sytuacji wystąpienia zjawiska osunięcia się ziemi. Poniżej przedstawiamy dane statystyczne, z których wynika spadek ogólnej liczby wydarzeń (klasyfikowanych jako tonięcie, zakopanie, zamknięcie) powodujących uraz u osoby poszkodowanej. Jednocześnie duży niepokój budzi fakt, iż liczba tego typu wydarzeń (klasyfikowanych jako tonięcie, zakopanie, zamknięcie) wzrasta, i to w sposób znaczący w ostatnich latach (tab. 1) [8]. Projekt Roboty ziemne powinny być prowadzone na podstawie projektu, określającego położenie instalacji i urządzeń podziemnych, mogących znaleźć się w zasięgu prowadzonych robót. Wykonywanie robót ziemnych w bezpośrednim sąsiedztwie sieci, takich jak: elektroenergetyczne, gazowe, telekomunikacyjne, ciepłownicze, wodociągowe i kanalizacyjne, powinno być poprzedzone określeniem przez kierownika 8

2 TEMAT NUMERU PROMOTOR 5/2015 Ściany wykopów Wykopy o ścianach pionowych nieumocnionych, bez rozparcia lub podparcia, mogą być wykonywane tylko do głębokości 1 m w gruntach zwartych, w przypadku, gdy teren przy wykopie nie jest obciążony w pasie o szerokości równej głębokości wykopu. Wykopy bez umocnień, o głębokości większej niż 1 m, lecz nie większej od 2 m, można wykonywać, jeżeli pozwalają na to wyniki badań gruntu i dokumentacja geologiczno-inżynierska. Zabezpieczenie ażurowe ścian wykopów można stosować tylko w gruntach zwartych. Stosowanie zabezpieczenia ażurowego ścian wykopów w okresie zimowym jest zabronione [1]. Wykopy o ścianach pionowych albo ze skarpami o nachyleniu większym od bezpiecznego, bez podparcia lub rozparcia mogą być wykonywane w skałach i gruntach nienawodnionych, z wyjątkiem ekspansywbudowy bezpiecznej odległości, w jakiej mogą być one wykonywane od istniejącej sieci, i sposobu wykonywania tych robót. Bezpieczną odległość wykonywania robót ustala kierownik budowy w porozumieniu z właściwą jednostką, w której zarządzie lub użytkowaniu znajdują się te instalacje. Miejsca tych robót należy oznakować napisami ostrzegawczymi i ogrodzić. W czasie wykonywania robót ziemnych miejsca niebezpieczne należy ogrodzić i umieścić napisy ostrzegawcze. Prowadzenie robót ziemnych w pobliżu instalacji podziemnych, a także głębienie wykopów poszukiwawczych powinno odbywać się ręcznie [1]. Jeżeli na terenie robót ziemnych napotyka się nieprzewidziane w dokumentacji obiekty podziemne lub materiały, takie jak: urządzenia i przewody instalacyjne (wodociągowe, kanalizacyjne, cieplne, gazowe, elektryczne, telekomunikacyjne itp.), kanały, dreny, resztki konstrukcji, materiały nadające się do dalszego użytku (pokłady kamienia, żwiru, piasku), wówczas roboty należy przerwać do czasu uzgodnienia sposobu dalszego postępowania [5]. Środki zabezpieczające W czasie wykonywania wykopów w miejscach dostępnych dla osób niezatrudnionych przy tych robotach należy wokół wykopów pozostawionych na czas zmroku i w nocy ustawić balustrady (takiej konstrukcji jak przy zabezpieczeniu pracowników przed upadkiem z wysokości) zaopatrzone w światło ostrzegawcze koloru czerwonego. Poręcze balustrad powinny znajdować się na wysokości 1,1 m nad terenem i w odległości nie mniejszej niż 1 m od krawędzi wykopu. Niezależnie od ustawienia balustrad, o których mowa, w przypadkach uzasadnionych względami bezpieczeństwa wykop należy szczelnie przykryć, w sposób uniemożliwiający wpadnięcie do wykopu. W przypadku przykrycia wykopu, zamiast balustrad, teren robót można oznaczyć za pomocą balustrad z lin lub taśm z tworzyw sztucznych, umieszczonych wzdłuż wykopu na wysokości 1,1 m i w odległości 1 m od krawędzi wykopu. Bardzo istotną kwestią związaną z bezpieczeństwem wykonywania robót ziemnych jest zjawisko wykonywania wykopów w bezpośrednim sąsiedztwie istniejących konstrukcji. W przepisach [1-3] wydanych na podstawie Kodeksu pracy nic się o tym zagadnieniu nie wspomina. Jedynie w normach [5-6] znajdziemy zapisy dotyczące tego problemu. W przypadku gdy głębokość wykonywanego wykopu jest większa niż głębokość posadowienia sąsiednich konstrukcji, należy zastosować środki zabezpieczające przed osiadaniem i odkształcaniem tych konstrukcji. Minimalna odległość krawędzi dna wykopu od pionowej ściany fundamentu konstrukcji posadowionej powyżej dna wykopu, jeżeli nie przewiduje się specjalnych zabezpieczeń, powinna być obliczona. W przypadku wykonywania wykopów fundamentowych dla dwóch lub kilku konstrukcji położonych blisko siebie należy rozpoczynać roboty ziemne od wykopów dla konstrukcji głębiej posadowionej [5]. Odległość (a), w metrach, krawędzi dna wykopu od pionowej ściany fundamentu budowli posadowionej powyżej dna wykopu i sąsiadującej z nim, jeżeli nie są zastosowane zgodnie z projektem specjalne zabezpieczenia, nie powinna być mniejsza niż obliczona ze wzoru, w którym: H głębokość wykopu liczona od rzędnej terenu do rzędnej dna wykopu, w metrach, φ u kąt stoku naturalnego (tarcia wewnętrznego gruntu), w stopniach, zależny od rodzaju gruntu, h głębokość fundamentu budowli sąsiadującej, liczona od rzędnej terenu do rzędnej posadowienia fundamentu budowli, w metrach [6]. Zabezpieczenie sąsiadującej z wykopem budowli przed możliwością zsuwu gruntu spod fundamentów, w przypadku niemożliwości zachowania warunku określonego powyższym wzorem, powinno przebiegać następująco: przed przystąpieniem do robót ziemnych należy ocenić, czy nie występują spękania ścian i w przypadku ich stwierdzenia założyć na nich plomby szklane, a w szczególnych przypadkach osadzić w fundamentach stalowe trzpienie; wykonując roboty ziemne, należy pozostawić obudowę wykopu lub zbudować mur oporowy, optymalnie zagęścić nasyp i wykonać jego stabilizację lub wykonać zabezpieczenie w inny równorzędny sposób. Rys. 1. Liczba wydarzeń (tonięcie, zakopanie, zamknięcie) powodujących uraz u osoby poszkodowanej wg miejsca powstania wypadku (teren budowy, kamieniołom, kopalnia odkrywkowa) 9

3 fot. W. Wiśniewski Fot. 1. Wykop ze skarpami o niewłaściwym nachyleniu nych (pęczniejących) iłów, gdy teren nie jest osuwiskowy i gdy przy wykopie, w pasie o szerokości równej głębokości wykopu, naziom nie jest obciążony, a głębokość wykopu nie przekracza: 4,0 m w skałach litych odspajanych mechanicznie, 1,0 m w rumoszach, wietrzelinach, w skałach spękanych i w nienawodnionych piaskach, 1,25 m w gruntach spoistych i w mieszaninach frakcji piaskowej z iłową i pyłową oi p 10% (mało spoistych, takich jak piaski gliniaste, pyły, lessy, gliny zwałowe) [5]. Natomiast zapisy [6] precyzują, że wykopy o ścianach pionowych bez obudowy można wykonywać tylko w gruntach suchych, gdy nie występują wody gruntowe, teren nie jest obciążony nasypem przy krawędziach wykopu w pasie o szerokości równej co najmniej głębokości wykopu. Dopuszczalne głębokości wykopów w gruntach określonych wg [7] wynoszą: 4,0 m w gruntach skalistych litych, 2,0 m w gruntach bardzo spoistych (iły) zwartych, 1,0 m w pozostałych gruntach. Skarpy nachylenie W czasie wykonywania wykopów ze skarpami o bezpiecznym nachyleniu (fot. 1), zgodnym z przepisami odrębnymi, należy: w pasie terenu przylegającego do górnej krawędzi skarpy, na szerokości równej trzykrotnej głębokości wykopu, wykonać spadki umożliwiające łatwy odpływ wód opadowych w kierunku od wykopu; likwidować naruszenie struktury gruntu skarpy, usuwając naruszony grunt, z zachowaniem bezpiecznego nachylenia w każdym punkcie skarpy; sprawdzać stan skarpy po deszczu, mrozie lub po dłuższej przerwie w pracy [1]. Nachylenie skarp wykopów należy wykonywać zgodnie z projektem. Jeżeli w projekcie nie określono inaczej, to przy głębokości wykopu do 4 m i niewystępowaniu wody gruntowej, usuwisk oraz nieobciążania uziomu, w zasięgu klina odłamu dopuszcza się następujące bezpieczne nachylenia skarp: 2:1 w gruntach bardzo spoistych, 1:1 w gruntach kamienistych (rumosz, wietrzelina), skalistych spękanych, 1:1,25 w pozostałych gruntach spoistych oraz wietrzelinach i rumoszach gliniastych, 1:1,5 w gruntach niespoistych, przy równoczesnym zapewnieniu łatwego i szybkiego odpływu wód opadowych od krawędzi wykopu z pasa terenu szerokości równej trzykrotnej głębokości wykopu oraz zabezpieczeniu podnóża pochylonej skarpy na dnie wykopu [6]. Podobne wielkości bezpiecznego nachylenia skarp podano w [5]. Wykopy ze skarpami o bezpiecznym nachyleniu należy wykonywać wówczas, gdy nie są spełnione wszystkie warunki jak dla wykopów ze skarpami pionowymi i gdy nie przewiduje się podparcia lub rozparcia ścian [5]. Bezpieczne nachylenie ścian wykopów powinno być określone w dokumentacji projektowej wówczas, gdy: roboty ziemne są wykonywane w gruncie nawodnionym; teren przy skarpie wykopu ma być obciążony w pasie równym głębokości wykopu; grunt stanowią iły skłonne do pęcznienia; wykopu dokonuje się na terenach osuwiskowych; głębokość wykopu wynosi więcej niż 4 m [1]. Nachylenie skarp wykopu o głębokości większej niż 4 m należy przyjmować na podstawie obliczeń stateczności skarpy. W przypadku wykopów ze skarpami o bezpiecznym nachyleniu powinny być spełnione następujące wymagania: w pasie przylegającym do górnej krawędzi skarpy, o szerokości równej trzykrotnej głębokości wykopu, powierzchnia terenu powinna mieć spadki umożliwiające łatwy odpływ wody opadowej od krawędzi wykopu, podnóże skarpy wykopów w gruntach spoistych powinno być zabezpieczone przed rozmoczeniem wodami opadowymi przez wykonanie w dnie wykopu, przy skarpie, spadku w kierunku środka wykopu, naruszenie stanu naturalnego gruntu na powierzchni skarpy, np. rozmycie przez wody opadowe, powinno być usuwane z zachowaniem bezpiecznych nachyleń w każdym punkcie skarpy, stan skarp należy okresowo sprawdzać w zależności od występowania czynników działających destrukcyjnie (opady, mróz itp.) [5]. Wpływ wód opadowych Zarówno w rozporządzeniu [1], jak i normach [5] [6] wspomniane jest o bardzo istotnej kwestii dla m.in. stateczności skarp wykopu, a tym samym bezpieczeństwa pracujących w nim osób, jaką jest właściwe zabezpieczenie wykopu przed wpływem wód opado- 10

4 TEMAT NUMERU PROMOTOR 5/2015 wych: należy wykonać ujęcia i odprowadzenia wód powierzchniowych napływających w miejsce wykonywanych robót oraz, jeśli to potrzebne, odwodnienie wgłębne podłoża gruntowego. Osuszenie terenu należy wykonać przed rozpoczęciem właściwych robót ziemnych. Odprowadzenie wód powierzchniowych powinno obejmować: wykonanie rowów opaskowych lub podłużnych oraz, ewentualnie, rowów stokowych lub poprzecznych (w podłożu pod budowlą) o przekroju i spadku zapewniającym odprowadzenie wód przesączających się i wód opadowych, nadanie spadku powierzchni podłoża w kierunku rowów (w granicach od 0% do 1,0%) zależnie od rodzaju gruntu; mniejszy spadek w przypadku gruntów bardziej przepuszczalnych, w razie potrzeby wypełnianie rowów poprzecznych pospółką lub drobnym żwirem, ewentualne wykonanie zbiorczego odprowadzenia wód [5]. Zabezpieczanie ścian Jeżeli nie są spełnione warunki, w których możemy wykonać wykop ze skarpami pionowymi bądź ze skarpami o bezpiecznym nachyleniu, to ściany wykopu należy zabezpieczyć przed osunięciem się gruntu obudową z podparciem lub rozparciem. Należy przy tym uwzględnić wszystkie możliwe oddziaływania i wpływy, które mogą naruszyć stateczność ścian wykopu i ich obudowy [5]. Przy wykonywaniu wykopów obudowanych powinny być zachowane następujące wymagania: górne krawędzie elementów przyściennych powinny wystawać ponad teren co najmniej na 10 cm dla ochrony przed wpadaniem do wykopu gruntu lub innych przedmiotów (w [6] zapisane jest, że górna krawędź obudowy powinna być wysunięta 15 cm ponad teren), rozpory powinny być trwale umocowane w sposób uniemożliwiający ich spadnięcie, powinny być zapewnione odpowiednio przystosowane awaryjne wyjścia z dna wykopu, w każdej fazie robót pracownicy powinni znajdować się w obudowanej części wykopu, w razie potrzeby dokonywania pośredniego przerzutu urobku należy w pionie zbudować pomosty [5]. Stateczność obudowy musi być zapewniona w każdym stadium robót, od rozpoczęcia wykopu i konstruowania obudowy do osiągnięcia projektowanego dna wykopu, a następnie do całkowitego zapełnienia wykopu i usunięcia obudowy [5]. W czasie wykonywania koparką wykopów wąsko przestrzennych należy wykonywać obudowę wyłącznie z zabezpieczonej części wykopu lub zastosować obudowę prefabrykowaną, z użyciem wcześniej przewidzianych urządzeń mechanicznych. Niedopuszczalne jest używanie elementów obudowy wykopu niezgodnie z przeznaczeniem. Każdorazowe rozpoczęcie robót w wykopie wymaga sprawdzenia stanu jego obudowy lub skarp [1]. Zejście i grunt Jeżeli wykop osiągnie głębokość większą niż 1 m (w [5] podana jest głębokość 1,25 m) od poziomu terenu, należy wykonać zejście (wejście) do wykopu. Odległość pomiędzy zejściami (wejściami) Fot. 2. Zejście do wykopu wykonane w postaci drewnianej schodni również należy zaopatrzyć w balustradę do wykopu nie powinna przekraczać 20 m. Wchodzenie do wykopu i wychodzenie po rozporach oraz przemieszczanie osób urządzeniami służącymi do wydobywania urobku jest zabronione fot. 2 [1]. Ukopany grunt powinien być niezwłocznie przetransportowany na miejsce przeznaczenia lub na odkład przewidziany do zasypania wykopu po jego zabudowaniu. Składowanie ukopanego gruntu bezpośrednio przy wykonywanym wykopie jest dozwolone tylko w przypadku wykopu obudowanego, gdy obudowa została obliczona na dodatkowe obciążenie odkładem gruntu. Odkłady gruntu powinny być wykonywane w postaci nasypów o wysokości do 2 m, o nachyleniu skarp 1:1,5 i spadku korony od 2 % do 5% [5]. Wydobyty grunt powinien być składowany z jednej strony wykopu, z pozostawieniem między krawędzią wykopu a stopą odkładu wolnego pasa terenu szerokości co najmniej 1 m dla komunikacji, kąt nachylenia skarpy odkładu wydobytego gruntu nie powinien być większy niż kąt φ u jego stoku naturalnego, obudowa wykopu powinna przenieść napór spowodowany obciążeniem terenu gruntem składowanym w zasięgu klina odłamu ściany. W przypadku niezachowania powyższych warunków grunt powinien być wywieziony na odkład stały lub WAŻNE W przypadku odkrycia wykopalisk archeologicznych lub niewypałów i innych pozostałości wojennych należy przerwać roboty, zawiadomić odpowiednie władze administracyjne, a miejsca wykopów zabezpieczyć przed dostępem ludzi i zwierząt [5]. 11

5 przesunięty tak, aby odległość podnóża nachylonej skarpy odkładu tymczasowego od górnej krawędzi była równa głębokości wykopu, lecz nie mniejsza niż 5 m [6]. Przez klin odłamu, najprościej mówiąc, rozumieć należy tę część skarpy, która może ulec obsunięciu pod wpływem ciężaru własnego bądź siły przyłożonej z zewnątrz. Środki transportowe Ruch środków transportowych obok wykopów powinien odbywać się poza granicą klina naturalnego odłamu gruntu [1]. W przypadku lokalizacji drogi wzdłuż wykopu, w zasięgu klina odłamu gruntu, należy przeprowadzić obliczenia z uwzględnieniem najniekorzystniejszego oddziaływania parcia gruntu przy obciążonym naziomie na obudowę wykopu [5]. Sprzęt zmechanizowany stosowany przy wykonywaniu robót ziemnych obsługiwany powinien być przez osoby posiadające odpowiednie kwalifikacje. Maszyny robocze, o których mowa w załączniku nr 1 do [2], mogą być obsługiwane wyłącznie przez osoby, które ukończyły szkolenie i uzyskały pozytywny wynik sprawdzianu przeprowadzonego przez komisję powołaną przez Instytut Mechanizacji Budownictwa i Górnictwa Skalnego w Warszawie. Bardzo rzadko spotkać można sytuację, w której np. koparkę obsługuje osoba bez stosownych kwalifikacji. Zdarzają się jednak przypadki błędnego przekonania, że odbycie kursu doskonalącego przeprowadzonego przez firmę szkoleniową nadaje takie uprawnienia uczestnikowi kursu. Organizator szkolenia może wystawić zaświadczenie o ukończeniu szkolenia, natomiast jedyną instytucją mogącą potwierdzić posiadanie stosownych kwalifikacji jest wspomniany wcześniej IMBiGS. WAŻNE Koparka w czasie pracy powinna być ustawiona w odległości od wykopu co najmniej 0,6 m poza granicą klina naturalnego odłamu gruntu. Przy wykonywaniu robót ziemnych sprzętem zmechanizowanym należy wyznaczyć w terenie strefę niebezpieczną i odpowiednio ją oznakować. Jeżeli roboty odbywają się w wykopie wąskoprzestrzennym jednocześnie z transportem urobku, wykop przykrywa się szczelnym i wytrzymałym zabezpieczeniem. Przebywanie osób pomiędzy ścianą wykopu a koparką, nawet w czasie postoju, jest zabronione [1]. Podczas wykonywania wykopów wąskoprzestrzennych osoby współpracujące z operatorem mogą znajdować się wyłącznie w zabezpieczonej części wykopu [2]. W przypadku wykonywania wykopów sprzętem przekazującym drgania na podłoże gruntowe należy ocenić wpływ tych drgań na istniejące konstrukcje [5]. Podczas wykonywania robót ziemnych i przemieszczania maszyn roboczych na pochyłościach i stokach zachowuje się wymagania określone w dokumentacji techniczno-ruchowej maszyny. Zagęszczanie gruntu Przy zagęszczaniu gruntu ubijakami mechanicznymi miejsce pracy należy ogrodzić zaporami przenośnymi. W miejscu wykonania tych prac zabrania się prowadzenia jakichkolwiek innych prac oraz przebywania osób postronnych. Pracownicy obsługujący ubijaki mechaniczne powinni zmieniać się nie rzadziej niż co pół godziny [3]. Przypomnieć należy, że osoby obsługujące zagęszczarki i ubijaki wibracyjne, niezależnie od ich typu, powinny posiadać odpowiednie kwalifikacje nadawane przez wcześniej wspomniany IMBiGS [2]. Niedopuszczalne jest podczas wykonywania robót ziemnych: tworzenie nawisów przy wykonywaniu wykopów, włączanie mechanizmu obrotu maszyny roboczej w trakcie napełniania naczynia roboczego gruntem, przebywanie osób w zasięgu działania naczynia roboczego maszyny roboczej, przemieszczanie maszyny roboczej po pochyleniach przekraczających dopuszczalny stopień, określony w jej dokumentacji techniczno-ruchowej, wykonywanie tych robót pod czynnymi napowietrznymi liniami energetycznymi w odległości mniejszej, niż to określają odrębne przepisy [1], przebywanie osób w kabinie pojazdu do transportu wykopanego gruntu, w czasie załadunku jego skrzyni, w przypadku gdy kabina pojazdu nie została konstrukcyjnie wzmocniona [2]. Instrukcja bezpiecznego wykonywania robót budowlanych Wspomnieć na koniec należy o takim wymogu formalnym, jak sporządzenie instrukcji bezpiecznego wykonywania robót budowlanych. Przepis [1] nakłada na wykonawcę prac obowiązek opracowania takiej instrukcji przed przystąpieniem do wykonywania robót budowlanych i zaznajomienia z nią pracowników w zakresie wykonywanych przez nich robót. Instrukcja taka powinna określać sposób zapobiegania zagrożeniom związanym z wykonywaniem robót budowlanych, o których mowa w art. 21a ust. 2 Ustawy Prawo budowlane. Jednym z rodzajów wymienionych tam robót są takie, których charakter, organizacja lub miejsce prowadzenia stwarza szczególnie wysokie ryzyko powstania zagrożenia bezpieczeństwa i zdrowia ludzi, a w szczególności przysypania ziemią lub upadku z wysokości, w tym prace polegające na wykonywaniu wykopów o ścianach pionowych bez rozparcia o głębokości większej niż 1,5 m oraz wykopów o bezpiecznym nachyleniu ścian o głębokości większej niż 3,0 m. Piśmiennictwo 1. Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 6 lutego 2003 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy podczas wykonywania robót budowlanych (Dz.U. Nr 47, poz. 401). 2. Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 20 września 2001 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy podczas eksploatacji maszyn i innych urządzeń technicznych do robót ziemnych, budowlanych i drogowych (Dz.U. Nr 118, poz. 1263). 3. Rozporządzenie Ministra Komunikacji oraz Administracji, Gospodarki Terenowej i Ochrony Środowiska z dnia 10 lutego 1977 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy przy wykonywaniu robót drogowych i mostowych (Dz.U. Nr 7, poz. 30). 4. Ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy (Dz.U. z 1998 r. Nr 21, poz. 94 ze zmianami oraz z 2011 r. Nr 232, poz. 1378). 5. PN-B-06050:1999 Geotechnika. Roboty ziemne. Wymagania ogólne. 6. PN-B-10736:1999 Roboty ziemne. Wykopy otwarte dla przewodów wodociągowych i kanalizacyjnych. 7. PN-86/B Grunty budowlane. Określenia, symbole, podział i opis gruntów. 8. Główny Urząd Statystyczny: Wypadki przy pracy i problemy zdrowotne związane z pracą. Informacje i opracowania statystyczne (roczniki ). 12