Rośliny lecznicze z rodzaju Epilobium działanie biologiczne i farmakologiczne
|
|
- Tadeusz Wieczorek
- 9 lat temu
- Przeglądów:
Transkrypt
1 Review articles Rośliny lecznicze z rodzaju Epilobium działanie biologiczne i farmakologiczne RADOSŁAW KUJAWSKI 1*, ANNA BOGACZ 1,2, NATALIA DEREBECKA-HOŁYSZ 1, JOANNA CICHOCKA 1, JACEK KUJAWSKI 3, PRZEMYSŁAW Ł. MIKOŁAJCZAK 1,4, TERESA BOBKIEWICZ-KOZŁOWSKA 4, EDMUND GRZEŚKOWIAK 5, ANNA KRAJEWSKA-PATAN 1, BOGUSŁAW CZERNY 1, 6, PRZEMYSŁAW M. MROZIKIEWICZ 1,2 1 Zakład Farmakologii i Biotechnologii Instytut Włókien Naturalnych i Roślin Zielarskich ul. Wojska Polskiego 71b Poznań 2 Pracownia Farmakogenetyki Doświadczalnej Katedra i Zakład Farmacji Klinicznej i Biofarmacji Uniwersytet Medyczny im. Karola Marcinkowskiego ul. św. Marii Magdaleny Poznań 3 Katedra i Zakład Chemii Organicznej Uniwersytet Medyczny im. Karola Marcinkowskiego ul. Grunwaldzka Poznań 4 Katedra i Zakład Farmakologii Uniwersytet Medyczny im. Karola Marcinkowskiego ul. Rokietnicka 5a Poznań 5 Katedra i Zakład Farmacji Klinicznej i Biofarmacji Uniwersytet Medyczny im. Karola Marcinkowskiego ul. św. Marii Magdaleny Poznań 6 Zakład Farmakologii Ogólnej i Farmakoekonomiki Pomorska Akademia Medyczna ul. Żołnierska Szczecin *autor, do którego należy kierować korespondencję: kujawskiradoslaw@gmail.com
2 Rośliny lecznicze z rodzaju Epilobium działanie biologiczne i farmakologiczne 67 S t r e s z c z e n i e Łagodny przerost gruczołu krokowego (benign prostate hyperplasia, BPH) jest częstym, postępującym wraz z wiekiem schorzeniem dotykającym mężczyzn. Ze względu na częstość występowania stanowi poważny problem medyczny i społeczny. Alternatywę dla stosowanych w terapii BPH leków syntetycznych stanowią preparaty na bazie surowców roślinnych będące lekami i suplementami diety pochodzenia roślinnego zyskujące coraz większe znaczenie w zapobieganiu chorobie oraz we wspomaganiu terapii lekiem syntetycznym. Pośród surowców roślinnych, takich jak bocznia piłkowana (Serenoa repens) i śliwa afrykańska (Pygeum africanum), stosowanych powszechnie w medycynie tradycyjnej w zapobieganiu, rzadziej leczeniu i łagodzeniu objawów towarzyszącym BPH coraz większe zainteresowanie wzbudzają przedstawiciele z rodzaju wierzbownica (Epilobium sp.). W niniejszym artykule autorzy podjęli próbę usystematyzowania aktualnego stanu wiedzy świadczącego o istotnym potencjale leczniczym wyciągów otrzymywanych z roślin z rodzaju wierzbownica (Epilobium sp.) ze szczególnym uwzględnieniem właściwości uzasadniających ich stosowanie w leczeniu symptomatycznym i zapobieganiu wystąpieniu objawów tego schorzenia, tj. właściwości antyproliferacyjnych, wpływających na gospodarkę androgenami i estrogenami, właściwości przeciwzapalnych i antyoksydacyjnych. Słowa kluczowe: Epilobium sp., łagodny przerost gruczołu krokowego, BPH, fitoterapia, lek roślinny, właściwości antyproliferacyjne, właściwości przeciwzapalne, właściwości antyoksydacyjne Wprowadzenie Łagodny przerost gruczołu krokowego (benign prostate hyperplasia, BPH) jest częstym, postępującym wraz z wiekiem, schorzeniem dotykającym 50% mężczyzn między 60. a 90. rokiem życia [1]. Ze względu na częstość występowania stanowi poważny problem medyczny i społeczny. Schorzenie powoduje zwężenie światła cewki moczowej, a tym samym pojawienie się uciążliwych dolegliwości w dolnej części dróg moczowych (lower urinary tract symptoms, LUTS) wpływających negatywnie na jakość życia [1]. W klasycznej farmakoterapii łagodnego przerostu gruczołu krokowego stosowane są środki farmakologiczne należące głównie do dwóch grup: inhibitorów aktywności enzymu 5-α-reduktazy (finasteryd, dutasteryd) oraz blokerów receptorów α 1 -adrenergicznych (alfuzosyna, doksazosyna, tamsulozyna, terazosyna). Badania kliniczne wskazują na skuteczność obu grup w leczeniu łagodnego przerostu gruczołu krokowego, jednak ich stosowanie wiąże się z ryzykiem wystąpienia uciążliwych dla pacjenta działań niepożądanych. Alternatywę dla leków syntetycznych stosowanych w terapii BPH stanowią preparaty na bazie surowców roślinnych będące lekami i suplementami diety pochodzenia roślinnego zyskujące coraz większe znaczenie w zapobieganiu choroby oraz we wspomaganiu terapii lekiem syntetycznym. Pośród surowców roślinnych stosowanych powszechnie w medycynie tradycyjnej, takich jak bocznia piłkowana (Serenoa repens) i śliwa afrykańska (Pygeum africanum), w zapobieganiu (rzadziej leczeniu) i łagodzeniu objawów towarzyszącym BPH coraz większe zainteresowa- Vol. 56 No
3 R. Kujawski, A. Bogacz, N. Derebecka-Hołysz, J. Cichocka, J. Kujawski, PŁ. Mikołajczak, T. Bobkiewicz-Kozłowska, E. Grześkowiak, A. Krajewska-Patan, B. Czerny, PM. Mrozikiewicz 68 nie wzbudzają przedstawiciele rodzaju wierzbownica (Epilobium sp.) [2]. W niniejszym artykule autorzy podjęli próbę usystematyzowania aktualnego stanu wiedzy świadczącego o istotnym potencjale leczniczym wyciągów otrzymywanych z roślin z rodzaju wierzbownica (Epilobium sp.), ze szczególnym uwzględnieniem właściwości uzasadniających, z naukowego punktu widzenia, ich stosowanie w leczeniu symptomatycznym i zapobieganiu wystąpieniu objawów tego schorzenia, tj. właściwości antyproliferacyjnych, wpływających na gospodarkę androgenami i estrogenami, właściwości przeciwzapalnych i antyoksydacyjnych. Przynależność systematyczna W rodzinie Onagraceae (Luss.) (Oenotheraceae) występuje około 656 gatunków roślin należących do 22 rodzajów powszechnie występujących na kuli ziemskiej od strefy borealnej po lasy tropikalne poza suchymi strefami Australii i Afryki, reprezentowanych przede wszystkim przez rośliny zielne, rzadziej przez krzewy i drzewa [3, 4]. Wśród przedstawicieli rodziny Oenotheraceae wyróżniają się gatunki uprawiane jako rośliny ozdobne, choć w ostatnim czasie wzrosło zainteresowanie gatunkami mającymi znaczenie w profilaktyce i leczeniu schorzeń cywilizacyjnych. W obrębie rodzaju Epilobium stwierdzono ponad 200 gatunków, z których 14 występuje na terenie Polski [4, 5]. Opis nazw łacińskich i zwyczajowych gatunków występujących w Polsce z uwzględnieniem przedstawicieli o udowodnionym działaniu farmakologicznym istotnym w profilaktyce i leczeniu BPH przedstawiono w tabeli 1. Ta b e l a 1. Zestawienie nazw łacińskich i polskich przedstawicieli rodzaju Epilobium występujących w Polsce z uwzględnieniem przedstawicieli o udowodnionym działaniu farmakologicznym istotnym w profilaktyce i leczeniu BPH [4, 5] nazwa łacińska nazwa polska potwierdzone działanie farmakologiczne Epilobium roseum wierzbownica bladoróżowa + Epilobium palustre wierzbownica błotna + Epilobium adnatum (syn. tetragonum) wierzbownica czworoboczna + Epilobium parviflorum wierzbownica drobnokwiatowa + Epilobium anagallidifolium wierzbownica drobnolistna - Epilobium adenocaulon wierzbownica gruczołowata - Epilobium montanum wierzbownica górska + Epilobium hirsutum wierzbownica kosmata + Epilobium lamyi (syn. E. tetragonum subsp. Lamyi) wierzbownica Lamy ego - Epilobium alsinifolium wierzbownica mokrzycowa - Epilobium alpestre wierzbownica okółkowa + Epilobium obscurum wierzbownica rózgowata - Epilobium collinum wierzbownica wzgórzowa - Epilobium nutans wierzbownica zwieszona - Epilobium angustifolium wierzbówka kiprzyca
4 Rośliny lecznicze z rodzaju Epilobium działanie biologiczne i farmakologiczne Epilobium sp. znaczenie w medycynie tradycyjnej i współczesnej Nazwa rodzaju Epilobium wywodzi się od dwóch greckich słów epi (na) i lobos (pod), opisujących usytuowanie kwiatów. Ze względu na fakt, że liście roślin z tego rodzaju przypominają wyglądem liście wierzby w nomenklaturze angielskiej przyjęło się określać przedstawicieli tego rodzaju terminem willow-herb [6]. Surowce roślinne z rodzaju Epilobium mają ugruntowaną pozycję w medycynie tradycyjnej, stosowane są od wielu lat przede wszystkim w profilaktyce i łagodzeniu symptomów występujących u pacjentów cierpiących na łagodny przerost gruczołu krokowego, z zaburzonym funkcjonowaniem układu moczowo-płciowego. Wyciągi z wierzbówki kiprzycy (Epilobium angustifolium) stosowane są także w stanach zapalnych błony śluzowej żołądka i jelit [7]. Epilobium sp. jako surowiec zielarski i jego badania fitochemiczne Powszechne stosowanie tego surowca w medycynie naturalnej spowodowało, iż badacze skierowali uwagę i wysiłki na identyfikację związków biologicznie czynnych zawartych w surowcach bądź ekstraktach otrzymywanych z roślin z rodzaju Epilobium oraz wyjaśnienie mechanizmu ich działania. W miarę upływu lat wzrosła wiedza na temat biologicznego działania substancji biologicznie czynnych stwierdzonych u poszczególnych gatunków omawianego rodzaju, których skład i zawartość procentowa różni się w zależności od tego, jaki gatunek czy surowiec poddano analizie, od rodzaju badanego ekstraktu, użytej metodyki i techniki analitycznej. Jak dotąd surowiec nie posiada monografii ESCOP ani farmakopealnej. Według monografii PDR for Herbal Medicines surowcem zielarskim jest część nadziemna (ziele) oraz korzeń rośliny, a do substancji biologicznie czynnych zawartych w surowcach i wyciągach uzyskanych z poszczególnych gatunków rodzaju Epilobium zalicza się: flawonoidy i ich pochodne glikozydowe (np. myrycetynę, izokwercetynę, kwercetynę, guajawerynę, kwercetyno-3-o-β-d-glukoronid), kwasy tłuszczowe i ich sole (np. palmitynian), fitosterole (m.in. β-sitosterol i jego forma sprzężona z kwasem kapronowym (ang. caproate) oraz taniny [8]. Jedną z pierwszych tego typu prac w latach 80. XX w. wykonał K.E. Denford, który przeprowadził analizę chemotaksonomiczną pod kątem obecności glikozydów flawonolowych u osobników wchodzących w skład 239 populacji 17 gatunków rodzaju Epilobium występujących na terenie Kanady (E. latifolium, E. angustifolium, E. glandulosum, E. paniculatum, E. hirsutum, anagallidifolium, E. platyphyllum, E. hornemanii, E. clavatum, E. lactiflorum, E. alpinum, E. luteum, E. davuricum, E. leptophyllum, E. palustre, E. palustre var. Grammadophyllum, E. palustre var. Monticolor). W obrębie przeanalizowanych przedstawicieli stwierdzono obecność myrycetyno-3-o-arabinozydu, 3-O-glukozydu, 3-O-ramnozydu, kwercetyno-3-oarabinozydu, 3-O-glukozydu, 3-O-diglukozydu, 3-O-ramnozydu oraz kemferolo-3-o-glukozydu i 3-O-ramnozydu [9]. Obecność flawonoidów, ich pochodnych w analizowanych surowcach roślinnych i wyciągach z nich uzyskiwanych wykazali 69 Vol. 56 No
5 R. Kujawski, A. Bogacz, N. Derebecka-Hołysz, J. Cichocka, J. Kujawski, PŁ. Mikołajczak, T. Bobkiewicz-Kozłowska, E. Grześkowiak, A. Krajewska-Patan, B. Czerny, PM. Mrozikiewicz 70 również m.in. Hiermann i wsp. [10-13], Slacanin i wsp. [14], Ivancheva i wsp. [15], Lesuisse i wsp. [16], Barakat i wsp. [17], Ducrey i wsp. [18], Rauha i wsp. [19], Vitalone i wsp. [20], Kiss i wsp. [21] i Hevesi i wsp. [22]. Na początku lat 90. XX w. Hiermann i wsp. wykazali obecność kolejnej glikozydowej pochodnej myrycetyny, tj. myrycetyno-3-o-β-glukuronidu, w zielu Epilobium angustifolium [11]. Obszerną analizę fitochemiczną 13 gatunków z rodzaju Epilobium (9 gatunków zebranych w Szwajcarii, 4 pozostałych w Afryce) wykonał Ducrey wraz z zespołem. W metanolowych ekstraktach z ziela Epilobium angustifolium, E. dodonaei, E. capense, E. hirsurtum, E. hirsutum, E. montanum, E. parviflorum, E. alpinum, E. roseum, E. salignum, E. stereophyllum, E. tetragonum i gatunku mieszańcowego (którego organizmami rodzicielskimi są E. roseum i E. parviflorum) dokonano identyfikacji 19 glikozydów flawonolowych zawierających pojedyncze reszty glikozydowe w pozycji C3 (reszty aglikonowe stanowiły kemferol, kwercetyna i myrycetyna), w tym kwercetyny, izokwercetyny, guajaweryny, hyperozydu, myrycytryny i izomyrycytryny. Reszty glikozydowe stanowiły: ramnoza, glukoza, galaktoza, gallolylo-6-galaktoza i arabinoza [18]. Kompleksową ocenę fitochemiczną przeprowadziła Hevesi i wsp., analizując ekstrakty metanolowe uzyskane z 5 gatunków rodzaju Epilobium występujących na terenie Węgier (Epilobium parviflorum, E. angustifolium, E. montanum, E. tetragonum, E. roseum) oraz dwóch dostępnych na rynku ekstraktów z Epilobium parviflorum, w wyniku czego stwierdzono zawartość m.in. licznych flawonoidów i ich pochodnych, w tym: myrycetyno-3-o-hekso-gallusanu, myrycetyno-3-o-heksozydu, kwercetyno-3-o-heksogallusanu, pentozydu kwasu elaginowego, myrycetyno-3-opentozydu, merycetyno-3-o-ramnozydu, kwercetyno-7-o-glukuronidu, heksozydu kwasu elaginowego, kwercetyno-3-o-penozydu, kemferolo-3-o-heksozydu, kemferolo-7-o-glukuronidu, kwercetyno-3-o-ramnozydu i kemferolo-3-o-ramnozydu [22]. Niewielką ilość fitosteroli i ich estrów (β-sitosterol, kampesterol, stigmasterol, cholesterol, brasikasterol) w zielu i oleju uzyskanego z nasion roślin z rodzaju Epilobium (E. tetragonum, E. hirsutum, E. angustifolium) stwierdzono w pracach prowadzonych m.in. przez Hiermann i wsp. [10], Nowaka i wsp. [23], Pelc M. i wsp. [24], Mrozikewicza i wsp. [25]. Kolejną grupą związków, których obecność stwierdzono w surowcach lub ekstraktach uzyskiwanych z roślin omawianego rodzaju, stanowią taniny. Ich obecność w wodno-etanolowym wyciągu z ziela Epilobium hirsutum wykazali m.in. Ivancheva i wsp. [15] oraz Lesuisse i wsp., którzy stwierdzili obecność makrocyklicznej taniny hydrolizującej oenoteiny B w wodnych i etanolowych wyciągach z łodygi i ziela Epilobium angustifolium [16]. Natomiast Vitalone i wsp. wykazali jej obecność w etanolowych wyciągach otrzymanych z części nadziemnych kolejnych 3 gatunków (Epilobium rosmarinifolium, E. spicatum i E. tetragonum) [20]. Również w nadziemnych częściach przedstawicieli 7 gatunków roślin z rodzaju Epilobium (Epilobium angustifolium, E. hirsutum, E. fleischeri Hochst., E. roseum, E. parviflorum, E. montanum i E. lanceolatum) wykazano obecność wspomnianej powyżej makrocyklicznej dimerycznej oenoteiny B oraz jej analogu trimerycznego oenoteiny A [18]. Zmienną ilość tanin w zielu z Epilobium angustifolium, w zależności od okresu
6 Rośliny lecznicze z rodzaju Epilobium działanie biologiczne i farmakologiczne wegetacji, wykazały badania przeprowadzone przez Mrozikiewicza i wsp., w toku których największą koncentrację związków należących do ww. grupy stwierdzono w fazie wegetatywnej tej rośliny oraz w okresie owocowania [25]. W wyciągach z ziela i w oleju uzyskanego z nasion roślin z rodzaju Epilobium znajdują się również kwasy tłuszczowe i ich estry, o czym świadczyć mogą m.in. wyniki opublikowane przez Hiermann i wsp., którzy w wodnych i etanolowych wyciągach z ziela Epilobium angustifolium wykazali obecność licznych kwasów, w tym: kwasu linolowego, palmitynowego (te dwa kwasy występowały w przeważającej ilości) oraz kwasu kaproinowego, kaprylowego, kaprynowego, laurynowego, mirystynowego, stearynowego, linolenowego, arachidonowego, behenowego, lignocerowego, cerotowego, montanowego i melisynowego [23]. W oleju z nasion Epilobium tetragonum i E. hirsutum zidentyfikowano sześć kwasów tłuszczowych (palmitynowy, stearynowy, oleinowy, linolowy, γ-linolenowy i α-linolenowy), wśród których również dominowały kwasy linolowy i palmitynowy [24]. 71 Działanie farmakologiczne wyciągów na bazie surowców z rodzaju Epilobium W ostatnich latach wzrosło zainteresowanie substancjami leczniczymi pochodzenia roślinnego uzyskiwanymi z rodzaju Epilobium oraz preparatami otrzymywanymi z tego surowca. Roślinom tym przypisuje się m.in. działanie antyproliferacyjne, przeciwandrogenowe, przeciwestrogenowe, przeciwzapalne, działanie rozkurczające na mięśnie gładkie pęcherza moczowego oraz cewki moczowej powodujące złagodzenie symptomów towarzyszących BPH [2, 8] oraz antyoksydacyjne [29, 30]. Wykazano również właściwości przeciwbólowe [27, 28], przeciwobrzękowe [10] i przeciwbakteryjne [16, 20, 29, 30] ekstraktów uzyskanych z poszczególnych gatunków rodzaju Epilobium. Właściwości antyproliferacyjne (wpływ na aktywność enzymów metabolizmu androgenów, białka kontrolujące proliferację komórek) Wyniki dotychczasowych badań wskazują na postępujący wraz z wiekiem charakter tego schorzenia, w toku którego następuje stopniowe zwężenie światła cewki moczowej, a tym samym pojawienie się uciążliwych dolegliwości w dolnej części dróg moczowych wpływających negatywnie na jakość życia [31], jednak jego etiopatogeneza nie została w pełni poznana. Za główny hormon przyczyniający się do rozwoju przerostu gruczołu krokowego uważa się dihydrotestosteron (DHT), tj. androgen o najwyższym powinowactwie do receptora androgenów (AR). Poprzez aktywację receptorów androgenowych DHT wpływa na transkrypcję licznych genów, miedzy innymi zaangażowanych w regulację cyklu komórkowego [32] i produkcję białkowych czynników wzrostu. Czynniki te, na drodze autokrynnej, parakrynnej lub intrakrynnej bezpośrednio pobudzają do podziałów komórki zrębu i nabłonka wydzielniczego gruczołu krokowego [33]. Kluczowym enzymem biorącym udział w patogenezie BPH jest 5α-reduktaza steroidowa występująca Vol. 56 No
7 R. Kujawski, A. Bogacz, N. Derebecka-Hołysz, J. Cichocka, J. Kujawski, PŁ. Mikołajczak, T. Bobkiewicz-Kozłowska, E. Grześkowiak, A. Krajewska-Patan, B. Czerny, PM. Mrozikiewicz 72 u ssaków w dwóch izoformach (Sd5α-R1 i Sd5α-R2) katalizujących reakcję przemiany testosteronu w dihydrotestosteron (DHT) [34]. Właściwości antyproliferacyjne wyciągów uzyskiwanych z surowców roślinnych z rodzaju Epilobium wykazały wyniki eksperymentów przeprowadzonych na modelu zwierzęcym oraz in vitro. W ostatnim czasie stwierdzić można stopniowy wzrost liczby prac stawiających sobie za cel próbę wyjaśnienia mechanizmu ich działania. Lesuisse i wsp. przeprowadzili pomiar wpływu poszczególnych frakcji etanolowych (w ilości 10 µl zawierającego 30 µg rozpuszczalnika) i wodnych (10 µl zawierającego 30 µg rozpuszczalnika w postaci samej H 2 O bądź wraz z 30 µg DMSO) ekstraktów uzyskanych z suchych nadziemnych części Epilobium parviflorum na zmiany aktywności 5α-reduktazy steroidowej (Sd5α-R) w homogenatach tkanek pobranych z materiału klinicznego poprzez analizę zmian ilościowych metabolitów enzymu: DHT, 5α-androstano-3α,17β-diolu i 5α-androstano-3β,17βdiolu. Otrzymane frakcje organiczne nie wpływały na zmianę aktywności badanego enzymu, frakcja wodna natomiast spowodowała spadek aktywności enzymu o 90% współczynnik IC 50 dla wyizolowanej i oczyszczonej z tej frakcji oenoteiny B wynosił 2,2x10-5 (dla porównania wartość IC 50 dla referencyjnego leku syntetycznego finasterydu wyniosła 10-8 ), podczas gdy dla suchego wodnego wyciągu E. parviflorum 0,16 g/l [16]. Ducrey i wsp. wykazali działanie hamujące aktywność 5α-reduktazy steroidowej (Sd5α-R) i aromatazy (enzymu przekształacającego testosteron w 17β-estradiol) w homogenetach prostat ludzkich i szczurzych zarówno ekstraktu wodno-metanolowego uzyskanego z części nadziemnych Epilobium campeste, pojedynczej frakcji zawierającej taniny (głównie oenoteinę A i B) oraz zaaplikowanych osobno zwierzętom ww. dwóch związków. Oenoteina A w stężeniu 50 um, spowodowała zahamowanie aktywności aromatazy o 70%, zaś oenoteina B o 33%. Przeciwne działanie obu związków zaobserwowano u drugiego enzymu Sd5α-R, dla którego współczynnik IC 50 dla oenoteiny B wynosił 0,44 um, a dla oenoteiny A 1,24 um [18]. Kolejnym białkiem mogącym odgrywać kluczową rolę w proliferacji komórek prostaty w patogenezie BPH i jej formie nowotworowej jest białko zwane neutralną endopeptydazą (NEP) [36]. Umieszczone jest ono po zewnętrznej stronie błony komórkowej, w komórkach prostaty katalizuje degradację peptydów sygnałowych wpływających na proces regulacji podziałów komórkowych: bombezyny, endotelliny-1 i białka CGR (calcitonin-gene related peptide). Z tego powodu zahamowanie jej aktywności w komórkach prostaty bądź utrata może skutkować peptydozależną indukcją proliferacji komórek w tym gruczole. To założenie potwierdzają wyniki eksperymentów, w których odnotowano spadek poziomu ekspresji NEP w wielu postaciach nowotworu, m.in. nerek, pęcherza moczowego, endometrium i płuc. Wykazano także jej udział w przekształcaniu się komórek nowotworowych z formy androgenozależnej do androgenoniezależnej [37]. Wysoki poziom ekspresji mrna oraz białka NEP stwierdzono w komórkach nabłonka w patogenezie BPH, nieco niższy w androgenozależnych nowotworowych komórkach prostaty LNCaP [36]. Strategię zahamowania aktywności i spadku poziomu metalopeptydaz wy-
8 Rośliny lecznicze z rodzaju Epilobium działanie biologiczne i farmakologiczne korzystano i przeprowadzono analizę wpływu 70% metanolowego, etylooctowego, butanolowego i chloroformowego ekstraktu z ziela Epilobium angustifolium na zmianę w aktywności enzymów: neutralnej endopeptydazy (NEP), enzymu konwertującego angiotensynę (ACE) i aminopeptydazy P (APN) w warunkach in vitro. Wszystkie ekstrakty, z wyjątkiem chloroformowego, zahamowały ich aktywność, a najbardziej NEP (w tym przypadku wartość współczynnika IC 50 dla tego enzymu w stężeniu 200 i 25 µg/ml wyniosła 10 μg/ml dla ekstraktu 70% metanolowego i etylooctowego, a 18 dla butanolowego); znacznie słabsze było zahamowanie aktywności ACE i APN: wartość współczynnika IC 50 w przypadku ekstraktu metanolowego wyniosła dla ACE 350 μg/ml (w stężeniu 200 µg/ml), a dla APN 280 μg/ml (w stężeniu 200 µg/ml) [21]. Wszystkie związki zidentyfikowane w ww. frakcjach, a analizowane osobno (oenoteina B we frakcji butanolowej, a także inne flawonoidy hyperozyd, izokwercetyna, kwercetyna, glukuronid kwercetyny, kwercetyno-3-o-(6 -galloilo)-galakotozyd, kemferolo-3-o-(6 -p-kumaroilo)- glukozyd oraz kwasy fenolowe (m.in. kwas gallusowy, elaginowy we frakcji etylooctowej), hamowały aktywność NEP i ACE proporcjonalnie do użytej dawki, żaden jednak nie wpływał na aktywność APN. Aktywność ACE najsilniej hamowały: kwercetyno-3-o-glukuronid (IC 50 =160 µm), hyperozyd (IC 50 =200 µm), kwercetyna (IC 50 =250 µm) i oenoteina B (IC 50 =250 µm), która najsilniej hamowała aktywność NEP (IC 50 =20 µm) [21]. Wyniki uzyskane przez Kiss i wsp. potwierdzają rezultaty uzyskane przez innych badaczy świadczące o tym, iż na aktywność ACE hamująco wpływają flawonoidy i ich pochodne glikozydowe, w szczególności kemferoloi kwercetyno-3-o-glikozydy zależnie od użytej dawki [38]. Mechanizm oddziaływania wspomnianych substancji biologicznie czynnych z ww. białkami zawierającymi w centrum aktywnym atom cynku nie został poznany. Sugeruje się, iż obserwowane hamowanie ich aktywności może być skutkiem chelatowania tego atomu przez grupy funkcyjne flawonoidów i innych polifenoli [39] bądź też powstania oddziaływań wodorowych pomiędzy wspomnianymi związkami chemicznymi pochodzenia roślinnego a atomami w strukturze poszczególnych aminokwasów w centrum aktywnym białek [40]. Na podstawie uzyskanych wyników uważa się, iż za obserwowane efekty hamowania aktywności wspomnianych metalopeptydaz odpowiedzialna jest oenoteina B oddziałująca samodzielnie lub synergistycznie z flawonoidami lub innymi polifenolami [21]. Zbadano także wpływ metanolowego (25, 50, 100 µg/ml) i etanolowego (25, 50, 100 µg/ml) ekstraktu z Epilobium angustifolium na aktywność neutralnej endopeptydazy w komórkach SK-N-SH charakteryzujących się wysokim poziomem aktywności NEP oraz w komórkach prostaty PC-3 o jej niskiej aktywności. W obu liniach komórkowych odnotowano korelację między obserwowanym wzrostem aktywności NEP a spadkiem ich proliferacji. Metanolowe i etanolowe ekstrakty z Epilobium angustifolium zwiększyły aktywność NEP proporcjonalnie od użytej dawki w stosunku do grupy kontrolnej (wraz ze wzrostem stężenia metanolowych ekstraktów w komórkach SK-N-SK obserwowano następujące zmiany aktywności NEP: %, natomiast dla ekstraktów etanolowych rozkład zmian aktywności przedstawiał się następująco: Vol. 56 No
9 R. Kujawski, A. Bogacz, N. Derebecka-Hołysz, J. Cichocka, J. Kujawski, PŁ. Mikołajczak, T. Bobkiewicz-Kozłowska, E. Grześkowiak, A. Krajewska-Patan, B. Czerny, PM. Mrozikiewicz %). Komórki PC-3 były mniej wrażliwe na obecność obu ekstraktów (wraz ze wzrostem stężenia ekstraktów metanolowych obserwowano następujące wartości przedstawiające aktywność NEP: %, dla etanolowych natomiast %). Odwrotnie proporcjonalną zależność obserwowano w przypadku zmian w tempie proliferacji komórek SK-N-SK, które spadało wraz ze wzrostem stężenia badanych wyciągów w obu liniach komórkowych. Wykazano zatem, iż ekstrakty wodne mogą wydajniej hamować proliferację komórek, w których obserwuje się względnie wysoką aktywność endopeptydazy neutralnej. Wśród przebadanych polifenoli najsilniejszą właściwością indukującą aktywność tego enzymu wykazywała oenoteina B (głównie w niskich stężeniach: 5 20µM w komórkach SK-N-SH i 10 40µM w komórkach PC-3), flawonoidy, takie jak kwercetyno-3-o-glukuronid i kwercetyno-3-o-(6 -galloilo)-glukuronid, nie zmieniały istotnie aktywności badanego białka oraz tempa podziałów komórek. Dane uzyskane przez badaczy wskazują, iż za obserwowane właściwości wyciągów z Epilobium angustifolium odpowiedzialne mogą być w znacznej mierze taniny, głównie oenotanina B [41]. Badano ponadto właściwości antyproliferacyjne i antyandrogenne ekstraktu heksanowego i wodnego z ziela Epilobium angustifolium oraz frakcji powstałej na drodze ultrafiltracji wodnego ekstraktu badanego surowca zawierającej składniki o masie molowej nie przekraczającej 1000 Da (oznaczonej symbolem UF) u szczurów kastrowanych i niepoddanych kastracji, dokonując pomiarów zmian masy ich gruczołu krokowego, mięśnia dźwigacza odbytu (ang. musculus laevator ani, LAM) i pęcherzyków nasiennych [42]. U niekastrowanych trzydziestodniowych szczurów otrzymujących codziennie przez 20 dni ekstrakt wodny i ww. frakcję UF w dawce 40mg/kg m.c./dobę p.o. nie zaobserwowano istotnych zmian masy gruczołu krokowego i mięśnia dźwigacza odbytu. Stwierdzono natomiast, iż wyraźnie zmniejszyła się masa pęcherzyków nasiennych w stosunku do zwierząt kontrolnych przyjmujących testosteron. Silniejsze działanie, obniżające masę pęcherzyków nasiennych, obserwowano w przypadku ekstraktu wodnego (spadek masy o 43%). Ekstrakt heksanowy w powyższej dawce nie zmienił istotnie mas wspomnianych organów. U kastratów przyjmujących ekstrakt wodny w ww. dawce stwierdzono wzrost masy wszystkich badanych narządów (nieznaczne działanie proandrogenne), pozostałe frakcje nie wykazały istotnego statystycznie wpływu na zmianę mas badanych narządów w stosunku do zwierząt kontrolnych. Na podstawie uzyskanych wyników badacze uważają, iż kwasy tłuszczowe zidentyfikowane w badanym ekstrakcie z ziela E. angustifolium aplikowane zwierzętom w ww. ilościach nie zahamowały aktywności enzymu 5α-reduktazy steroidowej. Obserwowane działanie proandrogenne tłumaczone jest raczej obecnością komponentów o masie cząsteczkowej przewyższającej 1000 Da. Odmienne działanie wodnego wyciągu z ziela Epilobium angustifolium, tzn. antyandrogenne u zwierząt niekastrowanych i niewielkie proandrogenne u kastratów w stosunku do zwierząt kontrolnych stymulowanych testosteronem, tłumaczy się zawartością komponentów we frakcji wodnej wzmacniającej biodostępność testosteronu podawanego egzogennie [42].
10 Rośliny lecznicze z rodzaju Epilobium działanie biologiczne i farmakologiczne Zmiany w zachowaniu zdolności do proliferacji komórek pod wpływem wyciągów z Epilobium prowadzono również w modelu in vitro. Vitalone i wsp. badali właściwości antyproliferacyjne dostępnego w sprzedaży 0,65% etanolowego wyciągu z Epilobium angustifolium (Boiron Laboratories) w doświadczeniu na nienowotworowej linii komórkowej nabłonka prostaty PZ-HPV-7, podawanego w ilości kolejno: 1900, 190 i 19 µg suchego ekstraktu/ml medium (okres inkubacji 0,1, 2 doby). Wykazano, iż najsilniejsze właściwości objawiające się obniżeniem liczby komórek w stosunku do grupy kontrolnej wykazał ekstrakt w dawce 1900 µg/ml zarówno po jedno- jak i dwudniowym okresie inkubacji (zahamowanie proliferacji o 68% po 24 h, po 48 h spadek o 67%). Badacze nie podjęli się jednak w tym doświadczeniu próby przypisania obserwowanego działania znanym bioaktywnym komponentom ekstraktów z Epilobium [35]. W kolejnym doświadczeniu badano mechanizm antyproliferacyjnego działania ekstraktów etanolowych uzyskanych z kilku przedstawicieli rodzaju Epilobium: Epilobium hirsutum, E. palustre, E. spicatum (E. angustifolium), E. rosmarinifolium i E. tetragonum (Boiron Laboratories). Wszystkie przebadane wyciągi zawierające etanol w stężeniu 0,05 1 mg/ml wykazały właściwości hamujące syntezę DNA komórkowego mierzone metodą MTT po 24 h i 48 h inkubacji. Najsilniejsze działanie hamujące proliferację komórek wykazały ekstrakty pochodzące z Epilobium tetragonum i E. romarinifolium, jednak odznaczały się również niepożądanymi właściwościami cytotoksycznymi. Najsilniejszymi właściwościami antyproliferacyjnymi, hamującymi syntezę DNA komórkowego, a przy tym niewykazującymi praktycznie właściwości cytotoksycznych, charakteryzowały się wyciągi z E. rosmarinifolium (w stężeniach 0,05 1 mg/ml), E. tetragonum (w stężeniu 0,25 mg/ml) i E. spicatum (w stężeniu 0,5 mg/ml). Stwierdzono, iż ekstrakty te we wspomnianych dawkach zahamowały proliferację komórek na etapie fazy G 0 /G 1 średnio o około 40% [43]. Właściwości hamujące proces syntezy DNA komórkowego badanych powyżej wyciągów roślinnych nie objawiają się specyficznie jedynie w przypadku nienowotworowej linii komórek prostaty (PZ-HPV-7), ale i u ludzkich nowotworowych, androgenozależnych komórek prostaty LNCaP, ssaczych komórek nabłonka HMEC i w linii komórkowej gwiaździaka 1321N1. Wartości współczynnika IC 50 dla badanych etanolowych wyciągów z nadziemnych części E. rosmarinifolium, E. tetragonum i E. spicatum (E. angustifolium) podawanego do hodowli komórkowych w ilościach kolejno: 0,075; 0,1; 0,25; 0,5 i 1 mg/ml były bardzo do siebie zbliżone w przypadku komórek prostaty PZ-HPV-7 i LNCaP (zakres: 0,08 0,1). Najsilniejsze właściwości hamujące syntezę DNA we wszystkich przebadanych liniach komórkowych wykazał ekstrakt z Epilobium rosmarinifolium. Jednakże wyciągi te w stężeniu maksymalnym wykazywały właściwości cytotoksyczne dla każdej z powyższej linii komórkowej, czego nie obserwowano w stężeniach mniejszych. Bliższa analiza wykazała, iż frakcja niepolarna badanych wyciągów roślinnych (zawierająca flawonoidy i sterole) wykazywała owe właściwości w nienowotworowych komórkach prostaty PZ-HPV-7, wzrastające wraz ze stężeniem frakcji użytej do doświadczenia (stężenia kolejno: 0,1; 0,25; 0,5; 0,75 i 1 mg/ml). Niecytotoksyczne stężenie frakcji niepolarnej ekstraktów 75 Vol. 56 No
11 R. Kujawski, A. Bogacz, N. Derebecka-Hołysz, J. Cichocka, J. Kujawski, PŁ. Mikołajczak, T. Bobkiewicz-Kozłowska, E. Grześkowiak, A. Krajewska-Patan, B. Czerny, PM. Mrozikiewicz 76 spowodowało spadek liczebności komórek oraz zahamowanie ich proliferacji na etapie nowej fazy cyklu komórkowego G 0 /G 1 (do liczby 17%, 33% i 34% w stosunku do grupy kontrolnej kolejno dla wyciągów z E. rosmarinifolium, E. spicatum i E. tetragonum). Frakcja polarna E. rosmarinifolium zredukowała odsetek liczby komórek znajdujących się w fazie G 0 /G 1 do liczby 27% w stosunku do komórek kontrolnych. Wykazano ponadto, że największym stężeniem oenoteiny B charakteryzował się ekstrakt z E. rosmarinifolium (zawartość oenoteiny B wyniosła 0,46%, dla E. spicatum 0,03% i E. tetragonum 0,05%) [44]. Właściwości przeciwzapalne Uważa się, iż jedną z głównych przyczyn predysponujących do wystąpienia łagodnego przerostu gruczołu krokowego jest stan zapalny często stwierdzany u pacjentów cierpiących na te schorzenie lub na zapalenie gruczołu krokowego [45]. U pacjentów cierpiących na BPH w zrębie gruczołu często stwierdza się penetrujące narząd, zaktywowane komórki prozapalne: limfocyty T, makrofagi i limfocyty B, które początkowo gromadzą się w tkance śródmiąższowej, potem przemieszczają się w kierunku tkanki nabłonkowej okalającej cewkę moczową, produkując cytokiny prozapalne (m.in. prostaglandyny, leukotrieny, czynniki wzrostu) pośredniczące w stymulacji proliferacji komórek prostaty [46]. Wykazana rola procesów zapalnych w patogenezie BPH zainspirowała badaczy zajmujących się problematyką fitoterapii tego schorzenia do wyjaśnienia, czy preparaty na bazie surowców roślinnych stosowanych w medycynie tradycyjnej oraz współczesnej, w tym wyciągi na bazie Epilobium sp., wpływają na aktywność enzymów procesu zapalnego. Na uwagę zasługują wyniki badań przeprowadzonych przez Hiermann i wsp., którzy w szczurzym modelu stanu zapalnego polegającym na indukcji obrzęku karageniną wykazali, iż etanolowe ekstrakty z Epilobium angustifolium (w przeciwieństwie do metanolowych) znacznie, bo blisko pięciokrotnie silniej aniżeli te same ekstrakty uzyskane z Epilobium parviflorum, hamowały proces zapalny, powodując obniżenie stężenia prostaglandyn I2, E2 i D2. Na podstawie uzyskanych wyników badacze wysunęli hipotezę, iż za obserwowane działania odpowiedzialne mogą być flawonoidy i fitosterole zawarte w ekstraktach [10], w tym myrycetyno-3-o-β-glukuronid, który w innym eksperymencie wykazywał blisko dziesięciokrotnie większe właściwości przeciwzapalne niż indometacyna syntetyczna [46]. Przebadano również w modelu in vitro wpływ m.in. suchych wodnych (o stężeniu 1000 >1000 µg/ml) i etanolowych (o stężeniu 7, µg/ml) ekstraktów z części nadziemnych Epilobium parviflorum na zmiany aktywności enzymatycznej enzymów pośredniczących w powstawaniu stanu zapalnego - cyklooksygenaz (COX-1 i COX-2) [29]. W eksperymencie przeprowadzonym przez Steenkamp i wsp. wykazano, iż ekstrakty etanolowe silniej hamowały aktywność obu enzymów, powodując spadek biosyntezy prostaglandyn. Aktywność COX-1 pod wpływem ekstraktów etanolowych spadła o 88 98% w stosunku do początkowej aktywności enzymu, zaś pod wpływem wodnych wyciągów o 23 72% w stosunku do jego aktywności wyjściowej. Aktywność COX-2 pod wpływem etano-
12 Rośliny lecznicze z rodzaju Epilobium działanie biologiczne i farmakologiczne lowych ekstraktów z Epilobium parviflorum spadła o 59% [29]. W komórkach makrofagów RAW264.7 stymulowanych liposacharydami LPS, (w stężeniu 1 µg/ml/dołek) stwierdzono również obniżenie stężenia prostaglandyny E2 (IC50=1.4 μg/ml) w ilości zbliżonej do uzyskanej w komórkach kontrolnych stymulowanych indometacyną (IC 50 = 21,3 μg/ml) pod wpływem 80% v/v wodno-acetonowego wyciągu z ww. surowca roślinnego [48]. W celu głębszego zrozumienia potencjalnej funkcji przeciwzapalnej wyciągów na bazie surowców z rodzaju Epilobium potrzebne są jednak dalsze, bardziej kompleksowe i zaawansowane badania. Właściwości antyoksydacyjne Procesy starzenia się organizmu w powiązaniu z zaburzoną homeostazą reakcji osydoredukcyjnych stanowią uznane czynniki ryzyka wystąpienia łagodnego przerostu gruczołu krokowego oraz formy nowotworowej [49, 50]. Dlatego jednym z nurtów badań nad skutecznością fitoterapii w leczeniu lub prewencji objawów chorób postępujących wraz z wiekiem, w tym BPH, jest oszacowanie właściwości antyoksydacyjnych wyciągów otrzymywanych m.in. z przedstawicieli rodzaju Epilobium. Jak dotąd w tej materii przeanalizowano, w warunkach in vitro, głównie ekstrakty otrzymane z Epilobium parviflorum i E. angustifolium, w ostatnim czasie również E. tetragonum, E. roseum i E. montanum. W eksperymencie na hodowli linii komórek PC12 Arredondo i wsp. wykazali, iż napar z części nadziemnych Epilobium parviflorum, o stężeniu 12,5 200 µg surowca/ml, charakteryzował się silnymi właściwościami antyoksydacyjnymi (zmiatającymi rodnik ABTS - [kwasu 2,2 -azynobis-(3-etylobenzotiazolino-6-sulfonowego]) bez widocznego efektu cytoprotekcyjnego. Zidentyfikowana w naparze myrycetyna oraz glikozydowe postaci kwercetyny, kemferolu i myrycetyny, a podawane osobno do komórek w stężeniu 100 µg/ml CAE (całkowitą ilość polifenoli w przeliczeniu na zawartość kwasu kofeinowego) również wykazały ww. właściwości [51]. Przebadano także właściwości antyoksydacyjne, zmiatające (redukujące) rodnik hydroksylowy (HO ) suchego wodnego i etanolowego (o stężeniu 4 mg/ml) wyciągu z części nadziemnych Epilobium parviflorum. Obie formy wyciągów w 80% zredukowały ilość rodnika hydroksylowego (HO ) [29]. W przypadku drugiego z surowców zielarskich Epilobium angustifolium AN. Shikov i wsp. wykazali w warunkach in vitro, iż dostępne na rynku wodne ekstrakty z tego surowca również mają właściwości antyoksydacyjne objawiające się redukcją liczby jonów żelaza (III), zmiataniem wolnych rodników 1,1-difenylo-2- pikrylohydrazylowych, hamowaniem degradacji fosfolipidów i 2-deoksy-D-rybozy indukowanej obecnością rodników hydroksylowych. Na podstawie uzyskanych wyników badacze założyli, iż za owe właściwości odpowiedzialne są zidentyfikowane w ww. wyciągach polarne związki fenolowe, m.in. hydroksylowane pochodne kwasu benzoesowego i flawonoidy [52]. W znacznie szerszym ujęciu właściwości antyoksydacyjne wyciągów z Epilobium sp. opisali Hevesi i wsp., dokonując oceny zdolności do zmiatania rodników ABTS - przez 70% ekstrakty metanolowe (o stężeniach kolejno 10, 20, 30, 40 i 50 µg/ml) otrzymane z pięciu gatunków roślin (Epilobium parviflorum, E. angustifolium, E. roseum, E. tetragonum i E. montanum). Podjęto 77 Vol. 56 No
13 R. Kujawski, A. Bogacz, N. Derebecka-Hołysz, J. Cichocka, J. Kujawski, PŁ. Mikołajczak, T. Bobkiewicz-Kozłowska, E. Grześkowiak, A. Krajewska-Patan, B. Czerny, PM. Mrozikiewicz 78 nawet próbę przypisania ww. właściwości konkretnym zidentyfikowanym związkom. Zestawienie związków o największych właściwościach antyoksydacyjnych w analizowanych gatunkach przedstawiono w tabeli 2 [48]. Ta b e l a 2. Zestawienie związków o najsilniejszych właściwościach antyoksydacyjnych zidentyfikowanych w metanolowych ekstraktach roślin z rodzaju Epilobium (wg [48]) E. parviflorum E. angustifolium E. roseum E. teragonum E. montanum oenoteina B kwercetyno-7-o-glukuronid oenoteina B oenoteina B oenoteina B Oenoteina A myrycetyno-3-oramnozyd frakcja różnych polifenoli myrycetyno-3-oheksozyd kwercetyno-3-oramnozyd myrycetyno-3-oramnozyd frakcja różnych polifenoli ester kwasu pentozokofeinowego heksozyd kwasu elaginowego kwercetyno-3-oramnozyd pentozyd kwasu elaginowego myrycetyno-3-oramnozyd myrycetyno-3-oheksozyd frakcja różnych polifenoli myrycetyno-3-oramnozyd myrycetyno-3-oheksozyd pentozyd kwasu elaginowego frakcja różnych polifenoli ester kwasu pentozokofeinowego Podsumowanie Oprócz surowców roślinnych stosowanych powszechnie w profilaktyce i fitoterapii BPH, takich jak bocznia piłkowana (Serenoa repens) i śliwa afrykańska (Pygeum africanum), ugruntowaną pozycję w medycynie tradycyjnej mają preparaty na bazie surowców należących do rodzaju Epilobium. Surowce roślinne należące do ww. rodzaju stosowane są od wielu lat głównie w profilaktyce i łagodzeniu symptomów występujących u pacjentów cierpiących na łagodny przerost gruczołu krokowego, z zaburzonym funkcjonowaniem układu moczowo-płciowego oraz w stanach zapalnych błony śluzowej żołądka i jelit. Powszechność stosowania preparatów otrzymywanych z ww. surowców roślinnych skłoniła badaczy do oceny skuteczności i wyjaśnienia mechanizmów ich działania. Z medycznego punktu widzenia wśród przedstawicieli Epilobium sp. charakterystycznych dla obszaru Polski największą rolę odgrywają: Epilobium angustifolium, E. parviflorum, E. montanum, E. hirsutum, E. roseum, E. palustre, E. tetragonum i E. alpestre. Jak dotąd najwięcej danych pochodzi z badań w modelu in vitro, w hodowlach komórkowych. Zauważalny jest również trend do potwierdzenia otrzymanych wyników w badaniach przedklinicznych, w eksperymentach w warunkach in vitro. Jakkolwiek stan obecnej wiedzy uzasadnić może powszechność stosowania preparatów na bazie Epilobium sp. w profilaktyce i leczeniu BPH, to koniecznym jest jednak podjęcie bardziej kompleksowych badań przedklinicznych oraz badań klinicznych na dużych populacjach pacjentów.
14 Rośliny lecznicze z rodzaju Epilobium działanie biologiczne i farmakologiczne 79 Podziękowania Praca finansowana przez Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego w ramach grantu nr N Piśmiennictwo 1. Miano R, De Nunzio C, Asimakopoulos AD, Germani S, Tubaro A. Treatment options for benign prostatic hyperplasia in older men. Med Sci Monit 2008;14(7): Steenkamp V. Phytomedicines for the prostate. Fitoterapia 2003;74: Stevens PF. Angiosperm Phylogeny Website. [data logowania: ]. 4. Mirek Z, Piękoś-Mirkowa H, Zając A, Zając M. Flowering plants and pteridophytes of Poland - a chekclist. Krytyczna lista roślin naczyniowych Polski. Kraków [data logowania ]. 6. Botanical.com. A Modern Herbal. [data logowania: ]. 7. Mrozikiewicz PM, Buchwald W, Mscisz A, Otta H, Łuczkowska T, Wojciechowska S. Zmiany zawartości związków farmakologicznie czynnych w zielu Epilobium angustifolium L. w okresie wegetacji. Herba Pol 2005; 51 (Supl. 1): PDR for Herbal Medicines (Physician s Desk Reference), 2 nd ed. 2000: Denford KE. Flavonol glycosides and seed coat structure in certain species of Epilobium A correlation? Cell Molec Life Sci 1980; 36(3): Hiermann A, Juan H, Sametz W. Influence of Epilobium extracts on prostaglandin biosynthesis and carrageenin induced oedema of the rat paw. J Ethnopharmacol 1986; 17(2): Hiermann A, Reidlinger M, Juan H, Sametz W. Isolation of the antiphlogistic principle from Epilobium angustifolium. Planta Med. 1991; 57(4): Hiermann A. Flavonoid of Epilobium dodonaei. Fitoterapia 1993; 5: Hierman A, Radl B. Analysis of aromatic plant acids by capillary zone electrophoresis. J Chromatogr A 1998; 803(17): Slacanin I, Marston A, Hostettmann K, Delabays N, Darbellay C. Isolation and determination of flavonol glycosides from Epilobium species. J. Chromatogr 1991; 557: Ivancheva S, Manolova N, Serkedjieva J, Dimov V, Ivanovska N. Polyphenols from Bulgarian medicinal plants with anti-infectious activity. Basic Life Sci 1992; 59: Lesuisse D, Berjonneau J, Ciot C, Devaux P, Doucet B, Gourvest JF, Khemis B, Lang C, Legrand R, Lowinski M, Maquin P, Parent A, Schoot B, Teutsch G. Determination of oenothein B as the active 5-alphareductase-inhibiting principle of the folk medicine Epilobium parviflorum. J Nat Prod 1996; 59(5): Barakat HH, Hussein SAM, Marzouk MS, Merfort I, Linscheid M, Nawwar MAM. Polyphenolic metabolites of Epilobium hirsutum. Phytochemistry 1997; 46(5): Ducrey B, Marston A, Göhring S, Hartmann RW, Hostettmann K. Inhibition of 5 alpha-reductase and aromatase by the ellagitannins oenothein A and oenothein B from Epilobium species. Planta Med 1997; 63(2): Rauha JP, Remes S, Heinonen M, Hopia A, Kähkönen M, Kujala T, Pihlaja K, Vuorela H, Vuorela P. Antimicrobial effects of Finnish plant extracts containing flavonoids and other phenolic compounds. Int J Food Microbiol. 2000; 25;56(1): Vitalone A, McColl J, Thome D, Costa LG, Tita B. Characterization of the effect of Epilobium extracts on human cell proliferation. Pharmacology ;69(2): Kiss A, Kowalski J, Melzig MF. Compounds from Epilobium angustifolium inhibit the specific metallopeptidases ACE, NEP and APN. Planta Med 2004; 70(10): Hevesi Tóth B, Blazics B, Kéry A. Polyphenol composition and antioxidant capacity of Epilobium species. J Pharm Biomed Anal 2009; 15;49(1): Vol. 56 No
15 R. Kujawski, A. Bogacz, N. Derebecka-Hołysz, J. Cichocka, J. Kujawski, PŁ. Mikołajczak, T. Bobkiewicz-Kozłowska, E. Grześkowiak, A. Krajewska-Patan, B. Czerny, PM. Mrozikiewicz Nowak, R., Krzaczek, T. Sterols in the herb of Epilobium angustifolium L. Herba Pol 1998; 4: Pelc M, Kosakowska O, Węglarz Z, Przybył J, Geszprych A. Sterole i kwasy tłuszczowe w nasionach wiesiołka (Oenothera sp.) i wierzbownicy (Epilobium sp.). Herba Pol : Mrozikiewicz PM, Buchwald W, Mścisz A, Otta H, Łuczkowska T, Wojciechowska S. Zmiany zawartości związków farmakologicznie czynnych w zielu Epilobium angustifolium L. w okresie wegetacji. Herba Pol 2005: 51(1): Tita B, Abdel-Haq H, Vitalone A, Mazzanti G, Saso L. Analgesic properties of Epilobium angustifolium, evaluated by the hot plate test and the writhing test. Farmaco 2001; 56(5-7): Pourmorad F, Ebrahimzadeh MA, Mahmoudi M, Yasini S. Antinociceptive activity of methanolic extract of Epilobium hirsutum. Pak J Biol Sci 2007: 15;10(16): Battinelli L, Tita B, Evandri MG, Mazzanti G. Antimicrobial activity of Epilobium spp. Extracts. Farmaco 2001: 56;(5-7): Steenkamp V, Gouws MC, Gulumian M, Elgorashi EE, van Staden J. Studies on antibacterial, antiinflammatory and antioxidant activity of herbal remedies used in the treatment of benign prostatic hyperplasia and prostatitis. J Ethnopharmacol 2006: 3;103(1): Shikov AN, Poltanov EA, Dorman HJ, Makarov VG, Tikhonov VP, Hiltunen R. Chemical composition and in vitro antioxidant evaluation of commercial water-soluble willow herb (Epilobium angustifolium L.) extracts. J Agric Food Chem 2006: 17; 54(10): Montorsi F, Alcatraz A, Desgrandchamps F, Hammerer P, Schröder F, Castro R. A broader role SARIS in prostate disease? Existing Evidence and emerging benefits. The Prostate 2009; 69: Grossmann ME, Huang H, Tin dall DJ. Androgen receptor signaling in androgen-refractory prostate cancer. J Natl Cancer Inst 2001; 93(22): Love HD, Booton SE, Boone BE, Breyer JP, Koyama T, Revelo MP, Shappell SB, Smith JR, Hayward SW. Androgen regulated genes in human prostate xenografts in mice: relation to BPH and prostate cancer. PLoS One 2009; 21:4(12). 34. Zhu YS, Imperato-McGinley JL. 5alpha-reductase isozymes and androgen actions in the prostate. Ann NY Acad Sci 2009 Feb;1155: Vitalone A, Bordi F, Baldazzi C, Mazzanti G, Saso L, Tota B. Anti-proliferative effect on a prostatic epithelial cell line (PZ-HPV-7) by Epilobium angustifolium L. Farmaco 2001; 56(5-7): Albrecht M, Gillen S, Wilhelm B, Doroszewicz J, Aumuller G. Expression, localization and activity of neutral endopeptidase in cultured cells of benign prostate hyperplasia and prostate cancer. J Urol 2002; 168: Papandreou CN, Usmani B, Geng Y, Bogenrieder T, Freeman R, Wilk S, Fistand CL, Reuter VE, Powell CT, Scheinberg D, Magill C, Scher HI, Albino AP, Nanus DM. Neutral endopeptidase loss In metastatic human cancer contributes to androgen-independent progression. Nat Med 1998; 4: Kameda K, Takaku T, Okuda H, Kimura Y, Okuda T, Hatano T. Inhibitory effects of various flavonoids isolated from leaves of persimmon on angiotensin-converting enzyme activity. J Nat Prod 1987; 50: Bormann HL, Melizg MF. Inhibition of metallopeptidases by flavonoids and related compounds. Pharmazie 2000; 55: Lacaille-Dubios MA, Franck U, Wagner H. Search for potential angiotensin converting enzyme (ACE)- inhibitors from plants. Phytomedicine 2001; 8: Kiss A, Kowalski J, Melzig MF. Effect of Epilobium angustifolium L. extracts and polyphenols on cell proliferation and neutral endopeptidase activity in selected cell lines. Pharmazie 2006; 61: Hiermann A, Bucar F. Studies of Epilobium angustifolium extracts on growth of accessory sexual organs in rats. J Ethnopharmacol 1997; 55(3): Vitalone A, Guizzetti M, Costa LG, Tita B. Extracts of various species of Epilobium inhibit proliferation of human prostate cells. J Pharm Pharmacol 2003; 55(5): Vitalone A, McColl J, Thome D, Costa LG. Tita B. Characterization of the effect of Epilobium extracts on human cell proliferation. Pharmacology 2003; 69(2): Kramer G, Steiner GE, Handisurya A, Stix U, Haitel A, Knerer B, Gessl A, Lee Ch, Marberger M. Increased Expression of Lyphocyte-Derived Cytokinesin Benign Prostatic Hyperplastic Prostate Tissue, Identification of the Producing Cell Types, and Effect of Differentially Expressed Cytokines on Stromal Cell Proliferation. Prostate 2002; 52:43-58.
16 Rośliny lecznicze z rodzaju Epilobium działanie biologiczne i farmakologiczne Schatteman PH, Hoekx L, Wyndaele JJ, Jeuris W, Van Marck E. Inflammation in prostate biopsies of men without prostatic malignancy or clinical prostatitis: correlation with total serum PSA and PSA density. Eur Urol 2000; 37: Hiermann A, Reidlinger M, Juan H, Sametz W. Isolation of the antiphlogistic principle from Epilobium angustifolium. Planta Med 1991; 57(4): Hevesi BT, Houghton PJ, Habtemarian S., Kery A. Antioxidant and antiinflammatory effect of Epilobium parviflorum Schreb. Phytother Res 2009; 23(5): Przybyszewski WM., Rzeszowska-Wolny J. Stres oksydacyjny w procesach przerostu i karcenogenezy gruczołu sterczowego. Postepy Hig Med Dosw 2009; 63: Aryal M, Pandeya A, Gautam N, Baral N, Lamsal M, Majhi S, Chandra L, Pandit R, Das BK. Oxidative stress in benign prostate hyperplasia. Nepal Med Coll J 2007; 9(4): Arredondo MF, Blasina F, Echeverry C, Morquio A, Ferreira M, Abin-Carriquiry JA, Lafon L, Dajas F. Cytoprotection by Achyrocline satureioides (Lam) D.C. and some of its main flavonoids against oxidative stress. J Ethnopharmacol 2004; 91(1): Shikov AN, Poltanov EA, Dorman HJ, Makarov VG, Tikhonov VP, Hiltunen R. Chemical composition and in vitro antioxidant evaluation of commercial water-soluble willow herb (Epilobium angustifolium L.) extracts. J Agric Food Chem. 2006; 54(10): Medicinal plants from Epilobium genus biological and pharmacological properties. RADOSŁAW KUJAWSKI 1*, ANNA BOGACZ 1,2, NATALIA DEREBECKA-HOŁYSZ 1, JOANNA CICHOCKA 1, JACEK KUJAWSKI 3, PRZEMYSŁAW Ł. MIKOŁAJCZAK 1,4, TERESA BOBKIEWICZ-KOZŁOWSKA 4, EDMUND GRZEŚKOWIAK 5, ANNA KRAJEWSKA-PATAN 1, BOGUSŁAW CZERNY 1, 6, PRZEMYSŁAW M. MROZIKIEWICZ 1,2 1 Department of Pharmacology and Biotechnology Institute of Natural Fibers and Medicinal Plants Wojska Polskiego 71b Poznań, Poland 2 Laboratory of Experimental Pharmacogenetics Chair and Department of Clinical Pharmacy and Biopharmacy Poznan University of Medical Sciences Św. Marii Magdaleny Poznań, Poland 3 Chair and Department of Organic Chemistry Poznań University of Medical Sciences Grunwaldzka Poznan, Poland Vol. 56 No
17 R. Kujawski, A. Bogacz, N. Derebecka-Hołysz, J. Cichocka, J. Kujawski, PŁ. Mikołajczak, T. Bobkiewicz-Kozłowska, E. Grześkowiak, A. Krajewska-Patan, B. Czerny, PM. Mrozikiewicz 82 4 Chair and Department of Pharmacology Poznan University of Medical Sciences Rokietnicka 5a Poznań, Poland 5 Chair and Department of Clinical Pharmacy and Biopharmacy Poznan University of Medical Sciences Św. Marii Magdaleny Poznań, Poland 6 Department of General Pharmacology and Pharmacoeconomics Pomeranian Medical University Żołnierska Szczecin, Poland *corresponding author: kujawskiradoslaw@gmail.com. S u m m a r y Benign prostatic hyperplasia is a common, progressing with age disease affecting men of age higher than 50. Due to the widespread incidence, BPH presents a serious medical and social problem. Plant-derived drugs and dietary supplements can be an alternative for synthetic drugs in the treatment of BPH. Their importance in the prevention and assistance with synthetic BPH therapies also increases. Although commonly used in the prevention and phytotherapy, an interest in plant derived drugs and dietary supplements from Sabal palm (Serenoa repens), African plum (Pygeum africanum) and Willow-herb (Epilobium sp.) is arousing. In this article authors tried to summarize current knowledge providing a significant therapeutic potential of extracts from Epilobium sp. with particular emphasis on the properties of validity, from a scientific point of view, of their use in the symptomatic treatment and prevention of the disease, i.e., antiproliferative properties, properties affecting distribution of androgens and estrogens in a male body, antiinflammatory and antioxidant properties. Key words: Epilobium sp., benign prostatic hyperplasia, BPH, phytotherapy, herbal drug, antiproliferative, anti-inflammatory, antioxidant properties
SCITEC Saw Palmetto Complex 60 kap. Best Body
Prozdrowotne > Model : - Producent : Swanson Saw Palmetto Extract - jest w pełni naturalnym preparatem, pozyskiwanym z tłoczonych na zimno owoców palmy Sabałowej. Doskonale wpływa zarówno na profilaktykę
TIENS OLEJ Z WIESIOŁKA
TIENS OLEJ Z WIESIOŁKA WIESIOŁEK ZINC and its influence on human body Pliniusz Starszy, rzymski historyk i pisarz, w swoim dziele Historia Naturalna tak pisze o wiesiołku: Zioło dobre jak wino, aby uradować
Przegląd epidemiologiczny metod diagnostyki i leczenia łagodnego rozrostu stercza na terenie Polski.
Przegląd epidemiologiczny metod diagnostyki i leczenia łagodnego rozrostu stercza na terenie Polski. Program MOTO-BIP /PM_L_0257/ Ocena wyników programu epidemiologicznego. Dr n. med. Bartosz Małkiewicz
BIOTECHNOLOGIA W KOSMETOLOGII SŁAWOMIR WIERZBA
BIOTECHNOLOGIA W KOSMETOLOGII SŁAWOMIR WIERZBA TREŚĆ WYKŁADÓW Budowa i biologia skóry. Typy skóry. Funkcje skóry. Układ odpornościowy skóry. Starzenie się skóry. Przenikanie przez skórę. Absorpcja skórna.
LEKI CHEMICZNE A LEKI BIOLOGICZNE
LEKI CHEMICZNE A LEKI BIOLOGICZNE PRODUKT LECZNICZY - DEFINICJA Art. 2 pkt.32 Ustawy - Prawo farmaceutyczne Substancja lub mieszanina substancji, przedstawiana jako posiadająca właściwości: zapobiegania
Znaczenie obecności schorzeń towarzyszących łagodnemu rozrostowi stercza w podejmowaniu decyzji terapeutycznych przez polskich urologów.
Znaczenie obecności schorzeń towarzyszących łagodnemu rozrostowi stercza w podejmowaniu decyzji terapeutycznych przez polskich urologów. Program DAL-SAFE /ALFUS_L_01798/ Ocena wyników programu epidemiologicznego.
BIONORICA Polska Sp z o.o. CHARAKTERYSTYKA PRODUKTU LECZNICZEGO. Cyclodynon 1
CHARAKTERYSTYKA PRODUKTU LECZNICZEGO Cyclodynon 1 1. NAZWA PRODUKTU LECZNICZEGO Cyclodynon 2. SKŁAD JAKOŚCIOWY I ILOŚCIOWY SUBSTANCJI CZYNNEJ 1 tabletka powlekana zawiera 40 mg suchego wyciągu etanolowego
Surowce roślinne stosowane w łagodnym przeroście gruczołu krokowego
Joanna Nawrot Katedra i Zakład Naturalnych Surowców Leczniczych i Kosmetycznych Uniwersytet Medyczny im. K. Marcinkowskiego ul. Mazowiecka 33 60-623 Poznań e-mail: joannac@ump.edu.pl Streszczenie Przerost
Lek od pomysłu do wdrożenia
Lek od pomysłu do wdrożenia Lek od pomysłu do wdrożenia KRÓTKA HISTORIA LEKU KRÓTKA HISTORIA LEKU KRÓTKA HISTORIA LEKU KRÓTKA HISTORIA LEKU KRÓTKA HISTORIA LEKU KRÓTKA HISTORIA LEKU KRÓTKA HISTORIA LEKU
Streszczenie jednotematycznego cyklu publikacji pt.
Streszczenie jednotematycznego cyklu publikacji pt. Interakcje bioaktywnych składników kawy i wybranych dodatków funkcjonalnych jako czynnik modyfikujący potencjalną aktywność biologiczną Konsumpcja żywności
WYBRANE SKŁADNIKI POKARMOWE A GENY
WYBRANE SKŁADNIKI POKARMOWE A GENY d r i n ż. Magdalena Górnicka Zakład Oceny Żywienia Katedra Żywienia Człowieka WitaminyA, E i C oraz karotenoidy Selen Flawonoidy AKRYLOAMID Powstaje podczas przetwarzania
ELEMENTY FARMAKOLOGII OGÓLNEJ I WYBRANE ZAGADNIENIA Z ZAKRESU FARMAKOTERAPII BÓLU
Barbara FILIPEK Gabriel NOWAK Jacek SAPA Włodzimierz OPOKA Marek BEDNARSKI Małgorzata ZYGMUNT ELEMENTY FARMAKOLOGII OGÓLNEJ I WYBRANE ZAGADNIENIA Z ZAKRESU FARMAKOTERAPII BÓLU Copyright by Barbara Filipek,
Badanie efektywności wibroakustycznej metody leczenia w kompleksowej terapii chorych na przerost gruczołu krokowego
Wojskowa Akademia Medyczna im. S.M. Kirowa, Sankt Petersburg, Rosja prof. dr n. med. Siergiej Borysowicz Pietrow, dr n. med. Nikołaj Siemionowicz Lewkowskij, dr n. med. Anatolij Iwanowicz Kurtow, dr n.
Uniwersytet Łódzki, Instytut Biochemii
Życie jest procesem chemicznym. Jego podstawą są dwa rodzaje cząsteczek kwasy nukleinowe, jako nośniki informacji oraz białka, które tę informację wyrażają w postaci struktury i funkcji komórek. http://www.nobelprize.org/nobel_prizes/medicine/laureates/1959/press.html?print=1
Promotor: prof. dr hab. Katarzyna Bogunia-Kubik Promotor pomocniczy: dr inż. Agnieszka Chrobak
INSTYTUT IMMUNOLOGII I TERAPII DOŚWIADCZALNEJ IM. LUDWIKA HIRSZFELDA WE WROCŁAWIU POLSKA AKADEMIA NAUK mgr Milena Iwaszko Rola polimorfizmu receptorów z rodziny CD94/NKG2 oraz cząsteczki HLA-E w patogenezie
CHARAKTERYSTYKA PRODUKTU LECZNICZEGO WETERYNARYJNEGO
CHARAKTERYSTYKA PRODUKTU LECZNICZEGO WETERYNARYJNEGO 1. NAZWA PRODUKTU LECZNICZEGO WETERYNARYJNEGO Ketofen, 100 mg/ml, roztwór do wstrzykiwań dla koni, bydła i świń 2. SKŁAD JAKOŚCIOWY I ILOŚCIOWY SUBSTANCJI
Materiał i metody. Wyniki
Abstract in Polish Wprowadzenie Selen jest pierwiastkiem śladowym niezbędnym do prawidłowego funkcjonowania organizmu. Selen jest wbudowywany do białek w postaci selenocysteiny tworząc selenobiałka (selenoproteiny).
STRESZCZENIE PRACY DOKTORSKIEJ
mgr Bartłomiej Rospond POSZUKIWANIE NEUROBIOLOGICZNEGO MECHANIZMU UZALEŻNIENIA OD POKARMU - WPŁYW CUKRÓW I TŁUSZCZÓW NA EKSPRESJĘ RECEPTORÓW DOPAMINOWYCH D 2 W GRZBIETOWYM PRĄŻKOWIU U SZCZURÓW STRESZCZENIE
Leki chemiczne a leki biologiczne
Leki chemiczne a leki biologiczne LEKI CHEMICZNE A LEKI BIOLOGICZNE Produkt syntezy chemicznej Produkt roślinny Produkt immunologiczny BIOLOGICZNE Produkt homeopatyczny Produkt z krwi/osocza - BIOLOGICZNE
Rak gruczołu krokowego
Rak gruczołu krokowego Rak stercza (PCa - prostatic cancer) należy do najczęściej występujących nowotworów złośliwych u mężczyzn. W Polsce pod względem zapadalności ustępuje jedynie rakowi płuca i wyprzedza
Profil metaboliczny róŝnych organów ciała
Profil metaboliczny róŝnych organów ciała Uwaga: tkanka tłuszczowa (adipose tissue) NIE wykorzystuje glicerolu do biosyntezy triacylogliceroli Endo-, para-, i autokrynna droga przekazu informacji biologicznej.
Pro apoptotyczne właściwości ekstraktów z kory Cochlospermum angolense Welw.
Pro apoptotyczne właściwości ekstraktów z kory Cochlospermum angolense Welw. Paulina Wdowiak 1, Tomasz Baj 2, Magdalena Wasiak 1, Piotr Pożarowski 1, Jacek Roliński 1, Kazimierz Głowniak 2 1 Katedra i
Soki 100% naturalne MALINA ARONIA
Soki 100% naturalne MALINA Sok z malin 100 % jest doskonałym uzupełnieniem codziennej diety. Zawiera bogactwo witamin: C, E, B1, B2, B6, PP oraz minerały: magnez, potas, wapń i żelazo. W jego składzie
Ocena. wykonanej pod kierunkiem prof. dr hab. med. Małgorzaty Polz-Docewicz
UNIWERSYTET MEDYCZNY IM. KAROLA MARCINKOWSKIEGO W POZNANIU KATEDRA I ZAKŁAD MIKROBIOLOGII LEKARSKIEJ Kierownik: prof. dr hab. Andrzej Szkaradkiewicz ul. Wieniawskiego 3 tel. 61 8546 138 61-712 Poznań fax
Link do produktu:
Dane aktualne na dzień: 15-06-2019 03:26 Link do produktu: https://www.intermarkt.pl/adrenal-intercell-120-kapsulek-l-tyrozyna-l-fenyloalanina-oraz-rhodiola-roseasuplement-diety-p-1365.html Adrenal-Intercell
11. Związki heterocykliczne w codziennym życiu
11. Związki heterocykliczne w codziennym życiu a podstawie: J. A. Joule, K. Mills eterocyclic chemistry at a glace, 2nd ed., Wiley 2013. S. Rolski Chemia środków leczniczych, wyd. III, PZWL 1968. Związki
Czy żywność GMO jest bezpieczna?
Instytut Żywności i Żywienia dr n. med. Lucjan Szponar Czy żywność GMO jest bezpieczna? Warszawa, 21 marca 2005 r. Od ponad połowy ubiegłego wieku, jedną z rozpoznanych tajemnic życia biologicznego wszystkich
Fetuina i osteopontyna u pacjentów z zespołem metabolicznym
Fetuina i osteopontyna u pacjentów z zespołem metabolicznym Dr n med. Katarzyna Musialik Katedra Chorób Wewnętrznych, Zaburzeń Metabolicznych i Nadciśnienia Tętniczego Uniwersytet Medyczny w Poznaniu *W
Instrukcja do ćwiczeń laboratoryjnych
UNIWERSYTET GDAŃSKI WYDZIAŁ CHEMII Pracownia studencka Katedra Analizy Środowiska Instrukcja do ćwiczeń laboratoryjnych Ćwiczenie nr 4 i 5 OCENA EKOTOKSYCZNOŚCI TEORIA Chemia zanieczyszczeń środowiska
Farmakologia nauka o interakcjach pomiędzy substancjami chemicznymi a żywymi organizmami.
Farmakologia nauka o interakcjach pomiędzy substancjami chemicznymi a żywymi organizmami. Każda substancja chemiczna oddziałująca na organizmy żywe może być zdefiniowana jako środek farmakologiczny (ang.
POPRAWIA FUNKCJONOWANIE APARATU RUCHU CHRONI CHRZĄSTKĘ STAWOWĄ ZWIĘKSZA SYNTEZĘ KOLAGENU ZMNIEJSZA BÓL STAWÓW. Best Body
> Model : - Producent : Universal Animal Flex - to suplement przeznaczony dla wszystkich, którzy odczuwają dolegliwości spowodowane przeciążeniem stawów i ich okolic. Zawarte w nim składniki chronią przed
Do moich badań wybrałam przede wszystkim linię kostniakomięsaka 143B ze względu na jej wysoki potencjał przerzutowania. Do wykonania pracy
Streszczenie Choroby nowotworowe stanowią bardzo ważny problem zdrowotny na świecie. Dlatego, medycyna dąży do znalezienia nowych skutecznych leków, ale również rozwiązań do walki z nowotworami. Głównym
Sylabus przedmiotu: Data wydruku: 23.01.2016. Dla rocznika: 2015/2016. Kierunek: Opis przedmiotu. Dane podstawowe. Efekty i cele. Opis.
Sylabus przedmiotu: Specjalność: W: Aktywność biologiczna naturalnych związków organicznych Wszystkie specjalności Data wydruku: 23.01.2016 Dla rocznika: 2015/2016 Kierunek: Wydział: Zarządzanie i inżynieria
Konieczność monitorowania działań niepożądanych leków elementem bezpiecznej farmakoterapii
Konieczność monitorowania działań niepożądanych leków elementem bezpiecznej farmakoterapii dr hab. Anna Machoy-Mokrzyńska, prof. PUM Katedra Farmakologii Regionalny Ośrodek Monitorujący Działania Niepożądane
BIOLOGICZNIE AKTYWNY SUPLEMENT DIETY. www.calivita.com.pl
BIOLOGICZNIE AKTYWNY SUPLEMENT DIETY WOLNE RODNIKI TO AKTYWNE ATOMY LUB CZĄSTECZKI, KTÓRE ZGUBIŁY JEDEN ELEKTRON. PRÓBUJĄC GO ODZYSKAĆ, SZYBKO WCHODZĄ W REAKCJE Z RÓŻNYMI ELEMENTAMI KOMÓREK, USZKADZAJĄC
ANEKS I. Strona 1 z 5
ANEKS I WYKAZ NAZW, POSTAĆ FARMACEUTYCZNA, MOC WETERYNARYJNYCH PRODUKTÓW LECZNICZYCH, GATUNKI ZWIERZĄT, DROGA PODANIA, PODMIOT ODPOWIEDZIALNY POSIADAJĄCY POZWOLENIE NA DOPUSZCZENIE DO OBROTU W PAŃSTWACH
Pytania i dopowiedzi na temat analizy nie-selektywnych niesteroidowych leków przeciwzapalnych (NLPZ) oraz ryzyka chorób układu sercowo-naczyniowego.
18 października 2012 EMA/653433/2012 EMEA/H/A-5(3)/1319 Pytania i dopowiedzi na temat analizy nie-selektywnych niesteroidowych leków przeciwzapalnych (NLPZ) oraz ryzyka chorób układu sercowo-naczyniowego.
ROZPRAWA HABILITACYJNA
ISBN 978-83-924535-8-1 Instytut Fizjologii i Żywienia Zwierząt im. Jana Kielanowskiego, Polskiej Akademii Nauk w Jabłonnie ROZPRAWA HABILITACYJNA Jarosław Woliński Wpływ egzogennej obestatyny na przewód
Europejski Tydzień Walki z Rakiem
1 Europejski Tydzień Walki z Rakiem 25-31 maj 2014 (http://www.kodekswalkizrakiem.pl/kodeks/) Od 25 do 31 maja obchodzimy Europejski Tydzień Walki z Rakiem. Jego celem jest edukacja społeczeństwa w zakresie
Nowe terapie choroby Huntingtona. Grzegorz Witkowski Katowice 2014
Nowe terapie choroby Huntingtona Grzegorz Witkowski Katowice 2014 Terapie modyfikujące przebieg choroby Zahamowanie produkcji nieprawidłowej huntingtyny Leki oparte o palce cynkowe Małe interferujące RNA
CF 3. Praca ma charakter eksperymentalny, powstałe produkty będą analizowane głównie metodami NMR (1D, 2D).
Tematy prac magisterskich 2017/2018 Prof. dr hab. Henryk Koroniak Zakład Syntezy i Struktury Związków rganicznych Zespół Dydaktyczny Chemii rganicznej i Bioorganicznej 1. Synteza fosfonianowych pochodnych
Sylabus - Leki Pochodzenia Naturalnego
Sylabus - Leki Pochodzenia Naturalnego 1. Metryczka Nazwa Wydziału: Program kształcenia Wydział Farmaceutyczny z Oddziałem Medycyny Laboratoryjnej Farmacja, jednolite studia magisterskie, forma studiów:
starszych na półkuli zachodniej. Typową cechą choroby jest heterogenny przebieg
STRESZCZENIE Przewlekła białaczka limfocytowa (PBL) jest najczęstszą białaczką ludzi starszych na półkuli zachodniej. Typową cechą choroby jest heterogenny przebieg kliniczny, zróżnicowane rokowanie. Etiologia
Hormony roślinne ( i f t i o t h o or o m r on o y n )
Hormony roślinne (fitohormony) Hormony roślinne: To związki chemiczne syntetyzowane w pewnych częściach rośliny służące do "komunikacji" pomiędzy poszczególnymi jej częściami. Działają w bardzo małych
Podsumowanie planu zarządzania ryzykiem dla produktu leczniczego Dobenox przeznaczone do publicznej wiadomości.
VI.2 Plan Zarządzania Ryzykiem dla produktów kwalifikowanych jako "Well established use" zawierających Podsumowanie planu zarządzania ryzykiem dla produktu leczniczego Dobenox przeznaczone do publicznej
KARTA KURSU (realizowanego w module specjalności) Odnowa biologiczna
KARTA KURSU (realizowanego w module specjalności) Odnowa biologiczna (nazwa specjalności) Nazwa Nazwa w j. ang. Farmakognozja Pharmacognosy Kod Punktacja ECTS* 1 Koordynator Dr Agnieszka Greń Zespół dydaktyczny
TESTY ENDOKRYNOLOGICZNE Kot
TESTY ENDOKRYNOLOGICZNE Kot Badanie pojedynczych hormonów Tyroksyna całkowita (T4) wyjaśnienie występowania hormonalnych zaburzeń gruczołu tarczycowego np. nadczynności tarczycy, rzadziej niedoczynności.
Badania laboratoryjne (i inne) są wykonywane w jednych z najlepszych na świecie laboratoriów.
{jcomments off} BADANIA KLINICZNE 1. W badaniach klinicznych testuje się nowe leki. 2. Badania kliniczne są często jedyną okazją do podjęcia leczenia w przypadku nieskuteczności lub niskiej sktutecznosći
Lista wniosków w konkursach obsługiwanych przez system OSF
Lista wniosków w konkursach obsługiwanych przez system OSF Wartości filtrów: Konkurs 39; Decyzja zakwalifikowany; L.P.: 1 Numer wniosku: N N405 133139 Połączenia gadolinowych kompleksów pochodnych mebrofeniny
STRESZCZENIE. Wstęp. Cele pracy
STRESZCZENIE Wstęp Hormon wzrostu (GH) jest jednym z najważniejszych hormonów anabolicznych promujących proces wzrastania człowieka. GH działa lipolitycznie, wpływa na metabolizm węglowodanów, białek i
BIONORICA Polska Sp z o.o. CHARAKTERYSTYKA PRODUKTU LECZNICZEGO. Lunapret 1
CHARAKTERYSTYKA PRODUKTU LECZNICZEGO Lunapret 1 1. NAZWA PRODUKTU LECZNICZEGO Lunapret Valerianae radicis extractum siccum + Lupuli strobili extractum siccum tabletki powlekane, 250 mg + 60 mg 2. SKŁAD
Podmiot odpowiedzialny Wnioskodawca Nazwa własna Moc Postać farmaceutyczna Droga podania Zawartość (stężenie) Vantas 50 mg Implant Podskórne 50 mg
ANEKS I WYKAZ NAZW, POSTAĆ FARMACEUTYCZNA, MOC PRODUKTÓW LECZNICZYCH, DROGA PODANIA, WNIOSKODAWCA, PODMIOT ODPOWIEDZIALNY POSIADAJĄCY POZWOLENIE NA DOPUSZCZENIE DO OBROTU W PAŃSTWACH CZŁONKOWSKICH Państwo
Liofilizowany ocet jabłkowy 80% (±5%), mikronizowany błonnik jabłkowy 20% (±5%), celulozowa otoczka kapsułki.
Suplement diety Składniki: Liofilizowany ocet jabłkowy 80% (±5%), mikronizowany błonnik jabłkowy 20% (±5%), celulozowa otoczka kapsułki. Przechowywanie: W miejscu niedostępnym dla małych dzieci. Przechowywać
VI.2 Podsumowanie planu zarządzania ryzykiem dla produktu Zanacodar Combi przeznaczone do publicznej wiadomości
VI.2 Podsumowanie planu zarządzania ryzykiem dla produktu Zanacodar Combi przeznaczone do publicznej wiadomości VI.2.1 Omówienie rozpowszechnienia choroby Szacuje się, że wysokie ciśnienie krwi jest przyczyną
Tradycyjny produkt leczniczy roślinny przeznaczony do stosowania w określonych wskazaniach wynikających wyłącznie z jego długotrwałego stosowania.
1. NAZWA PRODUKTU LECZNICZEGO Avioplant 250 mg kapsułki twarde 2. SKŁAD JAKOŚCIOWY I ILOŚCIOWY 1 kapsułka zawiera 250 mg sproszkowanego kłącza imbiru (Zingiber officinale Roscoe, rhizoma). Substancja pomocnicza
CHARAKTERYSTYKA PRODUKTU LECZNICZEGO
CHARAKTERYSTYKA PRODUKTU LECZNICZEGO 1 1. NAZWA PRODUKTU LECZNICZEGO Syrop tymiankowy Labima, 110 mg/ml, syrop 2. SKŁAD JAKOŚCIOWY I ILOŚCIOWY Płynny wyciąg z ziela tymianku (Thymi extractum fluidum).
OPTYMALNY POZIOM SPOŻYCIA BIAŁKA ZALECANY CZŁOWIEKOWI JANUSZ KELLER STUDIUM PODYPLOMOWE 2011
OPTYMALNY POZIOM SPOŻYCIA BIAŁKA ZALECANY CZŁOWIEKOWI JANUSZ KELLER STUDIUM PODYPLOMOWE 2011 DLACZEGO DOROSŁY CZŁOWIEK (O STAŁEJ MASIE BIAŁKOWEJ CIAŁA) MUSI SPOŻYWAĆ BIAŁKO? NIEUSTAJĄCA WYMIANA BIAŁEK
Szereg mocy przeciwutleniającej; założenia. Friday, 3 November 17
Szereg mocy przeciwutleniającej; założenia Znaczenie homeostazy redoksowej i rola przeciwutleniaczy Zaburzone szlaki sygnalizacyjne zależne od ROS Źródła ROS Ochrona przed uszkodzeniami powodowanymi przez
SYLABUS. DOTYCZY CYKLU KSZTAŁCENIA (skrajne daty)
SYLABUS DOTYCZY CYKLU KSZTAŁCENIA 2016-2019 (skrajne daty) 1.1. PODSTAWOWE INFORMACJE O PRZEDMIOCIE/MODULE Nazwa przedmiotu/ modułu Kod przedmiotu/ modułu* Wydział (nazwa jednostki prowadzącej kierunek)
Spis treści. śelazo... 46 Wapń i witamina D... 47 Cynk... 47
Spis treści Przedmowa... 9 1. Ustalanie zapotrzebowania energetycznego w róŝnych stanach chorobowych (Danuta Gajewska)... 11 Wiadomości ogólne... 11 Całkowita przemiana materii... 12 Wprowadzenie... 12
Żywność ekologiczna najlepsza żywność funkcjonalna
Żywność ekologiczna najlepsza żywność funkcjonalna Prof. Dr hab. Ewa Solarska Pracownia Żywności Ekologicznej Wydział Nauk o Żywności i Biotechnologii Uniwersytet Przyrodniczy w Lublinie Konferencja naukowa
S T R E S Z C Z E N I E
STRESZCZENIE Cel pracy: Celem pracy jest ocena wyników leczenia napromienianiem chorych z rozpoznaniem raka szyjki macicy w Świętokrzyskim Centrum Onkologii, porównanie wyników leczenia chorych napromienianych
Akupunktura Trudności w projektowaniu badań klinicznych
Akupunktura Trudności w projektowaniu badań klinicznych AKUPUNKTURA TRUDNOŚCI W PROJEKTOWANIU BADAŃ KLINICZNYCH Bartosz Chmielnicki słowa kluczowe: Akupunktura, metodologia, medycyna oparta na faktach,
Czy mogą być niebezpieczne?
Diety wysokobiałkowe w odchudzaniu Czy mogą być niebezpieczne? Lucyna Kozłowska Katedra Dietetyki SGGW Diety wysokobiałkowe a ryzyko zgonu Badane osoby: Szwecja, 49 261 kobiet w wieku 30 49 lat (1992 i
Aneks III. Zmiany w odpowiednich punktach skróconej charakterystyki produktu leczniczego i ulotce dla pacjenta.
Aneks III Zmiany w odpowiednich punktach skróconej charakterystyki produktu leczniczego i ulotce dla pacjenta. Uwaga: Niniejsze zmiany w odpowiednich punktach skróconej charakterystyki produktu leczniczego
Podkowiańska Wyższa Szkoła Medyczna im. Z. i J. Łyko. Syllabus przedmiotowy 2016/ /2019
Podkowiańska Wyższa Szkoła Medyczna im. Z. i J. Łyko Syllabus przedmiotowy 2016/2017-2018/2019 Wydział Fizjoterapii Kierunek studiów Fizjoterapia Specjalność ----------- Forma studiów Stacjonarne / Niestacjonarne
WŁAŚCIWOŚCI FIZYKOCHEMICZNE I PROZDROWOTNE SERÓW TOPIONYCH Z DODATKIEM EKSTRAKTU Z BOCZNIAKA
WŁAŚCIWOŚCI FIZYKOCHEMICZNE I PROZDROWOTNE SERÓW TOPIONYCH Z DODATKIEM EKSTRAKTU Z BOCZNIAKA Dr hab. inż. Bartosz Sołowiej Uniwersytet Przyrodniczy w Lublinie Wydział Nauk o Żywności i Biotechnologii Zakład
przytarczyce, niedoczynność przytarczyc, hipokalcemia, rak tarczycy, wycięcie tarczycy, tyreoidektomia
SŁOWA KLUCZOWE: przytarczyce, niedoczynność przytarczyc, hipokalcemia, rak tarczycy, wycięcie tarczycy, tyreoidektomia STRESZCZENIE Wstęp. Ze względu na stosunki anatomiczne oraz wspólne unaczynienie tarczycy
2
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 Wzajemne oddziaływanie substancji leczniczych, suplementów diety i pożywienia może decydować o skuteczności i bezpieczeństwie terapii. Nawet przyprawy kuchenne mogą w istotny sposób
Harmonogram zajęć dla kierunku: Dietetyka, studia stacjonarne, II rok, semestr IV
Harmonogram zajęć dla kierunku: Dietetyka, studia stacjonarne, II rok, semestr IV Przedmiot: Podstawy farmakologii i farmakoterapii żywieniowej oraz interakcji leków z żywnością Wykłady (5 wykładów, każdy
Co może zniszczyć nerki? Jak żyć, aby je chronić?
Co może zniszczyć nerki? Jak żyć, aby je chronić? Co zawdzięczamy nerkom? Działanie nerki można sprowadzić do działania jej podstawowego elementu funkcjonalnego, czyli nefronu. Pod wpływem ciśnienia hydrostatycznego
Streszczenie projektu badawczego
Streszczenie projektu badawczego Dotyczy umowy nr 2014.030/40/BP/DWM Określenie wartości predykcyjnej całkowitej masy hemoglobiny w ocenie wydolności fizycznej zawodników dyscyplin wytrzymałościowych Wprowadzenie
SYLABUS. DOTYCZY CYKLU KSZTAŁCENIA (skrajne daty)
SYLABUS DOTYCZY CYKLU KSZTAŁCENIA 2015-2018 (skrajne daty) 1.1. PODSTAWOWE INFORMACJE O PRZEDMIOCIE/MODULE Nazwa przedmiotu/ modułu Biochemia Kod przedmiotu/ modułu* Wydział (nazwa jednostki prowadzącej
SYLABUS. DOTYCZY CYKLU KSZTAŁCENIA (skrajne daty)
SYLABUS DOTYCZY CYKLU KSZTAŁCENIA 2016-2019 (skrajne daty) 1.1. PODSTAWOWE INFORMACJE O PRZEDMIOCIE/MODULE Nazwa przedmiotu/ modułu Kod przedmiotu/ modułu* Wydział (nazwa jednostki prowadzącej kierunek)
PROGRAM NAUCZANIA PRZEDMIOTU OBOWIĄZKOWEGO NA WYDZIALE LEKARSKIM I ROK AKADEMICKI 2017/2018 PRZEWODNIK DYDAKTYCZNY dla STUDENTÓW I ROKU STUDIÓW
PROGRAM NAUCZANIA PRZEDMIOTU OBOWIĄZKOWEGO NA WYDZIALE LEKARSKIM I ROK AKADEMICKI 2017/2018 PRZEWODNIK DYDAKTYCZNY dla STUDENTÓW I ROKU STUDIÓW 1. NAZWA PRZEDMIOTU: Leki roślinne i paraleki 2. NAZWA JEDNOSTKI
Stosowanie preparatu BioCardine900 u chorych. z chorobą wieńcową leczonych angioplastyką naczyń
Jan Z. Peruga, Stosowanie preparatu BioCardine900 u chorych z chorobą wieńcową leczonych angioplastyką naczyń wieńcowych II Katedra Kardiologii Klinika Kardiologii Uniwersytetu Medycznego w Łodzi 1 Jednym
Badanie oddziaływania polihistydynowych cyklopeptydów z jonami Cu 2+ i Zn 2+ w aspekcie projektowania mimetyków SOD
Wydział Farmaceutyczny z Oddziałem Analityki Medycznej Badanie oddziaływania polihistydynowych cyklopeptydów z jonami Cu 2+ i Zn 2+ w aspekcie projektowania mimetyków SOD Aleksandra Kotynia PRACA DOKTORSKA
(86) Data i numer zgłoszenia międzynarodowego: 16.09.2002, PCT/EP02/010383 (87) Data i numer publikacji zgłoszenia międzynarodowego:
RZECZPOSPOLITA POLSKA Urząd Patentowy Rzeczypospolitej Polskiej (12) OPIS PATENTOWY (19) PL (11) 206937 (21) Numer zgłoszenia: 370370 (22) Data zgłoszenia: 16.09.2002 (86) Data i numer zgłoszenia międzynarodowego:
UNIWERSYTET PRZYRODNICZY W POZNANIU KATEDRA BIOTECHNOLOGII I MIKROBIOLOGII ŻYWNOŚCI
UNIWERSYTET PRZYRODNICZY W POZNANIU KATEDRA BIOTECHNOLOGII I MIKROBIOLOGII ŻYWNOŚCI dr hab. inż. Anna Olejnik Katedra Biotechnologii i Mikrobiologii Żywności ul. Wojska Polskiego 48 60-627 Poznań Poznań,
African Mango - recenzja, opis produktu
African Mango - recenzja, opis produktu African mango to popularne obecnie suplementy diety wspomagające odchudzanie, stworzone na bazie pestek afrykańskiego mango. Skutecznie pomagają w utracie nadmiaru
cz. III leki przeciwzapalne
Oddziaływanie leków z celami molekularnymi cz. III leki przeciwzapalne Prof. dr hab. Sławomir Filipek Wydział Chemii oraz Centrum Nauk Biologiczno-Chemicznych Uniwersytet Warszawski 1 Leki przeciwzapalne
Ogólne podsumowanie oceny naukowej produktu leczniczego Mifepristone Linepharma i nazw produktów związanych (patrz aneks I)
Aneks II Wnioski naukowe i podstawy pozytywnej opinii zgodnie z warunkiem pozwolenia na dopuszczenie do obrotu i warunkiem zmiany charakterystyki produktu leczniczego i ulotki dla pacjenta przedstawione
Podstawowe informacje o chorobach i raku gruczołu krokowego
W TROSCE O PACJENTA CHOREGO NA RAKA GRUCZOŁU KROKOWEGO Ogólnopolski program edukacyjny Podstawowe informacje o chorobach i raku gruczołu krokowego Program realizowany pod patronatem Polskiego Towarzystwa
CHARAKTERYSTYKA PRODUKTU LECZNICZEGO. 1. NAZWA PRODUKTU LECZNICZEGO 0,74 mg/ml (0,074%), roztwór do płukania jamy ustnej i gardła
CHARAKTERYSTYKA PRODUKTU LECZNICZEGO 1. NAZWA PRODUKTU LECZNICZEGO GLIMBAX 0,74 mg/ml (0,074%), roztwór do płukania jamy ustnej i gardła 2. SKŁAD JAKOŚCIOWY I ILOŚCIOWY 1 ml roztworu zawiera 0,74 mg Diclofenacum
Biologia medyczna, materiały dla studentów
Jaka tam ewolucja. Zanim trafię na jednego myślącego, muszę stoczyć bitwę zdziewięcioma orangutanami Carlos Ruis Zafon Wierzbownica drobnokwiatowa Fitosterole, garbniki, flawonoidy Właściwości przeciwzapalne,
[2ZPK/KII] Inżynieria genetyczna w kosmetologii
[2ZPK/KII] Inżynieria genetyczna w kosmetologii 1. Ogólne informacje o module Nazwa modułu Kod modułu Nazwa jednostki prowadzącej modułu Nazwa kierunku studiów Forma studiów Profil kształcenia Semestr
Uniwersytet Łódzki, Instytut Biochemii
Życie jest procesem chemicznym. Jego podstawą są dwa rodzaje cząsteczek kwasy nukleinowe, jako nośniki informacji oraz białka, które tę informację wyrażają w postaci struktury i funkcji komórek. Arthur
Lipidy OLEJ. Kwasy t uszczowe. Kwasy t uszczowe Omega6 COOH COOH CH3. Schéma acides gras omega 6 COOH
Lipidy CH 3 R CH3 Kwasy t uszczowe Kwasy t uszczowe Omega3 Lipidy Schéma acides gras omega 6 CH3 Kwasy t uszczowe Omega6 23 TRAN Kwasy t uszczowe Wielonienasycone kwasy t uszczowe zawarte w pokarmie ulegajà
Sterydy (Steroidy) "Chemia Medyczna" dr inż. Ewa Mironiuk-Puchalska, WChem PW
Sterydy (Steroidy) Związki pochodzenia zwierzęcego, roślinnego i mikroorganicznego; pochodne lipidów, których wspólnącechą budowy jest układ czterech sprzężonych pierścieni węglowodorowych zwany steranem(cyklopentanoperhydrofenantren)
Tylko dwie choroby - serca i nowotworowe powodują zgon 70% Polaków w wieku lat, czyli masz jedynie 30% szans dożyć 75 roku życia!
Prezentacja naukowa Tylko dwie choroby - serca i nowotworowe powodują zgon 70% Polaków w wieku 45-74 lat, czyli masz jedynie 30% szans dożyć 75 roku życia! Nie musi tak być! Badania dowiodły jednoznacznie
Identyfikacja substancji pochodzenia roślinnego z użyciem detektora CORONA CAD
Identyfikacja substancji pochodzenia roślinnego z użyciem detektora CORONA CAD Przemysław Malec Department of Plant Physiology and Biochemistry, Faculty of Biochemistry, Biophysics and Biotechnology, Jagiellonian
OKREŚLENIE POTENCJAŁU ANTYOKSYDACYJNEGO EKSTRAKTÓW Z LIŚCI MORWY BIAŁEJ
BROMAT. CHEM. TOKSYKOL. XLII, 2009, 3, str. 885 889 Magdalena Jeszka, Joanna Kobus, Ewa Flaczyk OKREŚLENIE POTENCJAŁU ANTYOKSYDACYJNEGO EKSTRAKTÓW Z LIŚCI MORWY BIAŁEJ Katedra Technologii Żywienia Człowieka
Potrafi objaśnić wymogi i metody kontroli jakości leków. Zna założenia i zasady programu kwalifikacji dostawców
WIEDZA K_W01 K_W02 K_W03 K_W04 K_W05 K_W06 K_W07 K_W08 K_W09 K_W10 K_W11 K_W12 K_W13 K_W14 K_W15 K_W16 K_W17 Charakteryzuje współczesne metody projektowania i otrzymywania leków w oparciu o naturalne źródła
Ocena. Rozprawy doktorskiej mgr Anny Brzozowskiej
Warszawa. 09.11.2016 Prof. dr hab. Maria Dymnicka Katedra Żywienia i Biotechnologii Zwierząt Wydział Nauk o Zwierzętach SGGW ul.ciszewskiego 8, 02-786 Warszawa Ocena Rozprawy doktorskiej mgr Anny Brzozowskiej
Zdobycze biotechnologii w medycynie i ochronie środowiska
Zdobycze biotechnologii w medycynie i ochronie środowiska InŜynieria genetyczna - badania biomedyczne Jednym z najbardziej obiecujących zastosowań nowych technologii opartych na przenoszeniu genów z jednego
Czynniki genetyczne sprzyjające rozwojowi otyłości
Czynniki genetyczne sprzyjające rozwojowi otyłości OTYŁOŚĆ Choroba charakteryzująca się zwiększeniem masy ciała ponad przyjętą normę Wzrost efektywności terapii Czynniki psychologiczne Czynniki środowiskowe
CMC/2015/03/WJ/03. Dzienniczek pomiarów ciśnienia tętniczego i częstości akcji serca
CMC/2015/03/WJ/03 Dzienniczek pomiarów ciśnienia tętniczego i częstości akcji serca Dane pacjenta Imię:... Nazwisko:... PESEL:... Rozpoznane choroby: Nadciśnienie tętnicze Choroba wieńcowa Przebyty zawał
Cele farmakologii klinicznej
Cele farmakologii klinicznej 1. Dążenie do zwiększenia bezpieczeństwa i skuteczności leczenia farmakologicznego, poprawa opieki nad pacjentem - maksymalizacja skuteczności i bezpieczeństwa (farmakoterapia