Agnieszka Stęplewska Książka dofinansowana przez Uniwersytet Jagielloński ze środków Instytutu Rosji i Europy Wschodniej

Transkrypt

1

2 Książka dofinansowana przez Uniwersytet Jagielloński ze środków Instytutu Rosji i Europy Wschodniej RECENZENT Prof. dr hab. Paweł Wieczorkiewicz PROJEKT OKŁADKI Jadwiga Burek REDAKTOR Agnieszka Stęplewska KOREKTOR Dorota Janeczko SKŁAD I ŁAMANIE Hanna Wiechecka Copyright by Mieczysław Smoleń, Jan Brodowski & Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego Wydanie I, Kraków 2006 All rights reserved Książka, ani żaden jej fragment, nie może być przedrukowywana bez pisemnej zgody Wydawcy. W sprawie zezwoleń na przedruk należy zwracać się do Wydawnictwa Uniwersytetu Jagiellońskiego ISBN Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego Redakcja: ul. Michałowskiego 9/2, Kraków tel , tel./fax Dystrybucja: ul. Wrocławska 53, Kraków tel , tel./fax tel. kom , wydaw@if.uj.edu.pl Konto: BPH PBK SA IV/O Kraków, nr

3 Spis treści Jan Brodowski, Słowo wstępne... 7 Piotr Grochmalski, Rosja i Czeczenia stulecia nienawiści... 9 Stanisław Ciesielski, Wojna w Czeczenii Maciej Falkowski, Czeczenia i Kaukaz Północny po zamachu w Biesłanie Jadwiga Mączyńska, Przestrzeganie praw człowieka w konflikcie czeczeńskim Jan Brodowski, Terroryzm a sprawa czeczeńska Joachim Diec, Naród rosyjski w poczuciu zagrożenia Andrzej Furier, Kaukaz Północny spojrzenie z Polski Zofia Fischer, Nienawiść jako element konfliktu rosyjsko-czeczeńskiego Kacper Wańczyk, Polityka Federacji Rosyjskiej wobec Czeczenii Ewa Matuszek, Ewolucja konfliktów na Północnym Kaukazie: od problemów etnicznych do świętej wojny Issa Adger-Adajew, Klara Brodacka, Czeczeńskie wieże

4 Słowo wstępne W obliczu plądrowania Groznego i innych czeczeńskich miast i wsi świat milczy. Czy czeczeńskie kobiety, dzieci i cała ludność cywilna mają mniejsze prawo do szacunku niż reszta ludzkości? Czy nadal uważamy ich za ludzi? Nic nie usprawiedliwia obojętności, której wyrazem jest panujące na całym świecie milczenie. W Czeczenii ważą się losy podstawowych zasad naszej moralności 1. Postawione powyżej fundamentalne pytania zawarto w liście otwartym wystosowanym w przeddzień mającego się odbyć w Sankt Petersburgu szczytu G8. Pod apelem skierowanym do świata podpisali się: Vaclav Havel, André Glücksmann, książę Hassan bin Talal, Frederik Willem de Klerk, Mary Robinson, Yohei Sasakawa, Karel Schwarzenberg, George Soros i Desmond Tutu. Dwanaście lat wcześniej w podobnym tonie o wydarzeniach w Czeczenii pisał na łamach Rzeczpospolitej Zbigniew Herbert: Rozstrzyganie sporów międzynarodowych przy pomocy siły jest przejawem barbarzyństwa, a tryumfy gwałtu, bezprawia, zniewolenia są krótkotrwałe, złudne i nikczemne 2. Przeszło dekada dzieli te dwa dramatyczne przesłania. Przez Czeczenię przetoczyła się pierwsza, a obecnie trwa druga okrutna wojna. Zginęło tysiące zwykłych, niewinnych ludzi. Choć władze rosyjskie zapewniają o następującej obecnie normalizacji sytuacji w zbuntowanej republice, życie codzienne wciąż zdecydowanie odbiega od normalności. Bo czy normalnością można nazwać brutalność i gwałt, które dotykają najsłabszych i bezbronnych, stając się przyczyną dramatu i tragedii. Tragedii, której sprawcami są obie walczące strony. Nasuwa się pytanie, czy współczesny świat zapomniał o trwającym nieprzerwanie od wielu lat konflikcie? Czy na progu XXI stulecia nawoływania nielicznej grupy intelektualistów i dziennikarzy domagających się poszanowania ludzkiej godności oraz podstawowych praw człowieka pozostaną bez odpowiedzi? Czy widmo światowego terroryzmu będące jednym z głównych lęków świata zachodniego w pełni usprawiedliwi politykę Kremla wobec Czeczenii? Czy spustoszenia poczynione przez toczącą się wojnę odcisną się silniejszym piętnem na mentalności, moralności i tradycji czeczeńskiej niż XIX-wieczny carski podbój i stalinowska deportacja 1944 roku? Powyższe pytania o współczesny wymiar konfliktu czeczeńskiego zainspirowały do podjęcia debaty naukowej. 23 listopada 2005 roku pod patronatem 1 Przerwać milczenie o Czeczenii, Rzeczpospolita, List Herberta do Dudajewa, Rzeczpospolita,

5 8 Słowo wstępne Instytutu Rosji i Europy Wschodniej Uniwersytetu Jagiellońskiego została zorganizowana I Krakowska Sesja Naukowa poświęcona Kaukazowi: Czeczenia Rosja: mity i rzeczywistość. W dyskusji uczestniczyli naukowcy i analitycy z Torunia, Szczecina, Warszawy i Krakowa zajmujący się tematyką kaukaską, w szczególności zaś szeroko pojętą problematyką czeczeńską. Spotkanie przedstawicieli różnych ośrodków pozwoliło na pełną wymianę poglądów oraz debatę, której istotą było przedstawienie pełnej skali bieżących wydarzeń w Czeczenii w kontekście uwarunkowań zarówno geopolitycznych, historycznych oraz religijnych, jak i etnicznych, prawnych i kulturowych. Niniejsza publikacja zawiera pełny dorobek krakowskiego spotkania, uzupełniony o teksty, które w przekonaniu redaktorów tomu dopełnią obrazu współczesnej Czeczenii, wyłaniającego się z podjętej dyskusji. Redaktorzy pragną wyrazić gorące podziękowania organizatorom konferencji oraz dyrekcji Instytutu Rosji i Europy Wschodniej, w szczególności zaś Pani Profesor Annie Raźny za życzliwe wsparcie i pomoc w realizacji projektu. Równocześnie składamy serdeczne podziękowania Panu Profesorowi Stanisławowi Ciesielskiemu za cenne uwagi oraz tekst poświęcony pierwszemu etapowi konfliktu ( Wojna w Czeczenii ), a także Pani Profesor Zofii Fischer, która zechciała się podzielić swoimi czeczeńskimi doświadczeniami ( Nienawiść jako element konfliktu rosyjsko-czeczeńskiego ). Warto podkreślić interdyscyplinarny charakter niniejszej publikacji oraz istotny wkład pracy wszystkich autorów w jej powstanie. Oddając w ręce czytelników zbiór materiałów konferencyjnych, autorzy żywią głęboką nadzieję na przybliżenie rzeczywistego stanu wydarzeń kształtujących współczesny konflikt czeczeński. Przyjęty przez redakcję układ tematyczny zawartych w pracy artykułów pozwala na wieloaspektową analizę ważnych i wciąż aktualnych problemów leżących u podstaw podjętego dyskursu. Jan Brodowski Kraków, kwiecień 2006