CENTRUM BADANIA OPINII SPOŁECZNEJ

Transkrypt

1 CENTRUM BADANIA OPINII SPOŁECZNEJ SEKRETARIAT OŚRODEK INFORMACJI , , UL. ŻURAWIA 4A, SKR. PT W A R S Z A W A TELEFAX INTERNET sekretariat@cbos.pl BS/41/2007 ETYKA ZAWODOWA OPINIE SPOŁECZNE I FAKTYCZNE ZACHOWANIA PRACOWNIKÓW KOMUNIKAT Z BADAŃ WARSZAWA, MARZEC 2007 PRZEDRUK I ROZPOWSZECHNIANIE MATERIAŁÓW CBOS W CAŁOŚCI LUB W CZĘŚCI ORAZ WYKORZYSTANIE DANYCH EMPIRYCZNYCH JEST DOZWOLONE WYŁĄCZNIE Z PODANIEM ŹRÓDŁA

2 Kwestia etyki zawodowej jest w ostatnich latach coraz częściej dyskutowana. Oprócz ogólnych obowiązujących w społeczeństwie standardów etycznych, które znajdują zastosowanie w życiu zawodowym, nierzadko powstają regulaminy i kodeksy, tworzone zarówno przez konkretne profesje, jak też przez poszczególne zakłady pracy. Ich przestrzeganie ma się przyczynić do budowania swoistego etosu zawodowego. Wiemy już, że zaufanie, jakim Polacy darzą ludzi wykonujących poszczególne zawody, oraz społeczne przekonanie o ich uczciwości i rzetelności zawodowej nie są zbyt imponujące, chociaż w ostatnich latach coraz wyższe 1. Tym razem postanowiliśmy sprawdzić, jak bardzo Polacy są wymagający pod tym względem, a więc jak rygorystyczne są wyrażane przez nich oceny różnych kontrowersyjnych zachowań pracowniczych, a przy okazji, czy sami wykonując swoją pracę zawodową stosują się lub stosowali do określonych standardów społecznych i etycznych 2. OPINIE Postanowiliśmy zbadać stosunek Polaków zarówno do zachowań, które mogą być interpretowane jako nieuczciwe lub co najmniej niesumienne, jak i do wykraczających ponad zwyczajowe normy. Niemal wszystkie spośród tych, mogących budzić kontrowersje, zachowań pracowniczych, które przedstawiliśmy ocenie respondentów, spotkały się raczej z dezaprobatą niż akceptacją. Wyjątek stanowi jedynie przyzwolenie na dobrowolne i bezpłatne wykonywanie zadań nienależących do obowiązków danego pracownika (niemal dwie piąte ankietowanych nie ma nic przeciwko takiemu postępowaniu, a co trzeci je potępia). 1 Zob. komunikat CBOS O uczciwości i rzetelności zawodowej, marzec Badanie Aktualne problemy i wydarzenia (198), 2 5 listopada 2006 roku, reprezentatywna próba losowa dorosłych mieszkańców Polski (N=979); Aktualne problemy i wydarzenia (200), stycznia 2007 roku, reprezentatywna próba losowa dorosłych mieszkańców Polski (N=922).

3 - 2 - Jak się okazuje, Polacy są szczególnie krytyczni wobec przychodzenia do pracy po spożyciu alkoholu. Zachowanie takie akceptuje jedynie dwóch na stu badanych. Zdecydowanie negatywnie oceniane jest również załatwianie lekarskiego zwolnienia z pracy pomimo dobrego stanu zdrowia zgodę na takie postępowanie wyraża tylko 6% ankietowanych. Co dziewiąty respondent (11%) nie ma nic przeciwko spóźnianiu się do pracy, a mniej więcej co szósty (15% 17%) uznaje za dopuszczalne załatwianie prywatnych spraw lub dorabianie w godzinach pracy oraz korzystanie ze służbowego telefonu, faksu, papieru bądź innych materiałów w celach prywatnych. Tabela 1 Przedstawię Panu(i) teraz przykłady różnych zachowań, które zdarzają się w pracy. Proszę powiedzieć, jaki jest Pana(i) osobisty stosunek do tych zachowań? Nie mam nic przeciwko temu Jest mi to obojętne Potępiam Punkty na skali w procentach Trudno powiedzieć Przychodzenie do pracy po spożyciu alkoholu Załatwianie lekarskiego zwolnienia z pracy pomimo dobrego stanu zdrowia Spóźnianie się do pracy Załatwianie prywatnych spraw (np. w urzędach) w godzinach pracy Dorabianie do pensji w godzinach pracy Korzystanie ze służbowego telefonu, faksu, papieru bądź innych materiałów w celach prywatnych (np. prywatne rozmowy na koszt firmy) Wzięcie dodatkowych pieniędzy za zrobienie czegoś, co i tak należy do obowiązków danego pracownika Rezygnacja z przerw przysługujących w czasie pracy w celu zwiększenia swojej efektywności Praca w domu po godzinach pomimo braku dodatkowego wynagrodzenia za nią Pozostawanie w pracy po godzinach pomimo braku takiej konieczności Odmowa wykonania zadań nienależących do obowiązków danego pracownika, chociaż pozostających w granicy jego możliwości Dobrowolne, bezpłatne wykonywanie zadań nienależących do obowiązków danego pracownika

4 - 3 - Z nieco większym pobłażaniem Polaków spotyka się branie dodatkowych pieniędzy za zrobienie czegoś, co i tak należy do obowiązków danego pracownika. Postępowanie takie akceptuje co piąty respondent (20%). Natomiast mniej więcej co czwarty (24% 27%) toleruje takie zachowania korzystne dla pracodawcy, jak: praca w domu po godzinach bez dodatkowego wynagrodzenia, rezygnacja z przerw przysługujących w czasie pracy w celu zwiększenia swojej efektywności czy też pozostawanie w pracy po godzinach, pomimo braku takiej konieczności. Jednak i tego typu zachowania pracowników znacznie częściej spotykają się z potępieniem niż akceptacją respondentów mniej więcej połowa (48% 54%) wyraża się o nich krytycznie. Również postępowanie wskazujące na wysoki stopień asertywności pracowników nieco częściej budzi sprzeciw niż akceptację. Odmowę wykonania zadań nienależących do obowiązków danego pracownika, jednak pozostających w granicach jego możliwości, krytycznie ocenia 37% badanych, akceptuje zaś 30%. Takie zachowania, jak: korzystanie ze służbowych materiałów w celach prywatnych, załatwianie osobistych spraw w godzinach pracy, branie dodatkowych pieniędzy za zrobienie czegoś, co i tak należy do obowiązków pracownika, spóźnianie się do pracy oraz przychodzenie do niej po spożyciu alkoholu, załatwianie lekarskiego zwolnienia z pracy pomimo dobrego stanu zdrowia, jak również odmowa wykonania zadań nienależących do obowiązków danego pracownika, chociaż pozostających w granicach jego możliwości nieco częściej spotykają się z potępieniem osób biernych zawodowo niż pracujących. Natomiast zawodowo aktywni, w przeciwieństwie do niepracujących, częściej wyrażają sprzeciw wobec pozostawania w pracy po godzinach, dodatkowej pracy w domu pomimo braku wynagrodzenia za nią, dobrowolnego i bezpłatnego wykonywania zadań nienależących do obowiązków danego pracownika oraz rezygnacji z przerw przysługujących w czasie pracy.

5 - 4 - Tabela 2 Oceniane zachowania Aktywni zawodowo Bierni zawodowo Ogół badanych (1 nie mam nic przeciwko temu, 7 całkowicie potępiam) Średnia na skali 1 7 Odchylenie standardowe Średnia na skali 1 7 Odchylenie standardowe Średnia na skali 1-7 Odchylenie standardowe Spóźnianie się do pracy 5,73 1,59 5,84 1,59 5,79 1,59 Przychodzenie do pracy po spożyciu alkoholu Rezygnacja z przerw przysługujących w czasie pracy w celu zwiększenia swojej efektywności Wzięcie dodatkowych pieniędzy za zrobienie czegoś, co i tak należy do obowiązków danego pracownika Załatwianie prywatnych spraw (np. w urzędach) w godzinach pracy Praca w domu po godzinach pomimo braku dodatkowego wynagrodzenia za nią Korzystanie ze służbowego telefonu, faksu, papieru bądź innych materiałów w celach prywatnych (np. prywatne rozmowy na koszt firmy) Dorabianie do pensji w godzinach pracy Dobrowolne, bezpłatne wykonywanie zadań nienależących do obowiązków danego pracownika Odmowa wykonania zadań nienależących do obowiązków danego pracownika, chociaż pozostających w granicy jego możliwości Załatwianie lekarskiego zwolnienia z pracy pomimo dobrego stanu zdrowia Pozostawanie w pracy po godzinach pomimo braku takiej konieczności 6,75 0,93 6,84 0,68 6,80 0,81 4,81 2,12 4,78 2,10 4,80 2,11 4,94 1,98 5,10 1,97 5,03 1,98 5,15 1,87 5,36 1,80 5,27 1,84 4,70 2,11 4,49 2,18 4,59 2,15 4,93 1,91 5,35 1,79 5,16 1,85 5,26 1,98 5,26 2,00 5,26 1,99 3,86 2,09 3,78 2,13 3,82 2,11 4,16 1,89 4,22 1,90 4,19 1,90 6,03 1,44 6,11 1,43 6,08 1,44 4,91 2,12 4,61 2,14 4,76 2,13 Cechą, która w największym stopniu różnicuje stosunek Polaków do większości spośród przedstawionych zachowań związanych z pracą zawodową, jest ich wiek. Skłonność do akceptacji takich zachowań, jak: spóźnianie się do pracy, prywatne wykorzystywanie służbowych materiałów, załatwianie lekarskiego zwolnienia z pracy, dorabianie do pensji

6 - 5 - w godzinach pracy oraz załatwianie prywatnych spraw w czasie pracy, znacznie częściej charakteryzuje osoby młodsze niż starsze. Odwrotnie jest natomiast w ocenie takich zachowań jak praca w domu po godzinach bez dodatkowej zapłaty czy też dobrowolne, bezpłatne wykonywanie zadań nienależących do obowiązków danego pracownika. Akceptacja tego typu postępowania rośnie wraz z wiekiem respondentów. Najmłodsi badani są w tym przypadku najbardziej krytyczni. Wyraźnie mniejsze znaczenie w podejściu do zachowań pracowniczych ma częstotliwość uczestnictwa w praktykach religijnych. Wraz ze wzrostem tak rozumianej religijności Polaków nasila się przede wszystkim ich sprzeciw wobec dorabiania do pensji w godzinach pracy. Osoby praktykujące religijnie regularnie nieco częściej też niż niepraktykujący lub sporadycznie uczestniczący w praktykach religijnych nie zgadzają się na wykorzystywanie służbowych materiałów i urządzeń do prywatnych celów, jak również na spóźnianie się do pracy oraz załatwianie zwolnień lekarskich pomimo dobrego stanu zdrowia. Na ocenę pozostałych zachowań religijność Polaków nie wpływa znacząco. Niemal zupełnie nieistotne są natomiast takie cechy, jak: płeć, poziom wykształcenia, wielkość miejsca zamieszkania, wysokość uzyskiwanych dochodów oraz ocena własnych warunków materialnych. W przypadku osób aktywnych zawodowo na moralną ocenę zachowań pracowniczych wpływa zainteresowanie wykonywaną pracą oraz ogólny stopień zadowolenia z niej, przejawiający się m.in. w chęci utrzymania obecnego zatrudnienia bądź też jego zmiany. Wraz ze wzrostem pozytywnych ocen na pytanie, czy wykonywana przez respondentów praca jest interesująca, maleje ich tolerancja dla takich zachowań, jak: korzystanie ze służbowego telefonu, faksu, papieru lub innych materiałów w celach prywatnych, załatwianie prywatnych spraw w godzinach pracy, przychodzenie do pracy pod wpływem alkoholu oraz załatwianie lekarskiego zwolnienia z pracy. Wyraźnie inaczej jest w przypadku niezadowolenia z wykonywanej pracy. Im silniejsza jest wśród respondentów chęć zmiany obecnego zatrudnienia, tym większe przyzwolenie na załatwianie lekarskiego zwolnienia z pracy pomimo dobrego stanu zdrowia, dorabianie do pensji w godzinach pracy czy też wykorzystywanie czasu pracy do załatwiania innych prywatnych spraw (np. urzędowych).

7 - 6 - Tabela 3 Zachowania pracowników Ogół respondentów wiek częstotliwość udziału w praktykach religijnych Czynni zawodowo ocena pracy jako interesującej wartość współczynnika korelacji r Pearsona chęć zmiany zatrudnienia Spóźnianie się do pracy -0,229** -0,079* 0,016 0,053 Przychodzenie do pracy po spożyciu alkoholu -0,028-0,025-0,132* 0,026 Rezygnacja z przerw przysługujących w czasie pracy w celu zwiększenia swojej efektywności Wzięcie dodatkowych pieniędzy za zrobienie czegoś, co i tak należy do obowiązków danego pracownika Załatwianie prywatnych spraw (np. w urzędach) w godzinach pracy Praca w domu po godzinach - pomimo braku dodatkowego wynagrodzenia za nią Korzystanie ze służbowego telefonu, faksu, papieru bądź innych materiałów w celach prywatnych (np. prywatne rozmowy na koszt firmy) 0,003-0,012 0,030 0,011-0,095* -0,048-0,081 0,050-0,124** -0,064-0,151** 0,157** 0,090* 0,036 0,070-0,066-0,213** -0,095* -0,157** 0,124* Dorabianie do pensji w godzinach pracy -0,139** -0,108** -0,084 0,172** Dobrowolne, bezpłatne wykonywanie zadań nienależących do obowiązków danego pracownika Odmowa wykonania zadań nienależących do obowiązków danego pracownika, chociaż pozostających w granicy jego możliwości Załatwianie lekarskiego zwolnienia z pracy pomimo dobrego stanu zdrowia Pozostawanie w pracy po godzinach pomimo braku takiej konieczności * Istotność na poziomie 0,01 **Istotność na poziomie 0,001 0,076* 0,032 0,030-0,016-0,022-0,052 0,010 0,042-0,161** -0,075* -0,122* 0,184** 0,055-0,017-0,018 0,029 Ogólnie rzecz biorąc, wśród postaw wobec analizowanych zachowań pracowniczych można wyróżnić dwa skrajne podejścia ujemnie ze sobą skorelowane (r = -0,483) 3. Pierwsze z nich charakteryzuje się przyzwoleniem na zachowania społecznie uznawane za nieetyczne, takie jak: korzystanie ze służbowych materiałów w celach prywatnych, unikanie pracy przez załatwianie zwolnienia lekarskiego, wykorzystywanie czasu pracy dla celów prywatnych 3 Zastosowano analizę czynnikową z rotacją typu Varimax, KMO = 0,773.

8 - 7 - (m.in. załatwianie spraw urzędowych czy też wykonywanie innej pracy dodatkowo płatnej), branie dodatkowych pieniędzy za realizację zadań należących do obowiązków pracownika, spóźnianie się do pracy oraz przychodzenie do niej pod wpływem alkoholu. Drugie natomiast wiąże się z dość wysokim stopniem akceptacji takich postaw, jak: dobrowolne i bezpłatne wykonywanie zadań nienależących do obowiązków pracownika, dodatkowa praca w domu lub pozostawanie w firmie po godzinach oraz rezygnacja z przerw przysługujących w czasie pracy. W mniejszym stopniu na ten wymiar składa się również odmowa wykonania zadań nienależących do obowiązków danego pracownika. Tabela 4. Wyniki analizy czynnikowej Zachowania pracowników Korzystanie ze służbowego telefonu, faksu, papieru bądź innych materiałów w celach prywatnych (np. prywatne rozmowy na koszt firmy) Załatwianie lekarskiego zwolnienia z pracy pomimo dobrego stanu zdrowia Czynnik I Nieuczciwość i niesumienność 0,725 0,684 Załatwianie prywatnych spraw (np. w urzędach) w godzinach pracy 0,676 Dorabianie do pensji w godzinach pracy 0,648 Wzięcie dodatkowych pieniędzy za zrobienie czegoś, co i tak należy do obowiązków danego pracownika 0,553 Spóźnianie się do pracy 0,540 Przychodzenie do pracy po spożyciu alkoholu 0,431 Dobrowolne, bezpłatne wykonywanie zadań nienależących do obowiązków danego pracownika Praca w domu po godzinach pomimo braku dodatkowego wynagrodzenia za nią Pozostawanie w pracy po godzinach pomimo braku takiej konieczności Rezygnacja z przerw przysługujących w czasie pracy w celu zwiększenia swojej efektywności Odmowa wykonania zadań nienależących do obowiązków danego pracownika, chociaż pozostających w granicy jego możliwości Czynnik II Praca ponad normę 0,764 0,692 0,649 0,573 0,444 Procent wariancji wyjaśnionej 22,6 17,2 Stosunek wyrażany do przedstawionych respondentom kontrowersyjnych zachowań w pracy w znacznym stopniu zależy, jak się okazuje, od ich sposobu podejścia do pracy w ogóle. Osoby traktujące pracę zawodową jako wartość samą w sobie co przejawia się w akceptacji poglądów, zgodnie z którymi: warto być pracowitym, dobre wykonywanie

9 - 8 - obowiązków wcześniej czy później przyniesie nagrodę lub sukces, pracowitość jest koniecznym warunkiem sukcesów w życiu, praca nadaje sens życiu, warto wykonywać swoją pracę z sercem, nawet jeśli nie jest specjalnie znacząca, czy też praca to moralny obowiązek człowieka wobec siebie i innych ludzi 4 znacznie częściej niż pozostali badani potępiają zachowania pracowników powszechnie uznawane za nieetyczne. Natomiast skłonność do akceptacji tego typu zachowań wyraźnie koreluje z instrumentalnym podejściem do pracy, a więc z aprobatą twierdzeń, według których: praca nie musi sprawiać satysfakcji najważniejsze, żeby przynosiła odpowiednie korzyści materialne, w pracę nie warto się zbytnio angażować, jeśli nie przynosi ona odpowiednich korzyści, praca to przede wszystkim sposób na zdobycie pieniędzy nikt nie pracowałby, gdyby nie musiał, oraz uczciwą pracą człowiek nie jest w stanie dorobić się w życiu. Badani wyrażający takie poglądy oprócz tego, że częściej tolerują nieuczciwość pracowników, częściej również są przeciwni pracy ponad normę, postulując tym samym wyższy poziom asertywności zawodowej. Tabela 5. Analiza korelacji czynników Podejście do pracy * Istotność na poziomie 0,01 - autoteliczne (praca wartością sama w sobie) - instrumentalne (praca sposobem zdobywania wartości materialnych itp.) Akceptacja zachowań pracowniczych nieuczciwość praca ponad normę i niesumienność wartość współczynnika korelacji r Pearsona -0,257* 0,021 0,135* -0,134* ZACHOWANIA Wyznawane zasady moralne nie zawsze znajdują przełożenie na praktykę. Tak też jest z moralnością zawodową. Mimo iż niemal wszystkie z analizowanych zachowań pracowniczych wiążą się ze znacznym stopniem potępienia Polaków, wielu respondentów spośród aktywnych zawodowo (obecnie lub w przeszłości) przyznaje się zarówno do pracy ponad normę, jak i do nieuczciwości wobec pracodawcy. Aż dwie trzecie spośród tych, którzy kiedykolwiek pracowali zawodowo (65%), deklaruje, że zdarzyło im się dobrowolnie i bezpłatnie wykonywać zadania nienależące do ich obowiązków, a połowa (50%) przyznaje się, że w celu zwiększenia swojej efektywności rezygnowali z przerw przysługujących im w czasie 4 Zob. komunikat CBOS Znaczenie pracy w życiu Polaków, grudzień 2006.

10 - 9 - pracy. Więcej niż co trzeciemu spośród pracujących nie jest obce spóźnianie się do pracy (37%), a także praca w domu po godzinach bez dodatkowego wynagrodzenia (34%). Mniej więcej co czwarty pracujący, według własnych deklaracji, korzystał ze służbowych materiałów w celach prywatnych (27%), zostawał w pracy po godzinach pomimo braku takiej konieczności (26%), załatwiał prywatne sprawy (np. w urzędach) w godzinach pracy (24%). Co siódmemu pracownikowi (14%) zdarzyło się odmówić wykonania zadań nienależących do jego obowiązków, co dwunasty (8%) dorabiał do pensji w godzinach pracy, co czternasty (7%) co najmniej raz przyszedł do pracy po spożyciu alkoholu, a co szesnastemu (6%) zdarzyło się wziąć dodatkowe pieniądze za zrobienie czegoś, co i tak należało do jego obowiązków. RYS. 1. CZY, W ZWIĄZKU Z PANA(I) PRACĄ ZAWODOWĄ, ZDARZYŁO SIĘ PANU(I) KIEDYKOLWIEK: (N=791) CBOS dobrowolnie, bezpłatnie wykonywać zadania nienależące do Pana(i) obowiązków 65% 32% 3% rezygnować z przerw przysługujących w czasie pracy - w celu zwiększenia swojej efektywności 50% 46% 4% spóźniać się do pracy 37% 61% 2% pracować w domu - "po godzinach" - pomimo braku dodatkowego wynagrodzenia za to 34% 65% 1% korzystać ze służbowego telefonu, faksu, papieru bądź innych materiałów w celach prywatnych np. prywatne rozmowy na koszt firmy) 27% 70% 3% pozostawać w pracy "po godzinach" pomimo braku takiej konieczności 26% 71% 3% załatwiać prywatne sprawy (np. w urzędach) w godzinach pracy 24% 74% 2% odmawiać wykonania zadań nienależących do Pana(i) obowiązków, chociaż pozostających w granicy Pana(i) możliwości 14% 82% 4% "załatwiać" lekarskie zwolnienie z pracy pomimo dobrego stanu zdrowia 9% 90% 1% "dorabiać" do pensji w godzinach pracy 8% 89% 3% przychodzić do pracy po spożyciu alkoholu 7% 92% 1% brać dodatkowe pieniądze za zrobienie czegoś, co i tak należało do Pana(i) obowiązków 6% 91% 3% Tak (rzynajmniej raz) Nie (nigdy) Trudno powiedzieć

11 Należy zauważyć, że ze względu na charakter badania (kwestionariusz wywiadu) oraz dość bezpośrednią formę pytania odpowiedzi ankietowanych obarczone są znacznym stopniem deklaratywności. W tego typu badaniach respondenci, chcąc korzystniej wypaść przed ankieterem, nierzadko zatajają prawdę. Dlatego też można przypuszczać, że analizowane zachowania zwłaszcza te powszechnie uznawane za negatywne są w rzeczywistości częstsze niż w deklaracjach. Wiele spośród analizowanych kontrowersyjnych zachowań pracowniczych zależy między innymi od cech demograficznych respondentów oraz ich sytuacji społeczno- -zawodowej (zob. tabele aneksowe). Zachowania te oraz częstotliwość ich występowania w największym stopniu są różnicowane przez: wiek respondentów, ich wykształcenie, wielkość zamieszkiwanej miejscowości oraz religijność, mierzoną stopniem uczestnictwa w praktykach religijnych. Tabela 6 Czy, w związku z Pana(i) pracą zawodową, zdarzyło się Panu(i) kiedykolwiek: - dobrowolnie, bezpłatnie wykonywać zadania nienależące do Pana(i) obowiązków - rezygnować z przerw przysługujących w czasie pracy w celu zwiększenia swojej efektywności Wiek Wykształcenie Wielkość miejsca zamieszkania wartość współczynnika korelacji r Pearsona Częstotliwość uczestnictwa w praktykach religijnych 0,029 0,165** 0,054-0,028-0,003 0,139** 0,040-0,021 - spóźniać się do pracy -0,127** 0,036 0,160** -0,194** - przychodzić do pracy po spożyciu alkoholu -0,006-0,057 0,008-0,080 - brać dodatkowe pieniądze za zrobienie czegoś, co i tak należało do Pana(i) obowiązków - załatwiać prywatne sprawy (np. w urzędach) w godzinach pracy - Pracować w domu po godzinach pomimo braku dodatkowego wynagrodzenia za to - korzystać ze służbowego telefonu, faksu, papieru bądź innych materiałów w celach prywatnych (np. prywatne rozmowy na koszt firmy) -0,038-0,015 0,020-0,076-0,059 0,105* 0,092* -0,110* 0,059 0,271** 0,080-0,013-0,131** 0,281** 0,201** -0,111* - dorabiać do pensji w godzinach pracy -0,074-0,029 0,034-0,103* - odmawiać wykonania zadań nienależących do Pana(i) obowiązków, chociaż pozostających w granicy Pana(i) możliwości - załatwiać lekarskie zwolnienie z pracy pomimo dobrego stanu zdrowia - pozostawać w pracy po godzinach pomimo braku takiej konieczności * Istotność na poziomie 0,01 ** Istotność na poziomie 0,001-0,140** 0,092* 0,165** -0,099* -0,067 0,016 0,040-0,161** -0,033 0,104* 0,109* -0,050

12 Mężczyźni znacznie częściej niż kobiety przyznają się do przychodzenia do pracy pod wpływem alkoholu, dorabiania do pensji w godzinach pracy, odmawiania wykonywania zadań nienależących do ich obowiązków, spóźniania się do pracy oraz załatwiania prywatnych spraw w czasie jej trwania. Jeżeli natomiast chodzi o wiek, to należy zauważyć, że młodsi pracownicy charakteryzują się większym stopniem asertywności niż starsi, częściej też korzystają z firmowych urządzeń i materiałów w prywatnych celach oraz częściej spóźniają się do pracy. Częstotliwość tych zachowań wzrasta ponadto wraz z wielkością miejsca zamieszkania (do tego typu postępowania stosunkowo najczęściej przyznają się mieszkańcy największych miejscowości). Bez znaczenia jest natomiast wielkość zakładu pracy mierzona liczbą zatrudnionych pracowników. Prywatne wykorzystywanie służbowych materiałów i urządzeń wzrasta również wraz z poziomem wykształcenia respondentów. Cecha ta istotnie wpływa ponadto na deklarowaną częstotliwość pracy ponad normę. Osoby z wyższym wykształceniem częściej niż pozostałe przyznają się do pracy w domu po godzinach bez dodatkowego wynagrodzenia, do płatnego wykonywania zadań pozostających poza zakresem ich obowiązków oraz do rezygnacji z przysługujących im przerw, w celu zwiększenia efektywności. Nieco mniejszy wpływ na postępowanie pracowników ma ich religijność. Jednak wymowne jest to, że wraz ze wzrostem uczestnictwa w praktykach religijnych maleje częstotliwość spóźniania się do pracy oraz załatwiania zwolnień lekarskich pomimo dobrego stanu zdrowia. TEORIA A PRAKTYKA Największe różnice pomiędzy teorią a praktyką w kontekście zachowań pracowniczych dotyczą takich sytuacji, jak: spóźnianie się do pracy, rezygnacja z przerw przysługujących w czasie pracy, dobrowolne i bezpłatne wykonywanie zadań nienależących do obowiązków danego pracownika, korzystanie ze służbowych urządzeń i materiałów w celach prywatnych oraz załatwianie prywatnych spraw w godzinach pracy w tych przypadkach społeczne przyzwolenie jest znacznie niższe niż faktyczne zachowania wśród osób, które kiedykolwiek pracowały zawodowo. Odwrotnie jest natomiast w sytuacjach dorabiania do pensji w godzinach pracy, brania dodatkowych pieniędzy za zrobienie czegoś, co należy do obowiązków pracownika, czy też szczególnie odmowy wykonania zadań

13 nienależących do obowiązków danego pracownika, chociaż pozostających w granicach jego możliwości. Deklarowany poziom realizacji tego typu zachowań jest niższy niż stopień społecznej tolerancji wobec nich. RYS. 2. ZACHOWANIA PRACOWNIKÓW TEORIA A PRAKTYKA CBOS Spóźnianie się do pracy Rezygnacja z przerw przysługujących w czasie pracy - w celu zwiększenia swojej efektywności Dobrowolne, bezpłatne wykonywanie zadań nienależących do obowiązków danego pracownika Korzystanie ze służbowego telefonu, faksu, papieru bądź innych materiałów w celach prywatnych (np. prywatne rozmowy na koszt firmy) Załatwianie prywatnych spraw (np. w urzędach) w godzinach pracy Praca w domu - "po godzinach" - pomimo braku dodatkowego wynagrodzenia za nią Przychodzenie do pracy po spożyciu alkoholu "Załatwianie" lekarskiego zwolnienia z pracy pomimo dobrego stanu zdrowia Pozostawanie w pracy "po godzinach" pomimo braku takiej konieczności "Dorabianie" do pensji w godzinach pracy Wzięcie dodatkowych pieniędzy za zrobienie czegoś, co i tak należy do obowiązków danego pracownika Odmowa wykonania zadań nienależących do obowiązków danego pracownika, chociaż pozostających w granicy jego możliwości Różnica Poziom akceptacji (N=979) Faktyczne zachowania (N=791) Opracował Rafał BOGUSZEWSKI