ODZNACZENIA ORAZ MEDALE I ODZNAKI PAMIĄTKOWE ZWIĄZANE Z ODZYSKANIEM NIEPODLEGŁOŚCI

Transkrypt

1 Mirosław Antkiewicz, Janusz Gzyl ODZNACZENIA ORAZ MEDALE I ODZNAKI PAMIĄTKOWE ZWIĄZANE Z ODZYSKANIEM NIEPODLEGŁOŚCI Dziesiąta rocznica odzyskania niepodległości, obchodzona w 1928 roku, dla władz II Rzeczypospolitej była doskonałą okazją do odpowiedniego uhonorowania tych, którzy o niepodległości walczyli bądź ją umacniali. Uczyniono to poprzez nadanie najbardziej zasłużonym bojownikom niepodległości, odznaczeń państwowych i wojskowych specjalnie ustanowionych na tę okoliczność.

2 Jednym z odznaczeń państwowych był Medal Dziesięciolecia Odzyskania Niepodległości 1 ustanowiony na mocy Rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 27 września 1928 roku 2. Był to medal wybity w brązie, na którym z jednej strony widniało popiersie Marszałka Józefa Piłsudskiego, a z drugiej oracz, pod nim zaś daty Medal zawieszony był na wstążce koloru chabrowego. Prawo do medalu posiadali wszyscy, którzy w okresie od 11 listopada 1918 do 11 listopada 1928 roku pełniąc nienagannie służbę państwową, wojskową lub cywilną odbyli czynną służbę wojskową w charakterze wojskowych zawodowych albo niezawodowych, lub pełnili faktyczną służbę w urzędach i instytucjach państwowych, samorządowych co najmniej przez 5 lat licząc powyższe służby łącznie. W tym też roku Rozporządzeniem Rady Ministrów z 21 września 1928 roku 3 ustanowiono Medal Pamiątkowy za Wojnę lat Był to medal wybity w brązie, na którego rewersie widniał orzeł wzoru z 1927 roku mający na szyi krzyż orderu wojskowego Virtuti Militari. Po bokach orła daty Na awersie, w wieńcu dębowym przewiązanym u dołu wstęgą napis: 1 S. Ł o z a, S. B i e ń k o w s k i, Ordery i odznaczenia krajowe i zagraniczne, Warszawa Monitor Polski nr 237 z roku, poz Monitor Polski Nr 233 z roku poz S. Ł o z a, S. B i e ń k o w s k i, Ordery..., Warszawa 1928.

3 Polska swemu obrońcy. Medal noszony był na lewej piersi, na wstążce złożonej z trzech pasków; środkowego o barwach wstążki orderu wojskowego Virtuti Militari i bocznych węższych o barwach Krzyża Walecznych. Wstążka obramowana była prążkami niebieskimi. Prawo do medalu przysługiwało wszystkim tym, którzy w okresie , jako wojskowi: polegli lub byli ranni, zmarli wskutek choroby nabytej w polu lub w czasie niesienia pomocy innym, przez co najmniej 3 miesiące pełnili służbę w formacjach liniowych w polu lub jako ochotnicy pełnili służbę przez okres 2 miesięcy, ewentualnie przez co najmniej 5 miesięcy byli w służbie czynnej. Jako osobom cywilnym medal przysługiwał tym, którzy: współpracowali z wojskiem w polu, przy czym polegli, byli ranni lub zmarli wskutek choroby nabytej przy współpracy z wojskiem, przez co najmniej 5 miesięcy współdziałali z wojskiem w polu lub nieśli żołnierzom pomoc sanitarną lub duchową, co najmniej przez 9 miesięcy nieśli pomoc sanitarną żołnierzom w kraju, względnie współpracowali z wojskiem przy zabezpieczaniu mienia wojskowego. Medal ten przyznawany był również cudzoziemcom, za współpracę z wojskiem polskim w polu. Jako że, zarówno Medal Dziesięciolecia Odzyskania Niepodległości, jak i Medal Pamiątkowy za Wojnę lat były przyznawane za zasługi dla Rzeczypospolitej po 1918 roku, czyli po odzyskaniu niepodległości, wciąż nie byli odpowiednio wyróżnieni ci, którzy w różny sposób o tę niepodległość walczyli. Dla rozwiązania tego problemu w grudniu 1928 roku powstała Główna Komisja Odznaczeniowa 5. Komisja uznała, że żadne z odznaczeń przyznawanych obecnie nie jest odpowiednie dla uhonorowania działaczy niepodległościowych. Zaproponowano 5 Główna Komisja Odznaczeniowa (GKO) powstała z inicjatywy osób blisko związanych z marszałkiem Józefem Piłsudskim, por. T. W a w r z y ń s k i, Działalność Głównej Komisji Odznaczeniowej ( ) i Komitetu Krzyża i Medalu Niepodległości ( ), Studia i Materiały do Historii Wojskowości, T. XXVIII, 1985.

4 utworzenie nowego odznaczenia w postaci Krzyża Niepodległości i Medalu Niepodległości. I tak po dwóch latach prac komisji 5 listopada 1930 roku prezydent Ignacy Mościcki wydaje rozporządzenie z mocą ustawy o ustanowieniu Krzyża Niepodległości i Medalu Niepodległości 6. Krzyż Niepodległości o wymiarach 4,2 cm x 4,2 cm wykonany był z pozłacanego metalu, składał się z 4 równych ramion o przekroju spłaszczonego ośmioboku, rozszerzonego na krańcach ramion, związanych pośrodku sześcianem. Czołowa strona ramion krzyża pokryta jest czarną emalią, przedzieloną paskiem metalowym, na którym wyryty jest w kierunku poziomym napis; Bojownikom Niepodległości, na czołowej stronie sześcianu znajduje się wyryty wizerunek Orła. Medal Niepodległości o średnicy 35 mm przedstawia na czołowej stronie w polu środkowym wyobrażenie trzech hydr, przebitych trzema mieczami. Całość zamknięta jest w podwójny otok, zawierający napis: Bojownikom Niepodległości. Na odwrocie w polu zamkniętym w pojedynczy otok umieszczone są pośrodku litery: RP. 6 Dziennik Ustaw RP nr 75 z 5.XI.1930 roku, poz. 591.

5 Krzyż i Medal Niepodległości zawieszony był na wstążce czarnej szerokości 3,7 cm o dwóch pionowych paskach czerwonych szerokości 0,3 cm na bokach wstążki. Krzyż Niepodległości z Mieczami składał się z normalnego Krzyża Niepodległości oraz z wykonanych z metalu pozłacanego, a umieszczonych ponad krzyżem, lecz poniżej wstążki dwóch skrzyżowanych mieczów, związanych ornamentem. Prawo do odznaczenia miały osoby, które zasłużyły się czynnie dla odzyskania przez Polskę niepodległości, w okresie przed I wojną światową, w czasie jej trwania oraz w czasie walk zbrojnych w latach , z wyjątkiem wojny polsko-rosyjskiej na obszarze Polski. Krzyż Niepodległości z Mieczami był przyznawany osobom, które walczyły o niepodległość z bronią w ręku. Krzyż i Medal Niepodległości nadawany był przez Prezydenta Rzeczypospolitej na podstawie wniosków Komitetu Krzyża i Medalu Niepodległości. Komitet ten składać miał się z pierwszych dziesięciu osób, którym Prezydent na wniosek Rady Ministrów nada Krzyż Niepodległości. Odzyskanie przez Polskę niepodległości wiąże się nierozerwalnie z wojną polsko-sowiecką 1920 roku. Organizacje społeczne i młodzieżowe chętnie włączały się w nurt obchodów rocznicowych wydając wszelkiego typu wydawnictwa i

6 publikacje rocznicowe, druki ulotne, karty okolicznościowe, a także medale i odznaki pamiątkowe. Na szczególną uwagę zasługuje medal pamiątkowy Cudu Nad Wisłą 7 wybity w 10 rocznicę Bitwy Warszawskiej. Z inicjatywą tą wyszła młodzież akademicka, która zajęła się stroną propagandową, reprezentacyjną i wykonawczą. W tym celu przy Naczelnym Komitecie Akademickim utworzony został Komitet Medalu Cudu nad Wisłą. Protektorat nad całą akcją objęli Ks. Ks. Biskupi, z biskupem podlaskim ks. Henrykiem Przeździeckim na czele. Medal został wybity w Mennicy Państwowej w Warszawie, a całkowity dochód z jego sprzedaży stanowić miał dar na cele misyjne. Z jednej strony medalu przedstawiona była mapa Polski, gdzie odbył się Cud nad Wisłą i napisy: W dziesiątą rocznicę Cudu nad Wisłą. W 1683 roku Jan Sobieski, Król Polski, ocalił pod Wiedniem chrześcijaństwo od najazdu Turów. W 1920 roku Naród Polski ocalił nad Wisłą chrześcijaństwo od nawały bolszewickiej. Obraz Matki Boskiej Częstochowskiej, umieszczony nad mapą, przypomina Tę, której orędownictwo sprawiło Cud nad Wisłą w przeddzień Jej Wniebowzięcia. Z drugiej strony medalu znajdowało się popiersie Ojca św. Piusa XI i napis: Ojciec św. Pius XI w 1920 roku nie opuścił Warszawy. 7 CAW, spis 1903/2000/1.

7 Medale o średnicy 55 mm zostały wybite z brązu i srebra próby 925. Ważyły około 100 gram. Cena medali wynosiła odpowiednio z brązu 10 złotych, natomiast ze srebra złotych 50. Celem rozpropagowania akcji Komitet Medalu Cudu nad Wisłą wydał 19 czerwca 1930 roku Odezwę o Medalu Cudu nad Wisłą. Zachęcano w niej do wzięcia udziału w powyższej akcji młodzież akademicką, młodzież pozaszkolną, katolickie stowarzyszenia religijne, społeczne i zawodowe obojga płci. Komitet Medalu zaznaczył, że wszyscy biorący udział w powyższej akcji będą wpisani do albumu pamiątkowego, który zostanie wręczony Ojcu św., jako wyraz hołdu apostolstwa misyjnego. Odezwę swą Komitet skierował nie tylko do społeczeństwa polskiego, lecz także do wszystkich diecezji katolickich całego świata, prosząc o poparcie tak wzniosłej akcji. Propagowanie Medalu Cudu nad Wisłą nie ograniczało się tylko do wydawania odezw. Komitet kierował pisma do konkretnych organizacji działających na terenie kraju i za granicą. Między innymi 26 lipca 1930 roku skierował pismo do Naczelnictwa Związku Harcerstwa Polskiego. Zwracał się w nim o poparcie powadzonej akcji nie tylko poprzez zakup medalu, ale również, jak czytamy... o spowodowanie, aby wszystkie Oddziały, Hufce, Drużyny żeńskie i męskie Harcerstwa Polskiego wzięły udział w naszej akcji poprzez urządzenie w każdej drużynie obchodu dziesięciolecia Cudu nad Wisłą.... Wystąpienie to spotkało się z przychylnym odzewem ze strony ZHP. W odpowiedzi, jakiej Komitetowi udzielił Naczelnik Głównej Kwatery Męskiej czytamy m.in.... Rocznicę Cudu nad Wisłą przypomnieliśmy w Harcmistrzu i z pewnością wszystkie niemal obozy będą ją święcić, natomiast stałe środowiska harcerskie, drużyny i hufce, obchody te urządzą w jesieni.... Związek Harcerstwa Polskiego również ze swej strony pamiętał o tych wszystkich, którzy przyczynili się do odzyskania niepodległości. W 1938 roku, w 20

8 rocznicę odzyskania niepodległości. Naczelnictwo ZHP zatwierdziło wzór oraz regulamin Krzyża Harcerzy z czasów walk o niepodległość 8. Krzyż ten był odznaką jednostopniową i miał formę krzyża harcerskiego pokrytego czarną emalią o złotych brzegach. W środku krzyża mieściła się złota lilijka na czerwonym tle, okolona napisem Honor i Ojczyzna na złotym otoku. Na poprzecznych ramionach znajdował się napis Czuwaj w kolorze złotym. Krzyż noszony był na lewej piersi. Mogli go nosić wojskowi oraz mundurowi funkcjonariusze państwowi, o ile zezwalały im na to odnośne przepisy. Honorowy Krzyż Harcerski z czasów walk o niepodległość mógł być nadawany osobom (obojga płci), a także instytucjom i organizacjom, które położyły zasługi dla b. skautingu, harcerstwa i b. junactwa w latach Prawo do otrzymania Krzyża przysługiwało w szczególności: harcerzom poległym na Polu Chwały w obronie Ojczyzny, inicjatorom, twórcom i organizatorom ruchu skautowego w Polsce, wszystkim tym, którzy w latach byli czynnymi członkami b. skautingu, harcerstwa lub b. junactwa w przeciągu co najmniej jednego roku, wszystkim tym, którzy za swoją działalność niepodległościową zostali odznaczeni Krzyżem lub Medalem Niepodległości, oraz wszystkim tym, którzy wybitnie przyczynili się do rozszerzenia ruchu skautowego (harcerskiego, junackiego) w Polsce. 8 CAW, spis 1903/2000/1.

9 Honorowy Krzyż harcerzy z czasów walk o niepodległość nadawany był przez Komisję Główną Harcerzy z Czasów Walk o Niepodległość, na wniosek Kół Okręgowych. Do Krzyża dołączany był dyplom stwierdzający prawo do jego posiadania.