Projekt założeń projektu ustawy o zmianie ustawy o listach zastawnych i bankach hipotecznych oraz niektórych innych ustaw

Transkrypt

1 Projekt z dnia 16 stycznia 2014 r. RZECZPOSPOLITA POLSKA MINISTER FINANSÓW Projekt założeń projektu ustawy o zmianie ustawy o listach zastawnych i bankach hipotecznych oraz niektórych innych ustaw 1

2 I. Cel projektowanej ustawy Przedmiotowa propozycja legislacyjna stanowi reakcję na strukturalne niedopasowanie terminów finansowania w sektorze bankowym, gdzie długoterminowe aktywa finansowane są krótkoterminowymi depozytami. Stwarza to istotne zagrożenie dla stabilności polskiego sektora bankowego, który posiada co prawda stosunkowo wysoką płynność krótkoterminową, natomiast płynność długoterminowa jest w istotnym stopniu ograniczona. Jednocześnie, w konsekwencji kryzysu na rynku finansowym, zachodzą istotne zmiany w otoczeniu regulacyjnym sektora bankowego na poziomie wspólnotowym. W dniu 26 czerwca 2013 r. został uchwalony tzw. pakiet CRD IV, który przewiduje istotne zmiany w zakresie norm płynności krótkoterminowej i długoterminowej. W szczególności należy zwrócić uwagę na wymóg utrzymywania minimalnego akceptowalnego poziomu stabilnego finansowania, bazując na charakterystyce płynnościowej aktywów i działalności banku w horyzoncie 1 roku. Wskaźnik płynności długoterminowej wymusi strukturalne zmiany w profilach płynnościowych instytucji poprzez odejście od niedopasowania finansowania w krótkim terminie, w kierunku bardziej stabilnego, długoterminowego finansowania aktywów i działalności banku. Mając na uwadze powyższe wymagany jest rozwój długookresowych instrumentów dłużnych, w celu umożliwienia bankom ograniczenia strukturalnego niedopasowania terminów finansowania, jak również wypełnienia norm regulacyjnych. Jednocześnie szczególny nacisk należy położyć na rozwój systemu emisji listów zastawnych papierów wartościowych charakteryzujących się wysokim poziomem bezpieczeństwa oraz jednoczesnym niskim poziomem ryzyka inwestycyjnego. List zastawny może być bowiem emitowany wyłącznie przez specjalistyczny bank hipoteczny na podstawie kredytu, zabezpieczonego na nieruchomości lub kredytów udzielonych albo poręczanych przez wskazane w ustawie instytucje publiczne. Przy czym wycena przedmiotu zabezpieczenia takiego kredytu, na potrzeby emisji listów zastawnych, jest bardziej restrykcyjna niż ogólnie przyjęte normy funkcjonujące wśród banków uniwersalnych. Nadto należy zwrócić uwagę, że banki hipoteczne są wyspecjalizowanymi instytucjami finansowymi, o ograniczonym zakresie działania, w zasadzie obejmującym udzielanie kredytów lub ich nabywanie oraz emisję listów zastawnych, nie są natomiast uprawnione do gromadzenia depozytów. Wpływa to na ich stabilność i bezpieczeństwo. II. Zakres przewidywanej regulacji Umożliwienie wykorzystywania przez banki na szerszą skalę kanału refinansowania listem zastawnym może zostać zatem osiągnięte przez stosowne zmiany prawne, usuwające aktualne bariery w rozwoju tych instrumentów. Poza niezbędnymi zmianami w ustawie z dnia 29 sierpnia 1997 r. o listach zastawnych i bankach hipotecznych (Dz. U. z 2003 r. Nr 99, poz. 919, z późn. zm.), zwanej dalej ustawą o listach zastawnych, w sferze utworzenia odpowiednich buforów płynnościowych i zwiększenia limitów refinansowania przyszłych kredytów hipotecznych z listów zastawnych, bariery wynikają z przepisów ustawy z dnia 28 lutego 2003 r.- Prawo upadłościowe i naprawcze (Dz. U. z 2012 r. poz. 1112, z późn. zm.), zwanej dalej ustawą - Prawo upadłościowe i naprawcze, niegwarantującej na należytym poziomie terminowej i płynnej obsługi wierzycieli z listów zastawnych, przez co ich ocena dokonywana przez wyspecjalizowane międzynarodowe agencje ratingowe jest wysoce niekorzystna. Zmian wymagają również przepisy prawa podatkowego, hamujące rozwój banków hipotecznych oraz możliwość konkurowania polskich listów zastawnych na rynkach 2

3 międzynarodowych, przez utrzymywanie nieefektywnych i nieprzynoszących wymiernych korzyści rozwiązań dla finansów publicznych. Niezbędne są również pewne modyfikacje strukturalne w obszarze systemów informatycznych obsługujących księgi wieczyste, do których wpisywane są m. in. informacje o hipotekach zabezpieczających wierzytelności banków hipotecznych, zwłaszcza w zakresie ujawniania zmiany wierzyciela hipotecznego w wyniku przejmowania kredytów hipotecznych celem refinansowania listami zastawnymi na szerszą skalę. Celem projektowanej ustawy jest także dokonanie zmian w ustawach o organizacji i funkcjonowaniu funduszy emerytalnych oraz o działalności ubezpieczeniowej. Postuluje się wyłączenie listów zastawnych. z limitu podmiotowego, przy zachowaniu limitu przedmiotowego. Podstawę takiej zmiany stanowi konstrukcja listów zastawnych oddzielająca ryzyko kredytowe z nim związane od ryzyka emitenta oparta na instytucji osobnej masy upadłości, jaką tworzą wierzytelności wpisane do rejestru zabezpieczeń i która służy w pierwszej kolejności zaspokojeniu wierzycieli z listów zastawnych. Analogiczne rozwiązania zostały już wcześniej uwzględnione w ustawie z dnia 27 maja 2004 r. o funduszach inwestycyjnych (Dz. U. Nr 146, poz. 1546, z późn. zm.). III. Zasadnicze kwestie wymagające uregulowania 1. Propozycje zmian do ustawy o listach zastawnych i bankach hipotecznych 1.1. Utworzenie ustawowego nadzabezpieczenia listów zastawnych Przewiduje się utworzenie obowiązku utrzymywania przez bank hipoteczny ustawowego nadzabezpieczenia listów zastawnych w wysokości 10 % wartości emisji oraz zmiany w zakresie struktury rejestru zabezpieczeń, polegającej na nadaniu aktywom wymienionym w art. 18 ust. 3 ustawy o listach zastawnych charakteru bufora płynności na zabezpieczenie obsługi odsetek od listów zastawnych w okresie kolejnych 12 miesięcy (również w zakresie zapewnienia spłaty należności ubocznych od listów zastawnych w tym okresie), przy czym: - wartość ustawowego nadzabezpieczenia ustalana byłaby w odniesieniu do nominalnej kwoty niewykupionych listów zastawnych, które nie są w posiadaniu emitenta, - aktywa płynne byłyby szacowane w oparciu o ich wartość rynkową, - wartość bufora płynności nie powinna przekraczać 15% wierzytelności hipotecznych wpisanych do rejestru zabezpieczeń Ograniczenie możliwości żądania przedterminowego wykupu listów zastawnych Propozycja legislacyjna będzie również przewidywać wyłączenie możliwości żądania przedterminowego wykupu listów zastawnych, zarówno na podstawie art. 24 ust. 2 ustawy z dnia 29 czerwca 1995 r. o obligacjach (Dz. U. z 2001 r. Nr 120, poz. 1300, z późn. zm.), jak i na podstawie warunków emisji. Rozwiązanie to nie będzie jednak ograniczało prawa emitenta do dokonania wcześniejszego wykupu listów zastawnych Zmiana limitu emisji listów zastawnych na podstawie kredytów na cele mieszkaniowe Z uwagi na zmiany dotyczące adekwatności kapitałowej wynikające z rozporządzenia 3

4 Parlamentu Europejskiego i Rady nr 575/2013 w sprawie wymogów ostrożnościowych dla instytucji kredytowych i firm inwestycyjnych, zmieniające rozporządzenie (UE) nr 648/2012 (dalej Rozporządzenie CRR ), istnieje potrzeba zmiany limitu określonego w art. 14 ustawy o listach zastawnych, w odniesieniu do kredytów na cele mieszkaniowe (ang. residential loans) do 80% bankowo-hipotecznej wartości nieruchomości. Możliwość taką przewiduje art. 129 ust. 1 lit. d pkt (i) Rozporządzenia CRR Ustalenie zasad prowadzenia testu nadmiernego zadłużania i płynności Przewiduje się zawarcie delegacji ustawowej w ustawie o listach zastawnych, upoważniającej do wydania przepisów w zakresie szczegółowego ustalenia przeprowadzania testów nadmiernego zadłużenia i płynności stosowanych w postępowaniu upadłościowym wobec banku hipotecznego. Regulacja metodologii testu będzie obejmować m.in.: - założenia, jakie na potrzeby testu należy przyjąć w stosunku do przyszłych kosztów postępowania upadłościowego oraz różnic walutowych i odsetkowych, jeżeli takie różnice pomiędzy składnikami osobnej masy upadłości, a wierzytelnościami z listów zastawnych nie będą wyeliminowane przez odpowiednie transakcje ochrony przed ryzykiem zmiany kursu walut lub zmiany stopy odsetkowej ( transakcje zabezpieczające ), - sytuację, w której istniałyby ewentualnie zobowiązania z listów zastawnych wymagalne przed dniem ogłoszenia upadłości - w przypadku pozytywnego wyniku dwóch testów zobowiązania takie powinny zostać uregulowane możliwie szybko. 2. Propozycje zmian do ustawy Prawo upadłościowe i naprawcze W związku z realizacją przywileju upadłościowego dla wierzycieli z listów zastawnych, w przypadku upadłości emitenta, wymagane jest komplementarne i szczegółowe uregulowanie dysponowania aktywami wpisanymi do rejestru zabezpieczeń w przepisach ustawy Prawo upadłościowe i naprawcze, części III Odrębne postępowania upadłościowe, tytule II Postępowanie upadłościowe wobec banków i spółdzielczych kas oszczędnościowokredytowych, dziale II Postępowanie upadłościowe wobec banków hipotecznych. Proponowane rozwiązania w tym zakresie stanowią uszczegółowienie zasad zaspakajania wierzycieli z listów zastawnych, nie tworząc rozwiązań sprzecznych z obowiązującym modelem. Systemowe założenia modelu, który pozwoli osiągnąć wymagany na obecnym etapie standard procedur upadłościowych uprawdopodabniających zapewnienie terminowej płatności na rzecz wierzycieli z listów zastawnych, przedstawia się następująco. Należy zapewnić regulacyjnie, aby od momentu ogłoszenia upadłości banku hipotecznego, przestrzegane były następujące zasady: 2.1. Zapadalność wszystkich listów zastawnych byłaby ustawowo przedłużana automatycznie o rok. Podczas tego okresu: 1) wszelkie płatności odsetek byłyby dokonywane zgodnie z zasadami określonymi w warunkach emisji danej serii listów zastawnych (w odniesieniu do wysokości odsetek i częstotliwości płatności) - w szczególności z obowiązkowego bufora płynności (część nadzabezpieczenia, o którym mowa powyżej); 4

5 2) kolejnym etapem byłoby zarządzenie przeprowadzenia dwóch testów testu nadmiernego zadłużenia i testu płynności, przez syndyka masy upadłości, które będą podlegały kontroli kuratora i zatwierdzeniu ich wyników przez właściwy organ nadzoru: a) test nadmiernego zadłużenia powinien polegać na sprawdzeniu, czy aktywa objęte rejestrem zabezpieczeń pozwalają na spłatę wierzycieli uprawnionych z listów zastawnych, b) test płynności powinien polegać na sprawdzeniu, czy aktywa objęte rejestrem zabezpieczeń pozwalają na spłatę wierzycieli uprawnionych z listów zastawnych w terminach wymagalności określonych w warunkach ich emisji (z uwzględnieniem rocznej prolongaty zgodnie z pkt 1); 3) rezultaty powyższych testów będą co do zasady warunkować podjęcie kolejnych działań; 4) testy zostaną przeprowadzone w terminie zapewniającym możliwość podjęcia kolejnych działań w okresie roku od ogłoszenia upadłości banku hipotecznego i powtarzane: a) test nadmiernego zadłużenia w odstępach półrocznych, b) test płynności nie rzadziej niż co trzy miesiące - przy czym zatwierdzanie wyników kolejnych testów, determinujące kolejne działania, uzależnione będą od ewentualnych kosztów Na podstawie wyników powyższych testów, o ile wierzyciele zgodnie z pkt 4 poniżej nie postanowią inaczej, zostaje rozpoczęta następująca procedura: 1) jeśli test nadmiernego zadłużenia da wynik negatywny: a) wierzytelności z wszystkich listów zastawnych stają się płatne, b) nie przeprowadza się testu płynności, c) syndyk rozpocznie czynności likwidacji osobnej masy pod nadzorem kuratora doprowadzi do likwidacji masy upadłości na dotychczasowych zasadach (art. 447 ustawy - Prawo upadłościowe i naprawcze), zmodyfikowanych o możliwość sprzedaży wierzytelności objętych rejestru zabezpieczeń również do banków uniwersalnych, tj.: sprzedaż składników rejestru zabezpieczeń do banku uniwersalnego nie spowoduje przejścia na bank uniwersalny zobowiązań upadłego z listów zastawnych wierzyciele są zaspokajani ze środków uzyskanych ze sprzedaży portfela, które trafiają do osobnej masy upadłości, sprzedaż składników rejestru zabezpieczeń do banku uprawnionego do emisji listów zastawnych może być dokonana wraz z przejściem na taki bank zobowiązań z listów zastawnych albo bez przeniesienia zobowiązań (możliwość wyemitowania przez nabywcę nowych listów zastawnych), a spłata wierzycieli z listów zastawnych nastąpi ze środków uzyskanych ze sprzedaży, jak w tiret pierwszym, w przypadku przeniesienia zobowiązań z listów zastawnych na nabywcę uprawnionego do emisji listów zastawnych możliwe będzie jedynie przejęcie całości tych zobowiązań, d) środki z likwidacji osobnej masy upadłości zostaną przeznaczone na spłatę kosztów likwidacji tej masy oraz listów zastawnych zgodnie z proponowanymi zmianami do art. 448 ustawy - Prawo upadłościowe i naprawcze, e) prawa wszystkich wierzycieli z listów zastawnych są równe w pierwszej kolejności zaspokojone zostaną odsetki, a podział majątku uzyskanego z likwidacji osobnej masy nastąpi proporcjonalnie do wysokości wierzytelności (nie będzie zagrożenia podporządkowania 5

6 czasowego i poszkodowania nabywców listów zastawnych o najpóźniejszym terminie zapadalności, przy ewentualnym niedoborze środków masy na zaspokojenie); 2) jeśli test nadmiernego zadłużenia da wynik pozytywny, wówczas: a) przeprowadza się test płynności, b) jeśli test płynności da wynik pozytywny: co do zasady, spłaty wierzycieli z listów zastawnych będą wykonywane zgodnie z pierwotnym harmonogramem określonym w warunkach emisji, z zastrzeżeniem rocznej prolongaty, o której mowa powyżej, syndyk może zostać zobowiązany przez zgromadzenie wierzycieli do podejmowania działań w celu likwidacji osobnej masy upadłości poprzez sprzedaż całości portfela na rzecz banku hipotecznego lub uniwersalnego, zgodnie z zasadami w zakresie przejścia zobowiązań z listów zastawnych na nabywcę określonymi powyżej, środki należne wierzycielom z listów zastawnych z tytułu proporcjonalnego podziału środków uzyskanych ze sprzedaży portfela będą mogły zostać przekazane przed nadejściem terminu ich wymagalności (wyłączenie art. 356 ust. 3 ustawy Prawo upadłościowe i naprawcze w tym zakresie), c) jeśli test płynności da wynik negatywny stosuje się strukturę pass-through : wszystkie płatności kapitału (w tym również listów zastawnych, z których zobowiązania stały się wymagalne przed ogłoszeniem upadłości) będą odroczone do najpóźniejszego terminu zapadalności aktywów wpisanych do rejestru zabezpieczeń, przedłużonego o trzy lata na wypadek konieczności prowadzenia czynności związanych ze spieniężeniem składników majątku wpisanych do rejestru zabezpieczeń, w szczególności postępowań sądowych i czynności egzekucyjnych, możliwa jest wcześniejsza spłata wierzycieli z listów zastawnych na bieżąco przekazywane będą pomiędzy tych wierzycieli nadwyżki powyżej półrocznych należności ubocznych od listów zastawnych oraz kosztów prowadzenia postępowania w zakresie osobnej masy upadłości wynikające ze sprawozdań syndyka przedstawianych zgodnie z art. 168 w zw. z art. 432 ustawy - Prawo upadłościowe i naprawcze (nadwyżka taka jest proporcjonalnie wypłacana wierzycielom uprawnionym z listów zastawnych tytułem spłaty należności głównej w najbliższym terminie płatności odsetek, przypadającym jednak nie wcześniej niż 14 dni od daty zatwierdzenia sprawozdania syndyka w przypadku pass-through powinna być więc zmieniona kolejność zaspokajania wierzycieli z listów zastawnych w stosunku do obecnej regulacji art. 448 ustawy - Prawo upadłościowe i naprawcze, ponieważ w pierwszej kolejności na bieżąco zaspokajane będą koszty postępowania i należności uboczne, a kapitał będzie spłacany na końcu lub ewentualnie przedpłacany z wygenerowanej nadwyżki), wysokość odsetek i częstotliwość ich wypłaty określana będzie w warunkach emisji, procedura pass-through może zostać nie wdrożona pomimo pozytywnego wyniku testu nadmiernego zadłużenia, jeśli taka decyzja zostanie podjęta przez zgromadzenie wierzycieli, syndyk niezależnie od zaliczenia testu zadłużeniowego oraz testu płynnościowego będzie zobowiązany do podejmowania odpowiednich działań celem sprzedaży składników osobnej masy upadłości; 6

7 3) syndyk bez konieczności uzyskania zgody wierzycieli z listów zastawnych będzie mógł dokonać sprzedaży składników majątkowych osobnej masy upadłości, jeżeli cena sprzedaży pozwoli pokryć wszelkie zobowiązania z tytułu listów zastawnych oraz koszty likwidacji osobnej masy lub gdy sprzedaż spowoduje przejście na rzecz nabywającego banku wszelkich zobowiązań z listów zastawnych, a cena sprzedaży wystarczy na pokrycie kosztów likwidacji tej masy; 4) w innym przypadku sprzedaż zostanie dokonana za zgodą zgromadzenia wierzycieli z listów zastawnych udzieloną odpowiednią kwalifikowaną większością, a cena sprzedaży zostanie przeznaczona na spłatę zgodnie ze zmienioną w stosunku do regulacji art. 448 ustawy - Prawo upadłościowe i naprawcze kolejnością zaspokajania przewidzianą dla procedury pass-through ; 5) syndyk będzie miał możliwość zmiany warunków dotychczasowych i zawierania nowych transakcji zabezpieczających; 6) w ramach postępowania dotyczącego osobnej masy upadłości, w ograniczonym zakresie powinny zostać przyznane kompetencje zgromadzeniu wierzycieli z listów zastawnych: a) zgromadzenie wierzycieli zwoływane jest obligatoryjnie lub w określonych sytuacjach na wniosek wierzycieli reprezentujących 10% wartości nominalnej wierzytelności, b) decyzje zgromadzenia podejmowane są większością ponad 50% wartości wszystkich wierzytelności z listów zastawnych według ich wartości nominalnej, c) decyzje mogą dotyczyć: przyjęcia procedury natychmiastowej wymagalności listów zastawnych, w sytuacji gdy tylko test płynności da wynik negatywny (zamiast pass-through ), przyjęcia procedury pass-through pomimo negatywnego wyniku testu nadmiernego zadłużenia, zgody na zbycie składników rejestru zabezpieczeń: -- w całości, jeśli środki uzyskane ze sprzedaży nie wystarczą na całkowite zaspokojenie kosztów postępowania i wierzycieli z listów zastawnych, -- w części, jeśli planowana jest sprzedaż poniżej ich wartości godziwej Ponadto, należy zapewnić wyraźną regulację ustawową przesądzającą, że: 1) w przypadku upadłości banku hipotecznego jakiekolwiek wpływy pieniężne z aktywów wpisanych do rejestru zabezpieczeń automatycznie zaliczane będą jako surogat do osobnej masy upadłości służącej zaspokojeniu wyłącznie wierzycieli z listów zastawnych (uzupełnienie art. 422 ustawy Prawo upadłościowe i naprawcze); 2) w przypadku pomieszania składników majątkowych wymienionych w rejestrze zabezpieczeń z innymi składnikami tego samego typu tak, że ich rozróżnienie jest niemożliwe, takie składniki majątkowe będą należeć do osobnej masy upadłości do wysokości określonej w rejestrze zabezpieczeń, a w przypadku surogatów do wysokości wykazanej w rejestrze zabezpieczeń dla składników, w zamian za które surogaty zostały uzyskane; 3) zostanie wyeliminowana możliwość dokonywania potrąceń, za wyjątkiem rozliczenia transakcji zabezpieczających, o ile zostaną one wpisane do rejestru zabezpieczeń; 4) zostanie wyeliminowana możliwość ogłoszenia upadłości z możliwością zawarcia układu, ponieważ w przypadku ewentualnej procedury pass-through może powstać sytuacja, w 7

8 której będą spłacane zobowiązania z listów zastawnych, a bank w zakresie masy upadłości zakończyłby postępowanie wskutek wykonania układu. Do rozważenia pozostaje również kwestia zbycia przedsiębiorstwa powinno zostać zapewnione, że wierzyciele z listów zastawnych będą traktowani na zasadach analogicznych jak przy podejmowanych próbach likwidacji osobnej masy upadłości. 3. Propozycje zmian do ustawy Kodeks postępowania cywilnego, ustawy o księgach wieczystych i hipotece oraz ustawy Prawo o notariacie Istnieje potrzeba usprawnienia procesu dokonywania zmian w księgach wieczystych, w szczególności z uwagi na skalę koniecznych do podjęcia działań ze strony banku hipotecznego w przypadku nabycia wielu wierzytelności hipotecznych z innego banku. Wówczas bank hipoteczny, przy obecnym stanie prawnym, względem każdej takiej wierzytelności zobligowany jest do złożenia wniosku w formie papierowej, co znacznie wydłuża czas trwania całego procesu transferu portfela kredytowego. Mając na względzie postępujący proces informatyzacji w obszarze ksiąg wieczystych, pożądane jest wykorzystanie w szerszej skali tej funkcjonalności w sferze działalności banków hipotecznych. Z powyższych względów możliwym założeniem koncepcji elektronicznego wsparcia procedury zmiany wierzyciela hipotecznego przy transakcjach masowego transferu wierzytelności hipotecznych byłoby inicjowanie elektronicznego złożenia wniosku o zmianę wierzyciela hipotecznego w księdze wieczystej przez notariusza. Notariusz działałby w imieniu banku nabywającego pulę wierzytelności hipotecznych, jako wnioskodawcy o dokonanie wpisów w wielu księgach wieczystych. Miałoby to na celu złożenie wniosków, pobranie opłat oraz profesjonalne zaprojektowanie wpisów w księgach wieczystych przez autoryzowany podmiot, którym zgodnie z założeniami ustawy jest notariusz. Kolejną pożądaną zmianą w sferze funkcjonowania ksiąg wieczystych byłoby elektroniczne pozyskiwanie odpisów z wielu ksiąg wieczystych celem potwierdzenia zgodności identyfikacji zbywcy wierzytelności hipotecznej jako dysponującego prawem do wpisanej hipoteki. Przewiduje się również szersze wykorzystywanie do wniosków o zmianę wierzyciela hipotecznego interaktywnych formularzy, które przypisane byłyby notariuszowi. Notariusz działający w imieniu banku mógłby zatem z tych uprawnień korzystać, co usprawniłoby pracę nie tylko uczestnikom masowej transakcji przenoszenia hipotek, ale również sądom. Notariusz będzie bowiem miał możliwość elektronicznego zaprojektowania wpisu w odpowiednich rubrykach księgi wieczystej. Dla sądu wieczysto-księgowego takie procedowanie przez notariusza przyśpieszy proces zmiany wierzyciela sprowadzając tę czynność do akceptacji elektronicznie już przygotowanego projektu wpisu w księdze wieczystej. Zgodnie z założeniami projektu ustawy wniosek elektronicznie zainicjowany przez notariusza automatycznie wprowadza się do systemu księgi wieczystej, powodując automatycznie wzmiankę o wniosku, zastrzegając jednocześnie moment pierwszeństwa wpisu o zmianie wierzyciela. Także dokumenty, które notariusz załączałby do wniosku o wpis będą mogły zachować postać elektroniczną. W świetle powyższego konieczne są zmiany w ustawie z dnia 6 lipca 1982 r. o księgach wieczystych i hipotece (Dz. U. z 2013 r. poz. 707, z późn. zm.), w zakresie organizacji i ogólnych zasad związanych z prowadzeniem ksiąg wieczystych, w ustawie z dnia 17 listopada 1964 r. Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 296, z późn. zm.) w zakresie organizacji postępowania wieczystoksięgowego oraz w ustawie z dnia 14 lutego 8

9 1991 r. Prawo o notariacie (Dz. U. z 2008 r. Nr 189, poz. 1158, z późn. zm.) w zakresie uprawnień notariusza w sferze dokonywania wpisów na rzecz banków hipotecznych. Z uwagi na fakt, że aktualnie trwają prace legislacyjne nad projektem założeń projektu ustawy o zmianie ustawy kodeks postępowania cywilnego, ustawy o księgach wieczystych i hipotece oraz niektórych innych ustaw (projekt z dnia 4 kwietnia 2013 r.), zakres powyższych zmian uzależniony będzie od postępów prac tejże nowelizacji. 4. Propozycje zmian do ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych W obecnie obowiązującym stanie prawnym, w zakresie tzw. podatku u źródła, odsetki od listów zastawnych wypłacane na rzecz inwestorów zagranicznych podlegają obowiązkowi poboru zryczałtowanego podatku dochodowego (art. 21 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 15 lutego 1992 r. o podatku dochodowym od osób prawnych (Dz. U. z 2011 r. Nr 74, poz. 397, z późn. zm.)), tzw. WHT. W konsekwencji, zgodnie z art. 26 ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych, banki hipoteczne, jako płatnicy, są obowiązane do poboru podatku u źródła od wypłat odsetek na rzecz nierezydentów od wyemitowanych listów zastawnych. Rozwiązanie takie jest co do zasady niekorzystne z punktu widzenia inwestorów zagranicznych i w efekcie zniechęca ich do inwestowania w polskie listy zastawne. Nadto na rynku europejskim częstym wymogiem inwestorów jest zawarcie w dokumentacji emisji klauzuli gross-up. Oznacza to, że w przypadku wystąpienia podatku u źródła emitent dokona dopłaty, która spowoduje, że kwota otrzymana przez inwestora będzie równa oprocentowaniu bez opodatkowania. W efekcie koszt podatku jest przeniesiony na emitenta. Wdrożenie tego standardu byłoby dziś niemożliwe zarówno z powodów prawnych oraz ekonomicznych. W świetle powyższego postuluje się wprowadzenie wyłączenia z opodatkowania podatkiem u źródła odsetek od listów zastawnych. Może to nastąpić poprzez wprowadzenie zwolnienia w katalogu zwolnień w art. 17 ust. 1 ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych Restrykcje prawne Z uwagi na WHT, w przypadku wdrożenia gross-up koszt odsetek od listów zastawnych mógłby być większy od przychodów z aktywów w rejestrze, co jest niezgodne z art. 18 ust. 2 ustawy o listach zastawnych Kwestie ekonomiczne (dot. wymogów inwestorów) Finansowanie akcji kredytowej banków poprzez listy zastawne jest atrakcyjne z perspektywy banków tylko wówczas, gdy jest ono bardziej atrakcyjne pod względem ekonomicznym w porównaniu np. do finansowania obligacjami niezabezpieczonymi (tzw. senior unsecured ). Jednakże schemat funkcjonowania podatku u źródła powoduje, że obligacje niezabezpieczone są bardziej atrakcyjną formą, ponieważ nie powodują obciążania aktywów (tzw. asset encumbrance ). Bowiem jeśli występuje podatek u źródła, to inwestor wymaga podwyższenia otrzymywanych odsetek o wielkość pobranego przez płatnika podatku u źródła, co wpływa na fakt, że emisja listów zastawnych nie ma uzasadnienia ekonomicznego dla banku hipotecznego. 9

10 4.3. Kwestie ekonomiczne (dot. obliczenia podatku przez Krajowy Depozyt Papierów Wartościowych) Dodatkowym czynnikiem wpływającym na zwiększone koszty poboru podatku u źródła jest koszt różnicy ceny kupna i sprzedaży, czyli tzw. bid-offer (np. indeksowany kursem EUR/PLN). Koszt ten występuje, ponieważ KDPW najpierw kupuje PLN (po cenie bid ) w celach obliczenia podatku, a potem sprzedaje PLN (po cenie offer ), by wypłacić EUR do inwestora. W określonych sytuacjach możliwe jest wprawdzie zwolnienie z podatku u źródła od dokonywanych wypłat, jednakże ma ono ograniczony charakter i narzuca szereg wymagających wypełnienia obowiązków informacyjnych oraz dokumentacyjnych, a w konsekwencji proces ten zniechęca inwestorów i zwiększa koszty funkcjonowania banków hipotecznych. Pod warunkiem posiadania ważnego certyfikatu rezydencji zastosowanie znajdą bowiem przepisy odpowiedniej umowy o unikania podwójnego opodatkowania (dalej: UPO). Część UPO, których stroną jest Polska przewidują, iż wypłacane odsetki będą zwolnione z opodatkowania u źródła, jeżeli są one wypłacane z tytułu jakiejkolwiek pożyczki (pożyczki dowolnego rodzaju) udzielonej przez bank. Zgodnie z interpretacją ogólną Ministra Finansów z dnia 23 listopada 2011 r., znak DD7/8213/154/KSU/11/DD-418/2011, zwolnienie to ma zastosowanie również do odsetek od listów zastawnych. Ponadto art. 21 ust. 3 ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych przewiduje możliwość zwolnienia z opodatkowania odsetek wypłacanych podmiotom powiązanym z siedzibą w Unii Europejskiej lub Europejskiego Obszaru Gospodarczego. Równocześnie art. 6 ust. 1 pkt 10-11a ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych przewiduje zwolnienie podmiotowe dla funduszy inwestycyjnych i funduszy emerytalnych. W celu uniknięcia wskazanych powyżej ograniczeń, postuluje się wprowadzenie wyłączenia z opodatkowania podatkiem u źródła odsetek od listów zastawnych, zgodnie z propozycją przedstawioną wyżej. Takie rozwiązanie jest dominujące w znacznej większości państw europejskich. Biorąc pod uwagę obecny bardzo niewielki wolumen listów zastawnych emitowanych przez polskie banki hipoteczne, wprowadzenie powyższego zwolnienia pozostanie bez wpływu na budżet państwa (do tej pory z uwagi na UPO nie dochodzi do poboru kwot z tytułu WHT), natomiast przyczyni się do zwiększenia zainteresowania inwestorów zagranicznych polskimi listami zastawnymi. Jednocześnie, zachowanie obecnego rozwiązania, w przypadku powstania zainteresowania na rynku międzynarodowym sprawi, że wykorzystaniu może podlegać wyłącznie ograniczony krąg podmiotów z jurysdykcji podatkowych, które w ramach istniejących umów o unikaniu podwójnego opodatkowania pozwalają na brak poboru podatku u źródła. Jednakże wybór takiej jurysdykcji i możliwość zwolnienia z opodatkowania będzie uzależnione od spełnienia dodatkowych wymogów formalnych (w tym w szczególności uzyskiwania certyfikatów rezydencji podatkowej i potwierdzania statusu beneficial owner). Niezależnie od powyższego, inwestorzy, którzy nie będą mogli skorzystać ze zwolnienia, będą dążyć do wykorzystania bardzo popularnej na rynku międzynarodowym formuły gross-up. 5. Propozycje zmian do ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych Analogiczne zmiany jak w zakresie ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych należy wprowadzić w ustawie z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (Dz. U. z 2012 r. poz. 361, z późn. zm.). Jakkolwiek znaczna część emisji listów zastawnych 10

11 kierowana jest do inwestorów instytucjonalnych, to w myśl zasady niedyskryminacji w sferze prawa podatkowego wymaganym jest również ustalenie stosownego zwolnienia przedmiotowego od podatku przychodów nierezydentów będących osobami fizycznymi (osób o ograniczonym zobowiązaniu podatkowym) z tytułu odsetek od listów zastawnych wyemitowanych na terenie Rzeczypospolitej Polskiej. Takie rozwiązanie również powinno wpłynąć pozytywnie na postrzeganie polskiego rynku finansowego przez indywidualnych inwestorów zagranicznych, prowadząc do jego rozwoju. Zmiana prawna w powyższym zakresie może nastąpić poprzez dodanie w art. 21 ust. 1 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych punktu 140, określającego wyłączenie przychodów z tytułu odsetek z listów zastawnych. 6. Propozycje zmian do ustawy o organizacji i funkcjonowaniu funduszy emerytalnych Zmiany w funkcjonowaniu otwartych funduszy emerytalnych (dalej OFE ) otwierają nowe perspektywy dla listów zastawnych. Ze względu na konstrukcję tego instrumentu, wpływającą na jego bezpieczeństwo, listy zastawne mogą stać się atrakcyjne i pożądane przez OFE. Uzasadnienie dla takiej percepcji listów zastawnych stanowi ich konstrukcja, oddzielająca ryzyko kredytowe z nim związane (oparte przede wszystkim na jakości aktywów w rejestrze zabezpieczeń) od ryzyka emitenta. Rozdział ten ma odzwierciedlenie chociażby w praktyce nadawania przez agencje ratingowe odpowiednim seriom listów zastawnych wyższych ratingów, niż ratingi ich emitentów i zostanie pogłębiony poprzez wprowadzenie postulowanych w niniejszym projekcie zmian do ustawy o listach zastawnych. Z powyższych względów zasadne jest wyłączenie listów zastawnych z limitów podmiotowych poprzez wyłączenie instrumentów finansowych wymienionych w art. 141 ust.1 pkt 29 ustawy z dnia 28 sierpnia 1997 r. o organizacji i funkcjonowaniu funduszy emerytalnych (Dz.U. z 2013 r. poz. 989, z późn. zm.) w brzmieniu nadanym ustawą o zmianie niektórych ustaw w związku z określeniem zasad wypłaty emerytur ze środków zgromadzonych w otwartych funduszach emerytalnych (Druk nr 1946, przyjęty przez Sejm Rzeczypospolitej Polskiej w dniu 6 grudnia 2013 r.) z limitu określonego w art. 142 ust. 1 pkt 4 wyżej wymienionej ustawy (limit ograniczający możliwość inwestowania w papiery wartościowe jednego emitenta na poziomie 5% aktywów funduszu). 7. Propozycje zmian do ustawy o działalności ubezpieczeniowej Podobnie jak w przypadku OFE, uzasadnienie mają proponowane zmiany w działalności zakładów ubezpieczeń i zakładów reasekuracji na gruncie ustawy z dnia 22 maja 2003 r. o działalności ubezpieczeniowej (Dz. U. z 2013 r. poz. 950, z późn. zm.). W obecnie obowiązującym stanie prawnym listy zastawne, jako klasa aktywów służąca pokryciu rezerw techniczno-ubezpieczeniowych zakładów ubezpieczeń objęte są zarówno limitem przedmiotowym (art. 155 ust. 1 pkt 3 ustawy o działalności ubezpieczeniowej), jak i limitem podmiotowym (art. 155 ust. 1 pkt 6 ustawy o działalności ubezpieczeniowej). Postuluje się wyłączenie listów zastawnych z limitu podmiotowego, analogicznie jak ma to miejsce w przypadku funduszy inwestycyjnych, zgodnie z art. 97 ust. 4 ustawy o funduszach inwestycyjnych, jak również dokonanie zmiany limitu przedmiotowego poprzez przeniesienie listów zastawnych do kategorii określonej w art. 155 ust. 1 pkt 1 ustawy o działalności ubezpieczeniowej. 8. Termin wejścia w życie regulacji 11

12 Proponuje się 30-dniowy termin wejścia ustawy w życie od dnia ogłoszenia. W tym terminie aktualnie funkcjonujące banki hipoteczne będą musiały dostosować wymogi w zakresie utworzenia nadzabezpieczenia wobec wyemitowanych listów zastawnych przed dniem wejścia w życie regulacji. W odniesieniu do zmian w zakresie ustawy Prawo upadłościowe i naprawcze należy ustalić, że do postępowań upadłościowych wszczętych wobec banków hipotecznych przed wejściem w życie regulacji będzie toczyło się według dotychczasowych zasad. IV. Wyniki konsultacji społecznych Projekt założeń zostanie skonsultowany m. in. z następującymi podmiotami: Komisją Nadzoru Finansowego, Narodowym Bankiem Polskim, Bankowym Funduszem Gwarancyjnym, Giełdą Papierów Wartościowych S.A. w Warszawie, Związkiem Banków Polskich, Krajową Spółdzielczą Kasą Oszczędnościowo-Kredytową, Krajowym Związkiem Banków Spółdzielczych, Federacją Konsumentów, Krajowym Depozytem Papierów Wartościowych, Fundacją na Rzecz Kredytu Hipotecznego, Konfederacją Lewiatan, Izbą Zarządzających Funduszami i Aktywami, Izbą Gospodarczą Przedsiębiorstw Finansowych, Przedstawicielami Konferencji Przedsiębiorstw Finansowych, Stowarzyszeniem Rynków Finansowych ACI Polska, Krajową Izbą Biegłych Rewidentów, Polskim Stowarzyszeniem Inwestorów Kapitałowych, Stowarzyszeniem Inwestorów Indywidualnych, Stowarzyszeniem Emitentów Giełdowych, BondSpot S.A. 12