Walory przyrodnicze a atrakcyjność warszawskiego odcinka Wisły dla rekreacji w opinii odwiedzających 1

Transkrypt

1 Agata Andruszkiewicz, Wojciech Szeligiewicz Akademia Wychowania Fizycznego Józefa Piłsudskiego w Warszawie Instytut Turystyki i Rekreacji Turystyka i Rekreacja Tom 4/ Walory przyrodnicze a atrakcyjność warszawskiego odcinka Wisły dla rekreacji w opinii odwiedzających 1 Natural values in comparison to recreational attractiveness of the Yistula bank area in Warsaw in the eyes of visitors Abstract The Yistula River in Warsaw is a river, on the one hand polluted and neglected, hardly developed and separated from the city, on the other hand - it is the river of high emdronmental value, an important ecological corridor and area protected by NATURA The aim of this compilation is to present public opinion about recreational attractiveness of the Yistula bank area in Warsaw in comparison with its natural values. For this purpose the survey among people spending time in this area was conducted. The research was done in August and September 2007 and 187 people were interwieved during this period (of time). Morę than 85% of the respondents know that water from the Yistula River cannot be used to drink or to swim. Furthermore, pollution of the river is the main barrier of spending time in the river bank area. Most of the respondents (46%) think, that natural values of the Yistula River arę bad or very bad and the most important value is the river itself. The survey showed, that in spite of a rather bad opinion about natural values of the Yistula bank area in Warsaw respondents come here to spend time at the river bank and watch the unusual landscape of this place. Słowa kluczowe: Wisła, Warszawa, walory przyrodnicze, zanieczyszczenie, rekreacja Wstęp Warszawa usytuowana jest nad Wisłą, zwaną przez niektórych królową polskich rzek. Wisła, najdłuższa rzeka w Polsce ma 1047 km długości, w tym około 30 kilometrów znajduje się w granicach Warszawy [8]. Wisła, łącznie z odcinkiem warszawskim, jest jedną z najbardziej zaniedbanych rzek w Europie [5]. Świadczy o tym między innymi stan czystości wiślanych wód. Na całym odcinku warszawskim rzeka nie spełnia żadnych standardów czystości - pozaklasowe wody nie nadają się ani do celów komunalnych, ani przemysłowych bez uprzedniego uzdatnienia [8]. Także do celów rekreacyjnych, uprawiania sportów wodnych oraz do urządzania zorganizowanych kąpielisk wody powinny mieć przynajmniej drugą klasę czystości [2]. Warszawski odcinek Wisły jest również prawie niezagospodarowany [6], niszczony chaotyczną zabudową i odcięty od miasta przez ruchliwe i hałaśliwe ulice [3], a mała liczba bezkolizyjnych przejść i hałas stanowią dodatkową barierę w dotarciu nad rzekę. Można stwierdzić, że Wisła obecnie jest przede wszystkim przeszkodą w komunikacji między wschodnią i zachodnią stroną miasta [1]. Z drugiej strony, to właśnie Wiśle Warszawa zawdzięcza powstanie, rozwój i swój szczególny charakter. Skarpa Wiślana, a także sama rzeka nadal stanowią najważniejszą cechę krajobrazu Warszawy. Warszawski odcinek Wisły jest łącznikiem miasta z przyrodą i kulturą - stanowi jeden z głównych elementów przyrod-

2 114 niczego systemu Warszawy, a także, pełniąc funkcję korytarza ekologicznego, łączy Kampinoski Park Narodowy z obszarami chronionymi Warszawy [3]. Wisła jako ważny korytarz ekologiczny jest obszarem o ogromnych wartościach przyrodniczych - łączy zlewnie Morza Czarnego z Morzem Bałtyckim [5] i umożliwia wymianę genetyczną między różnymi obszarami przyrodniczymi. Wzdłuż rzeki można spotkać różnorodne rodzaje środowisk naturalnych (ilastych i piaszczystych skarp, zarośli, drzew, szuwarów), pełni ona funkcję środka transportu a także miejsce zamieszkania, dla licznych organizmów żywych [4]. Również warszawski odcinek rzeki stanowi przestrzeń życiową dla wielu gatunków zwierząt, co odróżnia Warszawę od innych europejskich metropolii. Teren ten, ze względu na szczególne walory przyrodnicze, został objęty programem NATURA 2000 jako Obszar Specjalnej Ochrony Ptaków Dolina środkowej Wisły" [7]. Dzięki zachowaniu naturalnego charakteru i ograniczonemu zagospodarowaniu rzeki, jest to obszar atrakcyjny dla rozwoju rekreacji i umożliwiający wypoczynek w centrum miasta. Przy tak różnych spojrzeniach na Wisłę, powstaje pytanie, w jaki sposób mieszkańcy Warszawy oceniają rzekę - czy potrafią dostrzec jej ogromne znaczenie przyrodnicze mimo dużego zanieczyszczenia rzeki i jej brzegów, oraz zaniedbania tego obszaru? Materiał i metody Celem opracowania jest ocena atrakcyjności warszawskiego odcinka Wisły dla rekreacji pod względem walorów przyrodniczych w opinii odwiedzających. Artykuł jest częścią badań pilotażowych dotyczących atrakcyjności warszawskiego odcinka Wisły. Badania zostały przeprowadzone w sierpniu i wrześniu 2007 roku, w dni powszednie i w weekendy w centralnej części warszawskiego wybrzeża Wisły. Posłużono się sondażem diagnostycznym i techniką ankiety. W badaniu wzięło udział 187 osób, w tym 100 (53%) kobiet i 87 (47%) mężczyzn. Niniejszy artykuł przedstawia opinię badanych na temat walorów przyrodniczych tego obszaru, barier spędzania czasu wolnego nad Wisłą, a także jakości wody na warszawskim odcinku Wisły. Pytania zawarte w kwestionariuszu miały charakter zamknięty lub półotwarty, co umożliwiło badanym zamieszczenie własnych spostrzeżeń w ankiecie. Przy opracowaniu danych statystycznych zastosowano funkcję chi - kwadrat w postaci logarytmicznej. Wyniki Ważną cechą przy ocenie przydatności obszaru dla rekreacji i wypoczynku są walory przyrodnicze tego obszaru. Najwięcej, bo 46% ankietowanych ocenia walory przyrodnicze terenów nadwiślańskich jako bardzo słabe(43%) lub słabe (3%). Równocześnie, ponad 1/3 z nich ocenia je jako wysokie (28%) lub bardzo wysokie (6%), a 1/5 (19%) jako średnie (ryć. 1). Opinie mężczyzn i kobiet nie różną się istotnie. Do najważniejszych walorów przyrodniczych, wybieranych przez respondentów należy sama rzeka (62% odpowiedzi), a także krajobraz, jaki ona tworzy. W tym przypadku Bardzo słabe Wysokie Średnie Bardzo wysokie Słabe 0% 20% 40% 60% Rycina 1: Ocena walorów przyrodniczych warszawskiego odcinka Wisły

3 115 kobiety (60%) istotnie częściej wybierały odpowiedź krajobraz" niż mężczyźni (44%). Mniej, bo poniżej 1/3 badanych uważa za ważne kompleksy leśne zlokalizowane nad rzeką, a prawie 1/4 badanych doceniła charakterystyczne dla Wisły łachy wiślane (ryć. 2). Walory przyrodnicze są bezpośrednio związane z czystością wody na badanym obszarze. Odpowiedzi na pytanie dotyczące jakości wody w Wiśle (ryć. 3) nie różniły się istotnie ze względu na płeć i wykazały, że większość ankietowanych jest świadoma złej jakości wiślanej wody. 87% badanych uznało ją za nie nadającą się do picia a 84% - za nie nadającą się do kąpieli. Tylko 4% ankietowanych przyznało się do niewiedzy na ten temat, i tylko 2% - uznało wodę w rzece jako nadającą się do picia, lub kąpieli. Co ważne, odpowiedzi te są zgodne z rzeczywistym stanem wody. Opinie badanych na temat zanieczyszczenia Wisły znajdują odzwierciedlenie w kolejnym zagadnieniu, dotyczącym barier spędzania czasu wolnego nad Wisłą (ryć. 4). Główną przeszkodą dla ankietowanych jest zanieczyszczenie, zarówno rzeki (59% odpowiedzi) jak i wybrzeża (47%). Równie istotny, bo prawie dla połowy badanych (47%) jest brak czystych i bezpiecznych plaż a także brak infrastruktury rekreacyjno - wypoczynkowej, o czym świadczy prawie 1/3 odpowiedzi. Dopiero na dalszych miejscach znalazły się takie przeszkody jak: duża odległość od miejsca zamieszkania (28%), trudny dojazd lub dojście (9%) brak infrastruktury gastronomicznej (17%), a także brak czasu (5% - w odpowiedzi inne"). Porównując opinie kobiet i mężczyzn nie wykazano istotnych różnic. Rzeka Krajobraz Kompleksy leśne Łachy wiślane Dzika przyroda Ptaki Ryby Inne 13% 13% % Razem Mężczyźni D Kobiety 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% Rycina 2: Szczególnie ważne walory przyrodnicze Wisły na odcinku warszawskim Nie nadaje się do picia Nie nadaje się do kąpieli Nie wiem Nadaje się do picia lub kąpieli 0% 20% 40% 60% 80% Rycina 3: Stan czystości wody na warszawskim odcinku Wisły 100%

4 116 Duże zanieczyszczenie Wisły Brak czystych i bezpiecznych plaż Zanieczyszczone i nieestetyczne wybrzeże Wisły Brak infrastr, rekreacyjno-wypoczynkowej Zbyt duża odległ. od miejsca zamieszkania Brak infrastr. gastronomicznej Trudny dojazd/dojście Inne Brak miejsc do wędkowania 11% 0% 20% 40% Rycina 4: Bariery spędzania czasu nad Wisłą 60% 80% Podsumowując, podstawową barierą spędzania czasu nad Wisłą jest dla ankietowanych zanieczyszczenie tego obszaru oraz brak plaż. Może to być spowodowane faktem, że plaże kojarzą nam się z wodą, więc nie ma lepszego miejsca na warszawską plażę miejską niż Wisła. Dyskusja Celem przeprowadzonych badań jest ocena atrakcyjności warszawskiego odcinka Wisły dla rekreacji pod względem walorów przyrodniczych w opinii odwiedzających. W wyniku analizy odpowiedzi, można stwierdzić, że ankietowani zdają sobie sprawę z zanieczyszczenia rzeki - ponad 85% badanych wie, że wiślana woda nie nadaje się ani do picia ani do kąpieli. Zły stan wody, to jednak coś więcej dla ankietowanych, niż tylko informacja -jest to główna bariera spędzania czasu nad Wisłąbariera dla 60% ankietowanych. Istotną barierą jest również zanieczyszczenie i nieestetyczny wygląd wybrzeża Wisły, a także brak czystych i bezpiecznych plaż (po 47% odpowiedzi). Dla 1/3 badanych przeszkodę stanowi również brak infrastruktury rekreacyjnej. Z powodu zanieczyszczenia Wisły i jej brzegów, większość (46%) badanych uważa walory przyrodnicze tego obszaru za słabe lub bardzo słabe. Równocześnie jednak ponad 1/3 badanych potrafi docenić znaczenie przyrodnicze tego obszaru - uważa je za wysokie lub bardzo wysokie. Ankietowani doceniają przede wszystkim samą rzekę, krajobraz jaki ona tworzy, a także kompleksy leśne, zlokalizowane nad rzeką. Z powyższych danych można wnioskować, że to właśnie woda - rzeka, która zachowała naturalny charakter, przyciąga ludzi mimo zanieczyszczenia i często nieprzyjemnego zapachu. To właśnie sama rzeka i krajobraz jaki tworzy - a więc to czego nie znajdziemy na innych terenach zielonych stolicy, sprawia, że ankietowani przychodzą nad Wisłę. Podsumowując, można stwierdzić, że walory przyrodnicze warszawskiego odcinka Wisły, a przede wszystkim stopień zanieczyszczenia tego obszaru, stanowi istotny wyznacznik przy ocenie atrakcyjności warszawskiego odcinka Wisły dla rekreacji. To właśnie zanieczyszczenie wody i brzegów wiślanych jest główną barierą spędzania czasu wolnego nad rzeką. Równocześnie, mimo niskiej oceny walorów przyrodniczych przez większość ankietowanych, to właśnie sama rzeka i jej krajobraz przyciąga ich nad Wisłę. Piśmiennictwo: 1. Andruszkiewicz A. 2007: Wisła - ściek czy skarb przyrody? Szansę dla rozwoju turystyki i rekreacji na warszawskim odcinku Wisły. Turystyka i rekreacja tom 3/2007: Gacka-Grzesikiewicz E. (red.) 1995: Korytarz ekologiczny doliny Wisty. Stan Funkcjonowanie - Zagrożenia, Fundacja IUCN Poland, Warszawa 3. Gzella S. (red.) 2002: Krajobraz architektoniczny Warszawy końca XX w., Wyd. Akapit - DTP, Warszawa, s

5 Miller P. 2005: Wisła jakiej już nie ma. Przyroda Polska nr 9/2005, wrzesien05/wisla.htm ( ) 5. Program dla Wisty i jej Dorzecza 2020, Związek Miast Nadwiślańskich, Biuro Programu dla Wisły i jej dorzecza 2004r. s pl/program.php ( ) 6. Schwerk A., Szyszko J. 2006: Yistula environmental park-basic and data concept. Useofthe Yistula inter-flood bank areafor suistainable development ofwarsaw, WAU Press Warsaw, s. 7 Strategia rozwoju Miasta Stołecznego Warszawy do 2020 roku, s Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego m.st. Warszawy, s Adres korespondencyjny: Agata Andruszkiewicz ul. Bogusławskiego 12/ Warszawa agatka.andruszkiewicz@gmail.com 1 Praca wykonana w ramach Badań Własnych (B.wł.1.44) AWF w Warszawie, finansowanych przez Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego