POWTÓRZENIE: I WOJNA ŚWIATOWA I SPRAWA POLSKI W TRAKCIE JEJ TRWANIA

Transkrypt

1 POWTÓRZENIE: I WOJNA ŚWIATOWA I SPRAWA POLSKI W TRAKCIE JEJ TRWANIA I. POJĘCIA: Trójprzymierze- blok polityczno-wojskowy, który powstał po przystąpieniu w 1882r. Włoch do sojuszu Niemiec i Austro-Węgier. Trójporozumienie-blok polityczno-wojskowy Francji, Wielkiej Brytanii i Rosji, który powstał w wyniku zawarcia przymierza francusko-rosyjskiego oraz porozumień francuskobrytyjskiego i rosyjsko-brytyjskiego. Wojna błyskawiczna-(blitzkrieg) założenie mające na celu wykorzystanie elementów zaskoczenia i pokonanie przeciwnika, w jak najkrótszym czasie, przy wykorzystaniu maksimum środków. Jej twórcą był Alfred von Schlieffen, który podczas I wojny światowej zakładał pokonanie Francji w ciągu 6 tygodni. Wojna pozycyjna- konflikt, podczas którego walczące ze sobą strony zajmują silnie umocnione pozycje. Między walczącymi stronami znajduje się pas ziemi niczyjej, nad którą żadna ze stron nie ma kontroli. Konflikt taki charakteryzuje się małą ruchliwością frontu i dużymi stratami wśród żołnierzy. Nieograniczona wojna podwodna- taktyka prowadzenia wojny na morzach i oceanach, stosowana przez Niemców w czasie I wojny światowej, która polegała na atakowaniu i zatapianiu wszystkich statków zmierzających do portów alianckich przez niemieckie łodzie podwodne. Liga Narodów- instytucja międzynarodowa powołana po I wojnie światowej mająca zachować pokój na świecie. Demilitaryzacja- pozbawienie danego terenu budynków o przeznaczeniu wojskowym i wojska. Plebiscyt- głosowanie mieszkańców spornych terenów mówiące, należeć. do jakiego kraju chcą Gruba czwórka - potoczne określenie przywódców czterech głównych państw mających największy wpływ na treść traktatu wersalskiego. USA-Thomas Woodrow Wilson ; Wielka Brytania-Dawid Lloyd George ; Francja-Georges Clemenceau ; Włochy-Vittorio Orlando. Dwuwładza- okres w historii państwa, kiedy władzę sprawują dwa niezależne od siebie ośrodki, które wzajemnie próbują się zwalczać. Biali- w okresie wojny domowej w Rosji w latach zwolennicy Rządu Tymczasowego, a przeciwnicy bolszewików. 1

2 Czerwoni- w okresie wojny domowej w Rosji w latach zwolennicy bolszewików, a przeciwnicy Rządu Tymczasowego. Błękitna armia-armia Polska we Francji. W czerwcu 1917 roku władze Francji utworzyły armię polską u boku armii francuskiej. Początkowo rekrutowano jej żołnierzy spośród Polaków walczących we francuskim wojsku lub znajdujących się w obozach jenieckich, szybko jednak zaczęła też napływać duża liczba emigrantów polskich z Kanady, Stanów Zjednoczonych i Brazylii. Błękitna armia, zwana tak od koloru mundurów, była pod koniec wojny najliczniejszą polską formacją wojskową. W październiku 1918 roku na jej czele stanął generał Józef Haller. Bajończycy-oddział polskich ochotników, uformowany w sierpniu 1914 roku w Bayonne we Francji, który wszedł w skład Legii Cudzoziemskiej (formacji złożonej z ochotników różnych narodowości). Walczył on na froncie zachodnim, gdzie został zdziesiątkowany i rozwiązany. Kryzys przysięgowy-kryzys spowodowany wydaniem przez Józefa Piłsudskiego polecenia, by legioniści polscy nie składali nowej przysięgi. W tej sytuacji legionistów, którzy byli poddanymi austriackimi i odmówili złożenia przysięgi, wcielono przymusowo do armii. Natomiast legionistów, pochodzących z Królestwa Polskiego, internowano i trafili oni do obozów w Beniaminowie i Szczypiornie. Polska Organizacja Wojskowa-powołana do życia w 1914 roku przez zwolenników Józefa Piłsudskiego, tajna i niezależna od obcych państw organizacja. Jej głównym celem było prowadzenie działań wywiadowczych i dywersyjnych przeciwko Rosji. Orlęta Lwowskie-w historii popularne określenie młodych obrońców Lwowa z lat w czasie wojen: polsko-ukraińskiej i polsko-bolszewickiej. Koncepcja federacyjna-plan budowy granic niepodległego Państwa Polskiego, opracowany przez Józefa Piłsudskiego i jego współpracowników, który polegał na budowie bloku niepodległych państw na wschód od polskiej granicy, mających oddzielić Polskę od ZSRR, na które to państwa Polska miała mieć duży wpływ. Koncepcja inkorporacyjna-plan budowy granic odrodzonego Państwa Polskiego, opracowany przez Romana Dmowskiego i jego współpracowników, który polegał na przesunięciu granic Państwa Polskiego w kierunku zachodnim kosztem Ziem Wschodnich. Cud nad Wisłą -w historii popularne określenie bitwy warszawskiej stoczonej w sierpniu 1920 roku pomiędzy Wojskami Polskimi a Armią Czerwoną. Bunt gen. Żeligowskiego-wydarzenie historyczne z 1920 roku, które polegało na pozorowanym buncie wobec Józefa Piłsudskiego generała Lucjana Żeligowskiego i jego żołnierzy, którzy zajęli Wilno i okolice. Faktycznie miało to miejsce za pozwoleniem marszałka Piłsudskiego. 2

3 II. POSTACI: Franciszek Ferdynand Habsburg-austriacki następca tronu. Zginął w zamachu przeprowadzonym 28 czerwca 1914 roku w Sarajewie, na terenie należącej do Austro-Węgier Bośni. Zabójstwo to było bezpośrednią przyczyną wybuchu wojny. Alfred von Schlieffen- twórca wojny błyskawicznej. Podczas I wojny światowej zakładał pokonanie Francji w ciągu 6 tygodni. Mikołaj II- ostatni car w historii Rosji w grudniu 1916 roku ogłosił, że jednym z celów wojny jest stworzenie wolnej Polski z własnym sejmem i armią, pozostającej w unii z Rosją. Abdykował w 1917 roku po rewolucji lutowej. Wraz z rodziną został zamordowany w 1918 roku na rozkaz Lenina przez bolszewików. Włodzimierz Lenin-przywódca bolszewików. Po przejęciu władzy w Rosji przez bolszewików Lenin stanął na czele rządu-rady Komisarzy Ludowych i praktycznie przejął władzę dyktatorską w państwie, którą sprawował do końca życia. Lew Trocki-został przywódcą Rady Delegatów i Robotników w Piotrogrodzie. Józef Piłsudski- Polityk Polskiej Partii Socjalistycznej, szansę na odzyskanie niepodległości widział we współpracy z państwami centralnymi. Nie wierzył w możliwość współpracy z Rosją. Stworzył w Galicji tajny Związek Walki Czynnej (ZWC), którego zadaniem było wojskowe szkolenie młodzieży polskiej. Zwolennicy Piłsudskiego utworzyli Polską Organizację Wojskową (POW). Opracował koncepcję federacyjną. Wydał polecenie, by legioniści polscy nie składali nowej przysięgi doprowadzając do kryzysu przysięgowego. W lipcu 1917 roku Niemcy aresztowali Józefa Piłsudskiego i osadzili go w więzieniu w Magdeburgu. Roman Dmowski- Polityk Narodowej Demokracji, szansę na odzyskanie niepodległości widział w zwycięstwie Rosji. Uważał, że gdy ono nastąpi car zjednoczy wszystkie ziemie polskie i nada im szeroką autonomię. Opracował koncepcję inkorporacyjną. Prezes Komitetu Narodowego Polski(KNP). Reprezentował Polskę na konferencji pokojowej w Paryżu po zakończeniu I wojny światowej. Gen. Józef Haller- dowódca II Brygady Legionów, następnie II Korpusu Polskiego. W październiku 1918 roku stanął na czele błękitnej armii. Gen. Józef Dowbór-Muśnicki-dowódca I Korpusu Polskiego. Ignacy Paderewski-pianista i działacz patriotyczny. Wszedł w skład Komitetu Narodowego Polski(KNP). Jego przyjazd do Poznania w grudniu 1918 r. stał się pretekstem do wybuchu powstania wielkopolskiego. Reprezentował Polskę na konferencji pokojowej w Paryżu po zakończeniu I wojny światowej. Wojciech Korfanty-dyktator III-ego powstania śląskiego. 3

4 Lucjan Żeligowski generał odrodzonego wojska polskiego, wzniecił pozorowany bunt ze swoimi żołnierzami wobec Józefa Piłsudskiego. Zajęli Wilno i okolice. Faktycznie miało to miejsce za pozwoleniem marszałka Piłsudskiego. Semen Petlura-dowódca wojsk Ukraińskich, który w kwietniu 1920 roku zawarł sojusz z Józefem Piłsudskim. Thomas Woodrow Wilson prezydent USA podczas I wojny światowej, jeden z członków tzw. Grubej czwórki David Lloyd George premier Wielkiej Brytani podczas I wojny światowej, jeden z członków tzw. Grubej czwórki Georges Clemenceau premier Francji podczas I wojny światowej, jeden z członków tzw. Grubej czwórki Vittorio Orlando - premier Włoch podczas I wojny światowej, jeden z członków tzw. Grubej czwórki III. DATY: 28.VI.1914-zabójstwo austriackiego następcy tronu arcyksięcia Franciszka Ferdynanda Habsburga w Sarajewie, które było bezpośrednią przyczyną wybuchu wojny. Zamach przeprowadzono w Sarajewie, na terenie należącej do Austro-Węgier Bośni. 28.VII.1914-wypowiedzenie przez Austro-Węgry wojny Serbii po odrzuceniu ultimatum. Wybuch I wojny światowej IV Przystąpienie do I wojny światowej USA 11.XI.1918-zawieszenie broni. Koniec wojny i klęska państw centralnych. 28.VI.1919-pokój z Niemcami w Wersalu. 3.III.1917-wybuch rewolucji lutowej. 7.XI.1917-wybuch rewolucji październikowej. 3.III.1918-pokój brzeski. 5.XI.1916-Akt 5 listopada. I.1918-Orędzie prezydenta USA Thomasa Woodrowa Wilsona, w którym zapowiadał powstanie niezależnej i zjednoczonej Polski z dostępem do morza. 31.X-1.XI.1918-Rozpoczęcie walk o Lwów 27.XII Wybuch powstania Wielkopolskiego I Zajęcie Zaolzia przez Czechosłowację 4

5 VIII.1919-I powstanie śląskie VII.1920-plebiscyt na Warmii i Mazurach VIII.1920-Bitwa warszawska VIII.1920-II powstanie śląskie X Bunt Żeligowskiego 18.III pokój ryski 20.III.1921-plebiscyt na Górnym Śląsku V.1921-III powstanie śląskie IV. WYDARZENIA: Przyczyny wybuchu I wojny światowej: -stworzenie przeciwstawnych sojuszy (trójprzymierza i trójporozumienia) -konflikt terytorialny pomiędzy Niemcami a Francją o Alzację i Lotaryngię -konflikty kolonialne -zachwianie równowagi sił w Europie poprzez zjednoczenie Włoch i Niemiec -konflikty terytorialne na Półwyspie Bałkańskim pomiędzy Rosją, Austro-Węgrami, Turcją i Wielką Brytanią -konflikt pomiędzy Rosją i Turcją o cieśniny Bosfor i Dardanele -panslawizm Rosji ( dążenie do połączenia wszystkich Słowian pod władzą Rosji) -wzrost nacjonalizmu - zabójstwo austriackiego następcy tronu arcyksięcia Franciszka Ferdynanda Habsburga w Sarajewie, na terenie należącej do Austro-Węgier Bośni.(28 czerwca 1914) Nowe rodzaje broni zastosowane podczas I wojny światowej: -czołgi -łodzie podwodne -samoloty -gazy bojowe -karabiny maszynowe -ciężka artyleria Najważniejsze bitwy I wojny światowej: 1.Bitwa nad Marną (1914) Niemcy(przegrały) przeciwko Francji i W. Brytanii(zwyciężyli) 2.Bitwa pod Tannenbergiem (1914) Rosja(przegrywa) przeciwko Niemcom(wygrywają) 5

6 3.Bitwa (morska) Jutlandzka (1916) W. Brytania przeciwko Niemcom (nierozstrzygnięta) 4.Bitwa pod Verdun (1916) Francja przeciwko Niemcom (nierozstrzygnięta) [przykład wojny pozycyjnej] 5.Bitwa nad Sommą (1916) Niemcy, Francja, W. Brytania (nierozstrzygnięta) [pierwsze zastosowanie czołgów] 6.Bitwa nad Marną (1918) alianci(francja, USA, W. Brytania) przeciwko Niemcom (wygrywają alianci) Przystąpienie do wojny USA i wycofanie się z niej Rosji doprowadziło do zachwiania równowagi między stosunkami konfliktu. Postanowienia Traktatu Wersalskiego: -zawarcie pokoju pomiędzy walczącymi stronami -powołanie Ligi Narodów(instytucja mająca zachować pokój w Europie) -Niemcy uznane za winnych wybuchowi wojny -Niemcy musiały zapłacić 132 mld marek w złocie odszkodowań wojennych -Niemcom odebrano wszystkie kolonie -ograniczono liczbę żołnierzy Niemieckich do 100 tys., zakazano im posiadania czołgów, ciężkiej artylerii, lotnictwa, łodzi podwodnych -wprowadzono zakaz połączenia Niemiec z Austrią -zdemilitaryzowano tereny Nadrenia -Alzacja i Lotaryngia powróciły do Francji od Niemiec -Eupen i Malmedy przekazano Belgii od Niemiec -Kłajpedę przekazano Litwie -Pomorze Gdańskie i Wielkopolskę przekazano Polsce -stworzono wolne miasto Gdańsk pod zarządem Ligi Narodów -planowano przeprowadzenie plebiscytów na Górnym Śląsku, Warmii, Mazurach i Powiślu oraz w Zagłębiu Saary 6

7 Skutki I wojny światowej: -straty ludnościowe i materialne -zmiany polityczne i społeczne w Europie -poprawa położenia kobiet -epidemia grypy -chęć zemsty Niemiec na aliantach -wzrost znaczenia USA, staje się ono potęgą światową -przejęcie władzy w Rosji przez bolszewików i utworzenie ZSRR -powołanie Ligi Narodów -powstanie nowych państw w Europie Sytuacja w Rosji podczas I wojny światowej: -kryzys gospodarczy -utrata kontroli nad znacznym obszarem państwa -władza absolutna cara -głód -ciągłe porażki na frontach I wojny światowej Skutki rewolucji lutowej: -abdykacja Mikołaja II -przejęcie władzy w Rosji przez Rząd Tymczasowy -powstanie Rad Delegatów Robotniczych i Żołnierskich w większych miastach -okres dwuwładzy Ośrodki dwuwładzy w Rosji: -Rady Delegatów Robotniczych i Żołnierskich - Rząd Tymczasowy Skutki rewolucji październikowej: -przejęcie władzy przez bolszewików -zakończenie okresu dwuwładzy -obalenie Rządu Tymczasowego -zabójstwo cara Mikołaja II -POKÓJ BRZESKI (Rosja w zamian za pokój oddaje Niemcom zachodnie tereny swojego państwa) Wojna domowa w Rosji: -wojna domowa między bolszewikami (czerwonymi) a białymi; wygrali bolszewicy -wiele narodów zamieszkujących imperium rosyjskie podjęło walkę o niepodległość i oderwanie się od Rosji -bolszewicy nie zamierzali dalej uczestniczyć w I wojnie światowej, lecz skoncentrowali się na walce o władzę w Rosji 7

8 -ententa interweniowała w Rosji; Francja, W. Brytania, Ameryka i Japonia stanęły po stronie białych -bolszewicy utworzyli Robotniczo-Chłopską Armię Czerwoną Orientacja proaustriacka-w czasie I wojny światowej obóz polityczny skupiony wokół Józefa Piłsudskiego, który uważał, że Polska może odzyskać niepodległość dzięki współpracy z państwami centralnymi, a w szczególności z Austro-Węgrami. Orientacja prorosyjska-w czasie I wojny światowej obóz polityczny skupiony wokół Romana Dmowskiego i Narodowej Demokracji, którzy uważali, że Polska może odzyskać niepodległość dzięki współpracy z aliantami, a w szczególności z Rosją. Kwestia polska w obozie aliantów i państw centralnych: Państwa centralne Alianci Akt 5 listopada 1916 roku: Grudzień 1916 roku Mikołaj II : -ustrój monarchii konstytucyjnej -stworzenie niepodległego Państwa samodzielnego Państwa Polskiego -brak określenia granic -zależność od Austro-Węgier i Niemiec Polskiego z własnym sejmem i armią -Polska i Rosja powiązane Unią Militarną Marzec 1917 roku- Rząd Tymczasowy i Rady Delegatów Robotniczych i Żołnierskich popierają prawo powstania niepodległego Państwa Polskiego Styczeń 1918 roku- orędzie prezydenta USA Thomasa Woodrowa Wilsona, w którym zapowiadał powstanie niezależnej i zjednoczonej Polski z dostępem do morza Czerwiec 1918 roku- orędzie Wilsona popierają pozostali alianci Polskie formacje wojskowe w czasie I wojny światowej: Państwa centralne Alianci -Pierwsza kompania kadrowa(austro-węgry) - bajończycy (Francja) -Legiony Polskie(Austro-Węgry) -Legion Puławski(Rosja) -Polskie Siły Zbrojne -Brygada Strzelców Polskich(Rosja) -Polski Korpus Posiłkowy -trzy Korpusy Polskie(I Korpus Polski- Gen. Józef Dowbór-Muśnicki) -Błękitna armia generała Józefa Hallera Koncepcja federacyjna i inkorporacyjna budowy granic Polski: Koncepcja federacyjna - Autorem koncepcji federacyjnej był Józef Piłsudski. Polegała ona na powstaniu bloku niepodległych państw na wschodzie, które utworzyły by federacje z Polską, jednocześnie osłabiając Rosję. Piłsudski liczył, że pozwoliło by to Polsce odgrywać znaczącą rolę w Europie Środkowo-Wschodniej. 8

9 Koncepcja inkorporacyjna - Autorem koncepcji inkorporacyjnej był Roman Dmowski. Zakładała ona stworzenie państwa narodowego, sięgającego swoimi granicami na zachodzie dalej niż w roku 1772, ogarniając tereny zamieszkałe w większości przez ludność polską, jednocześnie oddając na wschodzie te tereny na których w większości żyli ludzie innej narodowości niż polskiej, a tych którzy zostaną w granicach Polski należy poddać polonizacji. Decyzje Traktatu Wersalskiego w sprawie Polski: -Wielkopolska została wcielona do Polski -Pomorze Gdańskie bez Gdańska dla Polski - z Gdańska i okolic stworzono Wolne Miasto Gdańsk pod zarządem Ligii Narodów -organizacja plebiscytów na Warmii, Mazurach i Górnym Śląsku Przyczyny powstania wielkopolskiego: -Niemcy chcieli utrzymać rozbiorowe zdobycze -przybycie do Poznania Ignacego Paderewskiego Przebieg i powstania wielkopolskiego: -wybuch powstania 27.XII zdobycie znacznych terenów przez Polaków -ściągnięcie posiłków przez Niemców -interwencja Francji, która pomaga zawrzeć korzystny dla Polaków rozejm Skutek powstania wielkopolskiego: -Traktat Wersalski przyłączył tereny Wielkopolski opanowane przez powstańców do Polski Wyniki plebiscytów: -na Warmii i Mazurach argument Niemców o sezonowym charakterze Państwa Polskiego sprawił, że za przynależnością do Polski opowiedziało się zaledwie 3,5 % głosujących, więc odzyskała ona jedynie skrawki spornych ziem (lipiec 1920) -na Górnym Śląsku (20 marca 1921) za przynależnością do Niemców padła większa ilość głosów, więc z 2 na 3 maja 1921 roku wybuchło III powstanie śląskie Powstania Śląskie: I Powstania Śląskie VIII 1919 II Powstania Śląskie VIII 1920 III Powstania Śląskie V 1921 (dyktator: Wojciech Korfanty) Bunt gen. Żeligowskiego: rok; polegał na pozorowanym buncie wobec Józefa Piłsudskiego generała Lucjana Żeligowskiego i jego żołnierzy, którzy zajęli Wilno i okolice. Faktycznie miało to miejsce za pozwoleniem marszałka Piłsudskiego. 9

10 Walki z Ukraińcami o Lwów i Galicję Wschodnią: -w nocy z 31.X. na 1.XI.1918 oddziały ukraińskie zajęły Lwów -Polacy uważali miasto za swoje, więc 1.XI.1918 wybuchły walki -w konflikcie brały udział Orlęta Lwowskie -Polacy odbili Lwów -w maju ruszyła ofensywa Józefa Piłsudskiego i do lipca 1919 Polacy wypierali wojska ukraińskie z Galicji wschodniej Postanowienia pokoju ryskiego ( ): -ustalenie granicy wschodniej Rzeczpospolitej -nakaz zwrotu dóbr kulturalnych zagrabionych przez Rosjan w czasie rozbiorów Kształtowanie się polskiej granicy wschodniej: -konflikt z Ukrainą o Galicję Wschodnią -wyprawa kijowska -wojna z Rosją -bitwa warszawska -pokój ryski ( ) -konflikt z Litwą o Wileńszczyznę Kształtowanie się polskiej granicy północnej: -decyzje Traktatu Wersalskiego -plebiscyt na Warmii i Mazurach (11.VII.1920) Kształtowanie się polskiej granicy południowej: -konflikt z Czechosłowacją o Śląsk Cieszyński, Orawę i Spisz Kształtowanie się polskiej granicy zachodniej: -powstanie wielkopolskie (27.XII decyzje Traktatu Wersalskiego -trzy Powstania Śląskie: I Powstania Śląskie VIII 1919 II Powstania Śląskie VIII 1920 III Powstania Śląskie V 1921 (dyktator: Wojciech Korfanty) -plebiscyt na Górnym Śląsku (20 marca 1921) 10

11 Wskaż na mapie i podpisz państwa biorące udział w I wojnie światowej (centralne i ententy) oraz państwa neutralne (mapa nr I). Wymień i wskaż na mapie nowo powstałe państwa w Europie po 1918 r., (mapa nr II). MAPA NR I MAPA NR II 11